Παρουσίαση της εποχής του Μιχαήλ Γ' όπου η βυζαντινή και λόγια γραμματεία παρουσιάζει σημαντικά έργα

1. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ’
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 1

2. Στοιχεία βιογραφίας
Ο Μιχαήλ Γ΄ ο Μέθυσος (839 – 867)
ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (842-867).
Γιος και Διάδοχος του Θεόφιλου, ανήλθε στο
θρόνο σε ηλικία τριών ετών υπό την εποπτεία
της μητέρας του Θεοδώρας και τη
συμπαράσταση του αδελφού της Βάρδα. Ο
θείος του και επίτροπος παραμέλησε επίτηδες
την ανατροφή του με αποτέλεσμα να
θεωρείται ο Μιχαήλ ένας μέθυσος και
ανίκανος να ασκήσει την εξουσία αφού οι
αφορμές που έδιδε ήταν αρκετές.
Την εξουσία ασκούσε ουσιαστικά ο θείος του Καίσαρ Βάρδας ενώ το Βυζάντιο διερχόταν
κρίσιμες στιγμές
• στη Πελοπόννησο, την οποία άρχισαν να καταστρέφουν οι Σλάβοι,
• στη Κρήτη όπου απέτυχαν οι επιχειρήσεις κατά των Αράβων,
• στη Σικελία και την Καλαβρία που είχαν καταληφθεί από τους Άραβες και τους Φράγκους,
• και στη Μικρά Ασία όπου αδυνατούσε να αντιμετωπίσει τους Παυλικιανούς και τους
Άραβες. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 2

3. Στοιχεία βιογραφίας
Ο Μιχαήλ καθαίρεσε τον
Πατριάρχη Ιγνάτιο και τον
αντικατέστησε με έναν λαϊκό, τον
Φώτιο, πολύ μορφωμένο και
ικανό άνθρωπο που την εποχή
του έδρασαν οι ιεραπόστολοι
Κύριλλος και Μεθόδιος,
εφευρέτες του Σλαβικού
αλφαβήτου και εκχριστιανιστές
των Σλάβων.
Το 863 μάλιστα, όταν
βαφτίστηκαν Χριστιανοί οι
Βούλγαροι, ο Μιχαήλ ήταν
ανάδοχος του βασιλιά τους,
Βόριδα, ο οποίος για το λόγο
αυτό πήρε και το χριστιανικό
όνομα «Μιχαήλ».
Μετά τη δολοφονία του Βάρδα, ύστερα από
εντολή του το 866 , ο Μιχαήλ Γ΄ προσέλαβε ως
συμβασιλέα τον παρακοιμώμενο Βασίλειο και
αργότερα Αυτοκράτορα Βασίλειο Α τον
Μακεδόνα.
Τελικά ο ίδιος ο Βασίλειος τον δολοφόνησε το
867 και κατέλαβε το θρόνο, ιδρύοντας έτσι την
Μακεδονική Δυναστεία η οποία διαδέχθηκε τη
Φρυγική Δυναστεία.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 3

4. Στα χρόνια της βασιλείας του
Μιχαήλ Γ’ (842-867) αρχίζει η
ανάπτυξη του Βυζαντίου
Η δύναμη του Βυζαντίου φτάνει στο
αποκορύφωμα της στα χρόνια της
μακεδονικής Δυναστείας (867-1025)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 4

5. ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ
ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 9ΟΥ ΑΙΩΝΑ
Μετά την αναστήλωση των εικόνων (843) η
βυζαντινή κυβέρνηση ασχολήθηκε
• με τη βελτίωση της άμυνας κατά των Αράβων
• με έργα πολιτισμού
Από τα τέλη του 855 έως τις αρχές του 866 τις
κρατικές υποθέσεις διεύθυνε προσωπικά ο
καίσαρ Βάρδας, θείος του νεαρού Μιχαήλ Γ’
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 5

6. ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΜΑΓΝΑΥΡΑΣ
• Πρόκειται για ανώτερη σχολή που ιδρύθηκε με
πρωτοβουλία του Βάρδα  σταθμός στην
ιστορία της βυζαντινής εκπαίδευσης
Ο Λέων ο Φιλόσοφος και η Μαγναύρα
Ο Λέων, καθώς σχόλαζε, εξαιτίας της καθαίρεσης του
[από το αξίωμα του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης], διεύθυνε
τη σχολή της Μαγναύρας. Ο μαθητής του Θεόδωρος ήταν
επικεφαλής του τμήματος της γεωμετρίας, ο Θεοδήγιος της
αστρονομίας, και ο Κομητάς της γραμματικής, που διδάσκει
πώς μιλιούνται σωστά τα ελληνικά. Ο Βάρδας τους έδινε
γενναιόδωρες χορηγίες, για να καλύπτουν τις ανάγκες τους
και, επειδή αγαπούσε τη γνώση, τους επισκεπτόταν συχνά,
ενθαρρύνοντας τις κλίσεις των φοιτητών τους: μέσα σε λίγα
χρόνια έδωσε φτερά στην επιστήμη, που σημείωσε
αλματώδη πρόοδο.
Συνεχιστές Θεοφάνη, 4ο βιβλίο, έκδ. I. Bekker, CSHB,
Βόννη 1838, 192.
Ποιος ήταν ο
διευθυντής της
σχολής και
ποιες σχολές
διέθετε;
Το πανεπιστήμιο περιλάμβανε
τις σχολές της φιλοσοφίας, της
γεωμετρίας, της αστρονομίας
και της γραμματικής.
Η έντονη πνευματική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε με
επίκεντρο τη σχολή της Μαγναύρας προετοίμασε την
αναβίωση των αρχαίων γραμμάτων κατά την εποχή του
Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 6

7. Λέων ο Φιλόσοφος ή Μαθηματικός
• Υπήρξε ο πρώτος εκδότης πλατωνικών διαλόγων στο Βυζάντιο και
διευθυντής της Σχολής της Φιλοσοφίας στη Μαγναύρα.
Ο Λέων Φιλόσοφος ή Μαθηματικός (9ος
αιώνας) ήταν σπουδαίος επιστήμονας με
πολυσχιδή δραστηριότητα.
Στην εικόνα, ο Λέων μαζί με το χαλίφη Αλ Μαμούν.
Μικρογραφία από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη,
τέλη 12ου-αρχές 13ου αιώνα.
• Είχε μεγάλη φήμη και ενώ
προσκλήθηκε από το χαλίφη
Μαμούν να διδάξει στη
Βαγδάτη δεν αποδέχτηκε την
πρόσκληση (γύρω στα 830)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 7

8. Ο
αυτοκράτορας
Μιχαήλ Γ’
ανάμεσα
σε δασκάλους
και φοιτητές
του
Πανεπιστημίου
(Μικρογραφία, Ρώμη,
Βατικανή Βιβλιοθήκη) ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 8

9. ΓΡΑΜΜΑΤΑ
• Οι λόγιοι αναζητούν, συλλέγουν, μελετούν
και αντιγράφουν χειρόγραφα με έργα της
αρχαίας γραμματείας
Τι συμπεραίνετε
για την
προσωπικότητα
του Φώτιου;
Ο πιο αξιόλογος είναι ο Φώτιος
που ανήκε στον πνευματικό
κύκλο του Λέοντος του
Μαθηματικού
Η προσωπικότητα του Φωτίου
Αυτός ο Φώτιος δεν ανήκε στους ταπεινούς και
ανώνυμους, αλλά στους ευγενείς από καταγωγή και
έγκριτους πολίτες και θεωρούνταν ο πιο
προκομμένος στην κοσμική σοφία και σύνεση από
όλους όσοι ασχολούνταν με τα ζητήματα της
πολιτείας. Είχε τέτοιες γνώσεις στη γραμματική, την
ποίηση, τη ρητορική, τη φιλοσοφία, την ιατρική και
κάθε σχεδόν κοσμική επιστήμη, ώστε έλεγαν ότι όχι
μόνο ξεχώριζε απ' όλους τους συγχρόνους του, αλλά
συναγωνιζόταν ακόμη και τους αρχαίους. Στο
πρόσωπο του συνδυάζονταν όλες οι αρετές: το
ταλέντο, οι σπουδές, ο πλούτος, με τον οποίο
αποκτούσε όποιο βιβλίο ήθελε, και πάνω απ' όλα η
φιλοδοξία που τον έκανε να ξαγρυπνάει τις νύχτες,
ασχολούμενος με τη μελέτη των βιβλίων.
Νικήτας ο Παφλαγών, Βίος Ιγνατίου, J.-P. Migne,
Patrologia Graeca, τ. 105 (Παρίσι 1862), στήλη 509 Β.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 9

10. ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΦΩΤΙΟΥ
• «Μυριόβιβλος» : περιέχει περίπου
300 φιλολογικά δοκίμια για έργα
που ήταν ελάχιστα γνωστά στους
σύγχρονούς του
• Λεξικό
• Ομιλίες και θεολογικά έργα
• Υπό την ηγεσία του η βυζαντινή
εκκλησία εκχριστιάνισε τους
Σλάβους.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 10

11. ΑΡΑΒΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ
• Ως τα μέσα του 9ου αιώνα οι Άραβες
επιχειρούσαν εισβολές και λεηλασίες σε
μικρασιατικές επαρχίες
• 838 - άλωση του Αμορίου, του ισχυρότερου
φρουρίου της Μ. Ασίας (πατρίδας των αυτοκρατόρων)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 11

12. • Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος (829-842)
κινητοποιεί τους Χριστιανούς της
Ανατολής και της Δύσης σε μία γενική
συμμαχία κατά των Αράβων.
• Βυζαντινή αντεπίθεση  ο βυζαντινός
στρατός περνά τον Ευφράτη ποταμό (859)
και νικά τον εμίρη της Μελιτήνης (863)
12

13. ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
• Οι συνεχείς πόλεμοι με τους Άραβες
έδωσαν πλούσιο υλικό για τη
διαμόρφωση της βυζαντινής επικής
ποίησης
Φιλολογικό σχόλιο του Αρέθα, επισκόπου
Καισαρείας, για τους αγύρτες.
Ο συγγραφέας αναφέρει τους αγειροντες ή αγύρτες
(δηλ. περιφερόμενους απατεώνες). Παράδειγμα
αγυρτών είναι οι καταραμένοι Παφλαγόνες
(κατοικούσαν την Παφλαγονία, περιοχή στα
βορειοδυτικά της Μικράς Ασίας), οι οποίοι, έχοντας
συνθέσει κάποια ηρωικά τραγούδια που υμνούν τα
παθήματα ενδόξων ανδρών, περιφέρονται από σπίτι
σε σπίτι, για να ψάλουν τα άσματα αυτά με
ελάχιστη αμοιβή.
Σ. Κουγέας, Έρευναι περί της ελληνικής λαογραφίας, Α'. Αι
εν τοις σχολίοις του Αρέθα λαογραφικαί ειδήσεις,
Λαογραφία 4 (1912-13) 239.
Σύμφωνα με την
πηγή, ποιοι είναι
οι αγύρτες;
Ανώνυμοι τραγουδοποιοί συνέθεταν
τραγούδια και εξυμνούσαν τους
αγώνες των ακριτών (στρατιωτών
που υπερασπίζονταν τα ανατολικά
σύνορα (άκραι) του Βυζαντίου) και
κυρίως του Διγενή Ακρίτα.
Περιφέρονταν στις σημαντικότερες
επαρχίες της Μ. Ασίας και έψαλλαν τα
ηρωικά άσματα.
Αρέθας : επίσκοπος Καισάρειας και
σπουδαίος λόγιος (μέσα 9ου – μέσα 10ου
αιώνα)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 13

14. ΑΚΡΙΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
• Έπος του Διγενή Ακρίτα
Ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας είναι ο γνωστότερος
από τους ήρωες των ακριτικών τραγουδιών και
πρωταγωνιστής ενός έμμετρου αφηγηματικού έργου
του 11ου-12ου αι., το οποίο είναι γνωστό ως Διγενής
Ακρίτης ή Έπος του Διγενή Ακρίτη.
Σύμφωνα με τον μύθο ήταν ένας από τους Ακρίτες,
τους φρουρούς των Βυζαντινών συνόρων και
απέκτησε το προσωνύμιο Διγενής εξαιτίας της
εθνικής καταγωγής του: η μητέρα του ήταν κόρη
βυζαντινού στρατηγού και ο πατέρας του εμίρης από
την Συρία.
Σελίδα από το «Έπος του Διγενή Ακρίτα»,
χειρόγραφο Αθηνών-ΆνδρουΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 14

15. ΑΚΡΙΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
• Το άσμα του
Αρμούρη
Πρόκειται για ένα
σύντομο έπος που
εξυμνεί τους άθλους
του Αρμούρη.
Ο ήρωας δεν έχει
ταυτιστεί, αλλά
φαίνεται ότι έχει
σχέση με το Αμόριο
της Φρυγίας
Σαρακηνὸς ἐστέκετον, στέκει, ἀναγελᾷ τον:
«Σαρακηνοὶ ἔχουσιν φαρία, ὁποὺ διώχνουν τοὺς ἀέρες,
τὴν φάσαν καὶ τὴν πέρδικα ἀπὸ πτεροῦ τὴν παίρνουν,
καὶ τὸν λαγὸν εἰς τὸν ἀνήφορον ἀπὸ δρομοῦ τὸν σώνουν,
κρατοῦν καὶ κολακεύουν τα καὶ ἐλεύθερα τὰ ἀφίνουν,
καὶ πάλε δὲ ὅταν τοὺς φανῇ, τρέχουσιν, πιάνουσίν τα,
καὶ τὸν Ἀφράτην ποταμὸν οὐκ ἠμποροῦν περᾶσαι,
καὶ ἐσὺ μὲ τὸ παρίππιν σου θέλεις νὰ τὸν περάσῃς;»
Τὸ νὰ τ᾿ ἀκούσῃ ὁ νεώτερος πολλὴν μανίαν ἐπῆρεν·
πτερνιστηρέαν τὸν μαῦρον του, διὰ νὰ περάσῃ πέρα.
Ἦταν ὁ Ἀφράτης δυνατός, ἦτον καὶ βουρκωμένος,
εἶχεν καὶ κύματα βαθέα, ἦτον καὶ ἀποχυμένος,
πτερνιστηρέαν τὸν μαῦρον του κρούει τον καὶ ὑπάγει,
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 15

16. Τα ακριτικά τραγούδια θεωρούνται τα
σημαντικότερα δείγματα της δημώδους ή
λαϊκότροπης λογοτεχνίας των
Βυζαντινών, που αναπτύσσεται παράλληλα με
τη λόγια Γραμματεία
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 16