17. Drukowanie sitowe wielokolorowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Magdalena Fijałkowska
Drukowanie sitowe wielokolorowe 825[01].Z4.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inŜ. Bogdan Kostecki
mgr inŜ. Adam Kanas
Opracowanie redakcyjne:
mgr ElŜbieta Gonciarz
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 825[01].Z4.03,
„Drukowanie sitowe wielokolorowe”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu drukarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Charakteryzowanie farb i podłoŜy stosowanych w sitodruku oraz operacji
suszenia i uszlachetniania po drukowaniu 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 17
4.1.3. Ćwiczenia 17
4.1.4. Sprawdzian postępów 18
4.2. Drukowanie sitowe – charakterystyka i ocena 19
4.3. Przygotowanie do drukowania na maszynie sitowej 27
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 35
6. Literatura 40

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności
z zakresu drukowania wielokolorowego techniką sitodruku. Wiadomości i umiejętności z tej
dziedziny zostały określone w jednostce modułowej 825[01].Z4.03 „Drukowanie sitowe
wielokolorowe”. Jest to jednostka modułowa zawarta w module „Technologia drukowania
sitowego” (schemat układu jednostek modułowych przedstawiony jest na stronie 4 tego
poradnika).
Tak jak kaŜda jednostka modułowa, równieŜ i ta ma ściśle określone cele kształcenia,
materiał nauczania oraz wskazania metodyczne do realizacji programu.
W poradniku zamieszczono:
−−−− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
−−−− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
−−−− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
−−−− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,
−−−− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
−−−− sprawdzian postępów,
−−−− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
−−−− literaturę uzupełniającą.
Treść programu jednostki modułowej „Drukowanie sitowe wielokolorowe” podzielona
została na 3 rozdziały. KaŜdy z nich zawiera ćwiczenia i materiał nauczania niezbędny do ich
wykonania.
Ze względu na fakt, Ŝe drukowanie sitowe wielokolorowe jest procesem złoŜonym,
wymagającym wiedzy i umiejętności dotyczących procesu drukowania tą metodą, pamiętaj
o wiadomościach zdobytych w poprzednich jednostkach tego modułu.
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń odpowiedz na pytania sprawdzające, które są
zamieszczone w kaŜdym rozdziale po materiale nauczania. Udzielone odpowiedzi pozwolą Ci
sprawdzić, czy jesteś dobrze przygotowany do wykonywania zadań.
Po zakończeniu realizacji programu tej jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi Twoje
wiadomości i umiejętności za pomocą testu pisemnego. Abyś miał moŜliwość dokonania
ewaluacji swoich działań, rozwiąŜ przykładowy test sumujący zamieszczony na końcu
niniejszego poradnika.

4
Schemat układu jednostek modułowych
825[01].Z4
Technologia drukowania sitowego
825[01].Z4.01
Eksploatowanie maszyn
do drukowania sitowego
825[01].Z4.03
Drukowanie sitowe
wielokolorowe
825[01].Z4.02
Przygotowanie form do
drukowania sitowego

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− charakteryzować główne grupy materiałów poligraficznych,
− klasyfikować i charakteryzować podłoŜa drukowe,
− klasyfikować farby drukarskie i lakiery,
− charakteryzować właściwości drukowe i uŜytkowe farb,
− korzystać z podstawowej wiedzą o barwie,
− klasyfikować materiały pomocnicze stosowane podczas drukowania,
− klasyfikować kleje,
− charakteryzować materiały stosowane do konstrukcji maszyn poligraficznych,
− określać przeznaczenie materiałów poligraficznych,
− określać właściwości fizyczne, chemiczne, mechaniczne i technologiczne materiałów
stosowanych w poligrafii,
− kwalifikować materiały poligraficzne do produkcji,
− dobierać materiały do wykonaniu określonego wyrobu poligraficznego,
− korzystać z PN, literatury technicznej i innych źródeł informacji,
− określać metody utylizacji odpadów poligraficznych,
– analizować schematy blokowe automatycznego sterowania i automatycznej regulacji,
– rozpoznać na podstawie oznaczenia rodzaj materiału konstrukcyjnego części maszyn,
– rozpoznawać i charakteryzować połączenia rozłączne i nierozłączne stosowane
w maszynach i urządzeniach,
– określać rolę zabezpieczeń stosowanych w maszynach i urządzeniach,
– określać zasady uŜytkowania oraz bieŜącej konserwacji maszyn i urządzeń,
– określać wymagania jakie muszą spełniać formy sitodrukowe,
– wykonywać sitodrukową formę drukową,
– montować formę sitodrukową w maszynie,
– oceniać jakość sitodrukowych form drukowych,
– stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej,
– współpracować w grupie,
– analizować i wyciągać wnioski,
– oceniać swoje umiejętności,
– uczestniczyć w dyskusji,
– prezentować siebie i grupę w której pracujesz,
– przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− dobrać maszynę sitodrukową do rodzaju i wielkości produkcji,
− określić przyczyny typowych wad druków wykonywanych w technice sitodrukowej oraz
sposoby ich usuwania,
− odczytać z karty technologicznej podstawowe dane dotyczące załoŜeń produkcyjnych
realizowanego zadania,
− sporządzić wykaz materiałów, sprzętu i narzędzi potrzebnych do realizacji zadania,
− zaplanować czynności technologiczne na stanowisku pracy maszyn sitodrukowych,
sporządzić plan działania (czynności do realizacji zadania),
− przeprowadzić kontrolę sprawności maszyny sitodrukowej,
− zamocować formę sitodrukową w maszynie,
− zamocować rakiel w uchwycie maszyny.
− ustawić kąt nachylenia rakla i siłę jego docisku,
− scharakteryzować czynniki wpływające na jakość druku sitowego,
− wyregulować zespół prowadzenia arkuszy – samonakładak i urządzenia odbierające,
− wydrukować odbitkę przyrządową – próbną i ocenić jej jakość,
− wydrukować nakład i skontrolować parametry drukowania,
− wydrukować odbitki w technologii sitodruku na róŜnych podłoŜach,
− zastosować środki zaradcze w przypadku zaistnienia trudności w czasie drukowania,
− zdjąć, umyć i zabezpieczyć formy drukowe,
− wykonać czynności związane z myciem, smarowaniem i konserwacją maszyny
sitodrukowej,
− zastosować środki ochrony indywidualnej podczas drukowania sitowego,
− zorganizować stanowisko pracy zgodnie wymaganiami ergonomii,
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej
i ochrony środowiska podczas drukowania na maszynach do sitodruku.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Charakteryzowanie farb i podłoŜy stosowanych w sitodruku
oraz operacji suszenia i uszlachetniania po drukowaniu
4.1.1. Materiał nauczania
Farby
Zastosowanie sitodruku rozszerza się wraz z rosnącą liczbą moŜliwych do
zadrukowywania podłoŜy. Farby i sam proces drukowania bardzo szybko adaptują się do
warunków zastosowania.
Farby sitodrukowe muszą mieć jednak pewne wspólne właściwości fizyko-chemiczne z uwagi
na technologię ich nanoszenia, która jest jednakowa, bez względu na rodzaj podłoŜa, na które
są nanoszone.
W związku z tym farby sitodrukowe powinny spełniać następujące wymagania:
− powinny posiadać wysoką granicę płynięcia oraz odpowiednią lejność, tak aby nałoŜona
na sito farba lekko rozprowadzała się i przechodziła przez oczka siatki tylko przy docisku
rakla. Lejność farb sitodrukowych nie powinna być zbyt duŜa tak, aby bez docisku rakla
farba nie przechodziła przez oczka siatki i nie rozlewała się po podłoŜu;
− powinny być tiksotropowe, co umoŜliwia uzyskanie ostrego rysunku (szybkie
przechodzenie z zolu w Ŝel zapobiega rozlewaniu się farby i jednocześnie przyspiesza jej
utrwalanie);
− powinny być krótkie. Farby sitodrukowe róŜnią się od innych farb drukowych w jednej
szczególnej kwestii. Aby przekazywanie z wałka na wałek było dobre, farba musi być
długa, czyli farby muszą wykazywać tendencję do tworzenia nitek przy odrywaniu ich od
powierzchni. Farby sitodrukowe nie są przenoszone przez wałki. Dlatego teŜ są farbami
krótkimi. Krótka farba przechodzi przez oczka siatki, nie pozostawiając postrzępionych
krawędzi. Gdyby farby były długie, po podniesieniu sita formowałyby nitki, co
powodowałoby zniszczenie całego nadruku;
− powinny dobrze rozpływać się po powierzchni drukowej, dając równomierną i gładką
powłokę, bez widocznej struktury siatki;
− powinny posiadać odpowiednią lepkość (zbyt duŜa lepkość farby powoduje przyklejanie
się szablonu do podłoŜa);
− lepkość farby powinna być dostosowana do gęstości siatki;
− powinny posiadać długi czas otwarty, tak aby nie zasychały na siatce;
− w sitodruku nanoszona jest najgrubsza warstwa farby spośród wszystkich technik
drukowania, co sprawia, Ŝe metoda ta doskonale nadaje się do nanoszenia farb
fluorescencyjnych i odpornych na światło.
Farby sitodrukowe, podobnie jak większość farb graficznych, składają się z substancji
barwiących, spoiwa oraz specjalnych dodatków.
Substancje barwiące (pigmenty i barwniki) muszą charakteryzować się:
− określoną charakterystyką kolorymetryczną,
− wysoką intensywnością, niezmieniającą się pod wpływem światła,
− wysoką zdolnością kryjącą (lub transparentownością w przypadku zastosowania do farb
transparentowych),

8
− wysokim stopniem rozdrobnienia, tak aby nie blokowały oczek siatki w procesie
drukowania,
− miękką teksturą i łatwością ucierania ze spoiwem na jednorodną masę.
Pigmenty to substancje barwiące nierozpuszczalne w wodzie (niektóre z nich mogą
rozpuszczać się w rozpuszczalnikach organicznych).
Do produkcji farb sitodrukowych stosowane są pigmenty nieorganiczne i organiczne.
Pigmenty nieorganiczne, takie jak np.: Ŝółcień cynkowa, błękit utramarynowy, biel cynkowa,
biel tytanowa, pigmenty metaliczne, są obecnie wytwarzane syntetycznie. Pigmenty
organiczne, w porównaniu z pigmentami nieorganicznymi, odznaczają się intensywniejszą
barwą, czystością odcienia i niską gęstością. Znajdują coraz większe zastosowanie do
produkcji farb sitodrukowych. Niektóre pigmenty organiczne mają jednak gorszą odporność
na światło oraz rozpuszczalniki organiczne.
Barwniki to substancje barwiące rozpuszczalne w wodzie (niektóre z nich mogą rozpuszczać
się w rozpuszczalnikach organicznych). Z barwników, przez wytrącenie za pomocą róŜnych
środków strącających, otrzymuje się nierozpuszczalne w wodzie laki, które stosowane są do
wytwarzania farb sitodrukowych do drukowania na tkaninach.
Spoiwo spełnia rolę wiąŜącą substancje barwiące, nadaje farbie odpowiednie właściwości
drukowe, decyduje o przyczepności farby do określonego podłoŜa oraz o odporności
utworzonych błonek farby na czynniki mechaniczne i chemiczne. Skład spoiwa decyduje
równieŜ o mechanizmie utrwalania farby na podłoŜu.
Rozpuszczalniki mają zdolność rozpuszczania substancji błonotwórczych i tworzą z nimi
jednorodne mieszaniny. Rozcieńczalniki nie rozpuszczają substancji błonotwórczych i są
wprowadzane do farby w celu:
− obniŜenia jej lepkości lub podwyŜszenia lotności rozpuszczalnika,
− przyspieszenia schnięcia warstwy farby.
W zaleŜności od rodzaju farby i jej przeznaczenia, stosuje się następujące rodzaje
rozpuszczalników organicznych: estry, ketony, alkohole, glikole i ich pochodne, węglowodory
alifatyczne i aromatyczne. Oprócz zdolności rozpuszczania substancji błonotwórczych,
rozpuszczalniki wpływają na lepkość farby oraz szybkość utrwalania na podłoŜu drukowym.
W procesie drukowania na tworzywach sztucznych, rozpuszczalnik spełnia rolę substancji
zaprawiającej powierzchnię tworzywa sztucznego, zwiększając przyczepność farby do
podłoŜa. Rozcieńczanie farb sitodrukowych przed procesem drukowania musi być zgodne
z zaleceniami producenta farby. Nadmierne rozcieńczanie lub zastosowanie niewłaściwego
rozcieńczalnika moŜe spowodować wytrącanie substancji błonotwórczej lub powstawanie
wtórnych aglomeratów pigmentów. Przyjmuje się, Ŝe graniczne rozcieńczenie większości farb
sitodrukowych wynosi 10÷20%, z wyjątkiem farb o wysokim połysku, dla których
maksymalne rozcieńczenie wynosi 5÷10%.
Substancje dodatkowe, które mogą wchodzić w skład farb sitodrukowych, to: suszki,
wypełniacze, woski, plastyfikatory oraz środki powierzchniowoczynne.
Suszki to sole – związki metali kobaltu, ołowiu, manganu, cynku, Ŝelaza lub cyrkonu
z kwasami organicznymi. Wprowadzenie suszki do farb zawierających oleje i Ŝywice
utrwalające się pod wpływem tlenu z powietrza przyspiesza schnięcie farby.
Wypełniacze to bezbarwne pigmenty (siarczan baru lub wodorotlenek glinowy), słuŜące
do nadania farbie odpowiednich właściwości drukowych (regulują lepkość farby), obniŜenia
jej intensywności, a takŜe obniŜenia ceny farby przez zastąpienie drogich pigmentów.
Plastyfikatory (estry kwasów ftalowego, adypinowego, fosforowego, stearynowego itp.)
dodaje się do farby w celu nadania jej powłokom większej elastyczności oraz przyczepności
do podłoŜa.

9
Substancje powierzchniowoczynne dodawane są do farby w celu zwilŜenia
i zdyspergowania substancji barwiących w spoiwie oraz w celu poprawy rozlewności farby.
Woski wprowadza się do farby w celu poprawy odporności warstwy farby na ścieranie.
W zaleŜności od mechanizmu utrwalania się farby na zadrukowywanym podłoŜu rozróŜnia się
następujące rodzaje farb sitodrukowych:
− farby utrwalające się w wyniku procesów fizycznych,
− farby utrwalające się w wyniku reakcji chemicznych,
− farby utrwalające się w wyniku procesów fizycznych i reakcji chemicznych.
Farby utrwalające się w wyniku procesów fizycznych
Do farb utrwalających się w wyniku procesów fizycznych naleŜą farby utrwalające się na
skutek odparowania rozpuszczalnika i/lub absorpcji w zadrukowywane podłoŜe.
Utrwalanie farby w wyniku absorpcji w podłoŜe zachodzi wówczas, gdy farba nanoszona
jest na odpowiednio chłonne (wsiąkliwe) podłoŜe. Do takich podłoŜy naleŜy papier, tektura,
karton, drewno, tkanina i porowate tworzywa sztuczne. Utrwalanie farby w wyniku
odparowania rozpuszczalnika zachodzi wówczas, gdy w skład farby wchodzą lotne
rozpuszczalniki organiczne. Po naniesieniu warstwy farby na podłoŜe następuje odparowanie
lotnego rozpuszczalnika. Pozostała na podłoŜu substancja błonotwórcza z substancją barwiącą
tworzy elastyczną błonę. Szybkość utrwalania farby w wyniku odparowania rozpuszczalnika
zaleŜy od grubości warstwy farby, od stęŜenia i lotności uŜytego do produkcji farby
rozpuszczalnika oraz od obecności w farbie dodatkowych rozcieńczalników lub środków
opóźniających schnięcie farby rozpuszczalnikowe zawierają ok. 60÷70% rozpuszczalników
organicznych, co umoŜliwia nanoszenie cienkich warstw farby, jak równieŜ decyduje
o stosunkowo krótkim czasie utrwalania farby na podłoŜu. Wadą farb rozpuszczalnikowych
jest ich palność oraz wydzielanie się lotnych rozpuszczalników organicznych, przedostających
się do atmosfery.
Niektóre farby wodne stosowane w technologii sitodrukowej równieŜ utrwalają się
w wyniku odparowania wody i absorpcji w podłoŜe. Czasy schnięcia farb wodnych są
odpowiednio dłuŜsze i dlatego stosuje się utrwalanie farb wodnych w kanałach suszących,
w podwyŜszonych temperaturach (ok. 80°C).
Farby utrwalające się w wyniku reakcji chemicznych
Do farb utrwalających się w wyniku reakcji chemicznych naleŜą farby utrwalające się pod
wpływem tlenu z powietrza, farby utrwalające się w wyniku reakcji polimeryzacji oraz farby
utrwalane promieniowaniem ultrafioletowym (farby UV).
Farby utrwalające się pod wpływem tlenu z powietrza
Są to farby wytwarzane na bazie olejów oraz Ŝywic schnących. Farby te potrzebują do
utrwalenia duŜych ilości tlenu, dlatego druki wykonywane tymi farbami nie mogą być od razu
układane w stosy, lecz w odpowiednich suszarkach. Czasy schnięcia farb utrwalanych tlenem
z powietrza wynoszą od kilku minut do kilku godzin, w zaleŜności od rodzaju oleju lub
Ŝywicy uŜytych do ich produkcji. W celu skrócenia czasu schnięcia stosuje się odpowiednie
katalizatory (suszki). Farby olejowo-Ŝywiczne stosuje się między innymi do drukowania
plakatów i reklam na papierze i kartonie. Ze względu na długi czas schnięcia farby te nie są
zalecane do drukowania na podłoŜach niewsiąkliwych. Z uwagi na utleniające schnięcie farby
te nie powinny być pozostawione na sicie po zakończeniu procesu drukowania, lecz od razu
zmyte.
Farby utrwalające się w wyniku reakcji polimeryzacji
Najczęściej są to farby dwuskładnikowe (reaktywna Ŝywica i utwardzacz) wykonywane
na bazie Ŝywic epoksydowych i poliuretanowych Farby te zawierają pewne ilości
rozcieńczalników. Po odparowaniu rozcieńczalnika warstwa farby jest sucha. PoniewaŜ dalsze
utwardzenie farby na skutek reakcji polimeryzacji nie wymaga obecności tlenu, druki mogą

10
być układane w stosy. Całkowite wyschnięcie farby następuje po 24÷48 godz. Czas schnięcia
farby moŜe być skrócony przez zastosowanie kanałów suszących w podwyŜszonej
temperaturze (ok. 60°C). Natychmiastowe utwardzenie warstwy farby moŜna otrzymać przez
wypalenie w temperaturze 120÷180°C, w przypadku jeŜeli pozwala na to rodzaj
zadrukowywanego podłoŜa.
Podczas stosowania farb dwuskładnikowych waŜna jest znajomość czasu uŜyteczności
farby (tzn. czasu, w którym po zmieszaniu z utwardzaczem farba znajduje się w postaci
płynnej). Czas uŜyteczności farb dwuskładnikowych jest róŜny dla róŜnych rodzajów farb
i wynosi 20÷70 godzin. Farba pozostawiona na sicie dłuŜej niŜ wynosi jej czas uŜyteczności,
zasycha i nie zmywa się Ŝadnym rozpuszczalnikiem. Niektóre farby dwuskładnikowe,
szczególnie rozcieńczane rozcieńczalnikami, mogą być stosowane do drukowania na
powierzchniach wsiąkliwych bez dodawania utwardzacza. Schnięcie farby następuje wówczas
w wyniku absorpcji w podłoŜe oraz odparowania rozcieńczalnika. Czas utrwalania farby na
podłoŜu jest wówczas dłuŜszy, gorszy jest równieŜ połysk warstwy farby oraz gorsza
odporność na ścieranie. Farby dwuskładnikowe utrwalane w wyniku reakcji polimeryzacji
charakteryzują się bardzo dobrą przyczepnością do róŜnego rodzaju powierzchni. MoŜna nimi
drukować na szkle, ceramice, metalach, drewnie i róŜnego rodzaju tworzywach sztucznych.
Dają błonki odporne na czynniki mechaniczne i chemiczne (szczególnie na warunki
atmosferyczne).
Innym rodzajem farb utrwalających się w wyniku reakcji polimeryzacji są farby
utwardzane w podwyŜszonej temperaturze. Tego typu farby zawierające plastizole stosowane
są do drukowania na tkaninach. Utwardzanie przebiega w temperaturze 130÷150°C. Przy
zastosowaniu odpowiednich utrwalaczy, proces utrwalania moŜe być prowadzony w niŜszych
temperaturach
Farby utrwalane promieniowaniem UV (farby UV)
System utrwalania farb promieniowaniem UV rozwiązuje jeden z większych problemów
sitodruku jakim jest zbyt wolne utrwalanie się konwencjonalnych farb sitodrukowych. Ciągłe
udoskonalenia technologii utrwalania promieniowaniem UV doprowadziły do powstania
szerokiej gamy farb UV do róŜnych zastosowań. Farby UV są stosowane do zadrukowywania
butelek z tworzyw sztucznych, kontenerów, reklam wystawowych, kalkomanii wraŜliwych na
nacisk, obwodów drukowanych dla przemysłu elektronicznego i klawiatur membranowych.
Nadruki wykonane farbami UV odznaczają się wysoką odpornością na czynniki chemiczne
i mechaniczne.
Technologia stosowania farb UV ma takŜe swoje ograniczenia jak chociaŜby konieczność
zastosowania specjalnej jakości sita i problemy związane z przyczepnością do róŜnego
rodzaju podłoŜy. Farby UV wykonywane są na bazie Ŝywic poliamidowych, poliestrowych,
poliakrylowych i poliuretanowych o niskim stopniu spolimeryzowania.
Produkowane są równieŜ farby UV, które mogą być rozcieńczane wodą. Wodne farby
UV mają strukturę podobną do konwencjonalnych farb UV, z tą róŜnicą, Ŝe odparowuje woda
i substancje emulgujące, a wysychają w ten sam sposób jak w przypadku zwykłych farb wodnych
– proces suszenia jest wynikiem odparowania rozpuszczalników i alkaliów, tam gdzie one
występują. Utrwalanie farb UV wymaga stosowania kanałów suszących wyposaŜonych w lampy
emitujące promieniowanie UV. Utwardzenie warstwy farby na podłoŜu następuje w ciągu 0,02÷1
sekundy, w zaleŜności od rodzaju farby (ilości i rodzaju zastosowanego pigmentu), grubości
warstwy farby, mocy lampy, zakresu emitowanego promieniowania, odległość lampy od
powierzchni naświetlanej oraz szybkości przesuwu w kanale suszącym.
Farby utrwalane promieniowaniem UV nie zawierają składników lotnych (lub zawierają
ich niewielkie ilości 1÷2%) i nie zasychają na siatce w procesie drukowania.

11
PodłoŜa drukowe
Wytwory papiernicze
Techniką sitodrukową moŜna zadrukowywać bez problemu wszystkie rodzaje papieru
i innych wytworów papierniczych, jak równieŜ papiery powlekane i papiery syntetyczne.
Stosuje się farby utrwalające się w wyniku utleniania lub przez odparowanie rozpuszczalnika,
a takŜe farby utrwalane promieniowaniem UV.
Tworzywa sztuczne
Technika sitodrukowa wykorzystywana jest obecnie bardzo szeroko do zadrukowywania
powierzchni tworzyw sztucznych. MoŜna tą techniką zadrukowywać powierzchnie płaskie
(folie i laminaty), a takŜe przedmioty o róŜnych kształtach, róŜnego rodzaju opakowania
wykonywane z wielu rodzajów tworzyw sztucznych o róŜnych właściwościach drukowych,
zaleŜnych od ich właściwości fizycznych i chemicznych.
Wykonanie nadruku na powierzchni tworzywa sztucznego moŜliwe jest w przypadku, gdy:
− stosowana do drukowania farba zawiera rozpuszczalniki lub rozcieńczalniki
rozpuszczające lub spęczniające zadrukowywane tworzywo,
− powierzchnia tworzywa dzięki odpowiedniej obróbce wstępnej jest zwilŜana przez
stosowaną farbę,
− powierzchnia tworzywa dzięki obróbce mechanicznej (chropowacenie) staje się podatna
do przyjmowania farby.
Nadruki na tworzywach sztucznych, takich jak: polichlorek winylu, polistyren i jego
kopolimery oraz estry celulozy, wykonywane są przy uŜyciu farb zawierających
rozpuszczalniki organiczne, powodujące powierzchniowe rozpuszczenie tworzywa
sztucznego, co umoŜliwia wnikanie farby. Przez łagodne atakowanie powierzchni tworzywa
odpowiednimi rozpuszczalnikami, obecnymi w farbie uzyskuje się dobrą przyczepność farby.
ZwilŜenie, czyli dokładne pokrycie powierzchni tworzywa sztucznego farbą, jest
moŜliwe wówczas, gdy napięcie powierzchniowe tworzywa sztucznego przewyŜsza napięcie
powierzchniowe farb. W celu zwiększenia napięcia powierzchniowego, niektóre tworzywa
sztuczne muszą być poddane wstępnej obróbce aktywacyjnej.
Aktywowanie powierzchni tworzyw sztucznych moŜna przeprowadzać metodami
chemicznymi lub fizycznymi.
Metody chemicznej obróbki są skuteczne, ale trudne do realizacji i drogie. Prostsze i bardziej
ekonomiczne są metody fizyczne:
− metoda płomieniowa,
− metoda wyładowań koronowych,
− naświetlanie promieniowaniem UV.
Metoda płomieniowa polega na ogrzewaniu powierzchni tworzywa płomieniem gazowym,
utleniającym (nie świecącym) w ciągu 1÷3 sekund. Palnik moŜe być zasilany gazem
miejskim, ziemnym lub ciekłym.
Aktywowanie powierzchni płyt i folii z tworzyw sztucznych wykonywane jest najczęściej
metodą wyładowań koronowych. Metoda wyładowań koronowych polega na poddawaniu
powierzchni aktywowanego tworzywa wyładowaniom prądów o wysokim napięciu
(10÷18 kV) i wysokiej częstotliwości (15÷40 kHz). Skuteczność wyładowań rośnie wraz ze
zwiększeniem częstotliwości prądu.
Zła drukowność powierzchni tworzyw sztucznych moŜe być równieŜ spowodowana
elektryzowaniem się powierzchni tworzywa. NaleŜy wówczas przed procesem drukowania
zastosować odpowiednie środki usuwające ładunki elektrostatyczne (przecieranie lub
napylanie środków antystatycznych lub zastosowanie zjonizowanego powietrza – jonizatory).
W procesie drukowania na tworzywach sztucznych, oprócz odpowiedniego
przygotowania powierzchni tworzyw sztucznych, waŜne jest równieŜ odpowiednie dobranie
farby.

12
Metale
Metodą sitodruku moŜna drukować na róŜnego rodzaju powierzchniach metalowych,
płytach, blachach i przedmiotach o róŜnych kształtach. Nie ma równieŜ ograniczeń odnośnie
rodzaju metalu, który moŜe być uŜyty do drukowania.
Powierzchnia metalu musi być przed procesem drukowania odpowiednio przygotowana
w zaleŜności od rodzaju metalu. Zadawalającą przyczepność farb sitodrukowych moŜna
uzyskać po usunięciu z powierzchni metalowych warstwy tłuszczu lub smaru. W tym celu
powierzchnię metalu naleŜy odtłuścić w odpowiedniej kąpieli odtłuszczającej lub za pomocą
rozpuszczalników organicznych (np. trójchloroetylenu, chlorku metylenu).
Powierzchnie aluminiowe zadrukowuje się najczęściej po przeprowadzeniu procesu
powierzchniowego utleniania (anodyzowania). Utworzona porowata warstewka tlenku
aluminium powoduje dobrą przyczepność farby.
Blachy stalowe ocynowane przed procesem drukowania naleŜy wygrzewać
w temperaturze ok. l40°C, aby usunąć ślady wilgoci zawarte w utlenionej powierzchniowo
warstwie cyny (tlenek cyny absorbuje wilgoć z powietrza). Niektóre metale, o szczególnie
wraŜliwej na utlenianie powierzchni, przed drukowaniem pokrywa się lakierem
zabezpieczającym.
Do drukowania na metalach stosuje się farby utrwalające się w wyniku utleniania, farby
dwuskładnikowe utrwalające się w wyniku polimeryzacji lub farby utrwalające się w wyniku
działania podwyŜszonej temperatury (farby piecowe).
Drewno
Z uwagi na to, Ŝe drewno pochłania znaczne ilości wilgoci, w celu uniknięcia trudności
w pasowaniu przedmioty drewniane przed procesem drukowania muszą być sezonowane.
Powierzchnie drewniane najczęściej zabezpieczane są przed procesem drukowania lakierami
dwuskładnikowymi, odpornymi na czynniki chemiczne oraz warunki atmosferyczne.
Lakierowanie powierzchni drewnianych przed drukowaniem zapobiega równieŜ nadmiernemu
wsiąkaniu farby w podłoŜe. Do wykonywania nadruków na powierzchniach drewnianych
stosuje się farby utrwalające się w wyniku utleniania oraz farby dwuskładnikowe.
Szkło i ceramika
Nanoszenie nadruków na powierzchnie szklane i ceramiczne wykonywane jest metodą
pośrednią lub bezpośrednią. Metoda pośrednia polega na drukowaniu wzorów na podłoŜu
papierowym, a następnie wzory przenoszone są na przedmioty na zasadzie kalkomanii.
Metodę pośrednią (drukowanie kalkomanii) stosuje się do nanoszenia wzorów na naczynia
ceramiczne oraz na galanterię stołową z porcelany i porcelitu.
Innym rodzajem drukowania pośredniego jest drukowanie, w którym metodą sitodruku
nanosi się farbę na podłoŜe (pomocnicze) pośrednie, z którego farba przenoszona jest
następnie na właściwe podłoŜe drukowe. Do drukowania pośredniego stosowane są
urządzenia automatyczne, które mogą być równieŜ wykorzystywane do drukowania
pośredniego na innych podłoŜach (tworzywa sztuczne, drewno itp.).
Drukowanie bezpośrednie, w którym farba nanoszona jest bezpośrednio przez formę
sitodrukową na zadrukowany przedmiot, stosuje się do nanoszenia wzorów na przedmioty
szklane i ceramiczne (butelki, opakowania szklane lub płytki ceramiczne). Do drukowania
bezpośredniego stosowane są farby termoplastyczne, farby dwuskładnikowe, farby utrwalane
w wyniku utleniania, a takŜe farby wypalane w temperaturze 500°C lub powyŜej 1000°C (do
drukowania płytek ceramicznych).

13
Tkaniny
Techniką sitodrukową moŜna zadrukowywać wszystkie rodzaje tkanin, wykonanych
zarówno z włókien naturalnych, jak i syntetycznych. W zaleŜności od rodzaju tkaniny stosuje
się róŜne metody drukowania oraz róŜne farby.
Do drukowania na tkaninach stosowane są farby transparentne i kryjące (pigmentowe).
Tkaniny naleŜą do materiałów o stosunkowo duŜej chłonności, dlatego waŜne jest, aby
stosowana do drukowania farba posiadała odpowiednią lepkość, tak aby została całkowicie
wchłonięta w podłoŜe. Farby transparentowe, stosowane między innymi w sitodruku
filmowym, składają się z barwnika rozpuszczonego w wodzie z dodatkiem środka
zagęszczającego (skrobia, dekstryna, guma arabska itd.) oraz dodatków utwardzających,
niezbędnych do utrwalenia farby na włóknie.
Farby pigmentowe, utrwalane w wyniku reakcji chemicznych, muszą być po procesie
drukowania wygrzewane w temperaturze ok. 120÷150°C w celu dobrego utrwalenia na
włóknie (uzyskania odpowiedniej odporności na pranie).
Do drukowania napisów, znaków, emblematów nanoszonych na gotowe ubrania, stosuje
się farby pigmentowe, wykonywane na bazie pochodnych celulozy lub innych Ŝywic
syntetycznych.
Kalkomanie. Kalkomanie wraŜliwe na nacisk lub kalkomanie wodne są zazwyczaj
drukowane techniką sitodrukową, poniewaŜ proces ten zapewnia uzyskanie grubych,
nieprzezroczystych warstw charakteryzujących się elastycznością wystarczającą do
przeciwstawienia się ruchom papierowego nośnika podczas ich przenoszenia. Farby te
wymagają zazwyczaj dobrej odporności na światło. Do zadrukowywania kalkomanii
wraŜliwych na nacisk z powodzeniem wykorzystywane są farby UV.
Obwody drukowane. Nadrukowywanie obwodów drukowanych wymaga nałoŜenia grubej
warstwy farby, dlatego teŜ najlepszym rozwiązaniem jest w tym przypadku sitodruk. Farba
musi przywierać do powierzchni miedzi i być odporna na chemikalia stosowane do trawienia
warstwy miedzi podczas produkcji obwodów drukowanych. Farba musi być ponadto wraŜliwa
na działanie rozpuszczalnika lub alkaliów, jeŜeli ma zostać usunięta po trawieniu.
Klawiatury membranowe. Klawiatury tego typu, stosowane do przycisków spotykanych
w kasach w restauracjach i supermarketach, w grach elektronicznych, na instrumentach
muzycznych, aparaturze medycznej i wielu innych urządzeniach elektronicznych, zapewniają
duŜy rynek dla sitodruku. Klawiatury membranowe są wykonywane z kilku warstw: obwodów
drukowanych naniesionych na folie z tworzywa sztucznego, warstwy izolującej i warstwy
z nadrukiem graficznym.
Obwód drukowany jest zazwyczaj nakładany na warstwę poliestru techniką sitodrukową
z wykorzystaniem farb przewodzących, które są często mieszanką nieprzewodzącego spoiwa
organicznego i przewodzących cząsteczek, najczęściej srebra lub grafitu. Farba jest utrwalana
w temperaturze około 150°C, co umoŜliwia uzyskanie poŜądanego przewodnictwa. Poliester
jest preferowany z uwagi na dobrą odporność chemiczną i wytrzymałość na wysokie
temperatury utrwalania. Poliester wykazuje dobrą wytrzymałość na zginanie, pękanie
i deformację oraz dobrze daje się zadrukowywać farbami przewodzącymi.
Membrana oddziela warstwy obwodów drukowanych z wyjątkiem momentu, w którym
naciskany jest przycisk. Warstwa z nadrukiem graficznym jest zazwyczaj wykonana
z poliestru, ale czasami stosowany jest takŜe poliwęglan. Musi być odporna na odkształcenia
przez określony czas uŜytkowania urządzenia. Warstwa ta jest dekorowana farbami
sitodrukowymi, nadrukowywanymi często na odwrotnej stronie, co zabezpiecza wydruk przed
zdrapaniem lub starciem.

14
Suszenie druków
W zaleŜności od mechanizmu i czasu utrwalania się farb sitodrukowych na podłoŜu
drukowym stosuje się róŜne metody suszenia druków. Suszenie druków moŜe przebiegać na
zasadzie samoczynnego wysychania i utrwalania się druków układanych na regałach lub moŜe
być przeprowadzone przy zastosowaniu specjalnych urządzeń przyspieszających procesy
utrwalania i schnięcia warstwy farby na podłoŜu. Druki wykonywane przy uŜyciu farb
utrwalających się w wyniku zachodzenia procesów fizycznych (absorpcja w podłoŜe i/lub
odparowanie rozpuszczalnika) oraz w wyniku zachodzenia reakcji chemicznych (utlenianie
i polimeryzacja) mogą być rozkładane do wysychania na aŜurowe regały metalowe. Czasy
całkowitego wyschnięcia warstwy farby będą zróŜnicowane w zaleŜności od rodzaju farby
i podłoŜa:
− najkrócej przebiega proces suszenia farb dwuskładnikowych, utrwalających się w wyniku
reakcji polimeryzacji. Warstwa farby utrwala się powierzchniowo po kilku minutach
i poniewaŜ proces polimeryzacji nie wymaga obecności tlenu, druki mogą być układane
w stosy. Całkowicie wyschnięcie warstwy farby na podłoŜu następuje po 24÷48
godzinach. Czas schnięcia farb, utrwalających się w wyniku reakcji polimeryzacji moŜe
być przyspieszony na skutek działania podwyŜszonej temperatury (60÷l80°C). Im wyŜsza
temperatura, tym krótszy czas schnięcia farby;
− schnięcie farb utrwalających się w wyniku zachodzenia procesów fizycznych będzie
zaleŜało od wsiąkliwości stosowanego podłoŜa oraz od lotności znajdujących się w farbie
rozpuszczalników i rozcieńczalników. Czas schnięcie tego typu farb moŜe być
przyspieszony działaniem podwyŜszonej temperatury (maks. 40÷60°C) z zastosowaniem
cyrkulacji powietrza i odprowadzeniem oparów ulatniających się rozpuszczalników.
W przypadku suszenia druków wykonywanych farbami rozpuszczalnikowymi waŜny jest
równieŜ sposób układania druków na regałach. Zadrukowane arkusze nie mogą być
układane zbyt blisko siebie, poniewaŜ wzrastające stęŜenie oparów ulatniających się
rozpuszczalników będzie hamowało proces schnięcia. Najlepsze do suszenia druków
wykonywanych farbami rozpuszczalnikowymi są regały, w których poszczególne arkusze
zawieszane są pionowo;
− najbardziej kłopotliwe jest suszenie druków wykonywanych farbami utrwalającymi się
w wyniku utleniania. Farby te wymagają do całkowitego wyschnięcia duŜej ilości tlenu,
i z tego powodu druki (nawet po utrwaleniu) nie mogą być układane w stosy.
Przyspieszenie procesu schnięcia farb moŜna uzyskać po zastosowaniu cyrkulacji
powietrza, z nawiewem świeŜego powietrza. MoŜna zastosować równieŜ działanie
podwyŜszonej temperatury (40÷60°C).
Nadruki wykonywane przy uŜyciu farb UV mogą być utrwalane wyłącznie w kanałach
suszących wyposaŜonych w lampy emitujące promieniowanie UV. Rysunek 1 przedstawia
schemat urządzenia do utrwalania druków promieniowaniem UV.
Rys. 1. Suszarka do utrwalania druków promieniowaniem UV [11, s. 109]

15
Zastosowanie szczelnej obudowy oraz wyciągu zabezpiecza przed szkodliwym
działaniem promieni UV oraz ozonu, powstającego podczas pracy niektórych lamp UV. Po
utrwaleniu, warstwy farb UV nie wymagają suszenia. W celu przyspieszenia procesów
utrwalania i schnięcia farb na podłoŜach mogą być stosowane następujące rodzaje urządzeń:
− suszarki ruchome,
− suszarki dyszowe,
− suszarki tunelowe,
− suszarki rusztowe,
− suszarki z zastosowaniem promieniowania mikrofalowego i podczerwonego.
Na rysunku 2 przedstawiono schemat działania suszarki ruchomej, za pomocą której
mogą być suszone druki w temperaturze pokojowej. Zadrukowane podłoŜe umieszczone jest
na aŜurowych ramkach, odpowiednio wyprofilowanych i zamontowanych na taśmociągu
łańcuchowym. W zaleŜności od szybkości drukowania i czasu utrwalania się farby, szybkość
przesuwania taśmociągu moŜe być odpowiednio regulowana. Urządzenia tego typu mogą być
stosowane do suszenia farb utrwalających są w wyniku zachodzenia procesów fizycznych
i reakcji chemicznych (utleniania i polimeryzacji).
Rys. 2. Zasada budowy suszarki ruchomej [11, s. 110]
1 – ramki, 2 – taśmociąg łańcuchowy, 3 – nakładanie druków, 4 – druki, 5 – zdejmowanie druków
Suszarki dyszowe (rys. 3) oraz suszarki tunelowe (rys. 4) przeznaczone są do szybkiego
suszenia druków w podwyŜszonej temperaturze. WyposaŜone są w dmuchawy
z elektrycznymi elementami grzejnymi, zapewniającymi nawiew ciepłego powietrza na
przesuwający się taśmociąg, na który nakładany jest zadrukowany materiał. Temperatura
suszenia moŜe być regulowana w zakresie 70÷120°C. Nowszego typu urządzenia składają się
z kilku sekcji, o róŜnych temperaturach suszenia. WyposaŜone są równieŜ w urządzenia
odprowadzające opary rozpuszczalników organicznych, z moŜliwością odzysku
rozpuszczalników za pomocą filtrów absorbujących lub przez kondensację par
rozpuszczalników.
Rys. 3. Zasada budowy suszarki dyszowej. [11, s.110]
1 – dmuchawa, 2 – elementy grzejne, 3 – komora suszarnicza, 4 – płyta perforowana, 5 – nakładanie druków,
6 – zdejmowanie druków, 7 – druki

16
Rys. 4. Zasada budowy suszarki tunelowej: [11, s .111] 1 – dmuchawa z elementami grzejnymi,
2 – nakładanie druków, 3 – zdejmowanie druków
Najlepszymi urządzeniami do suszenia druków wielokolorowych, gdzie wymagane jest
dobre pasowanie, są suszarki rusztowe, w których suszenie przebiega w pozycji poziomej na
kratownicach znajdujących się w zamkniętych kabinach, z wymuszoną cyrkulacją powietrza
o podwyŜszonej temperaturze. Modyfikacją suszarek dyszowych i tunelowych są suszarki,
w których elektryczne elementy grzejne zastąpione są lampami emitującymi promieniowanie
podczerwone lub generatorami mikrofal, umieszczonymi nad przesuwającym się
taśmociągiem, na którym układany jest zadrukowany materiał.
Uszlachetnianie druków
Druk sitowy moŜna wykorzystać jako uszlachetnianie druków wykonanych innymi
technikami drukowania. WyróŜniamy róŜne typy uszlachetniania:
− lakierowanie UV,
− druk wypukły 3D,
− farba brokatowa,
− farba zabezpieczająca,
− czarna farba termoaktywna (pod wpływem temperatury staje się przezroczysta ukazując
wydrukowany pod nią obraz),
− niewidoczna farba termoaktywna (po obniŜeniu temperatury poniŜej progu aktywacji
zabarwia się na zadany kolor),
− farba klejowa (po zwilŜeniu wodą umoŜliwia łatwe sklejanie np. kopert, kuponów),
− farba luminescencyjna (kumuluje światło, oddając je w ciemności),
− farba światłoczuła (bezbarwna, o odwracalnej charakterystyce, aktywująca zadany kolor
pod wpływem zawierającego promienie UV światła dziennego lub sztucznego),
− farba zapachowa,
− farba zdrapka (klasyczna – srebrna i złota – lub zabarwiona na inne kolory),
− farba zmywalna wodą (moŜna ją zmyć przy uŜyciu wilgotnej ściereczki, odsłaniając
ukryty rysunek).
Stosowana technologia pozwala na nadruk na szerokiej gamie tworzyw sztucznych oraz
na dalszą ich obróbkę, aŜ do uzyskania unikalnego produktu czy rozmaitych gadŜetów.

17
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:
1. Jakie znasz podłoŜa drukowe przeznaczone do zadrukowywania drukiem sitowym?
2. Jakie znasz farby przeznaczone do zadrukowywania drukiem sitowym?
3. Jakie znasz procesy uszlachetniania druków sitodrukiem?
4. Czy potrafisz sporządzić wykaz podstawowych materiałów, sprzętu i narzędzi do
wykonania drukowania sitowego?
5. Jak naleŜy zamocować formę sitodrukową?
6. Czy wiesz jak posługiwać się raklem?
7. Czy znasz zastosowane farb drukarskich stosowanych w sitodruku?
8. Czy potrafisz omówić zasadę działania maszyn sitodrukowych?
9. Czy potrafisz porównać poznane maszyny sitodrukowe?
10. Czy umiesz dobrać materiały potrzebne do realizacji procesu drukowania na róŜnych
podłoŜach?
11. Czy potrafisz korzystać z informacji zawartych w karcie technologicznej?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządź wykaz materiałów, sprzętu i narzędzi do wykonania uszlachetniania gotowego
produktu lakierem UV.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokładnie zapoznać się z instrukcją projektu,
2) ustalić terminy konsultacji z nauczycielem,
3) opracować plan sprawozdania z projektu,
4) dokładnie zaplanować proces uszlachetniania druków,
5) dokonać charakterystyki podłoŜa przeznaczonego do lakierowania
6) zwrócić uwagę na przepisy bhp i przeciwpoŜarowe oraz środki ochrony indywidualnej
przy stosowaniu farb i lakierów UV,
7) dokonać wyboru odpowiedniej maszyny sitodrukowej.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− instrukcje do wykonania projektu,
− gotowy produkt zadrukowany techniką druku sitowego,
− dokumentacja technologiczna,
− arkusz do sporządzenia wykazu.

18
Ćwiczenie 2
Zadrukuj koszulkę typu T-shirts jednym kolorem na maszynie sitodrukowej ręcznej,
dobierając właściwą farbę drukarską.
1) przygotować materiały, sprzęt, narzędzia do druku,
2) zwrócić uwagę na poprawne zamocowanie formy sitodrukowej,
3) zwrócić uwagę na prawidłowe posługiwanie się raklem,
4) dobrać farbę drukową umoŜliwiającą zadruk koszulki typu T-shirts,
5) zapoznać się z obsługą maszyny sitodrukowej.
− koszulka T-shirts,
− forma drukowa,
− farby drukowe,
− maszyna sitodrukowa ręczna,
− instrukcja obsługi maszyny.
Ćwiczenie 3
Na podstawie karty technologicznej dokonaj charakterystyki planowanego procesu
drukowania sitowego.
1) sporządzić szczegółowe notatki dotyczące planowania procesu drukowania sitowego,
2) zwrócić uwagę, na jakiej maszynie ma zostać przeprowadzone drukowanie sitowe,
3) zwrócić uwagę, na jakim podłoŜu ma zostać przeprowadzone drukowanie sitowe,
4) zwrócić uwagę, jakimi farbami ma zostać przeprowadzone drukowanie sitowe.
− karta technologiczna,
− arkusz do sporządzenia charakterystyki procesu drukowania.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić podłoŜa zadrukowywane sitodrukiem?
2) scharakteryzować farby sitodrukowe?
3) omówić proces uszlachetniania druków?
4) zorganizować stanowisko pracy przed przystąpieniem do drukowania
sitowego?
5) skorzystać z karty technologicznej?
6) omówić druk sitowy jedno- i wielokolorowy?

19
4.2. Drukowanie sitowe – charakterystyka i ocena
Drukowanie jedno- i wielokolorowe na maszynie sitodrukowej
Podział maszyn sitodrukowych ze względu na budowę zespołu drukującego
Maszyny dociskowe
W kaŜdym cyklu drukowania w tradycyjnej maszynie dociskowej rama z formą
sitodrukową podnosi się, aby przyjąć podłoŜe, a następnie rakiel, po opuszczeniu się formy,
przeciska farbę przez oczka siatki na zadrukowywane podłoŜe. Maszyny tego typu mają róŜne
wydajności; od mniej niŜ 100 arkuszy na godzinę w przypadku całkowicie ręcznej obsługi, do
ponad 1500 odbitek na godzinę w przypadku maszyn całkowicie zautomatyzowanych.
Maszyny płaskie
W tego typu maszynach rakiel pozostaje nieruchomy, podczas gdy próŜniowy cylinder
przytrzymuje podłoŜe do zadrukowania w trakcie jego obracania się pod sitem poruszającym
się ruchem postępowo-zwrotnym. Takie maszyny są zwykle w pełni zautomatyzowane,
pracują z szybkością aŜ do 4000 odbitek na godzinę.
Maszyny sitodrukowe rotacyjne
W maszynach tego typu rakiel jest zamocowany wewnątrz obracającego się cylindra
z formą sitodrukową i od wewnątrz przeciska farbę przez otwarte oczka sita na podłoŜe. Stały
dopływ farby do wewnątrz cylindra odbywa się za pomocą pompy farbowej.
NiezaleŜnie od tych wszystkich przeróŜnych konstrukcji maszyn, zasada działania jest
taka sama we wszystkich maszynach drukujących techniką sitodrukową: farba drukowa jest
przeciskana za pomocą rakla przez otwarte oczka siatki formy drukowej na zadrukowywane
podłoŜe.
Podział maszyn sitodrukowych ze względu na stopień automatyzacji
Maszyny sitodrukowe do sitodruku ręcznego (rys. 5)
Najprostszym urządzeniem, na którym mogą być wykonywane odbitki drukowe techniką
sitodrukową, jest stół ze stabilnym, płaskim blatem do którego za pomocą specjalnych
uchwytów przymocowana jest forma sitodrukowa. Umocowanie ramy formy sitodrukowej na
zawiasach lub łoŜyskach umoŜliwia skrzydłowe podnoszenie szablonu po procesie
drukowania, w celu wymiany podłoŜa drukowego. PodłoŜe drukowe nakładane jest na blat
stołu, w oznaczone za pomocą znaków pasujących miejsca. W przypadku, gdy nie dysponuje
się stołami z moŜliwością mocowania podłoŜa za pomocą podciśnienia, stosuje się
dwustronnie klejące taśmy samoprzylepne, które po naklejeniu na blat stołu umoŜliwiają
chwilowe unieruchomienie podłoŜa drukowego w czasie drukowania. W celu ustawienia
wymaganej wartości odskoku stosuje się odpowiednie podkładki. Szybkość podnoszenia się
szablonu po przejściu rakla moŜe być regulowana za pomocą cięŜarków umieszczanych na
szynie, do której przymocowana jest forma sitodrukowa. Ruch raklem wykonywany jest
ręcznie, w kierunku od przodu do miejsca mocowania ramy. W ten sposób mogą być
wykonywane odbitki sitodrukowe o niezbyt skomplikowanych wzorach oraz na stosunkowo
sztywnych podłoŜach.
W nowoczesnych stołach sitodrukowych drukowania ręcznego zastosowano wiele
rozwiązań technicznych ułatwiających pracę drukarzy, skracających czas przygotowania stołu
do drukowania oraz zapewniających stabilność i powtarzalność procesu drukowania.

20
Oferowanych jest wiele rodzajów stołów sitodrukowych przeznaczonych do drukowania
ręcznego. RóŜnią się one budową oraz ceną, w zaleŜności od zastosowanych rozwiązań
konstrukcyjnych. Oferowane są równieŜ stoły do sitodruku ręcznego na przedmiotach
o kształtach cylindrycznych, okrągłych, stoŜkowych itp. Konstrukcje stołów do drukowania
sferycznego podobne są do konstrukcji stołów stosowanych do sitodruku płaskiego. Zamiast
stabilnych blatów wprowadzono uchwyty, słuŜące do mocowania przedmiotów o róŜnych
kształtach. W urządzeniach do sitodruku wielokolorowego (rys. 6) zastosowano odpowiednie
łoŜyska toczne, umoŜliwiające przesuwanie nad zadrukowanym podłoŜem form
sitodrukowych, w zaleŜności od drukowanego koloru. Urządzenia takie oferowane są m.in. do
drukowania wzorów na podkoszulkach typu T-shirts
Rys. 5. Stół do sitodruku ręcznego 1-kololorowego [14] Rys. 6. Karuzela wielokolorowa [14]
Półautomatyczne maszyny sitodrukowe (rys. 7 i 8)
Maszynami półautomatycznymi określane są maszyny sitodrukowe, w których wszystkie
czynności związane z procesem drukowania, oprócz nakładania i zdejmowania podłoŜa
drukowego, wykonywane są automatycznie. Oferowanych jest wiele rodzajów
półautomatycznych maszyn sitodrukowych zarówno do drukowania płaskiego, jak
i sferycznego na róŜnych podłoŜach drukowych. Podobnie jak stoły, sitodrukowe, równieŜ
maszyny półautomatyczne róŜnią się budową poszczególnych elementów konstrukcyjnych,
decydujących o przebiegu procesu drukowania.
Rys. 7. Półautomatyczna maszyna sitodrukowa
1-kolorowa [14]
Rys. 8. Karuzela półautomatyczna wielokolorowa [13]

21
Automatyczne maszyny sitodrukowe
W odróŜnieniu od maszyn sitodrukowych półautomatycznych, w maszynach
automatycznych podawanie i odbieranie podłoŜa drukowego odbywa się w sposób całkowicie
zmechanizowany.
Podawanie i odbieranie podłoŜa drukowego odbywa się najczęściej za pomocą
pneumatycznych samonakładaków, przenoszących arkusze za stosu bezpośrednio na płytę
stołu drukowego za pomocą głowic ssących. Po procesie drukowania takie same głowice
ssące umocowane po drugiej stronie stołu drukowego, umieszczają zadrukowane arkusze na
taśmie transportowej, która przenosi je do tunelu suszącego. W połączeniu z tunelem
suszącym tworzy zintegrowany ciąg produkcyjny.
Na płaskich maszynach sitodrukowych stosowanych do drukowania tkanin moŜna
drukować w jednym przebiegu 4÷14 kolorów. Zasadę drukowania na tkaninach na płaskich
maszynach sitodrukowych przedstawia rysunek 9.
Na stole drukowym znajduje się gumowy transporter, do którego zadrukowywana tkanina
przyklejana jest na czas drukowania za pomocą wodnego kleju. Długość stołu zaleŜy od
maksymalnej liczby kolorów drukowanych na danej maszynie. Poszczególne formy
sitodrukowe dla kolejnych kolorów montowane są nad stołem drukowym na ruchomych
ramach konstrukcyjnych. Drukowanie odbywa się po opuszczeniu ram z zamontowanymi
szablonami na materiał. Po przeciśnięciu farby na materiał za pomocą elektromagnetycznych
rakli ramy podnoszą się, a materiał przesuwa się o odcinek druku. jednego koloru. Cykle
pracy maszyny powtarzają się tak, aby materiał znajdował się kolejno pod szablonami
drukującymi poszczególne kolory. Po nadrukowaniu wszystkich kolorów następuje suszenie
lub utrwalanie druków w piecu znajdującym się na końcu stołu drukowego.
Rys. 9. Zasada drukowania na tkaninach na płaskiej maszynie sitodrukowej
1 – zadrukowywany materiał, 2 – wałek podający klej, 3 – formy sitodrukowe, 4-ruchoma konstrukcja ramowa,
5 – rakle magnetyczne, 6-elektromagnesy, 7 – dozowniki farby, 8 – taśma gumowa bez końca,
9 – piec do suszenia druków, 10 – odbieranie zadrukowanego materiału
Przyczyny typowych wad druków wykonywanych technologią sitodruku i sposoby ich
usuwania
W tabeli 1 podano najczęściej występujące wady odbitek drukarskich wykonanych
techniką sitodrukową oraz przyczyny ich powstawania. Wpływ występujących wad na jakość
druku oraz sposoby sprawdzania wad podano w normie PN-80/P-55207 pt: „Odbitki
drukarskie i druki. Wady”.

22
Tab. 1. Wady odbitek drukarskich
Lp. Wada Przyczyna powstawania wady
1
Zanik rysunku lub częściowy brak
elementów rysunku.
− wadliwe wykonanie formy kopiowej lub formy
sitodrukowej,
− nierównomierny lub za słaby docisk rakla,
− złe przyleganie podłoŜa do stołu drukowego,
− nierównomierne zamontowanie formy sitodrukowej,
− zablokowanie oczek siatki farbą spowodowane złym
doborem farby w stosunku do gęstości siatki.
2
Pogrubienie (rozgniecenia) rysunku lub
pogrubienie linii brzegowych
elementów rysunku w stosunku do
oryginału.
− wadliwe wykonanie formy sitodrukowej,
− zbyt duŜy docisk rakla,
− zły kąt nachylenia rakla,
− niewłaściwy odskok,
− nieodpowiednia lepkość lub lejność farby.
3
Przechodzenie farby w miejscach
niedrukujących.
− wadliwie wykonana forma sitodrukowa,
− zuŜycie się formy sitodrukowej (wykruszenia warstwy
kopiowej),
− podciekanie farby pod siatkę powodowane uŜyciem zbyt
miękkiego rakla.
4
Nierównomierne brzegi elementów
rysunku lub nierównomierny wydruk
drobnych elementów rysunku
(nieostrość odbitek).
− wadliwie wykonana forma sitodrukowa,
− nieodpowiednia lepkość lub lejność farby,
− nieodpowiedni docisk i kąt nachylenia rakla,
− zbyt duŜa szybkość drukowania,
− niewłaściwy odskok.
5
Mora (niepoŜądane skupienie
punktów rastrowych
o powtarzającym się układzie, tworząc
jaśniejsze i ciemniejsze partie rysunku).
− wadliwe wykonanie diapozytywów rastrowych,
− niewłaściwe dobranie liniatury rastra w stosunku do gęstości
i grubości siatki sitodrukowej,
− złe dopasowanie form kopiowych lub form sitodrukowych
w drukowaniu wielobarwnym.
6
Zmurzenie rysunku (częściowe,
w jednym kierunku, zamazanie
obrazu, w postaci nieostrych linii
brzegowych elementów rysunku).
Zniekształcenia kresek i punktów
rastrowych.
− źle wyszlifowana listwa raklowa,
− nieodpowiedni kąt nachylenia rakla,
− niewłaściwy odskok.
7
Niezgodność graficzna odbitki
z oryginałem.
– wadliwie wykonana forma kopiowa lub forma sitodrukowa.
8
Skosy i przesunięcia, nierównoległość
osi ustawienia lub obrysów
zadrukowanych,
w stosunku do siebie i do krawędzi
arkuszy skręcenia kątowe) – niezgodne
z wzorcem odstępy poszczególnych
elementów rysunku.
− wadliwie wykonana forma kopiowa lub forma sitodrukowa,
− niewłaściwe umocowanie formy sitodrukowej,
− niewłaściwe ustawienia znaków pasujących,
− niewłaściwe nakładanie arkuszy drukowych
w procesie drukowania.
9
RóŜnice pokrycia farbą
poszczególnych elementów rysunku.
Zabłyszczenia lub zmatowienia
(nieregularne plamy występujące na
zadrukowanych płaszczyznach
charakteryzujące się zróŜnicowanym
połyskiem).
− nierównomierny docisk rakla,
− nieodpowiednio przygotowane podłoŜe,
− nieodpowiedni dobór farby do podłoŜa,
− niejednakowe wsiąkanie farby w podłoŜe,
− zablokowanie oczek siatki sitodrukowej zaschniętą farbą,
− wadliwie przygotowana farba.
10
Zabrudzenia i zachlapania
w miejscach niedrukujących.
− niestarannie wykonana forma sitodrukowa lub wykruszanie
się warstwy kopiowej w miejscach niedrukujących,
− zanieczyszczenia formy sitodrukowej farbą,
− wadliwa farba,
− nadmierna ilość farby na sicie.

23
11 Smugi i rysy (druk prąŜkowy).
− nieodpowiednia jakość formy sitodrukowej,
− nieodpowiedni kąt nachylenia rakla,
− nieprawidłowy docisk rakla.
12
Niewłaściwa barwa (kolor)
(niezgodność barwy
w poszczególnych miejscach rysunku
w porównaniu ze wzorcem).
− zastosowanie farby o niewłaściwej barwie lub niewłaściwych
właściwościach reologicznych,
− niewłaściwa ilość farby przekazana na zadrukowane
podłoŜe,
− niewłaściwe wykonanie form sitodrukowych do drukowania
wielobarwnego.
13
Niepasowanie barw (niewłaściwe
usytuowanie względem siebie
poszczególnych barw rysunku).
− niewłaściwe wykonanie formy kopiowej lub formy
sitodrukowej,
− odkształcenia liniowe podłoŜa.
14 Nie wysychanie farby.
− nieodpowiednie właściwości farby i podłoŜa lub
nieodpowiedni ich dobór,
− nieodpowiednia temperatura i wilgotność powietrza
w pomieszczeniu drukowym
15
Ścieralność farby (podatność
wyschniętej odbitki na ścieranie
mechaniczne).
− niewłaściwy dobór farby lub niewłaściwe związanie farby
z podłoŜem,
− niewłaściwe przygotowanie podłoŜa.
16
Przenikanie farby na drugą stronę
odbitki drukarskiej.
− nadmierna wsiąkliwość farby,
− nadmierna przesiąkliwość podłoŜa,
− niewłaściwe przygotowanie podłoŜa.
17
Przywieranie zadrukowanego podłoŜa
do formy sitodrukowej .
− zbyt mały odskok,
− zbyt duŜa kleistość farby,
− zbyt duŜa lepkość farby.
18
Przeciekanie farby przez formę
sitodrukową.
− zbyt duŜa lejność farby,
− zbyt niska tiksotropowość farby.
Ocena jakości wykonanych odbitek
Do oceny procesu drukowania (poprawności odwzorowania oryginału) w Instytucie
FOGRA opracowano dwie skale kontrolne dla sitodruku:
skala DKL-S1 – do kontroli densytometrycznej odwzorowania wartości tonalnych,
intensywności barwy, rozdzielczości, pasowania kolorów w druku rastrowym wielobarwnym,
skala DKL-S2 – do kontroli wizualnej (za pomocą lupy pomiarowej) odwzorowania linii
i rysunku w zaleŜności od gęstości zastosowanej siatki sitodrukowej.
Rys. 9. Densytometr refleksyjny [źródło własne]
Densytometria jest jedną z najtańszych metod pomiarowych, szeroko rozpowszechnioną
w procesach reprodukcji i drukowaniu. Densytometry są stosowane jako przyrządy

24
pomiarowe przenośne lub jako automatyczne urządzenia pomiarowe stacjonarne (tzw.
densytometry skanujące).
W zaleŜności od ich przeznaczenia rozróŜnia się dwa rodzaje densytometrów:
− densytometry transmisyjne, stosowane głównie w reprodukcji do pomiarów zaczernienia
filmów błon graficznych (materiałów przepuszczających światło),
− densytometry refleksyjne, stosowane do oceny techniką pomiarową druków (materiałów
odbijających światło).
Dokładność pasowania w drukowaniu oznacza:
− zgodność pomiędzy oryginałem a obrazem na odbitce drukarskiej.
Przy drukowaniu wielobarwnym musi występować zgodność pomiędzy wydrukowanym
obrazem a oryginałem dla wszystkich wydrukowanych kolorów. Zgodność pomiędzy
odbitkami drukarskimi a obrazem oryginału musi występować zarówno dla pierwszych
druków nakładu, jak i dla wszystkich kolejnych egzemplarzył;
− stałość umiejscowienia rysunku reprodukowanego obrazu na poszczególnych
egzemplarzach nakładu, tj. stała odległość drukowanego wzoru od brzegów podłoŜa
drukowego oraz zachowanie kąta usytuowania względem osi nakładania.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki wpływają na jakość drukowania sitowego?
2. Jakie znasz parametry oceny jakości odbitki sitodrukowej?
3. Czy potrafisz wydrukować próbną odbitkę i porównać ze wzorcem?
4. Jaka jest zasada działania densytometru?
5. Jakie znasz wady druków występujących w sitodruku?
6. Jakie są przyczyny powstawania określonych typów wad druku sitowym?
7. Jak korzystać z Polskich Norm?
8. Jaka jest zasada działania maszyn sitodrukowych jedno i wielokolorowych?
10. Jakie podłoŜa moŜna zadrukować poznanymi maszynami sitodrukowymi?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny jakości odbitki sitodrukowej za pomocą przenośnego densytometru.
1) dokładnie obejrzeć dostarczone zadrukowane podłoŜe okiem nieuzbrojonym,
2) wskazać niedoskonałości druku na podłoŜu zadrukowanym,
3) skalibrować densytometr,
4) dokonać pomiaru gęstości optycznej za pomocą densytometru,
5) dokonać oceny jakości druku na podstawie wykonanych pomiarów i obserwacji.

25
− wzorcowe podłoŜe,
− podłoŜe zadrukowane – do oceny jakości,
− densytometr.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj wadę druku sitowego na przykładzie przygotowanej odbitki sitodrukowej oraz
określ przyczynę jej powstawania.
1) dokładnie obejrzeć odbitkę sitodrukową i zadrukowane podłoŜe okiem nieuzbrojonym,
2) zastanowić się, jaką wadę posiada przygotowany druk,
3) zapoznać się z Polskimi Normami „Odbitki drukarskie i druk. Wady”,
4) nazwać prawidłowo wadę druku,
5) przeanalizować przyczyny powstania zdefiniowanej wady.
− wzorcowe podłoŜe,
− wadliwa odbitka sitodrukowa,
− PN.
Ćwiczenie 3
Sporządź schemat automatycznej maszyny sitodrukowej płaskiej na podstawie wycieczki
dydaktycznej do zakładu pracy.
1) uwaŜnie obserwować pracę poszczególnych elementów maszyny sitodrukowej,
2) sporządzić notatki i szkice na podstawie obserwacji pracującej maszyny,
3) wykonać samodzielnie schemat maszyny,
4) porównać ze schematem automatycznej maszyny płaskiej.
− automatyczna maszyna płaska,
− arkusz do wykonania szkicu,
− schemat automatycznej maszyny płaskiej.

26
1) wymienić czynniki wpływające na jakość odbitki sitodrukowej?
2) ocenić jakość odbitki sitodrukowej?
3) wydrukować odbitkę próbną?
4) zastosować densytometr?
5) rozpoznać wadę druku i przyczynę jej powstania?
6) narysować schematy maszyn sitodrukowych?
7) omówić zasadę działania poznanych maszyn sitodrukowych?
8) dobrać maszynę sitodrukową do zadrukowania róŜnych podłoŜy
drukowych?

27
4.3. Przygotowanie do drukowania na maszynie sitowej
Organizacja stanowiska pracy
Przed przystąpieniem do drukowania naleŜy odpowiednio przygotować stanowisko pracy
drukarza.
Maszyna drukarska powinna mieć odpowiednią ilość miejsca w warsztacie pracy, tak aby
swobodnie moŜna było poruszać się wokół maszyny, zapewnić miejsce dla podłoŜy
drukowych przed procesem drukowania, jak równieŜ po ich zadrukowaniu. Maszyna powinna
być myta, konserwowana i smarowana zgodnie z zaleceniami producenta.
Drukarz przed przystąpieniem do drukowania powinien zaopatrzyć się we wszystkie
niezbędne materiały potrzebne do wykonania procesu technologicznego podstawowe takie jak
np. podłoŜe drukowe, farby, a takŜe pomocnicze jak np. rozpuszczalniki, czyściwa, narzędzia
pracy itd. Po zgromadzeniu materiałów naleŜy przygotować odpowiednie środki ochrony
indywidualnej niezbędne podczas drukowania, a takŜe zapoznać się z przepisami
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej w zakładzie.
Następnym etapem organizacji stanowiska pracy jest ustawienie i regulacja maszyny
sitodrukowej (odpowiednich zespołów w zaleŜności od rodzaju i automatyzacji maszyny).
Przygotowanie maszyny sitodrukowej do drukowania. Regulacja kąta nachylenia rakla.
Prowadzenie i odbieranie arkuszy w maszynie
Wstępne przygotowanie maszyn do pracy to więcej niŜ tylko procedury przyspieszające
czas rozruchu i zabezpieczające przez niezaplanowanymi przestojami maszyny. NaleŜy
pamiętać o właściwym rozplanowaniu miejsca dla danej maszyny, o myciu, konserwacji
i smarowaniu maszyn.
Bardzo waŜną rolę w drukowaniu sitowym odgrywa forma sitodrukowa właściwie
przygotowana i zamontowana, a takŜe rakiel. Z przygotowaniem i montowaniem formy
sitodrukowej zapoznałeś się w poprzedniej jednostce modułowej. PoniŜej zostanie wyjaśnione
znaczenie rakla oraz jego wybór i ustawienie w druku sitowym.
Odpowiednia konstrukcja rakla musi zapewnić dobre przeciskanie farby przez oczka
siatki sitodrukowej. Odpowiednia praca rakla w procesie drukowania powoduje mieszanie
i zagarnianie farby sitodrukowej w oczka siatki oraz zapewnia kontakt pomiędzy farbą
sitodrukową znajdującą się w oczkach siatki a podłoŜem drukowym. Efektem pracy rakla jest
uzyskanie nadruku.
Rakiel składa się z uchwytu, wykonanego z drewna lub z metalu, w którym osadzona jest
listwa raklowa, wykonana z gumy lub tworzywa sztucznego (rys. 11). Uchwyt wykonany
z drewna musi być zabezpieczony przed paczeniem za pomocą lakieru dwuskładnikowego,
odpornego na wodę i rozpuszczalniki organiczne. Najlepszym materiałem do wykonania
uchwytu jest aluminium, ze względu na mały cięŜar oraz dobrą odporność na korozję
chemiczną.
Rys. 11. Rakle sitodrukowe [11, s. 91]

28
Kształt obudowy rakla stosowanego w sitodruku ręcznym musi być dostosowany do
długotrwałego trzymania rakla przez drukarza. Listwa rakla umocowana jest w uchwycie za
pomocą śrub i moŜe być łatwo wymieniana w przypadku zuŜycia.
Ze względu na bezpośredni kontakt listwy raklowej z farbami sitodrukowymi materiał,
z którego jest wykonana musi wykazywać dobrą odporność na znajdujące się w farbach
rozpuszczalniki organiczne. Listwy raklowej najczęściej wykonywane są z gumy neoprenowej
lub poliuretanu. Materiał, z którego wykonana jest listwa raklowa, powinien odznaczać się
równieŜ odpowiednią twardością i elastycznością. Twardość listwy raklowej mierzona
w stopniach Shorea A powinna wynosić w granicach 60°÷80°.
− rakle miękkie (o twardości 60°÷65° Shorea A) stosuje się do sitodruku płaskiego, na
nierównych powierzchniach,
− rakle twarde (o twardości 70°÷80° Shorea A) stosuje się do drukowania duŜych formatów
oraz drukowania rastrowego),
− w innych przypadkach stosuje się rakle o średniej twardości 65°÷70° Shorea A.
Stosowanie zbyt twardego rakla wymaga zastosowania większego nacisku w procesie
drukowania, co moŜe prowadzić do trudności w pasowaniu. Stosowanie zbyt miękkiego rakla
moŜe powodować wyginanie się rakla pod wpływem stosowanego nacisku i farba przeciskana
przez oczka siatki moŜe podciekać pod siatkę.
Rodzaj zastosowanego profilu rakla (rys. 12) zaleŜy od rodzaju druku oraz od rodzaju podłoŜa
drukowego:
− profile a stosowane są do większości typowych druków,
− profile b stosowane są do drukowania duŜych powierzchni, gdzie wymagane jest duŜe
przeniesienie farby,
− profile c stosowane są w drukowaniu na tkaninach z duŜym przeniesieniem farby,
− profile d stosowane są do drukowania na podłoŜach niewsiąkliwych (szkle, tworzywach
sztucznych, metalach itp.),
− profile e stosowane są do sitodruku płaskiego na przedmiotach okrągłych oraz do
delikatnych druków na tkaninach.
Rys. 12. Rodzaje profili rakla [11, s. 92]
Rakle o kantach ostrych powodują przeciskanie mniejszych ilości farby niŜ rakle
o kantach zaokrąglonych, dlatego są stosowane do drukowania małych detali, cienkich linii
oraz do drukowania rastrowego. Kanty rakla w procesie drukowania wycierają się i stają się
nieostre, pogarszając jakość druku. Źle naostrzony lub wyszlifowany rakiel moŜe powodować
otrzymywanie druku prąŜkowego.
Optymalny kąt nachylenia rakla w sitodruku tradycyjnym wynosi 75°, w sitodruku
rastrowym ok. 80°. Zbyt strome nachylenie rakla powoduje zmniejszenie ilości przenoszonej
farby oraz większy nacisk rakla na siatkę, powodujący przesunięcie siatki w kierunku
drukowania, co jest przyczyną:
− niedokładności pasowania,
− zbyt płaskie nachylenie rakla powoduje przenoszenie większych ilości farby,
− nacisk rakla na siatkę w czasie drukowania ma wpływ na dokładność pasowania.

29
Najlepszą dokładność pasowania uzyskuje się przy moŜliwie najniŜszym nacisku rakla na
siatkę. Siła nacisku rakla na siatkę musi być stała w trakcie drukowania całego nakładu. Rakle
do drukowania maszynowego półautomatycznego i automatycznego mocowane są na
specjalnych listwach znajdujących się nad blatem stołu drukowego. Praca rakla moŜe być
sterowana ręcznie lub automatycznie. W maszynach automatycznych rola drukarza ogranicza
się do zamocowania rakla w odpowiednim uchwycie oraz do ustawienia kąta nachylenia rakla
i jego docisku do siatki. Wysokość ustawienia rakla ustala się w pozycji, gdy rakiel znajduje
się w środku drukowanego wzoru. Konstrukcja rakla pracującego w maszynach
sitodrukowych moŜe być róŜna. Są rakle pneumatyczne, rakle magnetyczne, rakle
z podwójnym profilem tzw. rakle dachowe. W niektórych półautomatycznych
i automatycznych maszynach sitodrukowych stosowane są rakle dodatkowe (pomocnicze),
które rozprowadzają farbę po siatce w postaci cienkiej warstwy (napełniają oczka siatki
farbą), natomiast przeciskanie farby przez oczka siatki na podłoŜe wykonywane jest za
pomocą rakla właściwego.
W większości nowoczesnych stołów do sitodruku ręcznego zastosowano róŜne
konstrukcje, ułatwiające montaŜ i stabilizujące pracę rakla. Rakiel zamontowany jest na
specjalnej listwie, umieszczonej na ramie konstrukcyjnej bezpośrednio nad formą
sitodrukową.
Przed procesem drukowania drukarz ustawia odpowiednią wysokość i kąt nachylenia
rakla. Drukowanie odbywa się przez ręczne przesuwanie listwy z zamocowanym raklem
równolegle do dłuŜszego boku formy sitodrukowej. Listwy mogą być umocowane
z podparciem jednostronnym lub obustronnym.
Podawanie i odbieranie arkuszy w maszynie. Samonakładak. Urządzenie odbierające
W odróŜnieniu od maszyn sitodrukowych półautomatycznych, w maszynach
automatycznych podawanie i odbieranie podłoŜa drukowego odbywa się w sposób całkowicie
zmechanizowany. Podawanie i odbieranie podłoŜa drukowego odbywa się najczęściej za
pomocą pneumatycznych samonakładaków, przenoszących arkusze za stosu bezpośrednio na
płytę stołu drukowego za pomocą głowic ssących. Po procesie drukowania takie same głowice
ssące umocowane po drugiej stronie stołu drukowego, umieszczają zadrukowane arkusze na
taśmie transportowej, która przenosi je do tunelu suszącego.
Samonakładak pneumatyczny
W samonakladaku VEB (rys.13) po rozdzieleniu górnych arkuszy przez dmuchawy przednie
rura z ssawkami 2 pobiera arkusz i przekazuje go ssawkom nakładającym 3. Pobrany arkusz
jest podawany na stół spływowy. Po zwolnieniu arkusza na markach, wyrównaniu go na
mierzycy i zadrukowaniu, jest on odbierany przez ssawki 6 i przekazywany ssawkami 7 na
stół odbierający, nad którym jest umieszczona dmuchawa ułatwiająca odkładanie arkuszy. Kąt
pochylenia ssawek i długość ruchu są regulowane.
Rys. 13. Samonakładak VEB [6, s. 69]
1 – stół, 2 – ssawka podająca, 3 – ssawka przenosząca arkusz, 4 – stół spływowy, 5 – cylinder,
6 – ssawki przenoszące, 8 – spręŜynki

30
Urządzenie odbierające przenosi arkusz od sekcji drukującej na stół do odkładania
druków. Urządzenie to powinno przenosić arkusze nieuszkodzone i niezamazane, układać je
równo na stole stroną zadrukowaną do góry oraz zapewniać odbieranie non stop.
Mycie, smarowanie i konserwacja maszyn sitodrukowych
Mycie, smarowanie i konserwacja urządzeń drukujących jest podstawowym wymogiem
właściwego działania maszyny. Właściwa eksploatacja produkcyjna maszyn polega na
wykorzystaniu ich zgodnie z przeznaczeniem, obsłudze zgodnej z instrukcją oraz planowym
przebiegiem przeglądów i napraw. Praca na maszynie zgodna z instrukcją obsługi, polega
przede wszystkim na właściwej i dokładnej regulacji poszczególnych mechanizmów
i zespołów oraz prawidłowej konserwacji maszyn.
Sita, części maszyny i urządzenia pomocnicze wymagają oczyszczania z pozostałości
farb. Większość tych operacji wykonuje się za pomocą rozpuszczalników. W odniesieniu do
sit naleŜy odróŜnić mycie pośrednie i końcowe. Mycie pośrednie następuje podczas procesu
drukowania. Część farby zasycha na sicie i blokuje miejsca drukujące sita. Zaschnięta farba
powinna być usunięta. Mycie pośrednie nie jest potrzebne, gdy drukowanie odbywa się przy
pomocy farb UV. Utrwalają się nie przez odparowanie rozpuszczalnika, ale w wyniku
naświetlania ich promieniowaniem UV. Dopóki nie dotrą do tunelu suszącego pozostają
nieutrwalone.
Konserwacja maszyn obejmuje:
− dokładne czyszczenie mechanizmów maszyny z kurzu, pyłu,
− papierowego, resztek farby, zuŜytego oleju i smaru,
− smarowanie maszyny zgodne z instrukcją smarowniczą (właściwe smary i oleje),
− codzienny przegląd maszyny przez obsługę.
Czas przewidziany w ciągu dnia pracy na konserwację maszyny naleŜy obowiązkowo
korzystać na ten cel; nie moŜna przeznaczać go na inne czynności. Pracownik odpowiada za
awarie wynikłe z przyczyny złej konserwacji maszyny.
Instrukcja smarownicza podaje, jaki, rodzaj olejów i smarów stałych naleŜy uŜywać do
smarowania centralnego i ręcznego. RozróŜniamy następujące rodzaje smarowania:
− olejowe centralne – obiegowe pod ciśnieniem,
− w kąpieli olejowej,
− olejowe ręczne,
− ręczne smarem stałym.
Podaje takŜe, w jaki sposób i w jakim czasie powinno odbywać się napełnianie i wymiana
oleju w pojemniku centralnego olejenia oraz jak czyścić filtry olejowe w zbiorniku. Poziom
oleju musi być dokładnie kontrolowany i nie moŜe opaść poniŜej wskaźnika. W niektórych
maszynach specjalny system zabezpieczający unieruchamia maszynę w przypadku braku oleju
lub niesprawności centralnego olejenia. Wymiana oleju w zbiorniku centralnego olejenia
obiegowego odbywa się w zaleŜności od instrukcji fabrycznej co 3÷6 miesięcy, zaś
uzupełnianie w zaleŜności od potrzeby.
Smarowanie w kąpieli olejowej polega na tym, Ŝe niektóre części maszyny pracują
zanurzone w pojemniku z olejem, np. niektóre krzywki, przekładnie zębate. Na planie
smarowania zaznaczone są pojemniki i miejsca, które przed uruchomieniem maszyny naleŜy
dopełnić olejem. Napełnianie olejem pojemników do oznaczonego punktu odbywa się
podczas postoju maszyny.

31
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej ochrony
środowiska podczas drukowania na maszynach do drukowania sitowego. Środki
ochrony indywidualnej podczas drukowania sitowego
Farby UV
Najczęściej stosowanymi farbami w technice sitodruku są farby utrwalane promieniami UV.
Niektóre jednak zawierają agresywne rozcieńczalniki działające draŜniąco na skórę i dlatego
podczas pracy z tymi farbami naleŜy stosować rękawice i ubrania ochronne, okulary.
W przypadku kontaktu ze skórą naleŜy ją zmywać za pomocą wody i mydła. Nie naleŜy
stosować Ŝadnych rozpuszczalników organicznych ani detergentów.
Stosowanie kanałów suszących, wyposaŜonych w lampy emitujące promieniowanie UV,
stwarza pewne wymagania odnośnie przeciwdziałania szkodliwości promieniowania
ultrafioletowego na organizm ludzki, jak równieŜ przeciwdziałania szkodliwości
wydzielającego się podczas pracy ozonu. Kanały suszące muszą być odpowiednio zbudowane
i posiadać sprawną wentylację, tak aby pracownicy nie byli naraŜeni na bezpośrednie
działanie promieniowania UV i ozonu.
Farby UV pozostałe w zakładzie powinny być odpowiednio oznakowane.
Farby rozpuszczalnikowe
Farby te zawierają ok. 60÷70 rozpuszczalników organicznych. Wadą farb
rozpuszczalnikowych jest ich palność oraz wydzielanie się lotnych rozpuszczalników
organicznych, przedostających się do atmosfery. Suszenie druków wykonywanych za pomocą
farb zawierających lotne rozpuszczalniki organiczne, powinno odbywać się w specjalnych
kanałach suszących zaopatrzonych w filtry wyłapujące szkodliwe rozpuszczalniki, tak by nie
obciąŜały środowiska.
Ścieki
Proces drukowania nie powoduje powstawania ścieków ani teŜ stosowanie systemów
nadawania farb wodnych tego nie powoduje. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe w trakcie mycia
rakli, noŜy raklowych, pojemników po farbach itd. powstają ścieki, które później naleŜy
oczyścić, zanim zostaną odprowadzone do kanalizacji.
Emisje gazów
Farby sitodrukowe wysychają w wyniku odparowywania rozpuszczalników.
Rozpuszczalniki ulatniają się z formy sitodrukowej oraz w czasie suszenia druków.
W przypadku maszyn bez urządzenia suszącego (suszenie powietrzem) rozpuszczalniki
zostają wyemitowane w całości do pomieszczenia roboczego i/lub pomieszczenia będącego
suszarnią.
Przy takiej zasadzie pracy musi istnieć dobra wentylacja i częste sprawdzanie stęŜenia
rozpuszczalników w atmosferze.
Odprowadzanie powietrza wylotowego
W przypadku maszyn sitodrukowych z zainstalowanym urządzeniem suszącym, opary
rozpuszczalnika są odprowadzane poprzez przewody do atmosfery. NaleŜy stwierdzić, Ŝe
produkty drukowane techniką sitodruku mogą zawierać resztki rozpuszczalników zaraz po
wydrukowaniu. Te pozostałości stopniowo ulatniają się. Musi być zastosowana wymiana
powietrza, Ŝeby odprowadzać te odparowane substancje pochodzące równieŜ z samej formy
sitodrukowej.
Oczyszczanie powietrza wylotowego
Powietrze wylotowe z urządzeń suszących, obciąŜone rozpuszczalnikami, stanowi
wielkie wyzwanie techniczne. Na skutek ogromnej róŜnorodności zawartości
rozpuszczalników i ogólnie stosunkowo niskich obciąŜeń przepływów powietrza wylotowego,
jest rzeczą bardzo trudną efektywnie wykorzystywać tradycyjne technologie, takie jak

32
katalityczne dopalanie lub kondensacja rozpuszczalników. Analizy wykazały, Ŝe dominujące
technologie oczyszczania powietrza wylotowego często nie stanowią satysfakcjonującego
rozwiązania w przypadku techniki sitodrukowej. Do pewnego stopnia metoda adsorbowania
oparów w układach węgla aktywnego moŜe być jakimś rozwiązaniem. KaŜda drukarnia musi
sama zadecydować o tym, jakie podjąć kroki w kierunku zapobieŜenia emisjom
rozpuszczlników.
Substancje odpadowe
PoniŜej są wymienione podstawowe rodzaje odpadów zwykle powstających w czasie
drukowania techniką sitodrukową:
Resztki farb drukowych (zawierających rozpuszczalniki), resztki farb drukowych (na bazie
wodnej, utwardzone), rozcieńczalnik do farb, szlam farbowy, folie z tworzyw sztucznych
(zniszczone arkusze), zanieczyszczone ściereczki, odpady papierowe, ramy form
sitodrukowych, środki do czyszczenia sit, resztki farb UV, pojemniki po farbach UV,
pojemniki po farbach rozpuszczalnikowych.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje samonakładaków?
2. Czy znasz zasadę działania samonakładaków i urządzeń odbierających podłoŜe drukowe?
3. Czy znasz rolę rakla w druku sitowym?
4. Czy potrafisz dobrać rakiel do drukowania na róŜnych podłoŜach drukowych?
5. Czy wiesz, jak ustalić kąt nachylenia rakla i siłę jego docisku przy druku tradycyjnym
i rastrowym?
6. Czy potrafisz dobrać profil rakla w zaleŜności od zadrukowywanego podłoŜa?
7. Jakie właściwości charakteryzują farby sitodrukowe?
8. Jakie zastosujesz środki ochrony indywidualnej podczas drukowania na maszynie
sitodrukowej
9. Czy znasz przepisy bhp i przeciwpoŜarowe jakich naleŜy przestrzegać drukując na
maszynie sitodrukowej?
10. Czy potrafisz zorganizować stanowisko pracy przy maszynie sitodrukowej?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy działania systemu podawania i odbierania podłoŜa drukowego
w automatycznej maszynie sitodrukowej na podstawie wycieczki dydaktycznej do zakładu
pracy.
1) uwaŜnie prześledzić drogę podłoŜa drukowego w automatycznej maszynie sitodrukowej,
2) zwrócić uwagę na regulację zespołu prowadzenia podłoŜa – samonakładaka i urządzenia
odbierającego,
3) sporządzić notatki i szkice na podstawie obserwacji pracy maszyny,
4) dokonać analizy przebiegu podłoŜa drukowego przez samonakładak maszyny
sitodrukowej i urządzenie odbierające.

33
− automatyczna maszyna sitodrukowa z samonakładakiem i urządzeniem odbierającym,
− arkusz do wykonania szkiców schematu maszyny,
− schemat automatycznej maszyny sitodrukowej z samonakładakiem i urządzeniem
odbierającym.
Ćwiczenie 2
Ustaw kąt nachylenia rakla i siłę jego docisku do drukowania rastrowego.
1) zwrócić uwagę na materiał z jakiego wykonany jest rakiel,
2) zwrócić uwagę na profil zastosowanego rakla,
3) dokonać właściwego montaŜu rakla w maszynie sitodrukowej,
4) porównać parametry ustawienia rakla w sitodruku tradycyjnym i rastrowym.
− maszyna sitodrukowa,
− narzędzia do regulacji rakla,
− rakiel.
Ćwiczenie 3
Dokonaj wyboru odpowiednich przepisów bhp i ochrony przeciwpoŜarowej oraz
środków do ochrony indywidualnej niezbędnych podczas drukowania farbami utrwalanymi
promieniami UV na maszynie półautomatycznej.
1) zwrócić uwagę na właściwości farb UV,
2) przeanalizować proces suszenia druków z naniesiona warstwą farby UV,
3) wybierać odpowiednie przepisy bhp i ochrony przeciwpoŜarowej oraz środki ochrony
indywidualnej.
− zestaw przepisów bhp i ochrony przeciwpoŜarowej,
− arkusz do sporządzania notatek.

34
1) scharakteryzować samonakładaki?
2) określić właściwości farb sitodrukowych?
3) określić zadania rakla w druku sitowym?
4) rozróŜnić rakle przeznaczone do druku na róŜnych podłoŜach?
5) zamocować rakiel?
6) zastosować przepisy bhp i ochrony przeciwpoŜarowej?
7) wymienić środki ochrony indywidualnej potrzebne do pracy przy
maszynie sitodrukowej?

35
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
9. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aŜ nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
− instrukcja,
− zestaw do zadań testowych,
− karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Farby sitodrukowe powinny charakteryzować się następującymi właściwościami
a) być krótkie, posiadać małą lepkość.
b) być długie, posiadać małą lepkość.
c) być krótkie, posiadać duŜą lepkość.
d) być długie, posiadać duŜą lepkość.
2. Farby utrwalające się w wyniku polimeryzacji to farby utrwalające się w wyniku
a) reakcji fizycznych.
b) reakcji chemicznych.
c) odparowania rozpuszczalnika.
d) promieniowania UV.
3. Do drukowania napisów, znaków i emblematów nanoszonych na gotowe ubrania stosuje
się farby
a) transparentne.
b) ultrafioletowe.
c) dwuskładnikowe.
d) pigmentowe.

36
4. Rysunek przedstawia suszarkę do suszenia druków. Jest to suszarka
a) ruchoma.
b) dyszowa.
c) tunelowa.
d) rusztowa.
5. Nanoszenie na podłoŜe drukowe lakieru UV to proces
a) drukowania.
b) impregnowania.
c) uszlachetniania.
d) laminowania.
6. Elementy charakterystyczne dla sitodruku to
a) siatka, walec anilox.
b) duktor, lakier.
c) walec, anilox.
d) siatka, rakiel.
7. W półautomatycznych maszynach sitodrukowych automatycznie nie jest wykonywane
a) przesuwanie rakla.
b) podnoszenie formy.
c) nanoszenie farby.
d) nakładanie arkuszy.
8. Przyczyną przywierania zadrukowanego podłoŜa do formy sitodrukowej są
a) zbyt mały odskok, zbyt duŜa lepkość farby.
b) zbyt duŜa lepkość farby, zbyt wysoka temperatura.
c) nadmierna wsiąkliwość farby, mały odskok.
d) duŜy odskok, zbyt mała wsiąkliwość farby.
9. Kontrola densytometryczna odbitki drukarskiej polega na ocenie
a) odwzorowania linii, odwzorowania rysunku.
b) odwzorowania linii, wartości tonalnych.
c) wartości tonalnych, intensywności barwy.
d) intensywności barwy, odwzorowania linii.
10. Densytometr słuŜy do pomiaru wielkości fizycznej, którą jest
a) jednostka długości.
b) gęstości optyczna.
c) natęŜenie prądu.
d) jednostki oświetlenia.
11. Rakiel o profilu jak na rysunku d stosuje się przy drukowaniu
a) podłoŜy niewsiąkliwych.
b) duŜych powierzchni.
c) na przedmiotach okrągłych.
d) podłoŜy wsiąkliwych.

37
12. Kąt nachylenia rakla w sitodruku tradycyjnym wynosi
a) 80°.
b) 85°.
c) 70°.
d) 75°.
13. Samonakładak jest stosowany w maszynach sitodrukowych
a) stołach ręcznych.
b) automatycznych.
c) półautomatycznych.
d) ręczno-półautomatycznych.
14. Mycie pośrednie sita jest potrzebne, gdy drukowanie odbywa się przy uŜyciu farb
a) pigmentowych.
b) ultrafioletowych.
c) rozpuszczalnikowych.
d) termoaktywnych.
15. Najbezpieczniejsze dla otaczającego nas środowiska są farby
a) rozpuszczalnikowe.
b) ultrafioletowe.
c) na bazie wody.
d) pigmentowe.
16. Do ochrony indywidualnej podczas drukowania farbami UV zastosujesz
a) okulary, maskę.
b) rękawice, kask.
c) kask, rękawice.
d) okulary, fartuch.
17. Forma sitodrukowa jest mocowana w maszynie sitodrukowej za pomocą
a) spinaczy.
b) uchwytów.
c) taśmy.
d) wełny.
18. W suszarkach tunelowych suszenie druków odbywa się w temperaturze
a) 20°–50°C.
b) 40°–80°C.
c) 60°–100°C.
d) 70°–120°C.
19. Rysunek przedstawia maszynę do sitodruku. Jest to
a) stół do sitodruku ręcznego.
b) karuzela wielokolorowa.
c) półautomat jednokolorowy.
d) automat wielokolorowy.

38
20. Przyczyną powstawania smug i rys w druku (tzw. druk prąŜkowy) jest
a) nieprawidłowy docisk rakla i kąt nachylenia.
b) nadmierna ilość farby na sicie.
c) wadliwy wybór formy kopiowej.
d) zły dobór farby i rakla sitodrukowego.

39
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Drukowanie sitowe wielokolorowe
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

40
6. LITERATURA
1. BranŜowe Normy
2. Cichocki L., Pawlicki T., Ruczka I.: Poligraficzny słownik terminologiczny. Polska Izba
Druku, Warszawa 1999
3. Czichon H., Czichon M.: Farby sitodrukowe wodorozcieńczalne. W: „Świat Druku”
Nr 1/2007
4. Jakucewicz S., Czichon H., Czichon M.: Materiałoznawstwo poligraficzne.
Wydawnictwa PW, Warszawa 1992
5. Jakucewicz S, Magdzik S.: Podstawy poligrafii, WSiP, Warszawa 1997
6. Kochaniak R.: Sitodrukowe farby UV a ochrona pracy i środowiska. W: „Świat Druku”
Nr 1/2004
7. Kołak J., Ostrowski J.: Maszyny i urządzenia. Maszyny drukujące. WSiP, Warszawa
1979
8. Nelson R. Eldred: Co drukarz powinien wiedzieć o farbach. COBRPP, Warszawa 2007
9. Poligrafia procesy i technika. Tłumaczenie ze słowackiego. COBRPP, Warszawa 2005
10. Poligrafia a ochrona środowiska. Najlepsze dostępne techniki (BAT) w przemyśle
poligraficznym. Polska Izba Druku. COBRPP, Warszawa 2001
11. Polskie Normy
12. Sitodrukowe Konfrontacje. W: „Świat Druku” Nr 1/2007
13. Stankiewicz B., Czech G.: Sitodruk. COBRPP, Warszawa 2001
14. Stankiewicz B.: Tendencje rozwojowe w technice sitodruku. W: „Świat Druku”
Nr 6/2002
15. Materiały reklamowe firmy Grey Metal
16. Materiały reklamowe firmy Romanik
17. Zarządzanie barwami w poligrafii. W: „Świat Druku” Nr 7–8/2006

17. Drukowanie sitowe wielokolorowe

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

En vedette

En vedette (20)

Similaire à 17. Drukowanie sitowe wielokolorowe

Similaire à 17. Drukowanie sitowe wielokolorowe (20)

17. Drukowanie sitowe wielokolorowe