Italiya haqida

1. ASLONOVA NASIBA MUXAMMADOVNA

2. 1.Geografik o’rni.
2. Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari.
3. Tarixi.
4.Aholisi.
5. Xo’jaligi .
6. Transporti.
7. Xalqaro iqtisodiy aloqalari.
8 Qiziqarli faktlar.
REJA:

4. Italiya maydoni -301,3 ming km2 ni tashkil etadi.
Poytaxti Rim shahri. Boshqaruv shakli
parlamentar Respublika. Pul birligi yevro.
Geografik o‘rni. Italiya rivojlangan davlatlar ichida
siyosiy jihatdan o‘z mavqeiga ega bo‘lgan yirik
mamlakatdir. Janubiy Yevropada joylashgan
mamlakat . Italiyaning bir qismi Yevropa
janubidagi Appenin yarimorolida, Alp tog‘larining
janubiy yonbag‘irlarida, qolgan qismlari bir
qancha kichiki va yirik Sitsiliya va Sardiniya
orollarida joylashgan.

5. Italiya Respublikasi
Bayroq
Gerb
Shior: Repubblica Italiana
Italyancha: Italyancha Italiya Respublikasi
Madhiya: Il Canto degli Italiani
(the Song of the Italians)
Poytaxt Rim
Rasmiy til(lar) Italyan
Hukumat Parlamentlik Respublika
• Prezident Sergio Mattarella
• Bosh Vazir Giuseppe Conte

7. Mamlakatning qirgʻoq chizigʻi (7,5 ming km) Apennin yarim
orolning janubida pasti-baland boʻlsa, boshqa qismida deyarli tekis.
Hududining 4/5 qismi togʻ va qirlardan iborat. Italiyaning shimolida
Alp togʻlari joylashgan: Gʻarbiy Alp togʻlari (Monblan choʻqqisi,
4807 m – Italiyaning eng baland nuqtasi)ning yon bagirlari tik.
Sharqiy Alp togʻlari (eng baland nuqtasi – Ortles togʻi, 3899 m)
asta-sekin pasaya borib, sharqda Karst platosiga tutashib ketgan. Alp
togʻlari janubida joylashgan Padan tekisligi sharqda Adriatika
dengiziga tomon pasayib boradi. Po daryosining vodiysi botqoqli
pasttekislik. Alennin yarim orol boʻylab 1200 km masofada Apennin
togʻlari joylashgan. Bir necha soʻngan va soʻnmagan vulkanlar
(Amiata – 1734 m, Vezuviy – 1277 m) bor. Italiya orollarining relyefi,
asosan, togʻlik, orollarda Etna (3340 m), Stromboli, Vulkano
vulkanlari bor. Italiyaning oʻrta va janubiy qismlarida tez-tez kuchli
zilzila boʻlib turadi.

8. Italiya 3 qismga bo‘linadi.
1) materik qismi
2) yarim orol qismi
3) orollar qismi.
Materik qismi Italiyaning teriotoriyasini yarmini tashkil qiladi.
Maydon jihatidan Yevropada !!! –o‘rinda turadi. Shuningdek,
Italiya dunyodagi barcha rivojlangan mamlakatlar ichida maydon
jihatdan 12-o‘rinda turadi.
Mamlakat g’arbdan Fransiya bilan, shimolda Avstraliya va
Shveytsariya, sharqda Sloveniya bilan chegaradosh. Qirg‘oqlarini
Terren, Adriatika, O‘rta Dengiz, Ionik, Liguriya suvlari yuvib
turadi. Italiyaning dengizdagi chegaralari quruqlikdagi
chegaralaridan 4 marta uzun. Italiyaning quruqlik va dengiz
chegaralari o‘rtadagi masofaning eng uzog‘i 200-300 km.ga teng.

9. Italiya – respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1947-yil 22-
dekabrda qabul qilingan va 1948-yil 1-yanvardan kuchga
kirgan. Davlat boshligi – prezident (1999-yil maydan K. A.
Champi). U parlament ikkala palatasining qoʻshma
majlisida viloyatlar vakillari ishtirokida 7 yil muddatga
saylanadi. Qonun chiqaruvchi organ deputatlar palatasi
va senatdan iborat parlament. Ijrochi xokimiyatni Vazirlar
Kengashi amalga oshiradi. Prezident Vazirlar Kengashi
raisi va uning taklifiga binoan vazirlarni tayinlaydi.

10. O‘rta Yer dengizida joylashgan uzun geografik o‘rin va
joylashishini juda qulay. Bu esa Afrika mamlakatlari, janubiy
Yevropa mamlakatlari bilan yaqindan ijtimoiy va iqtisodiy aloqa
qilishi uchun juda qulay sharoit yaratadi. Xo‘jalik yurgizish jihatidan
ham juda qulay.
Shimoliy Italiyaning geografik o‘rni janubiy Italiyanikiga
qaraganda ancha qulay, chunki u iqtisodiy aloqalarini quruqlikda
ham, dengizda dengiz yo‘llari orqali ham olib borishi mumkin.
Siyosiy hududiy jihatdan Italiya 20 ta hudud (provinsiya)dan iborat
unitar davlat hisoblanadi. 20 ta provinsiyadan 5 tasi, Sardiniya va
Sitsiliya alohida maqomga ega.

11. Tabiiy sharoti va resurslari . O‘rta Yer dengizi
iqlimiga xos subtropik iqlimi bo‘lib, o‘rtacha
yillik harorati +15 0 C o‘rtacha yillik yog‘in
miqdori 300-500 mm atrofida. Mamlakatning
80% i tog’liklardan iborat. Shimolda Alp tog‘lari
joylashgan. Eng baland nuqtasi Monblan tog‘i
(4807 m) Alp tog‘laridan janubda Lombardiya
tekisligi joylashgan. Asosiy daryolari-Po, Arno,
Tibr, o‘rmonlari ko‘p emas. Unda eman, kashtan,
qayrog‘och, savr daraxti, qoraqarag‘ay, pixta
o‘sadi.

12. Eng yirik daryosi – Po va uning irmoqlarida kema qatnaydi.
Daryolar Italiyaning shimoliy qismida koʻproq. Daryolari
yomgʻir, qor va muzliklardan suv oladi. Ulardan sugʻorish va
gidroenergiya olishda foydalaniladi. Yirik koʻllari: Garda,
Komo, Lago-Majore, Bolsena va b. Ularda kema qatnaydi,
sohillarida kurort koʻp.
Alp togʻlarining 1800 m balandlikkacha boʻlgan qoʻngʻir-
oʻrmon tuproqli yon bagʻrida keng bargli va igna bargli
oʻrmonlar, undan yuqoridagi togʻ-oʻtloqi tuproqlarda
butazorlar, subalp va alp oʻtloqlari bor. Apennin yarim orol,
Sitsiliya va Sardiniya o.larida (tuprogʻi jigarrang) 500–600
m balandlikda doim yashil tosh dub va poʻkak dublari,
piniya, halab qaragʻaylari, butalar o’sadi. 1500 m
balandlikkacha jigarrang va qoʻngʻir togʻ tuproqli yerlarda
dub, qora qayin va kashtan oʻrmonlari, 2000 m dan balandda
igna bargli, keng bargli oʻrmonlar, togʻ tepalarida subalp
oʻtloqlari bor.

13. Italiyada toshkoʻmir, bitumli slanets, neft, gaz, qoʻrgʻoshin,
pyx, temir rudalari, boksit, oltingugurt va osh tuzi konlari
bor. Italiya simob rudasi zaxirasi boʻyicha dunyoda yetakchi
oʻrinda. Toskanada marmar qazib olinadi. Maʼdanli va issiq
(tempaturasi 100–200°) buloq, koʻp.
Iqlimi Oʻrta dengizga xos subtropik, Padan tekisligida
moʻʼtadilroq. Alp toglari shimolidan keladigan sovuq shamolni
toʻsib turadi. Yozi issiq va quruq. Iyulning oʻrtacha temperaturasi
togʻ etaklari va tekisliklarda 20–28°, baʼzan issiq shamol esganda
40–45° ga koʻtariladi. Yanvarning oʻrtacha temperaturasi Alp
togʻlari etaklari va Padan tekisligida 0°, Apennin yarim orol va
orollarda 1 – 12°. Sharqiy Alp va Shimoliy Apennin toglari
Italiyaning eng seryogʻin (yiliga 3000 mm) joylaridir. Mamlakat
ichkarisida yiliga 600–800 mm, Sitsiliya va Sardiniya orollarida
500 mm yogʻin yogʻadi. Alp togʻlarining Italiya hududidagi qismida
800 dan ortiq, muzlik bor.

14. Tog‘larda Alp o‘tloqlari o‘sadi. Undan tashqari
Markaziy va Janubiy Italiya iqlimi juda issiq,
ya’ni yozi quruq, qishi esa quruq bo‘ladi.
Shimoliy Italiya iqlimi esa biroz salqinroq,
qishida 5 0 C bo‘ladi. Bu ko‘rsatkich boshqa
joylarga qaraganda ancha past. Qishda yomg‘ir
ko‘p yog‘adi. Lekin shuni ham aytib o‘tish
kerakki, Italiyada va umuman Yevropada yer
qimirlashlar uncha qattiq bo‘lmasa ham tez-tez
bo‘lib turadi.

15. Italiyada yovvoyi hayvonlar, asosan, togʻlarda
uchraydi. Alp va Apennin togʻlarida serna, yovvoyi
mushuk, togʻ va oʻrmon suvsari, sassiqkoʻzan, qoʻngʻir
ayiq, quyon, tiyin yashaydi. Qushlarning 400 ga yaqin
turi, sudraluvchilar bor. Ovlanadigan baliq turi koʻp.
Italiyada noyob oʻsimlik, hayvon va geologik
obʼyektlarni saqlash uchun qoʻriqxonalar tashkil
etilgan. Milliy bogʻlari: Stelvio, Granparadizo,
Abrutsso, Kalabriya, Chircheo va b. – jami maydon
200 ming ga.

16. Aholisi. Italiya Yevropadagi aholisi eng ko‘p va eng zich
joylashgan davlatlardan biri hisoblanadi. 2020- yil
ma’lumotlariga ko‘ra, Italiyada 60,3 mln kishi istiqomat qiladi.
Italiya aholisining milliy tarkibi 98% ni tashkil etadi. Italyanlar
diniy tarkibi 98% ni tashkil etadi. Italiyada cherkov garchi
davlatdan ajratilgan bo‘lsada, u mamlakatning siyosiy hayotiga
aktiv aralashadi va aholining keng doiralariga katta ta’sir o‘tkazib
kelmoqda.
Italiyaning shimoliy qismida boshqa millatlar yashaydi.
- Avstriyaliklar – 279 ming kishi.
- Frantsuzlar – 78 ming kishi.
- Xorvatlar – 5 ming kishi.
Italiyaning janubiy qismida va Sitsiliyada esa albanlar va greklar
yashaydi.

18. Sanoati. Hozirgi vaqtda davlat
birlashmalari 20% ishlab chiqarishda
sanoat mahsulotning beradi. Ayrim davlat
birlashmalari juda yirik. Masalan: Neftni
qayta ishlovchi ENI monopoliyasi
Yevropadagi yirik mamlakatlardan biridir.
Italiyadagi yirik monopiyada FINT 90%
avtomobilning ishlab chiqariladi. Uning
firmalari Germaniya, Fransiya, Belgiya,
Angliyada joylashgan.
“

19. Montedison” firmasi 80% kimyoviy tolani
ishlab chiqariladi. Sanoat mahsulotlarning
ishlab chiqarilad. Elektr texnika rezinalariga
ishlab chiqarish yirik monopoliya Yevropa
iqtisodiy hamkorlari va AQSh bilan
birlashtirilgan. Italiya xo‘jalik oldi foydasi
ko‘proq kichik va o‘rta mamlakatlardagi
korxonalari hisoblanadi.

21. Qora metalurgiya – asosan ko‘p tonna xom ashyo
ishlaydi. Asosan port shaharlarda Toronto, Neapol, Genus,
Triestya va xokazo shaharlarda rivojlangan.
Rangli metal asosan o‘zining xom ashyosi alyuminiy, mis,
rux, rutut Sardinyada mamlakatning janubiy sharq
teritoriyalarda ko‘p foydali qazilmalar bor.
Mashinasozlik asosiy tarmoq bo‘lib, sanoatning 40%
mahsulotlarining beradi. Tarmoqda transport mashinachi,
(avtomobil kemasozlik) tanksozlik, radiotex, texnologiya
elektron jixozlar yuqori o‘rinni egallaydi. Avtomobil ishlab
chiqarish To‘rin, Milanda rivojlangan.

22. Kimyo sanoati: Mamlakatdan keyingi 2 o‘rinda
turadi. Neft kimyo, kimyoviy tola, plasmassalar
ishlab chiqarish neft kimyo bozorida rivojlandi.
Kislotalar ishlab chiqarish, o‘g‘itlar, bo‘yoqlar ishlab
chiqarish rivojlangan.
Yengil sanoat: to‘qimachilik alohida o‘rinni
egallaydi. Paxta va shoyi matolarni tikadi. 1g sanoat
mahsulotning beradi. Mamlakat import hisobiga
rivojlangan. Oziq -ovqat sanoatida sut, qand, un
tortish, tolani ishlab chiqarish rivojlandi. Yog‘, moy,
makaron janubda rivojlandi

23. Qishloq xo‘jaligi. Italiya mamlakatida tovar
qishloq xo‘jalik mahsulotlari yetishtirishga
e’tibor kuchaygan bo‘lishiga qaramay, ular
hamon an’aniviy farq o‘zlari uchun iste’mol
mahsulotlari ishlab chiqaruvchi notovar
xo‘jalik mahsulotlari bo‘lib qolmoqda.
Chorvachilik: 9,2 mln qora mol, 9,1 mln
cho‘chqa, 11,1 mln qo‘y mavjud. Sut, go‘sht
asosan shimoliy rayonlarda rivojlangan.

24. Italiya mamlakatlarida tovar qishloq xo‘jalik mahsulotlari
yetishtirish rivojlanishi bilan birga an’aniviy ya’ni o‘zlari
uchun iste’mol mahsulotlari ishlab chiqaruvchi notovar
xo‘jalik mahsulotlari yetishtirish ahamiyatini yo‘qotgan
emas. Qishloq xo‘jaligining asosiy tarmoqlari: donli
ekinlar (bug‘doy, makkajo‘xori, sholi) va go‘sht-sut
chorvachiligi (shimoliy qismlari), donli ekinlar va
uzumchilik, chorvachilik (sharqiy va g‘arbiy qismlar),
sut-go‘sht chorvachiligi va donli ekinlar (bug‘doy-
javdar, arpa) asosan shimoliy va janubiy qismlari,
uzumchilik, mevachilik va sabzavotchilik sharqiy va
janubiy qismlari hamda Sitsiliya oroli, tog‘-yaylov
chorvachiligi (shimoliy qismlari) rivojlangan.

25. Transporti: Italiyada transportning hamma turlari rivojlangan
bo‘lib, avtomobil, dengiz transporti, quvur transporti, havo
transportlari rivojlangan. 30,4 ming km temir yo‘l bor. 14 ming
km yo‘l elektrlashgan. Temir yo‘llar shimoliy Italiyada juda zich.
Appenin yarim orolida siyrak, shimoliy janbiy sharqdan g‘arbga
ketgan. Avtomobil transporti 30 ming km bo‘lib, 22,8 mln. dan
ortiq avtomashinalar bo‘lib, 21mln yengil avtomobillar. Dengiz
transportlari 9/10 qismi tashqi yuklarni tashiydi. Bosh dengiz
porti Geniya, Niapol, Vinetsiya, Trepessi, Spetsiya, Barn.
Genuya O‘rta Yer dengizida yirik port hisoblanadi. 500 ming
tankerlarni qabul qiladi. Shuningdek, quvur transporti janubiy
qismi va Sitsiliya orolida juda zich joylashga. Rekratsion
resurslarga boy bo‘lib. Italiyaga har yili 50 mlndan ortiq turistlar
keladi. Italiyaning tashqi savdodagi sheriklari: YeH
mamlakatlari, AQSh, OPEK mamlakatlari hisoblanadi.

26. 6 yanvar - Pasxa dushanbasi,
25 aprel - fashizmdan ozod qilingan kun
1-may - mehnat kuni,
2 iyun - respublika e'lon qilingan kun (Rimda parad bilan o'tadi),
15 avgust - Faraz (ferragosto),
1 noyabr - barcha azizlar kuni
5-noyabr, 25-dekabr - Rojdestvo (odatda bu uyda eng sevimli
bayram, qarindoshlar va do'stlar bilan o'ralgan).
Bundan tashqari, har bir qishloq va shahar o'z avliyosining
tug'ilgan kunini nishonlaydi; Rim - Piter, Milan - Ambrose,
Turin - Jon va boshqalar. Iyul va avgust oylarida ko'plab firmalar
ishni to'xtatib, ta'tilga chiqishadi. Shuningdek, Rojdestvo va
Yangi yil.