2. Ο οίκος των Λουζινιάν και η άνοδος
του Πέτρου στο θρόνο
Η 9η Οκτωβρίου 1329 ήταν μέρα
χαράς και γιορτής για την Αυλή και το
βασιλικό ζεύγος της Κύπρου. Η
βασίλισσα Αλίκη, δεύτερη σύζυγος
του βασιλιά Ούγου Δ’ ντε Λουζινιάν
της Κύπρου και των Ιεροσολύμων,
έφερε στον κόσμο το δεύτερο
αρσενικό τους παιδί, που έλαβε το
όνομα Πέτρος.
Ο θυρεός των Λουζινιάν ως βασιλέων της Κύπρου. Το βασίλειο ιδρύθηκε το 1197 υπό τον
Αμαλάριχο ντε Λουζινιάν, αδερφό του πρώτου κυβερνήτη Γκυ Α’ ντε Λουζινιάν (1192-1194) ο
οποίος ήταν πρώην βασιλέας της Ιερουσαλήμ. Η Κύπρος κατακτήθηκε από τον Ριχάρδο τον
Λεοντόκαρδο το 1191, πωλήθηκε αμέσως στους Ναΐτες οι οποίοι το 1192 το πούλησαν με τη σειρά
τους στον έκπτωτο βασιλιά της Ιερουσαλήμ Γκυ. Ο τελευταίος δεν ίδρυσε –τυπικά – βασίλειο, κάτι
που έκανε ο διάδοχός του και αδερφός του Αμαλάριχος (1194-1205). Έτσι, η Κύπρος έγινε το πέμπτο
σταυροφορικό κράτος της Ανατολής κατά την εποχή των Σταυροφοριών. Με τη δυναστεία των
Λουζινιάν εγκαινιάστηκε η εποχή της Φραγκοκρατίας στη Μεγαλόνησο που κράτησε ως το 1489.
3. Από την πλευρά του πατέρα του ο Πέτρος έφερε την κληρονομιά του οίκου των Λουζινιάν,
που καταγράφονται από το 10ο αι. ως άρχοντες και πυργοδεσπότες του Λουζινιάν (les sires de
Lusignan) στην επικράτεια του κόμητα του Πουατού (Poitu) και υπό την επικυριαρχία του.
Οι ντε Λουζινιάν έγιναν κατόπιν κόμητες της Λα Μαρς και της Ανγκουλέμης (comtes de La
Marche et d’ Angouleme) και κόμητες του Πέμπροκ στην Αγγλία (earles of Pembroke). Ο
οίκος συμμετείχε στην Α’ Σταυροφορία και μέλη του εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο βασίλειο
της Ιερουσαλήμ λαμβάνοντας φέουδα και τίτλους.
Νόμισμα του βασιλιά Ούγου Δ’ της Κύπρου, πατέρα του Πέτρου.
4. Λίγο πριν τη Γ’ Σταυροφορία, το έτος 1186, ο Γκυ ντε Λουζινιάν δια του γάμου του με την
πριγκίπισσα Σίβυλλα των Ιεροσολύμων (αδερφή του άτεκνου βασιλιά Βαλδουίνου Δ’) ανήλθε
στο θρόνο του βασιλείου και το 1192, έτος εκθρόνισής του, έγινε κύριος της Κύπρου. Τη
μεγαλόνησο είχε καταλάβει το 1191 ο Ριχάρδος Α’ της Αγγλίας «Λεοντόκαρδος»
προσεγγίζοντας τους Αγίους Τόπους για τη Σταυροφορία. Η Κύπρος αμέσως πωλήθηκε στους
Ναΐτες οι οποίοι με τη σειρά τους σε διάστημα λίγων μηνών την πούλησαν στον βασιλιά Γκύ.
5. Το 1197 ο αδερφός και διάδοχος του
θανόντος Γκυ, ο Εμερύ (Αμαλάριχος)
ντε Λουζινιάν, έλαβε το στέμμα και την
αναγνώριση ως βασιλιάς της Κύπρου
από το γερμανό αυτοκράτορα Ερρίκο
Στ’ . Έκτοτε οι Λουζινιάν στέφονται
βασιλείς της Κύπρου στη Λευκωσία
και βασιλείς των Ιεροσολύμων στην
Τύρο. Έτσι δημιουργήθηκε ένα νέο
σταυροφορικό κρατίδιο στο πρώην
βυζαντινό και πάντα ελληνικό νησί της
Αφροδίτης. Μετά την ολοκληρωτική
κατάληψη της Ουτρεμέρ από τους
Μαμελούκους Τούρκους το 1291-1302,
η στέψη του τιτουλάριου (κατέχει μόνο
τον τίτλο χωρίς να κυβερνά κράτος)
βασιλιά της Ιερουσαλήμ τελείτο
συμβολικά στην Αμμόχωστο, ως το
πλησιέστερο σημείο από τις ακτές της
Παλαιστίνης.
Ο θυρεός των βασιλέων της Κύπρου και Ιερουσαλήμ από
τον 14ο αι. Σε δυο τεταρτημόρια ο κυπριακός λέων των
Λουζινιάν σε φόντο με γαλάζιες ρίγες (έμβλημα των
κτήσεων της οικογένειας στη Γαλλία) και στα υπόλοιπα
δύο ο σταυρός του βασιλείου της Ιερουσαλήμ.
6. Από την πλευρά της μητέρας του ο Πέτρος συγγένευε με την ισχυρότατη σταυροφορική
φραγκική οικογένεια της Παλαιστίνης και της Κύπρου, αυτή των Ιμπελίν ( Ibelin), αρχόντων
της Βηρυτού, με μακρά και ένδοξη ιστορία στις Σταυροφορίες και το Βασίλειο της
Ιερουσαλήμ. Όμως το 1343 η φραγκοκυπριακή Αυλή βυθίστηκε στο πένθος. Ο πρωτότοκος
γιος του βασιλιά Ούγου από την πρώτη του σύζυγο, ο Γκυ, πέθανε ξαφνικά και συνακόλουθα
ο Πέτρος έγινε διάδοχος του θρόνου. Από το 1347 τιτλοφορείτο κόμης της Τρίπολης.
Μπρούτζινο πιάτο με το θυρεό της οικογένειας Λουζινιάν από την Κύπρο, 14ος αι.
7. Ο ατίθασος χαρακτήρας και το ανήσυχο
πνεύμα του νεαρού πρίγκιπα τον ώθησαν να
εγκαταλείψει το νησί το 1349 και να ταξιδεύσει
κρυφά στη Δύση μαζί με τον αδερφό του
Ιωάννη. Ο πατέρας του έστειλε πλοία τα οποία
επανέφεραν τους πρίγκιπες με κατάληξη την
φυλάκιση του Πέτρου. Η αναζήτηση μιας
ισχυρής συμμαχίας μέσω γάμου για το διάδοχο
οδήγησε σε πρώτο γάμο με την Εσίβ ντε
Μονφόρ η οποία πέθανε μετά από 10 χρόνια. Ο
δεύτερος γάμος έγινε το 1323 με την Ελεονώρα
της Αραγωνίας (ισπανικό κράτος), κόρη του
πρίγκιπα Πέδρο, ινφάντη της Αραγωνίας και
αδερφού του βασιλιά της Αραγωνίας Αλφόνσο
Δ’. Στα χρόνια εκείνα μετά από ένα όραμα που
είχε στη μονή Σταυροβουνίου ο Πέτρος ίδρυσε
το τάγμα του Ξίφους, ένα ιπποτικό τάγμα με
αποστολή τη συσπείρωση ιπποτών στον αγώνα
για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από
τους μουσουλμάνους.
Νεαρός ιππότης υποκλίνεται σε δεσποσύνη υπό το βλέμμα του φράγκου βασιλιά της Κύπρου. Ο
βασιλιάς φορά μανδύα με το έμβλημα των Λουζινιάν της Κύπρου.
8. Στις 24 Νοεμβρίου 1358 ο βασιλιάς Ούγος
έστεψε τον Πέτρο συμβασιλέα για να
αποφευχθούν διεκδικήσεις επί του θρόνου από
τον εγγονό του Ούγο, πρίγκιπα της Γαλιλαίας,
γιο του θανόντος πρόωρα γιου του Γκυ. Ένα
έτος αργότερα ο θάνατος του βασιλιά ανέβασε
τον Πέτρο στο θρόνο. Ο Πέτρος αν και
βασιλιάς ενός μικρού κράτους, κατόρθωσε να
στρέψει την προσοχή των μεγάλων ηγεμόνων
της χριστιανικής Δύσης στην ιδέα μιας
σταυροφορίας για τν ανακατάληψη των Αγίων
Τόπων. Η σύλληψη του σχεδίου είχε ωριμάσει
μέσα του πολύ πριν ανέλθει στο θρόνο, όπως
φαίνεται στο κείμενο της επιστολής του προς
τη Σινιορία της Φλωρεντίας το 1362, όπου
αναφέρεται στη νεανική του επιθυμία να γίνει
ο απελευθερωτής της Παλαιστίνης.
Εφυαλωμένη κανάτα από την Κύπρο των
Λουζινιάν, 14ος αι.
9. Προκαταρκτικές ναυτικές επιχειρήσεις
Η αξία του φραγκοκύπριου βασιλιά ως στρατιωτικού ηγήτορα δεν άργησε να γίνει εμφανής. Οι
μέχρι τότε πολεμικές επιχειρήσεις εκ μέρους του βασιλείου της Κύπρου σε συνεργασία με τους
Ιωαννίτες της Ρόδου περιορίζονταν σε ναυτικές επιδρομές για λαφυραγώγηση παραλιακών
πόλεων του Λιβάνου, χωρίς σχέδια για μόνιμη κατοχή εδαφών. Ο Πέτρος αναγνώρισε ότι μια
μεγάλης κλίμακα εκστρατεία προϋπέθετε την εξασφάλιση ναυτικών βάσεων στα μικρασιατικά
παράλια βορείως της Κύπρου, για ανεφοδιασμό και προστασία από τουρκικές επιδρομές.
10. Το 1360 απεσταλμένοι της πόλης Κόρυκος από το χριστιανικό βασίλειο της κιλικιακής
Αρμενίας ζήτησαν τη βοήθεια του Πέτρου κατά των Τούρκων. Ο τελευταίος έστειλε δυο
γαλέρες για την υπεράσπιση της πόλης, εγκαθιστώντας έτσι μια βάση επιχειρήσεων κατά των
Τούρκων εμίρηδων της περιοχής. Το 1361 επικεφαλής στόλου 120 πλοίων κατέλαβε την
Αττάλεια, πρωτεύουσα του εμιράτου της Αλλαγίας και μεγάλο λιμάνι καθ’ όλον το Μεσαίωνα.
Εκεί εγκατέστησε φρουρά. Η κατάληψη της Αττάλειας θορύβησε τους ντόπιους εμίρηδες και
αμέσως δήλωσαν υποταγή στον Πέτρο. Η προσπάθειά τους να ανακαταλάβουν αργότερα την
πόλη οδήγησε στην κατάληψη των Μύρων της Κιλικίας από τους Φράγκους και την
καταστροφή της ως αντίποινα.
Πανοραμική όψη της
Αττάλειας στην Πισιδία. Η
Αττάλεια ήταν μεγάλο
ρωμαϊκό και βυζαντινό λιμάνι
της ανατολικής Μεσογείου.
Χαρακτηριστικό είναι το
τέλεια διατηρημένο θέατρό της
που δεσπόζει στην είσοδο της
πόλης. Η πόλη αποτελούσε
έδρα ενός τοπικού εμιράτου
της νοτιοδυτικής Μικράς
Ασίας από τον 13ο αι.
11. Διπλωματικές ενέργειες
Η εποχή για μια μεγάλης κλίμακας επίθεση κατά του Ισλάμ ήταν η πλέον κατάλληλη. Η πολιτική
κατάσταση στο κράτος των Μαμελούκων, το οποίο εκτεινόταν από την Αίγυπτο ως τη Συρία, ήταν
ασταθής. Ο σουλτάνος Αλ Αρσάφ Σαμπάν (1363-1376) ήταν παιδί 11 ετών. Η δύναμη βρισκόταν
στα χέρια του εμίρη Γιαλμπόγκα ο οποίος ήταν απεχθής στους άλλους εμίρηδες και στο λαό. Ο
κυβερνήτης της Αλεξάνδρειας Χαλίλ ιμπν Αράμ βρισκόταν για προσκύνημα στη Μέκκα και ο
αντικαταστάτης του Τζανχάρα διέθετε μικρή φρουρά.
12. Τα πλούτη που θα απεκόμιζαν από τη συγκεκριμένη μεγαλούπολη ήταν επίσης σημαντικό δέλεαρ
για αθρόα συμμετοχή τυχοδιωκτών μαχητών από τη Δύση. Ο Πέτρος θέλησε αρχικά να
εξασφαλίσει την υποστήριξη της Βενετίας που ήταν η πιο ισχυρή ναυτική δύναμη στην ανατολική
Μεσόγειο. Γνώριζε ότι η Βενετία δε θα ευνοούσε μια εκστρατεία κατά της Αιγύπτου καθώς
διέθετε καλές εμπορικές σχέσεις με αυτή από δεκαετίες. Ο σουλτάνος είχε άλλωστε φροντίσει να
ανανεώσει πρόσφατα τούτα τα εμπορικά προνόμια. Το ίδιο είχε κάνει και με τη Γένοβα.
Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Σοφίας, στην
Λευκωσία, τώρα τζαμί στοκ κατεχόμενο από
τον τουρκικό στρατό κατοχής τομέα της πόλης.
Στην εκκλησία αυτή στέφονταν οι βασιλείς της
Κύπρου το 14ο αι.
13. Από το 1362 ως το 1365 ο Πέτρος περιόδευσε στις ευρωπαϊκές αυλές για να κερδίσει
συμμάχους και την υποστήριξη ισχυρών ηγεμόνων για μια μεγάλη σταυροφορία. Η καταξίωση
από τις στρατιωτικές επιτυχίες κατά των Τούρκων στη Μικρά Ασία εξύψωσαν το κύρος του
και τα σχέδιά του συναντούσαν τον ενθουσιασμό των μεγάλων της εποχής. Στην Αβινιόν της
Γαλλίας (όπου βρισκόταν προσωρινά η έδρα του πάπα ύστερα από απαίτηση του πανίσχυρου
γάλλου βασιλιά) συνάντησε του Ουρβανό Ε’, στο Παρίσι τον βασιλιά Ιωάννη Β’ , στο Λονδίνο
τον άγγλο ομόλογό του Εδουάρδο Γ’ (με τον οποίο ο γάλλος βασιλιάς βρισκόταν σε πόλεμο) και
στην Πράγα το γερμανό αυτοκράτορα Κάρολο Δ᾿ . Ιπποτικοί αγώνες διοργανώθηκαν προς
τιμήν του βασιλιά της Κύπρου, ιππότες και βασιλιάδες υπόσχονταν να συμβάλουν υλικά και να
συμμετάσχουν προσωπικά στη σταυροφορία.
Το παπικό ανάκτορο της γαλλικής πόλης Αβινιόν στη νότιο Γαλλία αποτέλεσε την
έδρα επτά ποντιφίκων από το 1309 ως το 1377.
14. Το σχέδιο μάχης
Ο Πέτρος είχε επιλέξει ως πρωταρχικό στόχο την Αλεξάνδρεια για μια ευρείας κλίμακας
εκστρατεία κατά του μουσουλμανικού κόσμου. Η επιλογή αυτή δεν ήταν ούτε τυχαία ούτε
καινούργια. Ήδη από τις σταυροφορίες του 13ου αι. οι Φράγκοι είχαν αντιληφθεί ότι για την
επανάκτηση των Αγίων Τόπων ήταν αναγκαία πρώτα η εγκατάσταση βάσεων στη βόρειο
Αίγυπτο, αφενός για τον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων από τη Μεσόγειο θάλασσα,
αφετέρου για την αποκοπή των ενισχύσεων από το σουλτάνο προς τους ομοθρήσκους του
στην Παλαιστίνη και τη Συρία. Ήδη από την εποχή του Σαλαντίν η Αίγυπτος παρείχε το
μεγαλύτερο μέρος ανθρώπινου δυναμικού για τον αγώνα του Ισλάμ κατά των σταυροφόρων.
Νόμισμα του βασιλιά Πέτρου Α’ της Κύπρου.
15. Έτσι ο Πέτρος με την κατάληψη της Αλεξάνδρειας θα στερούσε από το σουλτάνο τη δυνατότητα
του ανεφοδιασμού και της στρατιωτικής ενίσχυσης και θα χρησιμοποιούσε το οχυρό λιμάνι σαν
προγεφύρωμα ώστε να διαπεραιώσει τον μεγάλο χριστιανικό στρατό που ετοιμαζόταν στη Δύση
και να προελάσει προς το Κάιρο. Ο στόλος θα συγκεντρωνόταν στη Ρόδο των πανίσχυρων
Ιωαννιτών οι οποίοι στα μέσα του 14ου αιώνα βρίσκονταν στο απόγειο της δύναμής τους και
αποτελούσαν την αιχμή του δόρατος του Χριστιανισμού στο νότιο Αιγαίο και την ανατολική
Μεσόγειο. Για λόγους ασφαλείας και προς αποφυγή διαρροής πληροφοριών από τους
αναξιόπιστους Βενετούς, ο στόχος κρατήθηκε μυστικός μέχρι και τον απόπλου του στόλου.
Το οχυρό του Αγίου Νικολάου
στο παλαιό λιμάνι της Ρόδου
αποτελούσε σπουδαίο έργο της
οχυρωματικής τέχνης των
Ιπποτών στην πρωτεύουσα του
νησιωτικού κράτους τους. Από
το λιμάνι αυτό εξορμούσαν οι
γαλέρες τους και σκορπούσαν
τον τρόμο στους
μουσουλμάνους.
16. Εφαρμόστηκε το εξής σχέδιο παραπλάνησης. Ο Πέτρος άφησε να διαρρεύσουν πληροφορίες
ότι ο στόλος που θα συγκεντρωνόταν στη Ρόδο θα επέδραμε στη Συρία απέναντι από την
Κύπρο, κάτι που ακουγόταν λογικό. Έστειλε επίσης εντολές στον αδελφό του Ιωάννη να
εκδώσει διαταγές ώστε την κατάλληλη στιγμή να διακοπή κάθε επικοινωνία μεταξύ Κύπρου
και Συρίας και να ανακληθούν οι υπήκοοι του βασιλείου του με σκοπό να ενισχυθεί η
εντύπωση ότι οι σταυροφόροι θα κτυπούσαν άμεσα τις συριακές ακτές. Η επιλογή της Ρόδου
ως τόπου συγκέντρωσης θα ενίσχυε ακόμη περισσότερο την εντύπωση διότι βρισκόταν
αρκετά μακριά από την Αλεξάνδρεια και πιο κοντά στη Μικρά Ασία και τη Συρία.
Εφυαλωμένο πιάτο με
παράσταση ιππότη από
την Κύπρο, 14ος αι.
17. Ο Πέτρος είχε λάβει πληροφορίες από έναν αιχμάλωτο ιππότη που απελευθερώθηκε για τις
οχυρώσεις της Αλεξάνδρειας. Τα νώτα των χριστιανών ήταν καλυμμένα από πιθανές επιδρομές
των Τούρκων εμίρηδων στη Μικρά Ασία, αφού εκείνοι είχαν δηλώσει υποταγή στο βασιλιά,
όπως έχει ειπωθεί, αλλά και είχαν δεχθεί ισχυρά πλήγματα από τους τρομερούς Ιωαννίτες οι
οποίοι είχαν κτίσει ακόμη και κάστρα στα μικρασιατικά παράλια. Επιπλέον η συγκέντρωση
του στόλου στη Ρόδο τρομοκράτησε τόσο τους εμίρηδες ώστε έσπευσαν να ζητήσουν ειρήνη
από το βασιλιά και τους Ιωαννίτες φοβούμενοι ότι αποτελούν στόχο επιδρομής.
Εκκλησία των
Νεστοριανών της Κύπρου
των Λουζινιάν στην
κατεχόμενη Αμμόχωστο.
18. Το εκστρατευτικό σώμα
Οι ναυτικές δυνάμεις αποτελούνταν
συνολικά από 165 πλοία: 31 πολεμικές
γαλέρες από ευρωπαϊκά κράτη (μεταξύ
αυτών 3 βενετικές και 4 γενοβέζικες), 4
γαλέρες των Ιωαννιτών υπό τη διοίκηση
του ναυάρχου του Τάγματος Φερλίνο ντ’
Αϊράσκα, 108 πλοία διαφόρων τύπων από
την Κύπρο υπό τον αντιβασιλέα Ιωάννη
(16 γαλέρες και πολλά ιππαγωγά και
μεταγωγικά) και 22 μισθοφορικά. Το
εκστρατευτικό σώμα διέθετε 10 χιλιάδες
άνδρες από τους οποίους 1000 ήταν
έφιπποι ιππότες. Ο στρατός της Κύπρου
αριθμούσε 7 χιλιάδες πολεμιστές, κυρίως
μισθοφόρους από τη βόρειο Ιταλία.
Επίσης υπηρετούσαν και αρκετοί
Αρμένιοι. Ακόμη προστέθηκαν διάφοροι
μισθοφόροι, τυχοδιώκτες αλλά και
ευρωπαίοι ευγενείς που έφταναν κατά
καιρούς στο νησί.
19. Το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη συμμετείχε με 100 επίλεκτους ιππότες. Το υπόλοιπο στράτευμα
αποτελούνταν από εκατοντάδες Γάλλους, Άγγλους και Γερμανούς. Η Βενετία είχε υποσχεθεί
2 χιλιάδες μισθοφόρους, αλλά λόγω μιας ακόμη επανάστασης που είχε ξεσπάσει στην
αποικία της στην Κρήτη (επανάσταση του Αγίου Τίτου) το μεγαλύτερο μέρος αυτών πρέπει
να δεσμεύτηκε στην κατάπνιξή της.
Ιωαννίτες ιππότες του 14ου αι. στο μεσαιωνικό φεστιβάλ της Ρόδου.
20. Ακόμη, ο κόμης Αμαδέος Στ’ της Σαβοΐας θα αναχωρούσε σε δεύτερο χρόνο με ένα επίλεκτο
άγημα. Από τους μεγάλους ευγενείς της Δύσης δεν υπήρξε τελικά συμμετοχή με την εξαίρεση
του κόμη Αϊμέ της Γενεύης, του υποκόμη Γουλιέλμου-Ρογήρου της Τουρέν και του άγγλο
κόμη του Χέρενφορντ. Στο χριστιανικό στρατό ιδιαίτερη θέση κατείχε φυσικά ο παπικός
λεγάτος Πέτρος Θωμάς, αλλά και ο καγκελάριος της Κύπρου Φίλιππος ντε Μεζιέ, εξέχουσα
προσωπικότητα του μεσαιωνικού πνευματικού κόσμου.
Το κάστρο του Βουφαβέντο στην Κύπρο των Λουζινιάν (14ος αι.).
21. Η εξέλιξη της σταυροφορίας
Στις 27 Ιουνίου 1365 ο βασιλιάς Πέτρος απέπλευσε από τη Βενετία για τη Ρόδο. Στις 25
Αυγούστου πραγματιοποιήθηκε η άφιξη του κυπριακού στόλου στο σμαραγδένιο νησί. Στις 4
Οκτωβρίου ο παπικός λεγάτος ανέπεμψε δεήσεις από τη βασιλική γαλέρα και ο στόλος
αναχώρησε από τη Ρόδο κινούμενος παραπλανητικά κατά μήκος των μικρασιατικών ακτών.
Μετά και τον ανεφοδιασμό του στην Αττάλεια ξανοίχθηκε στο πέλαγος και σύντομα
ανακοινώθηκε ο αντικειμενικός στόχος της εκστρατείας.
Γαλέρα του
Τάγματος του
Αγίου Ιωάννη.
Αυτή τη μορφή
είχαν τα
πολεμικά πλοία
ολόκληρου του
πολεμικού
στόλου του
Πέτρου.
22. Την Τρίτη 9 Οκτωβρίου οι σταυροφόροι έφτασαν μπροστά στην Αλεξάνδρεια. Οι Αιγύπτιοι,
ανυποψίαστοι, νόμιζαν στην αρχή ότι επρόκειτο για εμπορικό στόλο και έσπευσαν για παζάρια.
Δεν άργησαν να αντιληφτούν ότι κάτι παράξενο συνέβαινε όταν, την επομένη, τα πλοία αντί να
εισέλθουν στον ανατολικό λιμένα, που ενδείκνυται για εμπόριο, εισέβαλαν στο δυτικό.
Η εκκλησία των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου
κτίστηκε το 1360 στην κατεχόμενη σήμερα
Αμμόχωστο. Από τα σημαντικότερα μνημεία της
Κύπρου των Λουζινιάν.
23. Την αυγή της Τετάρτης 10 Αυγούστου
το κυρίως μέρος του στόλου κατέπλευσε
στο δυτικό λιμένα. Η απουσία του
κυβερνήτη από την πόλη και η
αποδιοργάνωση που επικρατούσε,
διευκόλυνε τους σταυροφόρους στην
ταχύτατη απόβαση και κατάληψη
θέσεων μάχης από τα πεζοπόρα
τμήματα. Ο αναπληρωτής κυβερνήτης
της πόλης Τζαχάρα έστειλε τη φρουρά
μαζί με πολιτοφύλακες (5 χιλιάδες
άνδρες) για να αναχαιτίσουν τους
εισβολείς. Οι χριστιανοί την ίδια στιγμή
αποβίβαζαν το ιππικό τους που αμέσως
έκανε τρομερή έφοδο κατά των
Μαμελούκων και τους ανέτρεψε.
Συγχρόνως οι αδάμαστοι Οσπιταλιέροι
(Ιωαννίτες) έθεσαν υπό τον έλεγχό τους
τον ανατολικό λιμένα συντρίβοντας τη
μουσουλμανική αντίσταση.
24. Μέσα σε λίγες στιγμές οι μουσουλμάνοι είχαν υποστεί βαριές απώλειες και έτρεχαν να κλεισθούν
στα τείχη της πόλης. Όσοι δεν πρόφθασαν σφαγιάστηκαν ανηλεώς. Ο βασιλιάς θέλησε να
αποβιβάσει όλο το στράτευμα στη χερσόνησο του Φάρου και από εκεί να εξορμήσει κατά της
πόλης. Όμως συνάντησε την αντίδραση των υπολοίπων ηγετών, οι οποίοι θεωρούσαν ότι ο
χριστιανικός στρατός είναι ολιγάριθμος για να μπορέσει να κρατήσει και να υπερασπίσει τη
μεγαλούπολη ακόμη και αν την καταλάβει. Πάντως τον συμβούλευσαν να επιτεθεί αμέσως με
όσα τμήματα είχαν αποβιβαστεί πριν φθάσουν ενισχύσεις από το Κάιρο.
Τμήμα των ελληνιστικών οχυρώσεων που αποτελούσαν την βάση και των
μεσαιωνικών οχυρώσεων της Αλεξάνδρειας.
25. Το μεσημέρι της ίδιας μέρας οι
εισβολείς έκαψαν τις πύλες και
εκβίασαν την είσοδος στην
Αλεξάνδρεια. Μετά από σύντομη
απογευματινή μάχη η πόλη που
ίδρυσε ο αήττητος Μακεδόνας
στρατηλάτης είχε πέσει σε
χριστιανικά χέρια. Για τις επόμενες
μέρες η λεηλασία δεν είχε
σταματημό. Ο απολογισμός ήταν
περίπου 20 χιλιάδες νεκροί κάτοικοι
και 5 χιλιάδες αιχμάλωτοι, μεταξύ
των οποίων Εβραίοι και Κόπτες
χριστιανοί οι οποίοι μεταφέρθηκαν
ως σκλάβοι την Κύπρο.
Ιππότες του 14ου αι. σε μεσαιωνικό
φεστιβάλ. Κάπως έτσι θα έμοιαζαν οι
πλέον επίλεκτοι ιππότες του
στρατεύματος του Πέτρου.
26. Στις 13 Οκτωβρίου ο κυβερνήτης της Αλεξάνδρειας έφτασε με στρατό προ των πυλών της.
Ζήτησε να γίνουν διαπραγματεύσεις για την επιστροφή της πόλης και των αιχμαλώτων, ενώ
πληροφορίες ότι ισχυρός στρατός των Μεμελούκων είχε ήδη ξεκινήσει από το Κάιρο
έφταναν στον Πέτρο. Στις 16 ο Πέτρος διέταξε την αποχώρηση του στόλου, αδυνατώντας να
κρατήσει την πόλη, με τόσο λίγους άνδρες. Ο στόλος έφτασε στη Λεμεσό όπου οι
σταυροφόροι θα ανέμεναν για ενισχύσει από τη Δύση.
27. Επίλογος
Ο ναύαρχος της Κύπρου Ζαν ντε Σύρ έλαβε διαταγές να καταπλεύσει στην Αμμόχωστο από όπου
απέπλευσε για να μεταφέρει την είδηση της «επιτυχούς έκβασης της Σταυροφορίας» στον πάπα.
Στην Αβινιόν παρέδωσε στον ποντίφικα ένα μουσουλμανικό λάβαρο ως απόδειξη της νίκης. Η
είδηση της κατάληψης της Αλεξάνδρειας ενθουσίασε την Ευρώπη. Ο κόμης Αμαδέος της
Σαβοΐας απέστειλε μήνυμα στον Πέτρο ότι έφερνε στόλο με ενισχύσεις. Ο βασιλιάς Κάρολος Ε’
της Γαλλίας, παρά τον πόλεμο με τους Άγγλους (επρόκειτο για τον περίφημο 100ετή πόλεμο που
είχε ξεκινήσει 30 χρόνια πριν και θα τέλειωνε στα 1453), άρχισε να συγκεντρώνει στρατό στον
οποίο θα ηγείτο ο περίφημος κοντόσταυλος Μπερτράν ντε Γκεσλέν.
Χρυσό φιορίνι με τη μορφή του πάπα Ουρβανού Ε’ (1362-1370) από το
νομισματοκοπείο του παπικού κράτους.
28. Η βενετική διπλωματία όμως φρόντισε να
αλλάξει τα σχέδιά τους. Η Γαληνότατη
έστειλε αγγελιαφόρους στη Δύση με
ψευδείς πληροφορίες ότι ο Πέτρος
συνθηκολόγησε με το σουλτάνο και πως η
σταυροφορία απέτυχε. Αμέσως ο Κάρολος
της Γαλλίας παραιτήθηκε από τα σχέδιά
του, ο Αμαδέος άλλαξε πορεία και
κατευθύνθηκε προς την Κωνσταντινούπολη
για να προσφέρει υπηρεσίες του στο
Βυζαντινό αυτοκράτορα και ο Μπερτράν
ντε Γκεσλέν αναχώρησε για την Ισπανία
όπου μαινόταν ο πόλεμος της Ισπανικής
Επανάκτησης (Reconquista) κατά των
μουσουλμάνων της Γρανάδας.
Ενώ μαίνονταν οι σταυροφορίες στην Ανατολή
ως τις αρχές του 15ου αι., στην μακρινή Ιβηρική
οι χριστιανοί προσπαθούσαν να διώξουν από τη
χερσόνησο τους Μουσουλμάνους ήδη από τα
μέσα του 11ου αι. Ο αγώνας τους κράτησε ως τα
τέλη του 15ου αι.
29. Φορτωμένοι με πλούσια λάφυρα και σκλάβους οι Ευρωπαίοι σταυροφόροι
πρωτοστατούντων των Άγγλων, αποφάσισαν να μην περιμένουν ενισχύσεις και αναχώρησαν
για τις χώρες τους. Οι βενετοί έσπευσαν να δηλώσουν στο σουλτάνο άγνοια για τις προθέσεις
του βασιλιά της Κύπρου, ώστε να μην κινδυνέψει το επικερδές εμπόριό τους με τη
μουσουλμανική Ανατολή. Συμφώνησαν δε να μεσολαβήσουν για να αποζημιωθεί η Αίγυπτος
για τη λεηλασία της Αλεξάνδρειας.
Ιταλική γαλέρα του
μεσαίωνα. Αυτά ήταν
τα πολεμικά πλοία
της εποχής.
30. Ο Πέτρος μην αντέχοντας να δεχθεί το άδοξο
τέλος του οράματός του, επιδόθηκε με βάση
την Κύπρο σε συνεχείς επιδρομές στα
παράλια του Λιβάνου, της Παλαιστίνης και
της Αιγύπτου από το 1366 ως το 1369, οπότε
δολοφονήθηκε από ευγενείς του βασιλείου
του. Έτσι έκλεισε το κεφάλαιο της ζωής του
τελευταίου σταυροφόρου βασιλιά.
Η δολοφονία του Πέτρου το 1369.
Σύμφωνα με την παράδοση ο Πέτρος
δολοφονήθηκε από τον αδερφό του.
Εικονογραφημένο χειρόγραφο του Jean
Froissart από τον 15ο αι.
31. Η σταυροφορία του Πέτρου Α’ της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ οδήγησε στην ολιγοήμερη
κατάληψη της Αλεξάνδρειας. Εντούτοις η εκστρατεία αυτή δεν κατάφερε ουσιαστικό
πλήγμα στο Ισλάμ παρά την πρόσκαιρη επιτυχία της, αποτέλεσμα της άρτιας οργάνωσής
της. Πολύ περισσότερο, δεν κατόρθωσε να βάλει τις βάσεις για την ανακατάληψη των Αγίων
Τόπων, ένα όνειρο που θα έμενε τελικά απραγματοποίητο
Το λεγόμενο «Παλάτι του Σαλαντίν» στην Λαοδίκεια της Συρίας,
μια από τις πόλεις –λιμάνια που λεηλάτησε ο στόλος του Πέτρου
μετά τη σταυροφορία.
32. Οι βασιλείς της Κύπρου και Ιερουσαλήμ (1192-1489)
Guy of Lusignan (1192–1194)
Amalric of Lusignan (1194–1205) (Amaury)
Hugh I (1205–1218)
Henry I (1218–1253) (Le Gros)
Hugh II (1253–1267) (Huguet)
Hugh III (1267–1284)
John I (1284–1285)
Henry II (1285–1324)
Amalric of Tyre (1306–1310), Regent and usurper
Hugh IV (1324–1359)
Peter I (1359–1369)
Peter II (1369–1382) (Perrin)
James I (1382–1398)
Janus (1398–1432)
John II (1432–1458)
Charlotte (1458–1464) και 1459–1464 με το σύζυγό της Louis of Savoy
James II (1464–1473) (Jacques le Bâtard)
James III (1473–1474)
Catherine Cornaro (1474–1489)
33. Οι αξιωματούχοι του Βασιλείου της Κύπρου (1192-1489)
Κοντόσταυλος (Constable)
(Αξιωματούχος του βασιλείου με αρμοδιότητα να διοικεί το στράτευμα όταν δεν είναι παρών
ο βασιλιάς, να διαχειρίζεται τα μισθοφορικά σώματα και να δικάζει υποθέσεις στρατοδικείου.
Αποτελούσε τον δεύτερο στην ιεραρχία του βασιλείου και στη στέψη του βασιλέα κρατούσε
τιμητικά τα χαλινάρια του αλόγου του)
Amalric of Lusignan (πριν το 1194)
John of Lusignan
Baldwin of Bethsan (c. 1195)
Guy of Beirut
Walter of Beirut (c. 1206), lord of Caesarea
John of Ibelin (c. 1227-1229), επονομαζόμενος
Old Lord of Beirut
John of Ibelin (c. 1247), γιος του προηγούμενου.
Guy of Ibelin (c. 1250), αδερφός του
προηγούμενου
Baldwin of Ibelin, γιος του προηγούμενου
Balian of Ibelin, (c. 1276), γιος του προηγούμενου
Old Lord John
John of Lusignan (πριν το 1284)
Guy of Lusignan (c. 1291) γιος του Hugh III
Philip Ibelin (c. 1302), γιος του Baldwin
Aimery of Lusignan (c. 1303) αδερφός του Guy.
Hugh of Lusignan (c. 1318), γιος του Guy
Honfroy of Montfort (πριν το 1326)
Guy of Lusignan, (c. 1336–1338), γιος του Hugh IV
Peter of Lusignan (μετά το 1343,), γιος του Hugh
IV
James of Lusignan (μετά το 1369), γιος του Hugh
IV
Philip of Lusignan, γιος του προηγούμενου.
Guy of Lusignan, αδερφός του προηγούμενου
34. Σενεσάλης (Seneschal)
Ο αξιωματούχος αυτός ήταν αρμόδιος για την τελετή της στέψης, προήδρευε στο συμβούλιο
των βαρόνων, όταν απουσίαζε ο βασιλιάς, διαχειριζόταν τα κάστρα και τα οικονομικά του
βασιλείου. Ήταν ο τέταρτος τη τάξει στο βασίλειο.
Guy de Lusignan (c.1195), γιος του Amalric I της Κύπρου
Amaury de Rivet (1197–1210)
Baldwin of Ibelin (1246–1267)
Robert de Cresque (1269)
Balian of Ibelin (1286–1302)
Philip of Ibelin (1302–1318), αδερφός του προηγούμενου
Guy of Ibelin (1318), γιος του προηγούμενου
35. Στρατοπεδάρχης ή Μαρεσάλης (Marshal)
(Αποτελούσε τον τρίτο αξιωματούχο στην ιεραρχία του βασιλείου. Οδηγούσε στ μάχη τους
μισθοφόρους και ήταν υπεύθυνος για τη συντήρηση και διάθεση των αλόγων του
στρατεύματος. Αρμοδιότητά του ήταν και η διανομή των λαφύρων μετά τη μάχη. Κατά τη
στέψη του βασιλέα βοηθούσε τον Κοντόσταυλο)
Hugh Martin (1194–1196)
Renaud de Soissons (1210–1217)
Adam de Gaures of Antioch
John of Antioch (1247), γιος του προηγούμενου
Anceau
William de Canet (1269)
Simon de Montolif
Daniël van de Merwede (1361)
Ναύαρχος ή Αμιράλης (Admiral)
(Αποτελούσε τον αρχηγό του στόλου του βασιλείου. Ήταν σημαντικός αξιωματούχος εφόσον
το νησιωτικό βασίλειο εξαρτιόταν πλήρως από τη ναυτική του δύναμη)
Johann of Brunswick-Grubenhagen (πέθανε το 1414)
36. Κουβικουλάριος (Chamberlain)
Αξιωματούχος αρμόδιος για τη διαχείριση του βασιλικού υπηρετικού προσωπικού και του
υλικού. Διέθετε ειδικό ταμείο μισθοδοσίας. Τη μέρα της στέψης ο κουβικουλάριος έντυνε το
βασιλιά.
Amaury de Bethsan (1218–1220)
Geoffrey le Tor (1247)
Philip de Cassie (1269)
Walter of Antioch (1286)
Καγκελάριος (Chancellor)
Ο καγκελάριος ήταν ο υπεύθυνος της βασιλικής γραμματείας και των διπλωματικών
υπηρεσιών. Το αξίωμα δεν ήταν τόσο αναπτυγμένο όσο στην Ευρώπη καθώς η γραφειοκρατία
στην Κύπρο δεν ήταν τόσο περίπλοκη. Συνήθως τη θέση καταλάμβαναν κληρικοί που
αργότερα αποκτούσαν επισκοπές.
Peter, υπό τον Guy de Lusignan, επίσκοπος Τριπόλεως
Alan (1195–1201), αρχιδιάκονος της Λύδδας και αρχιεπίσκοπος Λευκωσίας
Ralph (1217–1220), αρχιδιάκονος της Λευκωσίας
Bonvassal d'Aude (1231–1248),
Peter (1269–1288), επίσκοπος της Πάφου
Henry de Gibelet (1291–1330), αρχιδιάκονος της Λευκωσίας
37. Το κείμενο βασίστηκε κατεξοχήν στο άρθρο του Τώνη Χατζηδημητρίου «Η Σταυροφορία
του Πέτρου Α’ της Κύπρου και η κατάληψη της Αλεξάνδρειας» στο τεύχος 63 (Νοέμβριος
2001) του περιοδικού Στρατιωτική Ιστορία, εκδ. Περισκόπιο, σελ. 26-35.
38. ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)
Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος
Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997
Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981
Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996
Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10,
εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14
Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην
Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης
(ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1999
Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ.
Παπαδήμα, Αθήνα, 2001
Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη,
Αθήνα, 2006
Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004
Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και
Αθήνα, 1993-2001
39. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)
Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ.
Αλεξάνδρεια, 1997
Γιαννακόπουλος Κώστας, Βυζάντιο και Δύση, μετ. Ε. Βαρουξάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1985
Γιαννακόπουλος Κώστας, Μεσαιωνικός δυτικός πολιτισμός και οι κόσμοι του Βυζαντίου και του Ισλάμ, μετ. Π. Χρήστου,
Θεσσαλονίκη, 1993
Γιαννόπουλος Νικόλας, Βυζαντινοβουλγαρικοί πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007
Γιαννόπουλος Χρήστος, Πολεμιστές της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010
Γκιολές Νικόλαος, Βυζαντινή Ναοδομία (600-1204), εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1992
Γκιολές Νικόλαος, Παλαιοχριστιανική Τέχνη, Αθήνα, 1998
Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη , Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, 4η έκδοση,
εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 1992
Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη, Γιατί το Βυζάντιο, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2009
Dagron Gilbert, Η Γέννηση μιας Πρωτεύουσας (Η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της 330-451), μτρφ. Μαρίνα
Λουκάκη, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 2000
Δεληγιάννης Περικλής , Βυζάντιο εναντίον Ισλάμ, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009
Delvoye Charles, Βυζαντνή Τέχνη, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1998
Dielh Charles, Πορτρέτα Βυζαντινών, μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα, 2003
Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998
Ζακυθηνός Δημήτριος, Βυζαντινή Ιστορία (324-1071), Αθήνα, 1977
40. Gerald Walter , Η Καθημερινή Ζωή στο Βυζάντιο, μτφρ. Κ. Παναγιώτου, εκδ. Παπαδήμα, 2007
Hans G. Beck, Η βυζαντινή χιλιετία, μετ. Δ. Κούρτοβικ, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1990
Hourani Albert, Ιστορία των Αραβικών Λαών, μτφρ. Βύρων Ματαράγκας, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1994
Hunger Ηerbert, Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια κοσμική λογοτεχνία των Βυζαντινών, τ. 1-3, ΜΙΕΤ, Αθήνα,
1987-1994
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981
Kazhdan A.P. – Wharton Epstein A., Αλλαγές στον Βυζαντινό Πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αι., μτφρ.
Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1997
Καραγεώργος Βασίλειος, Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μεσαιωνική Περίοδος, τ. Α', Ιστορικές Εκδόσεις Στ.
Βασιλόπουλος, Αθήνα 1987
Καραγιαννόπουλος Ιωάννης , Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996
Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Η πολιτική θεωρία των Βυζαντινών, Θεσσαλονίκη, 1988
Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους τ.1-3, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1978-1991
Καραπιδάκης Νικόλαος, Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης (5ος – 11ος αι.), εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1996
Καρδαράς Γεώργιος, Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2002
Καρδαράς Γεώργιος, Βυζαντινοπερσικοί Πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006
Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων,
Αθήνα, 2013-14
41. Kean Roger Michael , Ιστορικός Άτλας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Αθανάσιος Κατσικερός, εκδ.
Σαββάλας, Αθήνα, 2005
Κόλλιας, Ηλίας, Οι Ιππότες της Ρόδου. Το παλάτι και η πόλη, Αθήνα, 1991
Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας,
Αθήνα, 2005
Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας των Σταυροφοριών, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα
2005
Le Goff Jacques, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, με. Ρ. Μπενβενίστε, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993
Κουκουλές Φαίδων, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός τ. Α-ΣΤ, Αθήνα, 1947-1957
Lemerle Paul, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την
παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως το 10ο αι., μετ. Μ. Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1981
Lock Peter, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο (1204-1500), μτφρ. Γ. Κουσουνέλος, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα, 1998
Λουγγής Τηλέμαχος, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, τ. Α' (324-1204), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1998
Λουγγής Τηλέμαχος, Η βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλία (395-1071 μ.Χ.), εκδ. Εστία, Αθήνα, 1989
Miller William, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα (1204-1566), μτφρ. Άγγελος Φουριώτης, εκδ. Ελληνικά
Γράμματα, Αθήνα, 1997
Μπελέζος Δημήτρης, Βυζαντινός Στρατός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006
Μπελέζος Δημήτρης, Η Λατινοκρατία στην Ελλάδα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004
Μπελέζος Δημήτρης, Οι Σταυροφορίες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004
Μπελέζος Δημήτρης, Οι Ιππότες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010
42. Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-
1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα 1999
Nicol Donald, Βυζάντιο και Βενετία, μτφρ. Χριστίνα- Αντωνία Μουτσοπούλου, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2004
Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα,
Αθήνα, 2001
Norwich John Julius , Ιστορία της Βενετίας, μτφρ. Δημήτρης Παπαγεωργίου, εκδ. Φόρμιγξ, Αθήνα 1993
Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μαρία, Οι Βαλκανικοί λαοί κατά τους Μέσους Χρόνους, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992
Ostrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ, I, Παναγόπουλος, 3 τόμοι, Ιστορικές Εκδόσεις Στ.
Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1978-1981
Pears Edwin, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής,
Αθήνα, 2005
Pears Edwin, Η Καταστροφή της Ελληνικής Αυτοκρατορίας 1453, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ.
Στοχαστής, Αθήνα, 2005
Pirenne Henry, Οι πόλεις του Μεσαίωνα, μτφρ. Παντελής Μούτουλας, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2003
Πλακογιαννάκης Κίμων-Εμμανουήλ, Τιμητικοί τίτλοι και ενεργά αξιώματα στο Βυζάντιο, εκδ. Ιανός,
Θεσσαλονίκη, 2001
Rostovtzeff Michael, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1984
Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006
Runciman Steven, Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Δόμος, Αθήνα, 1986
Runciman Steven, Μυστράς, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1986
43. Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Ρόδος και οι Νότιες Σποράδες στα χρόνια των Ιωαννιτών Ιπποτών, εκδ. ΥΠΠΟ-ΤΑΠ,
Ρόδος, 1991
Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004
Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Μέγας Κωνσταντίνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007
Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006
Vasiliev Α.Α., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετ. Δ. Σαβράμης, Μπεργαδής, Αθήνα, 1954
Φούγιας Μεθόδιος, Έλληνες και Λατίνοι - Η εκκλησιαστική αντιπαράθεση, Αθήνα, 1991
Χρονόπουλος Ιωάννης , Ηράκλειος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010
Χατζάκης Ιωάννης, Ιουστινιανός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2005
Χρονόπουλος Ιωάννης, Νικηφόρος Φωκάς, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009
Χρονόπουλος Ιωάννης, Ιωάννης Τζιμισκής, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010
Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001
44. Περιοδικά
Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα
Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα
Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, σειρά Μεγάλες Μάχες, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων:
Επιλεγμένα άρθρα
Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, σειρά Παγκόσμια Ιστορία/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα
Ιστοσελίδες
www.ime.gr/chronos (Ελληνική Ιστορία)
http://www.ehw.gr/ehw/forms( Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού)
www.wikipedia.org (Λήμματα για το Βυζάντιο, τις Σταυροφορίες και τη Μεσαιωνική Ευρώπη
και Μέση Ανατολή)
http://www2.egeonet.gr (Πολιτιστική πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου)
http://www.e-istoria.com/byzantio (Βυζαντινά Θέματα)
