Dokumen tersebut membahas tentang anatomi, siklus hidup, lokasi infeksi, dan gejala klinis dari berbagai jenis cacing trematoda. Secara singkat, dibahas tentang perbandingan anatomi dewasa dan larva trematoda untuk identifikasi spesies, siklus hidup yang melibatkan inang antara dan definitif, serta gejala klinis yang ditimbulkan oleh trematoda di hati, paru, darah dan usus.
1. DAFTAR ISI
T1a – T1b: Anatomi Trematoda dewasa
T1 – T2 : Bagian Treamoda untuk identifikasi
T3 – T4 : Siklus hidup umum (T3), Tiap spesies (T4)
T4a – T4b: Anatomi tiap Larva
T6 – T8 : Bentuk Spesies Dewasa
T6 : Ukuran besar, mirip (Fh;Fb) – apa beda
T7 : Biji Kopi (P.W)
Lancet (Echinostoma, Clonorchis ophisthoicis)
Cari adoral – Echinostoma
Testis cabang – tandem – CL
Testis lobus – miring – OP
T8 : Bentuk mirip (H.h – My) apa beda
T9 – T9a : Bentuk ke 3 schistosoma
T10 – T12: Pertumbuhan Larva di HD dan Gejala
T10 : Trematoda hati (Fh,CLS, OPF)
T11 : Trematoda Paru (PW)
Trematoda darah (ke 3 sch)
T12 : trematoda usus (H.h, My, Echin)
T13 – T14: H.def, H.Perant 1 & H. Perant 2, tiap spesies
Terapi Trematoda Praziquantel dosis tunggal
Sch. Mansoni : Dapat juga pakai Oxamniquine
2. Trematoda (Cacing Daun)
Tanda Umum
• Pipih
• Usus Primitif
•Tanpa rongga badan
• Hermaphrodit; Kecuali Scistosoma
• Tanpa segmen
Morfologi Dewasa
Eksterna
duri
tonjolan
tuberkel
Batil isap mulut (BIM)
Porus genetalis (p.g)
Batil isap perut (BIP)
Batil isap genetal*
Kutikula
• Batil isap : acetabulum
• BIM : ada muara alat pencernaan
• BIG : hanya H.heterophyes
• Kutikula dapat licin/ duri/ tonjolan/ tuberkel
3. Alat pencernaan
1. Pharing
2. Esofagus
3. Ceca (bercabang 2)
1. Testis (2bh)
2. Vasa eferen
3. Vasa deferen
4. Vesica seminalis
Alat ekskretorius
a. Flame cell
b. Saluran
c. Kandung kemih
d. Porus ekskretorius
a. Ovarium
b. Receptakulum seminalis
c. Ootype
d. Kel. Vitellina
e. uterus
4. TREMATODA
Bentuk
Untuk IDENTIFIKASI
• Perbandingan BIM : BIP
• Bentuk usus (ceca)
• Letak Kelenjar vitelina
• Bentuk dan letak Testis
• Bentuk dan letak Ovarium
• Tanda Khas
BIM = BIP
BIM > BIP
BIM > BIP
a) Usus bercabang-cabang
b) Usus berkelok-kelok
c) Usus bertemu lagi
a) Kel vit : ⅓ posterior
b) Kel vit : pertengahan
c) Kel vit : BIP posterior
Fh
pw
Sy
Sm
Sh
5. A
1. Lobus
2. Bercabang
3. Bulat
B
1. Tandem
2. Miring
3. Berdampingan
Antero – posterior
• Bulat
• Lobus
• bercabang
• Conus
• Adoral
• Batil isap genetal
Co (f.h)
Ad. (ech.sp)
Co BIG (H.h)
7. A B C D
Tbm
Mi
Sp
HP1
R
C
Mc ] HP2
D
Tbm
Mi
Sp
R1
R2
C
Mc ] HP2
D
Tm
Mi
Sp
HP1
R1
R2
C
Mc ] HP2
D
Tm
Mi
Sp1
Sp2 HP1
C
D
A
O. Felineus
C. Sinensis
H. Heterophyes
B.
M. Yokogawai
D. Dendriticum
C.
F. hepatica
Fasciolopsis buski
P. Westermani
Echinostoma sp
D.
S. Japonicum
S. Mansoni
S. haematobium
8. Miracidium
1. Kelenjar penetrasi
2. Usus
3. Alat ekskresi
4. Sel germinativum
Bentuk piriformis; tidak makan telur mirac di air atau HP1
menetas
Sporokista
1
2
1. Sel germinativum
2. Redia
Bentuk kantong
Redia
1. Sel germinativum
2. Cercaria
3. Usus primitif
Bentuk kantong
Redia & cercaria dikeluarkan melalui birth pore (porus kelahiran)
9. Cercaria
A. Kepala
1. Kelenjar penetrasi
2. Bintik
3. BIM
4. BIP
5. Alat pencernakan
B. Ekor
Bentuk ekor
1. Punya sirip : cs; of; my; Hh
2. Pendek, oval : Pw
3. Tanpa sirip : Fh; Fb
4. Bercabang : trematoda darah
10. lokasi
A. Paru
Paragonimus westermani (PW)
B. Hati
• Fasciola hepatica (Fh)
• Clonorchis sinensis (Cs)
• Opistorchis felineus (Of)
• Dicrocoelium dendriticum (Dd)
C. Darah
• Schistosoma japonicum (Sy)
• Schistosoma mansoni (Sm)
• Schistosoma haematobium (Sh)
D. Usus
• Fasciolopsis buski (Fb)
• Echinostoma sp (Ech)
• Metagonimus yokogawai (My)
• Heterophyes heterophyes (Hh)
Diagnosa laboratoris :
Menemukan telur cacing
• Paru : di sputum, adakalanya di tinja
• Darah
• Hati di tinja
• Usus
11. Fasciola hepatica
BIM = BIP*
Usus : bercabang
Ovarium bercabang
Testis bercabang, tandem
Kel vitelina BIP cauda
Conus* (tanda khas)
Habitat disalurkan empedu di jaringan parenkim hati
Fasciolopsis buski
BIM < BIP (BIP = 3 x BIM)*
Ovarium bercabang
Testis : bercabang, tandem
Kel vitelina : BIP cauda
Usus tak bercabang*
Habitat : mukosa duodenum; yeyenum
Tanda perbedaan (BIM – BIP; usus, conus)
12. Paragonimus westermani
BIM=BIP
Ceca (usus) : Kelok
Ovarium : lobus dalam
Testis : Lobus dalam : tandem
Kel. Vitelina : sepanjang tubuh
Biji kopi di paru
Clonorchis sinensis
BIM > BIP
Ovarium : lobus
Testis : lobus dalam ; tandem
Kel. Vitelina : ⅓ pertengahan
Btk lancet di hati - empedu
Opistorchis sp
BIM = BIP
Ovarium : Lobus
Testis : Lobus . miring
Kel. Vitelina : ⅓ pertengahan
Btk lancet di hati – empedu
Echinostoma sp
BIM = BIP
Ovarium : lobus
Testis : Lobus ; tandem
Kel. Vitelina : BIP cauda
Adoral (collar spina)
Btk lancet di usus
adoral
13. Heterophyes heterophyes
BIM < BIP
Ovarium : bulat
Testis : bulat, berdampingan
Kel. Vitelina : ⅓ posterior
Gonotyl (batil isap genetal)
Di usus halus
Metagonimus yokogawai
BIM < BIP
Ovarium : bulat
Testis : bulat
Kel. Vitelina : ⅓ posterior
di yeyenum
Fh; Fb p.w ech cs of
Bentuk
Dinding
Operkulum
Ujung lain
isi
Oval
Tipis
Kecil
-
Sel telur
Oval
Tebal
Khas
Penebalan
Sel telur
Oval
Tipis
Besar
Penebalan
Sel telur
Oval
Tebal
Kecil
Tonjolan
Mirac
Oval
Tebal
Kecil
Tonjolan
Mirac
15. Sch. yaponicum
b
a
4 testis
c
5 ceca
b
a
c gynaecophorus
Sch. Mansoni
b
a
c
1. BIM
2. BIP
Sch. haematobium
1. Ovarium ceca
2. uterus
3. Kel vittelina
16. Fasciola hepatica
MC
(usus)
Larva
(tembus dd usus)
(r. peritoneum)
(capsula hepatis)
(parenkim hepar)
DWS (saluran empedu)
•Peritonitis
•Perihepatitis
•hepatitis
Gejala akibat Larva
• hepar ≥
• nyeri perut kanan atas
• icterus
• Pembesaran kistik
sal empedu
• Fibrosis sekitar
sal empedu
• Peradangan
parenkim hepar
Gejala akibat dewasa
• hepar ≥
• rasa nyeri dan
nyeri tekan perut
kanan atas
• icterus
• allergi
• eosin ↑, leukosit ↓
Kronis : cirrhoris hepatis
D
Mc
17. Ectopic : diparu, mata, otak, dll
Terjadi bila larva setelah tembus dd usus aliran darah
Halzoun
Infeksi pharynx oleh cacing dewasa
Bila hati sapi, kambing yang mengandung cacing dmakan setengah matang
Cl. Sinensis / Opistorchis
MC
(usus)
Larva
(sal empedu)
Dws (sal empedu) Idem F. hepatica dewasa
Opistorchis carcinoma
D
Mc
18. Paragonimus westermani
MC
usus
Larva
tembus dd usus
diafragma
r. pleura
DWS Paru (bronchioli)
Tanpa reaksi / keluhan
•Reaksi granuloma
•Telur pseudo tuberkel
Batuk
haemoptoe
Ectopik : yang sering mesenterium, otak
Waktu tembus dd usus peredaran darah alat
D
Mc
19. Schistosoma
Cercaria
tembus kulit
aliran darah
Dws muda vena porta
Dewasa vv mesent sup
vv mesent inf
vv vesicalis
Telur
Dermatitis
Allergi, eosin ↑ Masa inkubasi
Hepar ≥
• tembus dd usus sindroma disenteri akut
dd vesica hematuria
• terjebak di dd usus firbroma / fistel kronis
dd vesica fistel, elephantiasis
• kembali ke v porta fibroma cirrosis
20. Kulit Pembuluh darah Vena porta Usus atau k kemih
D.M
L
C
Cercaria Larva Dewasa muda Dewasa
(schistosomole)
Schistisoma
22. H. Heterophyes M. yokobawai Echinostoma
Siklus hidup
Mc
L
D
Yeyenum
Mc : metacercaria
L : Larva
D : Dewasa
Gejala
• asimptomatis
• infeksi berat : perut tegang,
kembung, mulas
tinja + lendir
23. HP1 HP2
1. S. yaponicum
D. poso; napu
Manusia
Ternak besar
Tikus; rusa
2. S. haemotabium
Manusia
3. S. mansoni
Manusia
Kera
Tikus
4. F. hepatica
Manusia
Sapi
Kambing
5. Cl. Sinensis
Manusia
Burung
Oncomelania
O hupensis
Keong ampibi
Bulinus
Plakorbis
Physopsis
Biomphalaria
Australorbis
Tropicorbis
Lymnaea
L. Truncatula
Alocinma
Bulinus
Parafossarulus hua;
Thiara semisulcospira
_
_
_
Nasturtium (tanaman air)
Officinale
Cyprinidae (ikan)
24. HP1 HP2
6. Op. felineus
Manusia
Anjing
Kucing
7. P. westermani
Manusia
harimau
8. Fas. Buski
Kal. Sel
Manusia
Babi
anjing
9. H. heterophyes
Manusia
Anjing
kucing
10. M.yokogawai
Manusia
Anjing
Kucing
Pelikan
Bulinus
Hua; Thiara
Semisulcospira;
syncera; pomacea
Gyraulus
Segmentina
Hippeutis
Pirella
Cerithidea
Hua; Thiara
Semisulcospira
Cyprinidae (ikan)
Astacus; camborus crabs
(ketam) (crustacea)
(Tanaman air)
Trapa; zizania
Eichornia
Eliocharis
Mugil sp (ikan)
Tilapia nilotica
Acanthogobius
Pheglossus (ikan)
Salma
Leciscus
25. HP1 HP2
11. E. ilocanum
P. Jawa
Tikus
Anjing
12. E. lincluesis
D. Lindu
Manusia
13. E. revoltum
Itik
Angsa
14. E. malayanum
Hippeutis
Gyraulus
G. Convexiusculus
Anisus
G. Convexiusculus
Lymneae; phisa
Segmentina Helisoma
Lymnede luteola
Viviparous (keong air)
Pila; lymneae
Gyraulus
Corbicula (keong air)
Viviparous
Corbicula (keong air)
Lymneae (keong air)
Indoplakorbis
Gyraulus
Ikan burbus
Stigma