Byzantine Empire

1. ΠΡΩΙΜΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ
(324 - 610)

2. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο Κωνσταντίνος ανέβηκε στο ρωμαϊκό θρόνο το 306. Ωστόσο, η αρχή της ιστορίας της Ρωμανίας
τοποθετείται στο 324, όταν κατόρθωσε να απομείνει μονοκράτορας στην απέραντη αυτοκρατορία. Τα
γεγονότα που χαρακτήρισαν την εποχή του ήταν τόσο η απόφαση της μεταφοράς της πρωτεύουσας από
τη Δύση στην Ανατολή όσο και η εσωτερική του πολιτική.
Την εποχή που ο
Κωνσταντίνος
ανέλαβε τα ηνία
της αυτοκρατορίας
(αρχές 4ου
αι. μ.
Χ.), το κράτος του
εκτεινόταν από τα
βουνά της Σκοτίας
και τα δάση των
Αρδεννών στα
βόρεια ως την
βορειοαφρικανική
έρημο στα νότια,
και από τον
Ατλαντικό στα
Δυτικά ως τον
Ευφράτη στα
Ανατολικά.

3. Όταν ο Κωνσταντίνος απέμεινε
μονοκράτορας, αποφάσισε να μεταφέρει
την πρωτεύουσα από τη Ρώμη στο
Bυζάντιο, την αρχαία μεγαρική αποικία,
στην οποία έδωσε το όνομά του. Η
μεταφορά ενός κράτους διοικητικά,
γλωσσικά και νομοθετικά ρωμαϊκού, σε
έναν τόπο που βρισκόταν κάτω από την
πολιτισμική σφαίρα του ελληνισμού και
των ανατολικών λαών αποτελούσε τον
προάγγελο της αλλαγής ολόκληρης της
υπόστασής του.
Ορειχάλκινη κεφαλή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, που βρέθηκε στη
Ναϊσσό της Σερβίας. 324-337.

4. Η μετάθεση της πρωτεύουσας
και η επιλογή της νέας θέσης
δεν ήταν τυχαία. Υπαγορεύτηκε
κυρίως από στρατιωτικούς
λόγους. Η θέση της πόλης
ανάμεσα σε δύο ηπείρους,
τριγυρισμένη από θάλασσα, την
καθιστούσε όχι μόνο καίριο
στρατιωτικό σημείο αλλά και
σημαντικό συγκοινωνιακό
κόμβο ανάμεσα στην Ευρώπη
και την Ασία, στη Μεσόγειο,
τον Εύξεινο Πόντο και την
Aζοφική.
Σύγχρονη δορυφορική λήψη των
Στενών του Βοσπόρου. Η Πόλη
κτίστηκε στα όρια της Δύσης με την
Ανατολή. Η σημερινή μεγαλούπολη
εκτείνεται εξίσου στο ευρωπαϊκό και
το ασιατικό κομμάτι.

5. Κίνητρο στην απόφαση του Κωνσταντίνου να εγκατασταθεί στη νέα πρωτεύουσα αποτέλεσε η
εξάπλωση της νέας θρησκείας. Η στροφή του προς το Χριστιανισμό συνδυάστηκε με την
απομάκρυνσή του από μια πόλη που είχε γίνει επίκεντρο ειδωλολατρίας, τη Ρώμη. Παρόμοιοι
λόγοι συνέβαλαν και στην απόφασή του να στολίσει τη νέα πρωτεύουσα με μια σειρά λαμπρών
εκκλησιών. Έκτισε ακόμη πολλά δημόσια οικοδομήματα (σύγκλητο, νοσοκομεία, ιππόδρομο,
υδραγωγεία κ.α.), το Ιερόν Παλάτιον (έδρα του βασιλέα), μετέφερε έργα τέχνης, υποχρέωσε τους
μισθωτές αυτοκρατορικών γαιών στη Μικρά Ασία να κτίσουν εκεί σπίτια και τους απάλλαξε από
τους φόρους. Mέσα σε έξι χρόνια ολοκληρώθηκαν οι εργασίες και το Μάιο του 330 έγιναν τα
εγκαίνια της νέας πρωτεύουσας που υπήρχε παράλληλα με τη Ρώμη.
Τα 4 άλογα που σμίλεψε ο Λύσιππος (300 π.Χ.) μεταφέρθηκαν στην Πόλη μαζί με δεκάδες άλλα
αριστουργήματα της αρχαίας Ελλάδας για να διακοσμήσουν τη νέα πρωτεύουσα.

6. Ως προς τα σύνορα του κράτους, ο Κωνσταντίνος δεν έκανε καμιά επεκτατική προσπάθεια.
Φρόντισε μόνο να διατηρήσει την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας, τοποθετώντας στα μέτωπα
των συνόρων τους γιους του. Αντιμετώπισε με επιτυχία τις επιθέσεις των βαρβαρικών φύλων στο
Ρήνο και το Δούναβη και κατόρθωσε να συνάψει ειρήνη με τους Γότθους, με την οποία οι
τελευταίοι όφειλαν να προστατεύουν το σύνορο του Δούναβη παίρνοντας ως αντάλλαγμα τρόφιμα
και χρήματα. Στην Ανατολή, η θρησκευτική πολιτική του Κωνσταντίνου προκαλούσε τους
Πέρσες, οι οποίοι αντιδρούσαν με διωγμούς κατά των χριστιανών υπηκόων τους.
Αριστερά: Εξωτερική άποψη του ναού της Santa Constanza στη Ρώμη που
χρονολογείται πριν το 354.
Δεξιά: Ερειπωμένος παλαιοχριστιανικός ναός στα ορεινά της Συρίας.

7. Τα μέτρα που έλαβε ο Κωνσταντίνος στην εσωτερική πολιτική μπορούν να θεωρηθούν ως η βάση της
οργάνωσης του μεσαιωνικού κράτους και της κοινωνίας. Σημαντική ήταν η διαμόρφωση του
αυτοκρατορικού θεσμού και των συμβόλων που τον συνόδευαν. Ο βασιλεύς έφερε διάδημα που
αντικατέστησε το στεφάνι που φορούσαν οι ρωμαίοι αυτοκράτορες. Ο ίδιος προβαλλόταν πλέον όχι
ως επίγειος θεός, όπως στη Ρώμη, αλλά ως δούλος και εκλεκτός του θεού και αντλούσε δύναμη και
νομιμοποίηση από Αυτόν. Εντούτοις, διέθετε όπως και οι άμεσοι προκάτοχοί του απόλυτη εξουσία επί
όλων των θεμάτων. Τα συνοδευτικά πολιτικά όργανα, σύγκλητος, αυλή, είχαν μόνο συμβουλευτικό
ρόλο, ενώ η δικαιοσύνη και η Εκκλησία ήταν υπό την εξουσία του.
Κολοσσιαίου μεγέθους άγαλμα του Κωνσταντίνου που σώζεται
αποσπασματικά στο μουσείο Καπιτωλίου στη Ρώμη.

8. Οι αυτοκρατορικές υπηρεσίες αναδιοργανώθηκαν και βρέθηκαν υπό τη διοίκηση δύο
αξιωματούχων, του προϊσταμένου των αυτοκρατορικών ενδιαιτημάτων για την προσωπική
υπηρεσία του αυτοκράτορα και του μαγίστρου των οφφικίων (magister officiorum) για τις
υπόλοιπες υπηρεσίες. Επίσης δημιουργήθηκε μια ολόκληρη σειρά πολύπλοκων κρατικών
υπηρεσιών. Tο κράτος διαιρέθηκε σε τέσσερις επαρχότητες που κάθε μια είχε το δικό της
έπαρχο πραιτωρίου, αξιωματούχο που δεν είχε καμία στρατιωτική αρμοδιότητα
Στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο η κοινωνική άνοδος ήταν ιδιαίτερα
περιορισμένη και υπήρχαν στεγανά που χώριζαν τις διάφορες κοινωνικές
ομάδες. Στην εικόνα, άγαλμα αξιωματούχου. Τέλη 4ου αιώνα.
Τμήμα ψηφιδωτού της
Πρώιμης περιόδου.

9. Ο στρατός χωρίστηκε σε στρατό
προκαλύψεως και σε στρατό
κρούσεως, ενώ κάθε λεγεώνα
περιορίστηκε στον αριθμό των
1000 ανδρών ώστε να είναι πιο
ευκίνητη. Επικεφαλής του
στρατού ήταν ο στρατηγός του
πεζικού και ο στρατηγός του
ιππικού

10. Σημαντικές μεταρρυθμίσεις και βελτιώσεις πραγματοποίησε ο Κωνσταντίνος και στον οικονομικό
και δημοσιονομικό τομέα. Εισήγαγε το solidus, το χρυσό δηλαδή νόμισμα που διατήρησε την
καθαρότητά του μέχρι τον 11ο αιώνα, όταν άρχισαν να πραγματοποιούνται οι πρώτες
υποτιμήσεις.
Χρυσοί σόλιδοι του Μεγάλου
Κωνσταντίνου.

11. Τα κοινωνικά μέτρα που έλαβε απέβλεπαν στην αντιμετώπιση της αύξησης της μεγάλης
ιδιοκτησίας σε βάρος της μικρής αλλά και στην προσπάθεια να μην εγκαταλείπουν οι πολίτες το
επάγγελμα ή τη γη τους, φαινόμενο που παρατηρούνταν συχνά.
Ο ναός της Αγίας Ειρήνης Κωνσταντινουπόλεως
που κτίστηκε αρχικά επί Μ. Κωνσταντίνου.

12. Σε ό, τι αφορά τον τομέα της δικαιοσύνης, οι αποφάσεις του Μεγάλου Κωνσταντίνου ήταν σαφώς
επηρεασμένες από το χριστιανικό πνεύμα. Έτσι πάρθηκαν μέτρα υπέρ της προστασίας των
αδυνάτων, για παράδειγμα βαρύτατες ποινές για ορισμένα αδικήματα όπως οι απαγωγές ή η
πατροκτονία, αλλά και μέτρα για την καλύτερη διαβίωση των καταδίκων
Αριστερά:
Αιγυπτιακός
οβελίσκος που
μεταφέρθηκε
στην
Κωνσταντινού
πολη και
κοσμούσε τον
ιππόδρομο.
Σώζεται
σήμερα στη
θέση του.
Δεξιά: Καμέα
με παράσταση
στέψης
ρωμαίου
αυτοκράτορα.

13. Το 313 έγινε από τον Κωνσταντίνο και το Λικίνιο η επίσημη αναγνώριση του Χριστιανισμού και
με το διάταγμα των Μεδιολάνων δόθηκε η ελευθερία στους πολίτες να ακολουθήσουν όποια
θρησκεία ήθελαν. Ωστόσο, τη σημαντικότερη ώθηση στη χριστιανική θρησκεία έδωσε η
φιλοχριστιανική στάση του Κωνσταντίνου, από την εποχή που απέμεινε μονοκράτορας στην
αυτοκρατορία.
Αγ.Ευφημία, ερείπια της βασιλικής του Μ.Κωνσταντίνου, 4ος
αι.

14. Ο ρόλος του Χριστιανισμού υπήρξε ο συνδετικός κρίκος σε ένα κράτος με υπηκόους που
προέρχονταν από διαφορετικούς γεωγραφικούς και πολιτισμικούς χώρους. Η Εκκλησία
επιβεβαίωνε και ενίσχυε ηθικά τις ενέργειες του Κράτους και το Κράτος με τη σειρά του ενίσχυε
οικονομικά την Εκκλησία στην προσπάθειά της για την εξάπλωση του Χριστιανισμού και την
καταπολέμηση των αιρέσεων
Δεξιά: Ο Μέγας Βασίλειος υπήρξε μια σημαντική προσωπικότητα της Εκκλησίας που ανέπτυξε
πολλαπλή δραστηριότητα. Στην εικόνα, ο Μέγας Βασίλειος μεταξύ δύο διακόνων. Μικρογραφία από
προμετωπίδα λειτουργικού ειληταρίου, που χρονολογείται στις αρχές του 13ου αιώνα.
Αριστερά: Ο ναός της Αγ. Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη που κτίστηκε επί Μ. Κωνσταντίνου

15. Στο Μεγάλο Κωνσταντίνο οφείλεται ακόμη η σύγκληση της Α' Οικουμενικής Συνόδου το 325 στη
Νίκαια με σκοπό να διευθετηθεί η διαμάχη ορθοδόξων και αρειανών.
Η ανάμιξη του Κωνσταντίνου, της πολιτικής δηλαδή εξουσίας, στις εκκλησιαστικές διαμάχες
αποτέλεσε την πρώτη στην ουσία ενεργό ανάμιξη του Κράτους στις εκκλησιαστικές υποθέσεις, που
απέκτησαν έτσι και πολιτικό χαρακτήρα, ενώ συχνά οδήγησαν τις δυο πλευρές σε διενέξεις και
ανταγωνισμό.
Εκκλησία και Πολιτεία
προσπάθησαν κατά την
Πρώιμη περίοδο να
συνεργάζονται ξεπερνώντας
μεμονωμένες αντιφάσεις
και συγκρούσεις. Στην
εικόνα, ο Μέγας
Κωνσταντίνος και ο
Ιουστινιανός προσφέρουν
στην Παναγία ομοίωμα
πόλης και εκκλησίας
αντίστοιχα. Ψηφιδωτή
παράσταση από τον
εξωνάρθηκα της Αγίας
Σοφίας στην
Κωνσταντινούπολη, που
χρονολογείται γύρω στο
1000.

16. Το θάνατο του Mεγάλου Κωνσταντίνου ακολούθησε περίοδος αναστάτωσης και διαφωνιών
ανάμεσα στους γιους του. Τελικά, από το 340 έως το 350 απέμειναν να κυβερνούν την
αυτοκρατορία ο Kώνστας και ο Kωνστάντιος. Kύριο μέλημά τους ήταν η ενίσχυση της άμυνας
των συνόρων, στο οποίο ανταποκρίθηκαν με επιτυχία. Στην Ανατολή αντιμετώπιζαν τους Πέρσες
και στη Δύση τους Φράγκους και τους Αλαμανούς.

17. Στην εσωτερική πολιτική, ακολουθώντας τις
αρχές που χάραξε ο πατέρας τους, ενίσχυσαν
αρκετά το βουλευτικό αξίωμα. Σημαντικές,
ωστόσο, στάθηκαν οι εξελίξεις στο
θρησκευτικό τομέα. Στη μοιρασμένη στα δύο
αυτοκρατορία επικρατούσαν διαφορετικές
θρησκευτικές αντιλήψεις, τις οποίες
ασπάζονταν αντίστοιχα και οι αυτοκράτορες.
Ο Κωνστάντιος στην Ανατολή υποστήριζε
τον Αρειανισμό και ο Κώνστας στη Δύση την
Ορθοδοξία. Πολλές προσπάθειες
συμβιβασμού έγιναν με σκοπό την ειρήνη και
την ενότητα, ενώ συχνά σημειώθηκαν
αιματηρές συγκρούσεις.
Κατακόμβη Μήλου 2ος αι. μ.Χ.

18. Μετά το θάνατο του Κώνστα το 350, ο ημιβάρβαρος αξιωματικός Mαγνέντιος σφετερίστηκε το
θρόνο. Στη μεγαλύτερη σύγκρουση του 4ου αιώνα, στη Μούρσα της Παννονίας (τη σημερινή
Oυγγαρία) με αντιπάλους τον Μαγνέντιο και τον Κωνστάντιο, πάνω από 54.000 άνδρες από τους
116.000 που αντιμάχονταν έχασαν τη ζωή τους. Η νίκη του Κωνστάντιου του άνοιξε το δρόμο για
την τελευταία μάχη το 353, οπότε και απέμεινε μονοκράτορας.
Χάλκινη maiorina του
διεκδικητή του θρόνου
Mαγνέντιου (350-353).
Αναπαράσταση ύστερης
ρωμαϊκής πανοπλίας
ανώτατου αξιωματικού.

19. O Kωνστάντιος, κατά τη διάρκεια
άσκησης της εξουσίας του, αναδείχτηκε
ικανός ηγέτης. Ωστόσο, η καχυποψία του
αλλά και η ευχαρίστηση που ένιωθε από
τις κολακείες δημιούργησαν έντονο
κλίμα ραδιουργιών στην αυτοκρατορική
αυλή. Σαν αποτέλεσμα ήρθε η
προσπάθεια να εξοντώσει κάθε έναν που
υποψιαζόταν πως θα μπορούσε να
σφετεριστεί το θρόνο.
Στην εσωτερική πολιτική του κατάργησε
το θεσμό του ανθύπατου της πόλεως, τον
οποίο αντικατέστησε με τον έπαρχο της
πόλεως έχοντας σαν πρότυπο τη Ρώμη.
Παράλληλα, αύξησε πολύ τη φορολογία
για να αντιμετωπίσει τα υπέρογκα έξοδα
του κράτους.
H αναγόρευση του νέου αυτοκράτορα από το στρατό γινόταν με
την ανύψωσή του πάνω σε ασπίδα. Στον πίνακα παρουσιάζεται
η τελετή αυτή κατά τον 6ο αι. και απεικονίζονται τακτικοί
στρατιώτες (αριστερά – κέντρο) και αξιωματικός του τάγματος
των Εξκουβιτόρων (δεξιά).

20. Η αίσθηση ότι η βασιλεία του ήταν θεόσταλτη ενίσχυε την επιμονή και το πάθος με το οποίο
ενεργούσε στις εκκλησιαστικές υποθέσεις ο Κωνστάντιος. Η μονοκρατορία του σήμανε την
επικράτηση του Αρειανισμού, που ανακηρύχθηκε στη Σύνοδο του Ρίμινι, το 359, επίσημο δόγμα
του κράτους. Παρόλα αυτά η διατύπωση του δόγματος διατήρησε κάποια αοριστία και
διαλλακτικότητα γύρω από τα Χριστολογικά ζητήματα.
Ένσταυρο θωράκιο της Βασιλικής Α’ των Φιλίππων Μακεδονίας (5ος
αι.).

21. Κατά τη διάρκεια της μονοκρατορίας του,
ο Κωνστάντιος κλήθηκε να προστατεύσει
την αχανή αυτοκρατορία από τους
εξωτερικούς εχθρούς. Μπροστά στον
αυξανόμενο κίνδυνο από τις βαρβαρικές
επιδρομές στα δυτικά εδάφη της
αυτοκρατορίας και συνειδητοποιώντας ότι
το έργο αυτό ήταν πολύ δύσκολο για έναν
άνθρωπο στράφηκε προς τον τελευταίο
εναπομείναντα γόνο της αυτοκρατορικής
δυναστείας, τον Ιουλιανό, στον οποίο
ανέθεσε την άμυνα της Γαλατίας.
Ιουλιανός 361-363 μ.Χ. Mαρμάρινη προτομή και
χρυσός Σόλιδος.

22. Οι επιτυχίες του Ιουλιανού
κατά των Αλαμανών στη
Δύση τον έκαναν εξαιρετικά
προσφιλή στα στρατεύματά
του, γεγονός που ο
Κωνστάντιος προσπάθησε
να ανατρέψει ανακαλώντας
τα στρατεύματα για τις
ανάγκες του στην Ανατολή.
Τα στρατεύματα στασίασαν
και ανακήρυξαν το 360
αυτοκράτορα τον Ιουλιανό.
Και ενώ οι δύο άντρες
ετοιμάζονταν να
αναμετρηθούν για το θρόνο,
ο ξαφνικός θάνατος του
Κωνστάντιου στην Κιλικία
το 361 άφησε τον Ιουλιανό
μονοκράτορα.

23. H εσωτερική πολιτική του επηρεάστηκε άμεσα από τις φιλοσοφικές και θρησκευτικές του
πεποιθήσεις. Έλαβε αρκετά θετικά μέτρα για την αναδιοργάνωση της διοικητικής μηχανής, τη
βελτίωση της οικονομικής κατάστασης του κράτους και την ανάπτυξη των πόλεων. Έδωσε
ιδιαίτερη βαρύτητα στην καλυτέρευση του ανεφοδιασμού του στρατού καθώς και στην τακτική
μισθοδοσία των στρατιωτών
Αργυρό μιλιαρήσιο
Iουλιανού B΄ ως καίσαρα
(355-360 μ.X.).
Βάση κίονα από το φόρουμ του Μεγάλου Κωνσταντίου στη νέα
πρωτεύουσα.

24. Οι προσπάθειες του φιλόσοφου-αυτοκράτορα
επικεντρώθηκαν όμως στην αναβίωση της ελληνικής
παιδείας και της ειδωλολατρίας. Επιδίωξε να εφαρμόσει ευρύ
πρόγραμμα κοινωνικής πρόνοιας, όπου η διδασκαλία του
ελληνισμού κατείχε πρώτη θέση. Ωστόσο, η ανταπόκριση
που βρήκε σε μικρές ομάδες εθνικών φιλοσόφων και
διανοούμενων συναντούσαν την αντίθεση της μεγάλης μάζας
του λαού. Παράλληλα, ακολούθησε παράδοξη θρησκευτική
πολιτική, αφού προσπάθησε να εφαρμόσει ειδωλολατρικές
αντιλήψεις διατηρώντας την εκκλησιαστική οργάνωση των
χριστιανών. Κάτω από το βάρος της αποτυχίας που είχε το
εγχείρημά του έλαβε σκληρά μέτρα και στράφηκε με μίσος
κατά των χριστιανών, από τους οποίους αφαίρεσε το 362 και
το δικαίωμα να διδάσκουν κλασικά γράμματα.
Οι αρχές της
μεσαιωνικής φιλοσοφίας
βρίσκονται στην Πρώιμη
Βυζαντινή περίοδο. Στην
εικόνα, πορτρέτο
φιλοσόφου από την
Αφροδισιάδα της Μικράς
Ασίας.
Ο Ορφέας με τη λύρα του
εξημερώνει τα ζώα. Ελεφαντοστέινο
αριστούργημα του 4ου αι., εποχή κατά
την οποία ο Ιουλιανός επιχείρησε να
αναβιώσει την αρχαία θρησκευτική
παράδοση.

25. Στην εξωτερική πολιτική που
εφάρμοσε ο Ιουλιανός,
σημαντικότερο γεγονός στάθηκε η
εκστρατεία του εναντίον των Περσών.
Στην πορεία του στην Ανατολή, ο
αυτοκράτορας γνώρισε την εχθρική
αντιμετώπιση των κατοίκων της
Αντιόχειας. Αιτία της αγανάκτησης
της πόλης ήταν τα μέτρα που είχε
λάβει για να αντιμετωπίσει τα
προβλήματα που δημιούργησε η
σίτιση της πολυπληθούς στρατιάς του.
Λίγο αργότερα, σε μια από τις πρώτες
προσπάθειές του, ενάντια στους
Πέρσες, το 363 έξω από την
Κτησιφώντα, πληγώθηκε θανάσιμα.
Καλλιτεχνική απεικόνιση
βυζαντινοπερσικής σύγκρουσης τον 4ο
αι. Χαρακτηριστικό των πρώιμων
βυζαντινών στρατευμάτων είναι το
χριστόγραμμα στις ασπίδες και ο
οπλισμός με ρωμαϊκά αλλά και
βαρβαρικά στοιχεία, ενώ των Περσών
το κατάφρακτο ιππικό.

26. Η ανάγκη της άμεσης αντικατάστασης του αυτοκράτορα,
αφού ο στρατός βρισκόταν στα μέσα μιας εκστρατείας,
οδήγησε στην εκλογή στο θρόνο του Iοβιανού, ενός
ανώτατου αξιωματούχου. O Iοβιανός κυβέρνησε μόνον οκτώ
μήνες, καθώς πέθανε ξαφνικά το 364. Στο διάστημα αυτό
ξανάδωσε το δικαίωμα στους χριστιανούς να διδάσκουν.
H σημαντικότερη, ωστόσο, πολιτική πράξη του ήταν η
σύναψη ειρήνης με τους Πέρσες με εξαιρετικά επαχθείς
όρους για τη Ρωμανία. Η τελευταία παραιτήθηκε από κάθε
δικαίωμα στην Αρμενία και παραχώρησε μεγάλες εκτάσεις
από τα εδάφη στη Μεσοποταμία
Ψηφιδωτή παράσταση από οικία στην Αντιόχεια της Συρίας (β'
μισό 4ου αιώνα). Η Αντιόχεια παρέμενε η μεγαλύτερη ελληνική
πόλη στην Ανατολή κατά τον Μεσαίωνα, παρότι σταδιακά έχασε
μεγάλο μέρος της έκτασής της, λόγω των αμυντικών αναγκών
της. Έπεσε στα χέρια των Αράβων τον 7ο
αι., απελευθερώθηκε
στα 969, καταλήφθηκε πρώτη φορά από τους Τούρκους στα
1080, καταλήφθηκε εν συνεχεία από τους σταυροφόρους το 1098
και οριστικά από τους Οθωμανούς τον 14ο
αι.
Χρυσός σόλιδος του αυτοκράτορα Ιοβιανού.

27. Tο 364 ο Bαλεντιανός διαδέχτηκε στο θρόνο τον Ιοβιανό (363-364). Ύστερα από αξίωση του
στρατού, επέλεξε τον αδελφό του Bάλη ως συναυτοκράτορα. Ο Βαλεντιανός ανέλαβε το δυτικό
κράτος και ο Βάλης το ανατολικό, έχοντας να αντιμετωπίσουν πολλούς εσωτερικούς αλλά και
εξωτερικούς εχθρούς. Παρόλο που και οι δύο κήρυξαν ανεξιθρησκία, ο Bάλης υποστήριξε
εμφανώς τον Αρειανισμό και στράφηκε εναντίον των ορθοδόξων αλλά και των εθνικών ασκώντας
βία και φτάνοντας συχνά σε ακρότητες. Επιπλέον, καθώς δε διέθετε καμιά παιδεία, τον διακατείχε
απέχθεια προς κάθε είδος μαγείας που πίστευε ότι προερχόταν από διανοούμενους, κατά των
οποίων εξαπέλυσε διωγμούς, προκάλεσε κύμα βίας και επέβαλε να κάψουν τα βιβλία τους.
Η αυτοκρατορία διατηρούσε με μεγάλη δυσκολία τα σύνορά της στα μέσα του 4ου
αι. Πάντως οι περιοχές
της ΒΔ Ευρώπης ήταν ήδη έρμαιο των γερμανικών λαών, ενώ η Μεσοποταμία είχε προσωρινά χαθεί.

28. Στην εσωτερική διοίκηση της αυτοκρατορίας, ο Bάλης προσπάθησε να διοικήσει με
σύνεση και υπέρ των ασθενέστερων τάξεων, χωρίς να φέρει πάντα τα επιθυμητά
αποτελέσματα. Στην αρχή της βασιλείας του κατόρθωσε να καταστείλει την
επανάσταση του σφετεριστή του θρόνου Προκόπιου.
Χρυσό νόμισμα του
αυτοκράτορα Βαλεντιανού που
ανέλαβε να κυβερνήσει τη
Δύση με έδρα τη Ρώμη.
Χρυσό νόμισμα του αυτοκράτορα
Βάλη που μοιράστηκε την εξουσία
μαζί με το αδερφό του Βαλεντιανό.

29. Την ίδια περίοδο οι Βησιγότθοι, που ως τότε ζούσαν αρμονικά λόγω της συνθήκης που είχαν υπογράψει
με τον Μεγάλο Κωνσταντίνο, άρχισαν να αποτελούν απειλή στα βόρεια και βορειοανατολικά σύνορα
της αυτοκρατορίας. Στα τέλη του 369, οι Γότθοι υπέγραψαν με το Βάλη ειρήνη που αναγνώριζε την
ανεξαρτησία τους, ενώ οι ίδιοι υπόσχονταν να μην ξεπεράσουν το σύνορο του Δούναβη και να μην
έχουν καμιά χρηματική αξίωση. Πιεζόμενοι όμως από τους Oύννους και τους Αλανούς από το Bορρά
αλλά και δυσαρεστημένοι από πολλούς βυζαντινούς τοπικούς διοικητές, πραγματοποιούσαν λεηλασίες
στις θρακικές επαρχίες. O Bάλης για να αντιμετωπίσει την κατάσταση πήγε στη Θράκη όπου όμως
ηττήθηκε σε μια μεγάλη αναμέτρηση με τους Bησιγότθους τον Αύγουστο του 378. Η μάχη αυτή της
Αδριανούπολης κόστισε στο Βάλη τη ζωή του.
Καλλιτεχνική απεικόνιση της μάχης στην Αδριανούπολη (378).

30. Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Θεοδοσίου ήταν
οι καταστροφικές επιδρομές των Γότθων. Ο αυτοκράτορας σύναψε μαζί τους ειρήνη, επιτρέποντας
στους Οστρογότθους να εγκατασταθούν στην Παννονία (τη σημερινή Ουγγαρία) και στους
Βησιγότθους στην Κάτω Μοισία (τη σημερινή Βόρεια Βουλγαρία). Στα εδάφη αυτά απολάμβαναν
πλήρη φορολογική απαλλαγή και αυτονομία και υποχρεούνταν να συμμετέχουν στην άμυνα του
κράτους στην περιοχή τους. Με τον τρόπο αυτό οι Γότθοι διείσδυσαν στην αυτοκρατορία, γεγονός,
του οποίου οι συνέπειες φάνηκαν αργότερα
Σχηματική παράσταση
των βαρβαρικών
εισβολών στην
αυτοκρατορία οι οποίες
κορυφώθηκαν τον 4ο
και τον 5ο
αι.
Σημειώνονται οι δυο
μεγάλες συγκρούσεις,
στην Αδριανούπολη
(ήττα από τους
Γότθους)και στα
Καταλαυνικά Πεδία
(νίκη επί των
Ούννων). Στα τέλη
του 5ου
αι. η Δύση είχε
καταληφθεί από τα νέα
φύλα που ίδρυσαν τα
πρώτα μεσαιωνικά
κρατικά μορφώματα.

31. Σε ό,τι αφορά στη θρησκευτική πολιτική του, ο Θεοδόσιος Α' υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του
Χριστιανισμού, πράγμα στο οποίο οφείλεται και ο χαρακτηρισμός του ως Μέγας. Ήδη από το 380
είχε ορίσει με διάταγμα το Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους. Συγκάλεσε τη Β'
Οικουμενική Σύνοδο το 381 στην Κωνσταντινούπολη, όπου καταδίκασε τις αιρέσεις,
συμπλήρωσε και επικύρωσε το Σύμβολο της Πίστεως. Έλαβε επίσης αυστηρά μέτρα εναντίον των
ειδωλολατρών και των αιρετικών. Με τις αποφάσεις του σχετίζεται η καταστροφή πολλών
αρχαίων ναών καθώς και η απαγόρευση όλων των εκδηλώσεων που θεωρούνταν ειδωλολατρικές,
ανάμεσά τους και των Ολυμπιακών Αγώνων.
Η Β' Οικουμενική Σύνοδος το 381
συγκλήθηκε στα χρόνια
διακυβέρνησης του Θεοδοσίου Α', ο
οποίος και καθιέρωσε το
Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία
του κράτους. Στην εικόνα, η Β'
Οικουμενική Σύνοδος. Τοιχογραφία
από το δυτικό τμήμα της νότιας
καμάρας της Τράπεζας στην Πάτμο.
γ' τέταρτο 13ου αιώνα.

32. Στην εσωτερική πολιτική του ο
Θεοδόσιος ενίσχυσε την τάξη των
βουλευτών καθώς και τη δύναμη των
κρατικών υπαλλήλων, που ωστόσο, όπως
φαίνεται από τη νομοθεσία της εποχής,
χαρακτηρίζονταν από διαφθορά.
Προσπάθησε να περιορίσει τη δύναμη
των μεγαλογαιοκτημόνων προς όφελος
των φτωχών γεωργών.
Ο λεγόμενος «κολοσσόςτης
Μπαρλέτα» , μπρούτζινο άγαλμα
ρωμαίου αυτοκράτορα του 4ου
ή του
5ου
αι. το οποίο ίσως απεικονίζει τον
Θεοδόσιο Α’ ή κάποιον διάδοχό του.

33. Οι αυξημένες δαπάνες του κράτους λόγω της πολυδάπανης ζωής, αλλά και των φυσικών
καταστροφών, των βαρβαρικών επιδρομών και της πολιτικής του αυτοκράτορα ως προς τους
Γότθους, οδήγησαν σε σκληρή φορολογική πολιτική που προκάλεσε όχι μόνο δυσβάσταχτο βάρος
στους φορολογούμενους αλλά και αγανάκτηση. Κατά καιρούς ξέσπασαν ταραχές και
επαναστάσεις που ο αυτοκράτορας κατάφερε να καταστείλει, αρκετές φορές με βίαιο τρόπο. Οι
εξεγέρσεις στην Αντιόχεια αλλά και την Αλεξάνδρεια ήταν ενδεικτικές της κατάστασης. Τον
Ιανουάριο του 395 εξασθενημένος σωματικά και ψυχικά ο Θεοδόσιος αρρώστησε και πέθανε
Ο Θεοδόσιος και η
ακολουθία του
παρακολουθούν
εκδηλώσεις από το
θρόνο του στον
Ιππόδρομο. Ανάγλυφο
από τη βάση οβελίσκου
στον Ιππόδρομο της
Κωνσταντινούπολης.
4ος
αι.

34. Το 395 στο θρόνο της
βυζαντινής
αυτοκρατορίας
διαδέχτηκαν το
Θεοδόσιο A' (379-395)
οι γιοι του Αρκάδιος
(395-408) και Ονώριος
(395-423). Ο πρώτος
ανέλαβε το ανατολικό
τμήμα της
αυτοκρατορίας και ο
δεύτερος το δυτικό. Από
το 395 το ανατολικό με
το δυτικό κράτος δεν
αποτέλεσαν ποτέ ξανά
ενιαίο σύνολο. Το
γεγονός, εξάλλου, ότι ο
μεγαλύτερος γιος του
Θεοδόσιου αναλάμβανε
το ανατολικό κράτος
δήλωνε από μόνο του
μια μετατόπιση του
κέντρου βάρους στην
Ανατολή.

35. Αν και η αυτοκρατορία παρέμενε θεωρητικά ενιαία -για παράδειγμα παντού γινόταν μνεία και
των δύο αυτοκρατόρων και οι νόμοι εκδίδονταν στο όνομα και των δύο- οι γλωσσικές,
θρησκευτικές και πολιτισμικές διαφορές των δύο τμημάτων μεγάλωναν ολοένα και
περισσότερο. Επιπλέον, τόσο ο Αρκάδιος όσο και ο Ονώριος επηρεάζονταν από άλλα
πρόσωπα και μάλιστα ξένους. Ο Αρκάδιος επηρεάστηκε από τη σύζυγό του Ευδοξία, το
Γαλάτη Pουφίνο (395) και τον ευνούχο Eυτρόπιο (396-399), ενώ ο Ονώριος από το
βανδαλικής καταγωγής Στηλίχωνα (395-408).
Χρυσός σόλιδος του
Αρκαδίου. 5ος
αι.
Μαρμάρινα θωράκια, κιονόκρανα και
άλλα μέρη από παλαιοχριστιανική
βασιλική.

36. Το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετώπιζε το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν οι καταστρεπτικές
επιδρομές των Βησιγότθων και η διείσδυσή τους ολοένα και περισσότερο στη ζωή του κράτους. Ο
αρχηγός των Βησιγότθων Aλάριχος λεηλατώντας τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, τη Βοιωτία, την
Αττική πέρασε στην Πελοπόννησο. Ο Αρκάδιος για να αντιμετωπίσει τις επιδρομές τους
παραχώρησε εδάφη στο Ιλλυρικό (νοτιοδυτικά Bαλκάνια) και χορήγησε στον Αλάριχο το αξίωμα
του στρατηλάτη της επαρχίας. Το ίδιο αξίωμα απονεμήθηκε αργότερα και στο Γότθο Γαϊνά, στον
οποίο επιτράπηκε να εγκατασταθεί με το στράτευμά του στην Πρωτεύουσα.

37. Ωστόσο στην Κωνσταντινούπολη δημιουργήθηκε ισχυρή αντιγοτθική παράταξη, με αποτέλεσμα τη
βίαιη εκδίωξη των Γότθων από την πόλη, οι οποίοι στράφηκαν προς τη Δύση. Ο Αλάριχος κατέλαβε
τη Ρώμη το 410 αλλά πέθανε αμέσως μετά. Ακολούθησε η ίδρυση του πρώτου βαρβαρικού βασιλείου,
του βασιλείου των Βησιγότθων, μέσα στο έδαφος του δυτικού ρωμαϊκού κράτους.
Διάγραμμα της βίαιης εισβολής των Βησιγότθων στα αυτοκρατορικά εδάφη, από την εκκίνησή
τους απ’ τη σημερινή Ουκρανία ως την τελική εγκατάστασή τους στη σημερινή Ισπανία και
νότιο Γαλλία κατά το 420. Δέκα χρόνια νωρίτερα είχαν λεηλατήσει τη Ρώμη (410) και πριν από
αυτό είχαν ερημώσει μεγάλο μέρος της Ελλάδος μετά τη μάχη της Αδριανούπολης (378).

38. Το 408, τον Αρκάδιο διαδέχτηκε στο θρόνο του δυτικού ρωμαϊκού κράτους ο επτάχρονος γιος του
Θεοδόσιος Β'. Ο νέος αυτοκράτορας αποδείχτηκε συχνά αδύναμος και ευάλωτος. Ωστόσο η
ύπαρξη συνετών συνεργατών στον πολιτικό τομέα οδήγησε σε θετικές αποφάσεις για το κράτος.

39. Επηρεαζόμενος τόσο από τη αδελφή του Πουλχερία όσο και από τη γυναίκα του Αθηναΐδα-Ευδοκία,
κόρη αθηναίου φιλοσόφου, έλαβε σημαντικά μέτρα για την προώθηση των γραμμάτων. Αναδιοργάνωσε
την Ανώτατη Σχολή της Κωνσταντινούπολης, το γνωστό Πανεπιστήμιον, όπου προβλέφθηκαν έδρες
ελληνικής και λατινικής γραμματικής και ρητορικής, φιλοσοφίας και έδρες λατινικού δικαίου.
Σημαντικότατο γεγονός ήταν επίσης η έκδοση του λεγόμενου "Θεοδοσιανού Κώδικα" το 438 που
αποτελεί την πρώτη επίσημη κωδικοποίηση όλων των νόμων από την εποχή του Μεγάλου
Κωνσταντίνου. Την ίδια εποχή επιτράπηκε η έκδοση δικαστικών αποφάσεων στην ελληνική γλώσσα.
Ο Χριστός ως καλός
ποιμένας.
Αριστουργηματική
παλαιοχριτιανική
ψηφιδωτή παράσταση
που διατηρεί
κλασικίζουσα
τεχνοτροπία, από το
μαυσωλείο της Galla
Placidia (συγγενής
του Θεοδοσίου Β’ η
οποία νυμφεύτηκε τον
γότθο ηγεμόνα της
Ιταλίας) στη Ραβέννα,
α' μισό 5ου αιώνα.

40. Επί της βασιλείας του Θεοδοσίου Β' και με τις σύντονες προσπάθειες του έπαρχου της πόλεως Κύρου
ενδυναμώθηκε επίσης η άμυνα της Κωνσταντινούπολης με νέα τείχη που ενισχύθηκαν με βαθιά τάφρο και
ψηλούς πύργους. Τα τείχη αυτά επρόκειτο να υπερασπίσουν αποτελεσματικά την βασιλεύουσα για τα επόμενα
χίλια χρόνια και να αποτελέσουν τον ακρογωνιαίο λίθο της άμυνας ολόκληρης της αυτοκρατορίας
Τα θεοδοσιανά τείχη αναπαλαιωμένα στη σημερινή Πόλη. Ανάμεσα στα 408 και 447 κτίστηκαν τα
χερσαία και τα παραθαλάσσια τείχη που θωράκισαν την πρωτεύουσα. Τα πρώτα είχαν μήκος 5.600μ,
διέθεταν τριπλή σειρά οχύρωσης (προτείχισμα, έξω και έσω τείχος με 96 πύργους το καθένα), ύψος από 8
ως 12 μ. και τάφρο μπροστά. Τα θαλάσσια τείχη είχαν συνολικό μήκος 14.500 μ., διέθεταν μονή σειρά
οχύρωσης, είχαν ανάλογο ύψος και 298 πύργους που προστάτευαν από εχθρική εισβολή δια θαλάσσης
(Κεράτιος, Προποντίδα). Τα τείχη αυτά συντηρούνταν τακτικά και ενισχύονταν κατά καιρούς.

41. Την ίδια περίοδο μεγάλες καταστροφικές επιδρομές πραγματοποίησαν στα Bαλκάνια οι Ούννοι ,
που με αρχηγό τον Αττίλα είχαν επεκτατική διάθεση. Παρά τις διπλωματικές προσπάθειες και τις
παραχωρήσεις από τη μεριά του Βυζαντίου η οριστική συντριβή του Αττίλα πραγματοποιήθηκε το
451, όταν νικήθηκε από συνασπισμένες δυνάμεις της Δύσης, της Ανατολής και των Γότθων.
Αντιπροσωπευτικοί τύποι στρατιωτών του 5ου
αι. Από δεξιά, βουκελάριος πεζός μισθοφόρος, συνοριακός
στρατιώτης (limitaneus) και κατάφρακτος ιππέας (βαριά θωρακισμένος). Ο τελευταίος αποτελούσε σπάνιο
υπόδειγμα για την εποχή λόγω της οικονομικής κρίσης και θα εκλείψει τον επόμενο αιώνα.

42. H θρησκευτική πολιτική του Θεοδοσίου Β' δημιούργησε σημαντικές θεολογικές έριδες που
προκάλεσαν ταραχές τόσο στον κλήρο όσο και στο λαό. Θέμα αποτελούσε η σχέση θείας και
ανθρώπινης φύσης του Χριστού. Μια ομάδα υποστήριζε την άποψη των δύο χωριστών φύσεων
του Χριστού και μια άλλη την άρρηκτη σχέση των δύο φύσεων, θεϊκής και ανθρώπινης.
Υπέρμαχοι των δύο απόψεων υπήρξαν ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριος,
εκπρόσωπος της σχολής της Αντιόχειας, και ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Κύριλλος.
Ψηφιδωτή παράσταση με το μαρτύριο του Αγίου Λαυρεντίου από το Μαυσωλείο της Galla
Placidia στη Ραβέννα (5ος
αι.).

43. Αν και ο αυτοκράτορας υποστήριξε το Νεστόριο στη Γ' Οικουμενική Σύνοδο στην Έφεσο το 431,
η άποψη του Νεστόριου, γνωστή ως Νεστοριανισμός, καταδικάστηκε ως αιρετική. Την ίδια
περίοδο γεννήθηκε και ο Μονοφυσιτισμός, θεωρία που διακήρυσσε την υπεροχή της θείας
φύσεως του Χριστού και την οποία υποστήριζε ο αρχιμανδρίτης Ευτυχής στην Κωνσταντινούπολη
Αριστερά: Τοιχογραφία από βορειοαφρικανική εκκλησία. Οι πληθυσμοί της Βορείου Αφρικής
επηρεάστηκαν ιδιαίτερα από την αίρεση του Μονοφυσιτισμού.
Δεξιά: Ψηφιδωτό της Μονής Στουδίου Κωνσταντινουπόλεως, 5ος
αι. Η μονή αυτή υπήρξε
διαχρονικά προπύργιο της Ορθοδοξίας στην χιλιόχρονη βυζαντινή ιστορία.

44. Ο Μαρκιανός υπήρξε στρατιωτικός και
ανέβηκε στο βυζαντινό θρόνο από το 450
ως το θάνατό του το 457. Η επιλογή του
οφειλόταν στην Πουλχερία, αδελφή του
Θεοδοσίου Β' (408-450) την οποία και
παντρεύτηκε ο Μαρκιανός. Αναδείχτηκε
ικανός αυτοκράτορας εφαρμόζοντας
συνετή εσωτερική πολιτική. Απέφυγε να
προσθέσει φόρους και προσπάθησε να
περιορίσει τις σπατάλες. Ενδεικτικό
παράδειγμα αποτέλεσε η απόφασή του να
χρησιμοποιούνται τα χρήματα που οι
νεοεκλεγμένοι ύπατοι σκορπούσαν στο
πλήθος για τη συντήρηση των
υδραγωγείων. Έτσι εξοικονόμησε πόρους
για το κρατικό ταμείο και άφησε τις
καλύτερες εντυπώσεις για τη διοίκησή του
στο λαό, που μετά το θάνατό του
ανακήρυξε τον ίδιο και την Πουλχερία
αγίους
Ο λεγόμενος «κίονας του Μαρκιανού» στην Πόλη.

45. Στην εξωτερική πολιτική του
αντιμετώπισε θαρραλέα τον κίνδυνο
των τρομερών Ούννων.
Αναδιοργάνωσε την άμυνα των
βαλκανικών περιοχών και διατήρησε
άκαμπτη στάση απέναντι στον εχθρό,
αρνούμενος ήδη τον πρώτο χρόνο της
βασιλείας του να πληρώσει τον
καθορισμένο φόρο στον Αττίλα. Η
ήττα του Αττίλα το 451 στη Γαλατία
και ο ξαφνικός του θάνατος πριν
επανέλθει κατά της Πόλης,
απομάκρυναν τον θανάσιμο κίνδυνο
από το βυζαντινό κράτος.
Καλλιτεχνική απεικόνιση Ούννων
πολεμιστών. Οι Ούννοι ήταν δεινοί
ιπποτοξότες και εξασκούνταν
καθημερινά στην τέχνη του πολέμου
μέσω του κυνηγίου.

46. Oι θρησκευτικές έριδες συνέχιζαν κατά τη βασιλεία
του Μαρκιανού να αποτελούν επίκαιρο θέμα που
επιζητούσε λύση. H Δ' Οικουμενική Σύνοδος στη
Χαλκηδόνα το 451 καταδίκασε το Μονοφυσιτισμό
και το Νεστοριανισμό, αναγνώρισε την Παναγία ως
Θεοτόκο και θέσπισε το δόγμα των δύο τέλειων,
αχώριστων και αυθύπαρκτων φύσεων του Χριστού. O
28ος κανόνας αναγνώρισε τιμητική θέση στον πάπα
και ταυτόχρονα ισοτιμία ανάμεσα στην
Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη. Ωστόσο, οι
αντιπρόσωποι του πάπα απουσίαζαν και για το λόγο
αυτό ο πάπας δεν αναγνώρισε τον 28ο κανόνα
Πάνω: Χρυσός σόλιδος του Μαρκιανού, 455.
Δεξιά: Παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό που απεικονίζει τον Αγ.
Δημήτριο στην ομώνυμη εκκλησία της Θεσσαλονίκης.

47. Οι αποφάσεις της Συνόδου έδωσαν την αφορμή για να ξεσπάσουν αναταραχές στις μονοφυσιτικές
επαρχίες της Αιγύπτου και της Παλαιστίνης αλλά και της Συρίας. Οι αντιδράσεις ξεπέρασαν τα
θρησκευτικά όρια και έλαβαν χαρακτήρα εθνικής αντίθεσης κατά της κεντρικής κυβέρνησης με
τεράστιες συνέπειες στα χρόνια που ακολούθησαν.
Η τεράστια σταυροειδής βασιλική του Συμεών
του Στυλίτη στη Συρία αποτελούσε το
μεγαλύτερο προσκύνημα της Ανατολής μετά
τους Αγ. Τόπους. Η Συρία θεωρείτο το κέντρο
του Μονοφυσιτισμού.

48. Ο Λέων Α' διαδέχτηκε το 457 τον Μαρκιανό (450-457) με τη βοήθεια του αλανού στρατιωτικού
αξιωματούχου 'Ασπαρ, ο οποίος είχε αποκτήσει τεράστια δύναμη στην Κωνσταντινούπολη.
Ωστόσο, ανάμεσα στον αυτοκράτορα και τον 'Ασπαρ δημιουργήθηκε αντιζηλία. Ο Λέων
χρησιμοποίησε εναντίον του τους εναπομείναντες στην πρωτεύουσα Ίσαυρους πολεμιστές. Ένας
αρχηγός τους, ο Ταρασικόντισα, πήρε το όνομα Ζήνων και παντρεύτηκε την κόρη του Λέοντα
Αριάδνη. Κάτω από την καθοδήγηση του Ζήνωνα επιχείρησαν το 468 μεγάλη εκστρατεία ενάντια
στους Βανδάλους που λυμαίνονταν τη Μεσόγειο με πειρατικές επιδρομές. Η εκστρατεία κατέληξε
όμως σε αποτυχία και συνθηκολόγηση.
Η επονομαζόμενη βασιλική του Αλκίσωνα στη Νικόπολη
της Ηπείρου. β' μισό 5ου αιώνα.

49. Μετά το θάνατό του το 474 στο θρόνο ανέβηκε ο εγγονός του Λέων Β' σε ηλικία 6 ετών με
συμβασιλέα το Ζήνωνα. Ωστόσο σύντομα ο Λέων Β' πέθανε αφήνοντας το Ζήνωνα μονοκράτορα.
Εναντίον του Ζήνωνα και των Ισαύρων, οι οποίοι αν και υπήκοοι του κράτους θεωρούνταν
κατώτεροι, δημιουργήθηκε ένα ισχυρό κίνημα. Ύστερα από μια προσωρινή ανατροπή, το 475 ο
Ζήνων ανέκτησε την εξουσία και κυβέρνησε μέχρι το 491. Στα χρόνια του σημειώθηκε και το
πρώτο σχίσμα των Εκκλησιών
Χρυσός σόλιδος του Λέοντος Β’.

50. Ο Ζήνωνας, σε μια προσπάθεια να μετριάσει την αντίθεση των μονοφυσιτών με τους ορθόδοξους
εξέδωσε με παρότρυνση του πατριάρχη Ακακίου το 481 το «Ενωτικό», καταδικάζοντας το
Νεστόριο, αναγνωρίζοντας μόνο τις τρεις πρώτες οικουμενικές συνόδους και αφήνοντας άθικτο το
ζήτημα των δύο φύσεων του Χριστού. Ο πάπας, θεωρώντας το «Eνωτικό» αποτέλεσμα αιρετικών
αντιλήψεων, αναθεμάτισε το 484 τον πατριάρχη Ακάκιο προκαλώντας το λεγόμενο Ακακιανό
Σχίσμα.
Η περίφημη Μονή Στουδίου στην Πόλη, 5ος αι.

51. Σημαντική χρονολογία της περιόδου αυτής αποτελεί το έτος 476, όταν ο Οδόακρος, αρχηγός των
βαρβαρικών μισθοφορικών στρατευμάτων, ανέτρεψε τον ανήλικο αυτοκράτορα Ρωμύλο
Αυγουστύλο από το θρόνο της Ρώμης και αξίωσε από το Βυζάντιο και πέτυχε να τον ορίσουν
αυτοκρατορικό επίτροπο στη Δύση. Έτσι το 476 θεωρείται έτος κατάλυσης της Δυτικής Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας και σηματοδοτεί την οριστική μεταφορά του κέντρου βάρους στην Ανατολή αλλά
και την έναρξη δημιουργίας των νέων βασιλείων στη Δύση.
Χάρτης της
Ευρώπης το
έτος κατάλυσης
του Δυτικού
Κράτους και
νόμισμα του
Οδόακρου ως
τοποτηρητή του
αυτοκρατορικού
θρόνου της
Ρώμης.

52. Το 491 ανέβηκε στο θρόνο ο Αναστάσιος Α', ο οποίος υποχρεώθηκε να δηλώσει ότι αποδέχεται το
ορθόδοξο δόγμα. Παντρεύτηκε τη χήρα του Ζήνωνα, Αριάδνη. Η άνοδός του στο θρόνο σήμανε
το τέλος της δύναμης των Ισαύρων.
Νόμισμα του Αναστάσιου.

53. Κέντρο βάρους όλης της πολιτικής του Αναστασίου αποτέλεσαν οι ανατολικές επαρχίες. Στο
δημόσιο τομέα ο αυτοκράτορας ακολούθησε ένα μεθοδικό και σωστό οικονομικό πρόγραμμα.
Κατόρθωσε να γεμίσει το κρατικό ταμείο χωρίς να λάβει επαχθή μέτρα για το λαό και κατάργησε
το φόρο του χρυσάργυρου, που καταβαλλόταν από τους εμπόρους κάθε πέντε χρόνια. Προέβη
ακόμη σε δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις, και συνέβαλε στην οχύρωση πολλών θέσεων και την
ανοικοδόμηση δημόσιων κτηρίων. Από τα κύρια μελήματά του ήταν η πρόσθετη οχύρωση της
Κωνσταντινούπολης με το ονομαζόμενο Αναστασιανό ή Μακρό Τείχος
Αριστερά: Χρυσό τριμίσσιο
Aναστάσιου A΄ (491-518 μ.X.).
Δεξιά: Μέρος των θεοδοσιανών
τειχών, τα οποία παρέμειναν η
βασική γραμμή άμυνας της
πόλης για 1000 χρόνια.

54. Στην εξωτερική πολιτική του ο αυτοκράτορας αντιμετώπισε τους Πέρσες στην Ανατολή
κατορθώνοντας να διασφαλίσει τα σύνορα του κράτους. Θεωρώντας μάλιστα σημαντική την
ύπαρξη στρατιωτικής και διοικητικής βάσης στα ανατολικά σύνορα διαμόρφωσε ανάλογα το
χωριό Δάρα δίνοντάς του το όνομα Αναστασιούπολη. Στη Δύση, μετά την ίδρυση του
Οστρογοτθικού βασιλείου της Ιταλίας το 493 από τον αρειανό Θεοδώριχο, ακολούθησε ένταση
στις σχέσεις με την Ανατολή τόσο στο πολιτικό όσο και στο θρησκευτικό επίπεδο
Σόλιδος Βησιγότθου ηγεμόνα, 425. το πρότυπο αυτών των νομισμάτων
ήταν βέβαια το ρωμαϊκό αντίστοιχο.

55. Στην πορεία της βασιλείας του ο Αναστάσιος φανέρωσε έκδηλα την τάση του προς το
Μονοφυσιτισμό, διαμορφώνοντας για τις ανατολικές επαρχίες ιδιαίτερα ευνοϊκή θρησκευτική
πολιτική. Ωστόσο προκάλεσε στάσεις και αναταραχές στο σύνολο του ορθόδοξου λαού αλλά και
έντονες αντιδράσεις από την πλευρά του πάπα. Ο θάνατος του Αναστασίου το 518 αποτέλεσε
ανακουφιστικό παράγοντα για τον ορθόδοξο πληθυσμό
Αριστερά: Νέα Αγχίαλος Μαγνησίας,
παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό.
Πάνω: Χρυσός σεμίσσις του Αναστασίου Α’.

56. Ανάμεσα στον Αναστάσιο A' (491-518) και τον Ιουστινιανό A' κυβέρνησε ο Iουστίνος Α' (518-527).
Ήταν ανώτατος αξιωματούχος της αυτοκρατορικής φρουράς και όπως αποδεικνύει η σταδιοδρομία του
διέθετε κάποιες ικανότητες. Αναταραχή και διαφωνίες προηγήθηκαν της ανόδου του Ιουστίνου στο
θρόνο. Tόσο η ηλικία του, ήταν 70 ετών, όσο και το γεγονός ότι δεν ήταν μορφωμένος τον οδήγησαν
στην επιλογή του ανιψιού του Ιουστινιανού στο ρόλο του συμβούλου..
Αριστερά: Ελεφαντοστέινο δίπτυχο του γένους των Λαμπαδίων, με
παράσταση από τον ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης. Αρχές 5ου αιώνα.
Πάνω: Αιγυπτιακός οβελίσκος στον Ιππόδρομο. Οι οβελίσκοι είχαν
μεταφερθεί από την Αίγυπτο κυρίως επί Κωνσταντίνου Α’.

57. Το πραγματικό όνομα του Ιουστινιανού ήταν Πέτρος Σαββάτιος. Όταν υιοθετήθηκε από τον
Iουστίνο απέκτησε το όνομα Iουστινιανός, το οποίο προτιμούσε και με το οποίο έμεινε γνωστός.
Ο Ιουστινιανός ήταν εκείνος που χάραζε στην ουσία την πολιτική σε ό,τι αφορά στη διοίκηση
αλλά και στα εκκλησιαστικά θέματα. Στις πρώτες ενέργειές του συμπεριλαμβάνεται η προσπάθεια
προσέγγισης της Δύσης. Με αυτό το σκοπό επέβαλε το δόγμα της Xαλκηδόνας απομακρύνοντας
κάθε εκκλησιαστικό παράγοντα που υποστήριζε το Μονοφυσιτισμό. Η αναταραχή που ξέσπασε
στις ανατολικές επαρχίες ήταν αναμενόμενη
Ο Ιουστινιανός, ο
επίσκοπος Μαξιμιανός
και η ακολουθία τους σε
ψηφιδωτό στον Αγ.
Βιτάλιο της Ραβεννας,
6ος
αι. Ο αυτοκράτωρ
φέρει φωτοστέφανο για
να καταδειχθεί η θεία
προέλευση του
αξιώματός του, και
φέρει τα αυτοκρατορικά
σύμβολα. Ο στρατός και
η Εκκλησία στηρίζουν
την παρουσία του.

58. Ο Ιουστινιανός γεννήθηκε το 482 και κυβέρνησε από το 527 έως το θάνατό του το 565. Το
518 έγινε κόμης των δομέστικων και πήρε τον τίτλο του πατρικίου, ενώ το 521 ανέλαβε το
αξίωμα του υπάτου, πράγμα που τον βοήθησε να αποκτήσει κύρος και δύναμη μέσα στους
κύκλους της Πρωτεύουσας. Αργότερα έγινε ανώτατος αξιωματικός της αυτοκρατορικής
φρουράς. Το 527 ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας και την ίδια χρονιά, με το θάνατο του
Ιουστίνου, απέμεινε μονοκράτορας
Χρυσός solidus του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (527-
565 μ.Χ.).

59. Ο Ιουστινιανός A' (527-565)
συνέβαλε αποφασιστικά στη ριζική
αναδιάρθρωση της κρατικής
διοίκησης, κύριο αίτημα του λαού
που οδηγούσε σε στάσεις, η
γνωστότερη από τις οποίες είναι η
Στάση του Νίκα το 532. Σημαντική
συμβολή στην εσωτερική
αναδιοργάνωση του βυζαντινού
κράτους αποτέλεσε το νομοθετικό
του έργο. Ο αυτοκράτορας έλαβε
μετά το 535 σειρά μεταρρυθμιστικών
μέτρων που αφορούσαν στο δημόσιο
τομέα. Στα σημαντικότερα από αυτά
συγκαταλέγονται η κατάργηση των
περιττών θέσεων στις δημόσιες
υπηρεσίες, οι αυστηρές ποινές για
την εξαγορά των δημόσιων
αξιωμάτων, καθώς και σειρά
οδηγιών σχετικά με τον τρόπο
εύνομης άσκησης της εξουσίας και
σωστής συμπεριφοράς των
υπαλλήλων, αλλά και αυστηρής
πάταξης κάθε αυθαιρεσίας στην
κρατική διοίκηση Μπρούτζινο άγαλμα που ίσως αποδίδει τον
Ιουστινιανό.

60. Παράλληλα ο Ιουστινιανός πραγματοποίησε και μια μεγάλη αλλαγή στον τρόπο διοίκησης των
βυζαντινών επαρχιών. Από την εποχή του Διοκλητιανού και συστηματικότερα του Μεγάλου
Κωνσταντίνου οι επαρχίες διοικούνταν από δύο αξιωματούχους, έναν πολιτικό και έναν
στρατιωτικό. Το σύστημα αυτό παρουσίαζε ελλείψεις και αναποτελεσματικότητα σε περιόδους
αναταραχών, όπου χρειαζόταν η λήψη άμεσων και δραστικών μέτρων. Σε τέτοιες περιπτώσεις στη
Συρία ή στην Παλαιστίνη είχε διαπιστωθεί η λήψη αποφάσεων από το στρατιωτικό διοικητή της
περιοχής. Ο Ιουστινιανός συνέβαλε στην αλλαγή του διοικητικού αυτού συστήματος όταν με μια
σειρά "Νεαρών" από το 535-538/9, καθόρισε τη συγκέντρωση τόσο της πολιτικής όσο και της
στρατιωτικής εξουσίας στο πρόσωπο του στρατιωτικού διοικητή.
Η αυτοκρατορία επί Ιουστινιανού. Με κόκκινο χρώμα τα εδάφη της Ρωμανίας όταν ανήλθε
στο θρόνο ο σπουδαίος αυτοκράτορας. Με πράσινο χρώμα τα εδάφη (Ιταλία, Δαλματία,
Ισπανία, Αφρική) που επανήλθαν στο Imperium Romanum) μετά το ευτυχές τέλος των
πολεμικών αγώνων 20 ετών στη Δύση.

61. Σημαντική ήταν ακόμη η επέμβαση του Ιουστινιανού στο θέμα της εξάπλωσης της μεγάλης
ιδιοκτησίας, πρόβλημα που απασχολούσε το κράτος από παλιά. Ο αυτοκράτορας προσπάθησε με
μια σειρά μέτρων να περιορίσει τη δύναμη των μεγαλοϊδιοκτητών και την εκμετάλλευση των
μικρών ελεύθερων καλλιεργητών. Η "Νεαρά" του 536 διατάζει τους επαρχιακούς διοικητές να
εφαρμόσουν σκληρά μέτρα κατά της αυθαιρεσίας των δυνατών, όπως τους αποκαλούν οι πηγές,
χρησιμοποιώντας ακόμα και στρατιωτικές δυνάμεις. Το πρόβλημα εξακολούθησε ωστόσο να είναι
από τα πιο καίρια σε όλη τη διάρκεια της μεσαιωνικής περιόδου.
Η ακρόπολη της Ακροκορίνθου οχυρώθηκε αποτελεσματικά επί Ιουστινιανού. Επιπλέον τότε κτίστηκε
το εξαμίλιον, τείχος που «έκλεινε» τον Ισθμό, μήκους 6,5 χλμ.

62. Ιδιαίτερη μνεία οφείλει κανείς όχι μόνο στα
πάμπολλα αμυντικά και οχυρωματικά έργα
του Ιουστινιανού, αλλά και στα έργα κοινής
ωφέλειας, όπως λουτρά, υδραγωγεία,
γέφυρες, καθώς και στην ανοικοδόμηση
εκκλησιών, ανάμεσα στις οποίες λαμπρό
δείγμα της περιόδου αλλά και ολόκληρης της
Βυζαντινής εποχής αποτελεί η Αγία Σοφία
της Κωνσταντινούπολης.
Δυο αριστουργήματα της ελληνικής
μεσαιωνικής τέχνης της εποχής του
Ιουστινιανού:
Πάνω, ο μοναδικός ναός βασιλικής με τρούλο,
αφιερωμένος στην του Θεού Σοφία
εγκαινιάστηκε ως επισκοπική έδρα το 537. Η
ανέγερσή του σε σχέδια των Ισίδωρου και
Καλλισθένη διήρκεσε 5 χρόνια.
Κάτω, η βασιλική κινστέρνα (δεξαμενή νερού)
με τις δεκάδες κιόνων να στηρίζουν τον υπόγειο
θόλο. Το οικοδόμημα βρισκόταν δίπλα στο Ιερόν
Παλάτιον.

63. Τα γεγονότα του 532 έχουν μείνει γνωστά στην
ιστορία ως η Στάση του Νίκα. Τα επεισόδια στην
Κωνσταντινούπολη εξελίχθηκαν σε αληθινή
επανάσταση, η πάταξη της οποίας
πραγματοποιήθηκε μετά από μεγάλη
αιματοχυσία. Η δυσφορία που είχαν προκαλέσει
οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις και η βαριά
φορολογία καθώς και οι αυθαιρεσίες ορισμένων
αξιωματούχων εκφράστηκαν μέσω των δήμων
των Πράσινων και των Βένετων στον Ιππόδρομο
και εκδηλώθηκαν όχι μόνο με συνθήματα αλλά
και με πυρπόληση κτηρίων της Πρωτεύουσας,
ανάμεσα στα οποία και η Αγία Σοφία. Το
σύνθημα που τους εμψύχωνε ήταν «Νίκα».
Ο Ιουστινιανός ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει την
Κωνσταντινούπολη, όταν την απόφασή του
ανέτρεψε η Θεοδώρα με τη δυναμική παρέμβαση
και το λόγο της. Οι στρατηγοί Bελισάριος και
Μούνδος, αποφάσισαν να καταστείλουν την
επανάσταση. Ακολούθησε μεγάλη σφαγή του
συγκεντρωμένου πλήθους στον Ιππόδρομο, που
ανέρχεται, όπως πιστεύεται στους 30.000
ανθρώπους. Η εξέγερση έλαβε τέλος ύστερα από
έξι ημέρες. Η καταστολή της σήμανε την
ενίσχυση της εξουσίας και της δύναμης του
Ιουστινιανού.
Οι δήμοι (Πράσινο, Βένετοι ) πήραν τα
ονόματά τους από τη σημαία της αθλητικής
οργάνωσης που ανήκαν. Στην εικόνα τμήμα
εικονογραφημένου παπύρου από την Αντινόη
όπου διακρίνονται οι ηνίοχοι με διαφορετική
χρωματικά ενδυμασία.

64. Κύριος στόχος της θρησκευτικής πολιτικής του
Ιουστινιανού αποτέλεσε η επιβολή του ορθόδοξου
δόγματος σε όλη την αυτοκρατορία. Η πολιτική αυτή
βοηθούσε τον αυτοκράτορα, που αποσκοπώντας στην
ανασύσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, προσπαθούσε
να βελτιώσει τις σχέσεις του με τον πάπα ύστερα από την
επιδείνωση που είχε επέλθει με το Ακακιανό Σχίσμα (519).
Ανασταλτικό παράγοντα στην άσκηση μιας συνεπούς
πολιτικής αποτελούσε και η Θεοδώρα, η οποία για
πολιτικούς λόγους αλλά και λόγω ιδιαίτερων σχέσεων με
στελέχη του Μονοφυσιτισμού, υποστήριζε τους
τελευταίους.
Πάνω: Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα σε ψηφιδωτό από
τον Αγ. Βιτάλιο στη Ραβέννα (6ος
αι.). Η Θεοδώρα
υπήρξε μια ηθοποιός, χωρίς αριστοκρατική
καταγωγή, όμως ο Ιουστινιανός την παντρεύτηκε και
μαζί του αναδείχθηκε σε κορυφαία γυναικεία
προσωπικότητα της ύστερης αρχαιότητας.
Αριστερά: Ο ναός των Αγίων Σέργιου και Βάκχου
στην Κωνσταντινούπολη αποτέλεσε μια μικρογραφία
της Αγ. Σοφίας και κτίστηκε επί Ιουστινιανού.

65. Ο Ιουστινιανός καταδίκασε το 527 και 528 τις
αιρέσεις και έλαβε αυστηρά μέτρα κατά των
αιρετικών, ανάμεσα στα οποία ήταν και η διακοπή το
529 της λειτουργίας της φιλοσοφικής σχολής της
Αθήνας. Στο πλαίσιο αυτό καταδίκασε και το
Μονοφυσιτισμό. Ο θάνατος της Θεοδώρας
αναχαίτισε κάθε προσπάθεια συμφιλίωσης
μονοφυσιτών και ορθοδόξων, καθώς οι τελευταίοι
στράφηκαν ξανά ενάντια στους μονοφυσίτες με
σφοδρότητα. Tο 553 η νέα οικουμενική σύνοδος στην
Κωνσταντινούπολη προσέβλεπε σε μια συμφιλιωτική
προσπάθεια με τους μονοφυσίτες.
Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού τελικά
δημιούργησε μεγαλύτερες αντιθέσεις, οι συνέπειες
των οποίων, κυρίως για την τύχη των ανατολικών
μονοφυσιτικών επαρχιών, επρόκειτο να φανούν στο
μέλλον.
Η αριστουργηματική εγκαυστική εικόνα του Κυρίου στη
Μονή Σινά που ιδρύθηκε σε μια από τις επαρχίες που
επικρατούσε ο μονοφυσιτισμός.

66. Από τα κεφαλαιώδη σημεία της εσωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού ήταν το νομοθετικό του
έργο. Πρέπει να αναφέρει κανείς ότι η κοινωνική δικαιοσύνη, η βελτίωση της θέσης των
αδυνάτων, των πτωχών και των γυναικών που διαπνέει το έργο του Ιουστινιανού φανερώνουν την
επίδραση του Χριστιανισμού. Μέσα από το ίδιο έργο φανερώνεται επίσης η παντοδύναμη θέση
του αυτοκράτορα.
.
Η νομοθεσία του Ιουστινιανού συντέλεσε στη βελτίωση της κατάστασης των ενυπόγραφων γεωργών.
Στην εικόνα, τμήμα του παλαιότερου και σπουδαιότερου χειρογράφου της ιουστινιάνειας νομοθεσίας.
6ος αιώνας.

67. Μια ομάδα νομομαθών με εντολή του ανέλαβε να
κωδικοποιήσει το δίκαιο της εποχής. Επικεφαλής
της προσπάθειας αυτής τοποθετήθηκε ο
Τριβωνιανός. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία
συντάγματος του αστικού δικαίου, το "corpus iuris
civilis", το οποίο αποτελούνταν από τέσσερα
τμήματα: τον "Ιουστινιάνειο Κώδικα", τον
"Πανδέκτη", τις "Εισηγήσεις", και τις "Νεαρές".
Αξίζει να σημειώσει κανείς ότι, ενώ όλα ήταν
γραμμένα στα λατινικά, οι "Νεαρές" ήταν
γραμμένες στο μεγαλύτερο μέρος τους στα
ελληνικά για να γίνονται κατανοητές από την
πλειοψηφία του λαού, γεγονός που υποδήλωσε τη
διάδοση αλλά και σταδιακή επικράτηση της
ελληνικής γλώσσας στη βυζαντινή αυτοκρατορία
κατά τον 6ο αιώνα.
Αριστερά: Μολυβδόβουλλο (μολύβδινη σφραγίδα) του
Τριβωνιανού, αξιωματούχου που συνέβαλε
αποφασιστικά στη νομοθετική προσπάθεια του
Ιουστινιανού. 6ος αιώνας.
Πάνω: Σελίδα βιβλίου της ιουστινιάνειας νομοθεσίας
στους νεότερους χρόνους.

68. Στο πλαίσιο του νομοθετικού του έργου ο
Ιουστινιανός αναδιοργάνωσε και τις
νομικές σπουδές, που από την εποχή αυτή
διαρκούσαν πέντε έτη. Κέντρα της
επιστήμης κατέστησε την
Κωνσταντινούπολη, τη Ρώμη και τη
Βηρυτό. Αντικατέστησε επίσης τα βιβλία
που διδάσκονταν με σύγχρονα
συγγράμματα που αφορούσαν τη
νομοθεσία που ο ίδιος συνέταξε
Η Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως
(532-537).

69. Ένας από τους κυριότερους στόχους του
Ιουστινιανού, που καθόρισε πρώτιστα την
εξωτερική αλλά και σε μεγάλο μέρος την
οικονομική και θρησκευτική πολιτική του,
ήταν η αποκατάσταση της ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας.
Ο αυτοκράτορας ήταν όμως υποχρεωμένος να
διασφαλίσει τα ανατολικά σύνορά του και
ύστερα από τέσσερα χρόνια ένοπλων αγώνων,
έκλεισε το 532 ειρήνη με τους Πέρσες.
Ωστόσο, η ενασχόληση του βυζαντινού
στρατού στη Δύση είχε σαν αποτέλεσμα την
καταπάτηση της ειρήνης και τη λεηλασία
πολλών περιοχών της Ανατολής. Όταν
καταστράφηκε η Αντιόχεια, ο αυτοκράτορας
αναγκάστηκε να ζητήσει ανακωχή.
Ακολούθησαν αλλεπάλληλες πολεμικές
επιχειρήσεις και μακροχρόνιοι αγώνες, με
αποτέλεσμα τη σύναψη ειρήνης για πενήντα
χρόνια, το 561. Οι Πέρσες άφηναν στους
Βυζαντινούς τη Λαζική στον Εύξεινο Πόντο με
αντάλλαγμα ετήσια χορηγία των 30.000
χρυσών νομισμάτων. Παράλληλα υπήρχε
θρησκευτική ελευθερία στους χριστιανούς που
ζούσαν σε περσικό έδαφος υπό τον όρο να
εγκαταλείψουν κάθε θρησκευτική προπαγάνδα.

70. O δεύτερος σημαντικός κίνδυνος για την αυτοκρατορία βρισκόταν στα βόρεια σύνορά της. Εκεί
συνωστίζονταν γερμανικά φύλα, όπως οι Έρουλοι, οι Λογγοβάρδοι και οι Γήπαιδες, αλλά και οι
Σλάβοι και οι Ούννοι (βλ. χάρτη). Με τους πρώτους ο Ιουστινιανός κατόρθωσε να συνάψει
ειρήνη. Ωστόσο, η απουσία στρατού από την περιοχή του Δούναβη έδωσε την ευκαιρία στους
Ούννους και τους Σλάβους να πραγματοποιήσουν σφοδρές επιδρομές και λεηλασίες στις
βαλκανικές περιοχές, φτάνοντας όχι μόνο μέχρι την Κωνσταντινούπολη αλλά και μέχρι την
Πελοπόννησο. Οι επιδρομές είχαν εξαιρετικά δυσμενή αποτελέσματα σε ορισμένες περιοχές,
καθώς αυτές εξαντλούνταν οικονομικά και υφίσταντο σημαντική πληθυσμιακή μείωση.

71. Ο Ιουστινιανός A' (527-565) επιδίωξε να αποκαταστήσει την αυτοκρατορία στα παλιά της
όρια, αυτά του 3ου αιώνα, και να της δώσει την παλιά δόξα της.
Το μεγαλεπήβολο σχέδιό του ξεκίνησε από την Αφρική όπου αποβιβάστηκε το 533 ο
στρατηγός Βελισάριος. Ο Βελισάριος με λιγότερες αριθμητικά δυνάμεις κατάφερε μέσα σε ένα
χρόνο και εφαρμόζοντας μια πετυχημένη στρατηγική να συντρίψει το κράτος των Bανδάλων. Η
περιοχή της βορείου Αφρικής από την Καρχηδόνα μέχρι τις Ηράκλειες Στήλες, όπως και η
Κορσική, η Σαρδηνία και οι Βαλεαρίδες νήσοι, που ήταν βανδαλικές κτήσεις πέρασαν στην
κυριαρχία της αυτοκρατορίας.

72. Το επόμενο βήμα ήταν η κατάκτηση
της Ιταλίας. Ο πόλεμος με τους
Οστρογότθους κράτησε 20 χρόνια και
το τέλος του βρήκε νικήτρια τη
Ρωμανία, αλλά αποδιοργανωμένη και
γεμάτη ερείπια την Ιταλία. Ο
Βελισάριος αποβιβάστηκε το 534 στη
Σικελία και ύστερα από πολεμικές
επιχειρήσεις έξι ετών κατόρθωσε να
καταλάβει την Ιταλία μέχρι τη
Ραβέννα και να υποτάξει τους
Οστρογότθους συλλαμβάνοντας το
βασιλιά τους, Ουίτιγι, το 540. Η
Ιταλία επέστρεφε θριαμβευτικά στην
αυτοκρατορία, χάρη στις ηρωικές
προσπάθειες του στρατού και την
ιδιοφυή διοίκηση του Βελισάριου.

73. Τη νίκη αυτή ακολούθησε η επανάσταση των Γότθων.
Οι τελευταίοι επωφελήθηκαν από την απουσία του
Βελισάριου στην Ανατολή, καθώς ήταν η περίοδος που
είχαν ξεσπάσει ξανά οι εχθροπραξίες ανάμεσα στους
Πέρσες και τους Βυζαντινούς. Οι Γότθοι
ανακηρύσσοντας βασιλιά τον Τωτίλα σημείωσαν
αρκετές επιτυχίες. Το Βυζάντιο αναζήτησε νέο αρχηγό
του στρατού, το Ναρσή, ο οποίος κατεβαίνοντας από
τη Δαλματία με πολυάριθμο στρατό συγκρούστηκε το
552 στη θέση Ουμβρία της Ιταλίας. Ακολούθησαν και
άλλες σφοδρές μάχες μέχρι την οριστική νίκη των
Βυζαντινών το 554.
Αμέσως μετά ο Ιουστινιανός πραγματοποίησε και τον
τελευταίο του στόχο, την ανακατάληψη του νότιου
τμήματος της Ιβηρικής χερσονήσου από τους
Βησιγότθους, προκειμένου να ελέγχει τη δυτική είσοδο
στη Μεσόγειο.
Στο πλαίσιο των προσπαθειών για την ανασύσταση της
ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο Ιουστινιανός κατόρθωσε,
έπειτα από μακροχρόνιες στρατιωτικές επιχειρήσεις, να
καταλάβει τη Ραβέννα (χάρτης δεξιά). Στην ένθετη
εικόνα, ψηφιδωτή παράσταση από το ναό του Αγίου
Απολλινάριου του Νέου στη Ραβέννα, που εικονίζει την
είσοδο του λιμανιού και τα τείχη της Ραβέννας. Αρχές
6ου αιώνα.

74. Ο Ιουστινιανός A΄(527-565) κληροδότησε στους διαδόχους του εκτός από ένα καλύτερα οργανωμένο
κράτος και αρκετά προβλήματα. Σε διάρκεια σαράντα πέντε χρόνων (565-610) ανέβηκαν στον θρόνο
οι αυτοκράτορες Ιουστίνος Β' (565-578), Τιβέριος (578-582), Μαυρίκιος (582-602) και Φωκάς (602-
610). Η περίοδος που ακολούθησε το θάνατο του Ιουστινιανού σημαδεύτηκε από την προσπάθεια για
τη διατήρηση των τεράστιων εδαφικών εκτάσεων που η αυτοκρατορία είχε αποκτήσει. Η Ιταλία, που ο
Ιουστινιανός είχε κατορθώσει ύστερα από μεγάλο αγώνα να κατακτήσει, πέρασε στα χέρια των
Λογγοβάρδων. Η εμφάνιση νέων εχθρών στο προσκήνιο, τόσο στην Ανατολή όσο και στα Βαλκάνια,
και η αντιμετώπισή τους αποτέλεσε ωστόσο πρόσθετο κίνδυνο και το κύριο μέλημα των αυτοκρατόρων
όχι μόνο από το 565 μέχρι το 610 αλλά και μέχρι τις αρχές του 8ου αιώνα.

75. Χαρακτηριστικό ακόμη της περιόδου
αυτής ήταν το γεγονός ότι η
αυτοκρατορία περιορίστηκε σε ένα
τμήμα που πληθυσμιακά, γλωσσικά και
πολιτισμικά παρουσίαζε μεγάλη
ομοιογένεια, παράγοντας που γινόταν
ολοένα και περισσότερο αισθητός καθώς
η ελληνική γλώσσα και ο πολιτισμός
αποκτούσαν μεγαλύτερη σημασία και
κυριαρχούσαν στο βυζαντινό χώρο
Ασημένιος δίσκος με περίτεχνη διακόσμηση,
προερχόμενος από το λεγόμενο Θησαυρό της
Αγίας Σιών. Γύρω στο 570.

76. Το σημαντικότερο γεγονός της βασιλείας
του Ιουστίνου Β' ήταν η αλλαγή στην
πορεία της εξωτερικής πολιτικής του σε
σχέση με την πολιτική του Ιουστινιανού
για την παλινόρθωση της ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας. Το κράτος άρχισε να
βάλλεται σχεδόν σε όλα τα μέτωπα. Ο
Ιουστίνος αποφάσισε τη διακοπή της
μεγάλης χρηματικής εισφοράς στους
Πέρσες για την εξαγορά της ειρήνης. Έτσι
ξεκίνησε το 572 ένας πόλεμος που κράτησε
μέχρι το 591. Οι διαφορές με τους Πέρσες
αφορούσαν και πάλι την Αρμενία και τις
γύρω περιοχές. Η κατάσταση κλιμακώθηκε
στα ανατολικά σύνορα, βελτιώθηκε
ελάχιστα την περίοδο του Τιβέριου (578-
582) και έληξε με τη σύναψη ειρήνης την
εποχή του Μαυρίκιου (582-602).
Ελεφαντοστέινο πλακίδιο, «δίπτυχο
Barberini», που απεικονίζει έφιππο
αυτοκράτορα. 6ος αιώνας μ.Χ. Παρίσι,
Λούβρο. Ένα αριστούργημα της
βυζαντινής μικρογλυπτικής.

77. Παράλληλα στην Ιταλία, που με τόσο κόπο
είχε κατακτήσει ο Ιουστινιανός, άρχισαν να
εισέρχονται οι Λογγοβάρδοι. Οι
Λογγοβάρδοι, γερμανικός λαός, ζούσαν
στην περιοχή του Δούναβη. Κάτω από την
πίεση των Αβάρων μετακινήθηκαν το 568
και άρχισαν να εγκαθίστανται στο
μεγαλύτερο μέρος της Ιταλίας με εξαίρεση
ορισμένες περιοχές, όπως η Ραβέννα. Έτσι
ένα νέο κράτος, αυτό των Αβάρων,
συγκροτήθηκε στην περιοχή του Δούναβη
στα σύνορα με τη αυτοκρατορία
αποτελώντας νέο εχθρό για το κράτος.
Η βασιλική του Αγίου Απολλιναρίου στο
λιμάνι Κλάσις στη Ραβέννα, την
πρωτεύουσα της βυζαντινής Ιταλίας τον 6ο
-7ο
αι. Στην πόλη αυτή διασώζονται τα
σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της
Ιταλίας, ιδίως της ιουστινιάνειας εποχής.

78. Όταν η υγεία του Ιουστίνου χειροτέρεψε, και ύστερα από συμβουλή της γυναίκας του Σοφίας,
υιοθέτησε και όρισε ως καίσαρα και διάδοχό του έναν ικανό στρατηγό, τον Τιβέριο. Ο Τιβέριος
απέμεινε μονοκράτορας από το 578 μέχρι το 582. Στην Ιταλία οι κατακτήσεις των Λογγοβάρδων
προχωρούσαν ενώ στην Περσία ο Τιβέριος κατόρθωσε να κάνει κάποιες θετικές ενέργειες. Σε ό,τι
αφορά στα Βαλκάνια, αρχή των αβαροσλαβικών επιδρομών πρέπει να θεωρηθεί η κατάληψη του
Σιρμίου από τους Αβάρους. Οι 'Αβαροι παρέσυραν μαζί τους στις επιδρομές και Σλάβους, φύλα
που είχαν μετακινηθεί κοντά στο Δούναβη, και αποτελούσαν τους νέους εχθρούς στα βόρεια
σύνορα του κράτους. Ο Τιβέριος κατόρθωσε να συνάψει ειρήνη με τους Αβάρους πληρώνοντας
μεγάλη χρηματική εισφορά.
Xρυσό νόμισμα του αυτοκράτορα Τιβέριου,
ενός από τους διαδόχους του Ιουστινιανού.
Οι Άβαροι και οι Σλάβοι αποτέλεσαν πληγή για την
αυτοκρατορία κατά τον 6ο αιώνα. Στην εικόνα, κόσμημα
αβαρής γυναίκας, επηρεασμένο από τη «βυζαντινή»
τεχνοτροπία. Βρέθηκε σε τάφο στην Οzora της Ουγγαρίας.
Β΄ μισό 7ου αιώνα.

79. Όταν ο Μαυρίκιος ανέβηκε στο θρόνο η
αυτοκρατορία δεχόταν επιθέσεις σε όλα
τα μέτωπα. Ο αυτοκράτορας αναδείχτηκε
ικανός στρατηγός. Ο πόλεμος με τους
Πέρσες που είχε ξεκινήσει το 572 έληξε
με τη νίκη του Μαυρίκιου. Η νίκη
επισφραγίστηκε με την ειρήνη του 591,
που υπογράφτηκε με το Χοσρόη Β'. Οι
όροι ήταν ευνοϊκοί για τη Ρωμανία, το
οποίο πήρε την Αρμενία καθώς και άλλες
περιοχές που είχαν καταλάβει οι Πέρσες,
ενώ σταματούσε η χρηματική εισφορά
προς τους τελευταίους
Πάνω: Χρυσός σόλιδος του ικανού αυτοκράτορα Μαυρικίου.
Δεξιά: Μέρος των τειχών του Επταπύργιου στη Θεσσαλονίκη. Η μακεδονική πρωτεύουσα δέχθηκε
επανειλημμένες επιδρομές των αβαροσλάβων κατά τον 5ο και 6ο αι. που αποκρούστηκαν χάρη στην
ηρωική άμυνα των Μακεδόνων και τα ισχυρά τείχη.

80. Έτσι ο Μαυρίκιος μπόρεσε να στραφεί απερίσπαστος στο βόρειο μέτωπο και στον πόλεμο με τους
Αβάρους. Για μια περίπου δεκαετία οι 'Αβαροι όχι μόνο έκαναν επιδρομές στη εδάφη της
αυτοκρατορίας αλλά έφτασαν να πολιορκήσουν μαζί με τους Σλάβους τη Θεσσαλονίκη το 597. Τα
γεγονότα διασώζει το αγιολογικό κείμενο με τα θαύματα του αγίου Δημητρίου, που αποδίδει τη
σωτηρία της πόλεως σε θαύμα του πολιούχου της. Τελικά ο αυτοκράτορας κατόρθωσε να
απωθήσει τόσο τους Αβάρους όσο και τους Σλάβους πέρα από το Δούναβη και με τη συνθήκη του
600 όρισε το Δούναβη ως όριο μεταξύ Αβάρων και Ρωμαίων.
Η Ευρώπη στα 600
μ.Χ. Με ροζ χρώμα
η αυτοκρατορία, με
κίτρινο το
νεοσύστατο
λογγοβαρδικό
βασίλειο στην
Ιταλία, με πράσινο
το ανερχόμενο
χριστιανικό
βασίλειο των
Φράγκων υπό τη
δυναστεία των
Μεροβιγγείων, με
μωβ το παρακμάζον
βησιγοτθικό κράτος
και με γκρι οι
Άβαροι.

81. Παράλληλα, ο Μαυρίκιος συνέβαλε στην προσπάθεια για τη στρατιωτικοποίηση της διοίκησης,
που είχε ήδη αρχίσει από παλιότερα. Είναι η περίοδος που αναφέρονται για πρώτη φορά τα
εξαρχάτα της Ραβέννας στην Iταλία και της Αφρικής. Ο Μαυρίκιος με σκοπό να ενισχύσει την
άμυνα των περιοχών της Ιταλίας, και της Αφρικής, τις μετέτρεψε σε εξαρχάτα, με διοικητή τον
έξαρχο, πρόσωπο με μεγάλη πολιτική και στρατιωτική εξουσία. Τα δύο εξαρχάτα μπορούν να
θεωρηθούν ως πρόδρομοι των θεμάτων της Μεσοβυζαντινής εποχής. Ο ρόλος τους παρέμεινε
σημαντικός για τη διατήρηση των κτήσεων στην Ιταλία και στην Αφρική. Οι κτήσεις της Ισπανίας
την περίοδο αυτή χάθηκαν οριστικά περνώντας και πάλι στα χέρια των Βησιγότθων.
Βασιλική του Αγίου Απολλιναρίου
Κλάσσις, 6ος αιώνας, Ραβένα.