1.
СУДАЛГААНЫ СЭДЭВ
СОНГОХ БОЛОН ТҮҮВЭР
ТОГТООХ АРГА ЗҮЙ

2.
Агуулга
Сэдэв сонголт
Сэдвээ хэрхэн нарийвчлах
Судалгаа авахдаа түүвэрлэх
Түүврийн ангилал
Дүгнэлт
Ашигласан материал

3.
Судалгааны ажлын сэдэв нь:
• Цаг үеэ олсон
• Тодорхой үр дүнд хүрэх бололцоотой
• Судлах зайлшгүй шаардлагатай байгаа эсэх-Уг
сэдвийг гүйцэтгэснээр нийгэм, эдийн засагт ямар
ач холбогдолтой байна уу?
• Шинжлэх ухааны шинэлэг талууд бий болох
үндэстэй байх

4.
Сэдвээ хэрхэн
сонгох вэ?
Судлаач судалгаа явуулах гэж байгаа бол
судалгааны сэдвийг сонгохдоо юуны учрыг олж
мэдэх хүсэл сонирхолтой байгаагаа олж мэдээд
жагсаах хэрэгтэй. Үүний дараагаар тухайн
сэдвээ дараах байдлаар сонгож болно:
• Өргөн сэдэв сонгохоос зайлс хийх.
• Холбогдох бүтээлийг уншиж, судлаад, судлах
асуудлаа бүрэн тодорхойлох.
• Тухайн салбарын эрдэмтэн мэргэжилтнээс
асуух.
• Бусдын сэтгэснийг хуулж биш хөгжүүлсэн,
бие даасан сэдвийг сонгох.
• Тухайн сэдвээр хийсэн судалгааны
материалыг уншиж судлаад , аль талаас нь
судалсан, аль хэсэг судлагдаагүй
орхигдсоныг заавал илрүүлэх. Ингэсний
үндсэн дээр судлах сэдвээ тодорхойлох.
Судлах асуудлаа зөв
тодорхойлох нь
судалгаанд зарцуулах
цаг хүч, зардлаа
хэмнэх, судалгаанны үр
дүн амжилттай болоход
нөлөөлнө.

5.
Судлаач
сэдэв
сонгохдоо
дараах
байдлаар
анхаарна
• Миний эзэмшсэн мэргэжил, хийж буй ажил
тухайн сэдэвт хэр зохицох вэ?
• Энэ сэдвийг судлаад надад, байгууллагад,
нийгэмд ямаp хэрэгтэй вэ?
• Ямар зардал гарах вэ?
• Судалгаа хийх онол практийн бэлтгэл надад
байна уу?
• Мэдээлэл баримт хаанаас олох вэ?
• Яагаад энэ сэдвийг авах гээд байгаа билээ?
• Надад сайн зөвлөх багш, зөвлөгч байна уу?
• Судалгаа явуулахад миний хэлний, ерөнхий
чадавхийн, судалгааны орчин үеийн аргын
талаарх түвшин хэр зэрэг билээ?

6.
Сэдвийн
шаардлага
• Тулгамдсан асуудлыг хөндсөн
• Ойлгомжтой
• Шинэлэг
• Хүссэн үр дүндээ хүрэхүйц болохуйц
• Харьцуулан үнэлэх, тайлбарлах,
үндэслэх боломжтой байх
• Судлаачийн чадварт тохирох
• Санхүүгийн хувьд боломжийн байх
• Мэдээлэл олдохуйц байх
• Судалгааны үр дүн нь үнэ цэнэтэй, ач
тустай байх
• Шинэлэг мэдлэг бүтээсэн байх

7.
Сэдэв
нарийвчлах

8.
8
Тухайн сонгосон сэдвийн асуудлаа дэвшүүлж, асуулт зохиох хэрэгтэй.
Үүний дараагаар сэдэв тодорхой, боломжтой гэж үзвэл сэдвээ улам
тодорхой, нарийвчилсан байдлаар тодорхойлох
• Юуг? -Тухайн сэдвийн юуг судлах, ямар асуудлыг судлах
• Яагаад? -Тухайн сэдвийн маш чухал асуудал энэ мөн үү?
• Яаж?- Энэ асуудлыг судласнаар ямар арга зам, шийдэл байгааг тогтоох
Сэдэв нарийвчлах аргачлал
1. Тухайн сонгосон сэдвийг яагаад судлах болсон зорилгоо
тодорхойлох
2. Тухайн сэдвийн асуудлыг дэвшүүлэх, жагсаалт гаргах
3. Үүнээс хамгийн тулгамдсан асуудлыг сонгох
4. Сонгосон асуудлын хамрах хүрээг тогтоох
5. Сэдвийг нарийвчлан нэрлэх хэрэгтэй

9.
“
9
● Жишээ нь:
● “Сургуулийн насны хүүхдүүдийн интернет хэрэглээ, үр
дагавар” гэсэн сэдэв дор хот, хөдөөгийн ерөнхий
боловсролын бүх шатны сургуульд сурч байгаа болон энэ
насны сургуульд хамрагдахгүй хүүхдүүдийн интернет
хэрэглээний түвшин ба тэдний эрүүл мэнд, зан байдал,
харилцаа, суралцах идэвх зэргийг судлах хэрэг гарна. Энэ
сэдвийг “Сумын бага сургуулийн сурагчдын интернет
хэрэглээ, үр дагавар” гэж өөрчлөхөд хотын бүх сургуулийн
сурагчид болон сургуулиас гадуурх сургуулийн насны
хүүхдүүд хасагдаж мөн хэдэн аймаг, сумын нэр заагдаагүй
тул оймгомжтой болно. Иймд сэдэв сонголтод сонирхлоо
дагах зүйтэй нь зүй боловч хөрөнгө хүч, бололцоогоо бас
бололцох хэрэгтэй.

10.
Түүвэр тогтоох

11.
Аль ч салбарын ухаанд бүх зүйлсийг нэг бүрчлэн
судлаах боломж бололцоо байдаггүй тул тэдгээрийг
төлөөлөхүйц зарим хэсгийг сонгон шилжилж, үр дүнгий
нь нийтэд хамаатуулан дүгнэх нь элбэг тохиолддог. Тэр
л зарим хэсгийг түүвэр гэдэг.
Эх олонлог : Судалгаанд хамруулбал зохих нийт хүмүүс,
юмс, үзэгдлийг эх олонлог гэнэ.
Түүвэр : Судалгаанд хамрагдвал зохих нийт нэгжүүдээс
ажиглалтад хамруулахаар сонгосон зарим хэсгийг
түүвэр гэнэ.

12.
1. Харьцангуй бага цаг хугацаа
2. Төсөв хэмнэлт
3. Хурдан
4. Их хэмжээний тоо мэдээлэл
12
Түүврийн давуу тал

13.
13
Шинж чанар нь
Тоон үзүүлэлтэд:
Эрүүл мэндийн байгууллагын
тоо
Хорт хавдараар нас барагчдын
тоо
Эхийн эндэгдэл
Үр хөндөлтийн тоо гэх мэтээр;
Чанарын үзүүлэлтэд:
15 дээш насны хүмүүсийн хүйс
Xүн амын эрүүл мэндийн
байдал
Өвчлөлийн түвшин
● Түүвэр судалгаагаар эх
олонлогийн (эх олонлогуудын)
бүрэлдэхүүн хэсгийн
нарийвчилсан олон төрлийн
мэдээлэл цуглуулдаг.
Мэдээллийн эдгээр төрөл зүйл
бүрийг шинж чанар гэж
нэрлэдэг. Шинж чанар болгон
ялгаатай бие даасан нэгжүүдийн
харилцан адилгүй боломжит
утгыг агуулж байдаг. Тодорхой
нэгжийн хэд хэдэн шинж чанар
бүхий ажиглалтын утгыг
судалгаагаар цуглуулдаг.

14.
Түүврийн ангилал
• Энгийн санамсаргүй түүвэр
• Системт түүвэр
• Бүлэглэсэн түүвэр
• Мужилсан буюу кластер түүвэр
Магадлалт
түүврийн
арга
• Зорилтот түүвэр
• Цасан бөмбөлгийн арга
• Зохимжтой (тохиромжтой) түүврийн
арга
• Квотын арга
Магадлалт
бус түүврийн
арга

15.
Магадлалт түүвэрлэлтээр эх
олонлогийн нэгжийн түүвэрт орох
магадлалыг тогтоох боломжтой арга.
Магадлалт түүврийн арга
• Тохиолдлын чанартай. 1-100 хүнээс зөвхөн 8 гэсэн тоо
орсон бүх хүмүүс.
Энгийн санамсаргүй
түүвэр
• Нэгжийн жагсаалтаас ижил алхамаар түүврийн нэгжээ
сонгох. 42 хүнээс 6-г сонгоно гэвэл 42:6=7 1-7 хүртэлх
тооноос анхны тоог шодоход 3 гэж гарна. 3+7=10
10+7=17 24,31,38 гэх мэтээр дугаарлагдана.
Системт түүвэр
• Эх олонлогийг аль нэг шинжээр нь давхцал үүсгэлгүй
бүлэглээд, бүлэг бүрээс ЭСТ эсвэл СТ-ийн арга ашиглан
түүвэрт хамрагдах нэгжийг сонгоно.
Бүлэглэсэн түүвэр
• Эх олонлогийн үндсэн шинж төлөвийг хадгалсан
бүлгүүдээс цөөн хэдийг санамсаргүйгээр сонгоно.
Мужилсан буюу
кластер түүвэр

16.
Эх олонлогийг нэгжийн түүвэрт орох
магадлалыг тогтоох боломжгүй. Харин
Зориудаар юмуу тодорхой үнэлэмжинд
суурилж сонгох гэх мэт магадлалт бус
түүврийг бүрдүүлдэг.
Магадлалт бус түүврийн
арга
Тухайн үзэгдлийн үйл явц, учир холбогдлыг орчин нөхцөлтэй
нь холбон ойлгоход хамгийн зохистой нь аль вэ гэдгийг
бодолцож хийдэг.
Зорилтот түүврийн
арга
Нэг юмуу хэсэг хүмүүсийг судлаач зорилтот түүврийн аргаар
судалгаанд хамруулж, тэднээс дараа дараагийн
оролцогчдийг заалгах замаар түүврээ бүрдүүлэх арга.
Цасан бөмбөлгийн
түүвэр
Судалгаанд шаардлагатай боломжит мэдээллийг судлаач
өөртөө амар дөт газарт, аль зөвшөөрсөн хүмүүсээс бүрдүүлэ
авсан арга
Зохимжтой арга
Эх олонлогтоо бүлэглэж, бүлэг бүрээс авах түүврийн хэмжээг
тодорхойлоод, тэр хэмжээгээрээ зохимжтой түүврийн аргаар
түүвэрлэж гүйцэтгэнэ.
Квотын арга

17.
Түүврийн төрлүүдийн давуу ба сул тал
17
Түүврийн
арга
Давуу тал Сул тал
Энгийн
санамсаргүй
Ерөнхий нийгмийн
талаар урьдчилсан
мэдээлэл болох
жагсаалт хангалттай.
Ерөнхий нийгмийн бүх
элементүүдийн жагсаалт
шаардлагатай, зөвхөн нэг төрлийн
объектуудын хувьд ашиглах
боломжтой.
Системт
түүвэр
Том хэмжээний ерөнхий
нийгмийг хамарсан бага
хэмжээний түүвэр
бүрдүүлнэ.
Ерөнхий нийгэм дэх шинж
тэмдгийн тархалт үечлэл илрээгүй
сонголтын интервал таараагүй
тохиолдолд нийцэхгүйд хүрнэ.
Квотын арга Зардал буурна,
бүрдүүлэхэд
тохиромжтой.
Сонголтын санамсаргүй шинжийн
улмаас нарийн хэмжихэд
боломжгүй.

18.
123,456,789
Түүвэрт хэдэн хүнийг хамруулах нь зохистой вэ?
Гэсэн асуулт их тавигддаг. Түүврийн бүтэц, хэмжээг
судлаач өөрөө тогтооно. Судлах асуудал, судлаачдын
бололцооноос хамаарч судалгааны төсөлд түүврийн
хэмжээг ойролцоогоор тусгаж болох хэдий ч тэр нь
мэдээлэл цуглуулах ажлын төсөлд түүврийн хэмжээг
ойролцоогоор тусгаж болох хэдий ч тэр нь мэдээлэл
цуглуулах ажлын төгсгөлд эцэслэн тодорхойлогддог.
Жишээ нь: аман түүхийн судалгааны эхэнд оролцогч бүр
шинэ мэдээлэл өгдөг бол олон ярилцлагын дараа энэ нь
цөөрч, сүүлдээ үндсэн мэдээлэл давтагдаж эхэлдэг. Өөр
шинэ мэдээлэл нэмэгдэхүйц гэдгийг мэдэрсэн тэр үед л
судлаач түүвэр хангагдлаа гэж үздэг.

19.
“
19
● Судалгааны сэдвийг сонгох нь эхний алхам юм.
Сэдэвгүйгээр мөрдөн байцаах ажил байхгүй.
Судалгааны сэдвээ зөв сонгосноор судалгааны
ажлын 50%-ийг гүйцэтгэсэн гэж үздэг.
● Судалгааны сэвдээ зөв тодорхойлсны дараагаар
сэвдээ ойлгомжтой, хамрах хүрээг зөв тодорхойлох
хэрэгтэй. Үүний дараагаар судалгааг ямар арга зүй,
ямар аргаар явуулах талаар зөв тодорхойлж,
судалгаанд хэнийг оролцуулах, хэдэн хүн
оролцуулахаа шийднэ.

20.
Ашигласан
материал
1. Судалгаа шинжилгээний ажил гүйцэтгэх арга зүй
Ч.Авдай, Д.Энхтуяа 2013 он
2. Судалгаа шинжилгээний ажил, түүнийг гүйцэтгэх тухай
3. Судалгаа арга зүй, Д.Нарантуяа,
4. Шинжлэх ухааны судалгааны арга зүй, Т.Нарантуяа,
2013 он
5. Шинжлэх ухааны суудалгааны ажлын онол-арга зүйн
үндэс, Д.Дашжамц, 2017 он

21.
Анхаарал
хандуулсанд
баярлалаа