1. Η Ζ’ Σταυροφορία (1248-1254)
και η Utremere από το 1244 ως το 1270
2. Ενώ συνεχίζεται η εμφύλια διαμάχη των
ντόπιων βαρόνων και των γερμανών
στρατιωτών του Φρειδερίκου Β’ στην
Ουτρμέρ, ο ηγεμόνας των Αιγυπτίων
Εγιούπ καλεί σε βοήθεια κατά των
χριστιανών του Τούρκους της Χορεσμίας
που είχαν κατανικήσει οι τρομεροί
Μογγόλοι και είχαν καταφύγει στους
Σελτζούκους. Οι Τούρκοι, που
φημίζονταν για τη σκληρότητά τους και
την αγριότητά τους, εισέβαλλαν στη
Συρία και κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ το
στις 15 Ιουλίου 1244.
Πολιορκία της Ιερουσαλήμ το 1244 σε εικόνα
μεσαιωνικού χειρογράφου. Οι Τούρκοι
εμφανίζονται με οπλισμό Δυτικών ιπποτών.
3. Ο Λατίνος πατριάρχης και οι αξιωματούχοι πρόλαβαν να εγκαταλείψουν την πόλη. Οι
Τούρκοι στη συνέχεια προέβησαν αδιακρίτως σε γενική σφαγή του πληθυσμού και
λεηλάτησαν άγρια τα θρησκευτικά και κοσμικά κτήρια. Η πόλη έπειτα από την
ολοκληρωτική της καταστροφή ήταν πλέον άχρηστη και για τους χριστιανούς και για
τους μουσουλμάνους σε στρατηγικό επίπεδο και δεν τους απασχόλησε ξανά ως την
πτώση της Ουτρεμέρ.
Πολιορκία της Ιερουσαλήμ, σε ζωγραφικό πίνακα του 19ου αι.
4. Στη συνέχεια συγκρούονται με το χριστιανικό
στρατό στις 16-17 Οκτωβρίου του 1244 στην
καθοριστική για την Ουτρεμέρ μάχη της Λα
Φορμπί. Η τοποθεσία βρίσκεται κοντά στη Γάζα
και οι τρομαγμένοι χριστιανοί μα και οι
μουσουλμάνοι της Συρίας και Παλαιστίνης
συνασπίζουν τις δυνάμεις τους κατά των
Χωρεσμίων μισθοφόρων της Αιγύπτου που
απειλούσαν με συνολική εξόντωση τους πάντες. Την
αρχηγία του μεικτού στρατεύματος είχαν ο Βάλτερ
Δ’ ντε Μπριέν, κόμης της Γιάφα και της Ασκαλών,
και ο Αλ Μανσούρ, εμίρης της Έμεσας. Ο
συνολικός αριθμός των χριστιανών μαχητών πρέπει
να προσέγγιζε τις 8 χιλιάδες με τα 4 μοναστικά-
στρατιωτικά τάγματα (Ναΐτες, Ιωαννίτες, Τεύτονες,
Λαζαρίτες) να αποτελούν το πλέον επίλεκτο τμήμα
του, και των μουσουλμάνων τις 3 χιλιάδες, κυρίως
ιπποτοξότες. Από την άλλη οι Τούρκοι διέθεταν
κατά τι λιγότερες δυνάμεις, με έμφαση, ως
συνήθως, στο ιππικό. Οι αναλογίες ήταν καλές για
τους συμμάχους, όμως το αδύναμο σημείο
βρισκόταν στη μουσουλμανική παράταξη με τον
ελαφρύ οπλισμό και την αμφιλεγόμενη πειθαρχία.
Οι χριστιανοί βρέθηκαν στο δεξιό της παράταξης
και οι μουσουλμάνοι στο αριστερό.
Ιππότης της Ιερουσαλήμ τον 13ο αι. σε μοντέλο.
5. Την πρώτη μέρα της μεγάλης μάχης οι κατάφρακτοι ιππείς έκαναν επανειλημμένες εφόδους
κατά των Αιγυπτίων, όμως οι τελευταίοι αντέταξαν σθεναρή άμυνα, έχοντας αποκτήσει
πλέον μεγάλη πείρα μετά από τόσες μάχες με τους σταυροφόρους. Την επομένη οι Χωρέσμιοι
και Αιγύπτιοι αντεπιτέθηκαν πρώτα κατά των ομοθρήσκων τους. Οι μουσουλμάνοι της
Έμεσας και οι βεδουίνοι άτακτοι σύμμαχοι κατεσφάγησαν από τους Χωρέσμιους και
εξολοθρεύτηκαν πλην 280 ανδρών και του εμίρη. Οι σταυροφόροι, με αιχμή του δόρατος τα
Τάγματα, μάταια προσπαθούσαν να διασπάσουν την εχθρική άμυνα με εφόδους και στο τέλος
κυκλώθηκαν αφού έχασαν τη στήριξη του αριστερού πλευρού. Οι απώλειές του υπήρξαν
συντριπτικές. Επρόκειτο για ένα δεύτερο Χαττίν.
Στη Λα Φορμπί σήμανε το
λυκόφως της Ουτρεμέρ.
Πάνω από 5 χιλιάδες ιππότες
θανατώθηκαν μεταξύ των
οποίων επιφανείς ευγενείς
και οι μάγιστροι των
Ναϊτών, των Λαζαριτών και
των Τευτόνων. Ο Βάλτερ
της Βρυέννης, ο μάγιστρος
των Ιωαννιτών και 800
άλλοι αιχμαλωτίστηκαν.
6. Αργότερα κτυπούν τη Δαμασκό του Αλ Μανσούρ, που διατηρούσε την εποχή εκείνη φιλικές
σχέσεις με τους σταυροφόρους, και κατορθώνουν σε ελάχιστο διάστημα να ξαναενώσουν το
μουσουλμανικό κόσμο όπως ο Σαλαντίν 50 χρόνια νωρίτερα.
Η περίφημη Δαμασκός, μια από τις μεγάλες ισλαμικές πόλεις από το μεσαίωνα και εξής.
7. Ένα μόλις χρόνο μετά την, οριστική όπως αποδείχθηκε, πτώση της Ιερουσαλήμ στους
Χορεσμίους Τούρκους, ο πάπας Ιννοκέντιος Δ’ συγκαλεί μεγάλη εκκλησιαστική σύνοδο στη Λυών
(1245). Εκεί φτάνουν και οι αντιπροσωπίες των σταυροφόρων της Παλαιστίνης καλώντας σε
βοήθεια. Ο πάπας κηρύσσει νέα σταυροφορία, αλλά δεν βρίσκει άμεση ανταπόκριση. Οι ηγεμόνες
της Ευρώπης βρίσκονται σε έντονες διαμάχες μεταξύ τους (π.χ. αγγλογαλλικός πόλεμος) και ο
ίδιος ο πάπας συνεχίζει με φανατισμό τον πόλεμο κατά του Φρειδερίκου του Β’ στην Ιταλία.
Σταυροφόροι στην Ανατολή.
8. Μόνο όταν στέφθηκε βασιλιάς της
Γαλλίας ο Λουδοβίκος Θ’ άλλαξε η
κατάσταση. Ο γάλλος μονάρχης, παρά
τις αντιρρήσεις της αυλής του,
αποφάσισε να εκστρατεύσει για την
απελευθέρωση των Αγίων Τόπων. Ο
πάπας επέβαλλε την καθιερωμένη
φορολογία που συνηθιζόταν πριν τις
σταυροφορίες για συγκέντρωση
εφοδίων, και κάλεσε πλέον σε επίσημη
σταυροφορία.
9. Ο Λουδοβίκος ήταν το αντίθετο του Φρειδερίκου Β’. Αφοσιωμένος χριστιανός και πεπεισμένος
σταυροφόρος, δεν είχε χρόνο για ίντριγκες και ύπουλα κτυπήματα. Χρειάστηκε τρία χρόνια για
να προετοιμαστεί. Έκλεισε ειρήνη με την Αγγλία, εξασφάλισε τα πλοία της Γένοβας και της
Μασσαλίας για τη μεταφορά του, συγκέντρωσε επαρκή χρήματα και πήρε μαζί του το άνθος
της γαλλικής ιπποσύνης (gendarmerie), ανάμεσά τους και τα τρία αδέρφια του. Τον Αύγουστο
του 1248 επιβιβάστηκε στα γενοβέζικα πλοία στη Μασσαλία. Τον ακολούθησε η σύζυγος του
και μικρό τμήμα Άγγλων υπό τον Γουίλιαμ του Σαλίσμπουρυ. Η συνολική του δύναμη έφτανε
στις 15.000 άνδρες.
Ο γάλλος βασιλιάς
Λουδοβίκος Θ’ πλέει
προς τους Αγίους
Τόπους μαζί με τη
σύζυγο και τα
αδέρφια του, Κάρολο
του Ανζού, Αλφόνσο
του Πουατιέ και
Ροβέρτο του Αρτουά.
Ο βασιλιάς φέρει
φωτοστέφανο, καθώς
σύντομα μετά τα
θάνατό του (1270)
ανακηρύχτηκε άγιος
της Καθολικής
Εκκλησίας. Εικόνα
χειρογράφου.
10. Οι σταυροφόροι έφτασαν στην Κύπρο το Σεπτέμβριο και αποφάσισαν να χτυπήσουν και
αυτοί στην Αίγυπτο, όπως είχε γίνει παλαιότερα. Έμειναν στη μεγαλόνησο ως την άνοιξη του
1249 επισκευάζοντας τα πλοία τους που αποτελούνταν από 1600 ιστιοφόρα και 120 μεγάλα
πλοία. Ο συνολικός στρατός που συγκεντρώθηκε έφτασε τις 50.000 πεζούς και ιππείς.
Ο γάλλος βασιλιάς
Λουδοβίκος Θ’ και ο
μεγάλος στρατός του
φθάνουν στην Κύπρο. Ο
Λουδοβίκος ήταν ίσως ο
πιο αγνός σταυροφόρος
ηγέτης που ξεκίνησε από
τη Δύση μετά τον Ριχάρδο
τον Λεοντόκαρδο. Εικόνα
από πολύ μεταγενέστερο
χειρόγραφο.
11. Ο αιγύπτιος σουλτάνος Εγιούπ ετοιμάστηκε
για άμυνα, όμως με την πρώτη τους έφοδο οι
σταυροφόροι καταλαμβάνουν τη Δαμιέττη
στις 6 Ιουνίου του 1249. Εκεί ο Λουδοβίκος
κωλυσιέργησε περιμένοντας την άφιξη του
αδερφού του Αλφόνσο του Πουατιέ που
έφτασε τέσσερις μήνες μετά και απώλεσε το
πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού. Η
καθυστέρηση σε εχθρικό έδαφος
αποδείχθηκε ολέθριο σφάλμα, όπως είχε
γίνει και στην Ε’ Σταυροφορία. Σε όλο αυτό
το διάστημα οι δυο αντίπαλοι περιορίζονταν
σε αψιμαχίες που είχαν ως μόνο αποτέλεσμα
τις εκατέρωθεν αιχμαλωσίες μεμονωμένων
στρατιωτών. Ο Εγιούπ βρήκε χρόνο να
ανασυνταχθεί την ώρα που ο Λουδοβίκος
ξεκινούσε πορεία εναντίον της Αλεξάνδρειας
μέσα από τα πολλά κανάλια του Νείλου.
Όμως ο ικανός σουλτάνος πέθανε αιφνίδια.
Η χήρα Σαζάρ έστειλε μήνυμα στο γιο τους
Τουράν σαχ που βρισκόταν στη Συρίανα
επιστρέψει και να αναλάβει το θρόνο.
Ο γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος Θ’ και ο
γαλλικός στρατός αποβιβάζονται στη Δαμιέττη
και την κατακτούν μετά από σύντομη πολιορκία.
Εικόνα από πολύ μεταγενέστερο χειρόγραφο.
12. Συγχρόνως, ο αδερφός του βασιλιά, Ρομπέρ του Αρτουά, εκστράτευσε με 15
χιλιάδες γάλλους και τους Ναΐτες και Λαζαρίτες κατά της βασιλικής πόλης Αλ
Μανσούρα τον Φεβρουάριο του 1250. Την αρχηγία του αιγυπτιακού στρατού
ανέλαβαν εκτάκτως μετά από εντολή της Σαζάρ οι μαμελούκοι στρατηγοί Φαρίς
και Μπαϊμπάρς, που για πρώτη φορά εμφανίζονται στο προσκήνιο. Το ευφυές
σχέδιό τους οδήγησε τους σταυροφόρους τεχνηέντως μέσα στην δήθεν αφύλακτη
πόλη. Τότε, οι Γάλλοι βρέθηκαν αιφνιδίως πολιορκούμενοι από 70 χιλιάδες
μουσουλμάνους, πολλοί από τους οποίους ήταν κρυμμένοι στην πόλη. Η
καταστροφή ήταν ολοκληρωτική.
Η 11η Φεβρουαρίου 1250
αποτέλεσε μια από τις
μελανότερες σελίδες στην
ιστορία του γαλλικού στρατού
και φυσικά των σταυροφοριών,
αφού τότε έλαβε χώρα η σφαγή –
διότι περί αυτού επρόκειτο – της
Μανσούρα. Στην εικόνα του
χειρογράφου σκηνή μάχης
μεταξύ σταυροφόρων και
μουσουλμάνων κατά τον 13ο αι.
13. Σχεδόν όλοι οι χριστιανοί σκοτώθηκαν, ενώ μόνο 5 Ναΐτες σώθηκαν από τον όλεθρο. Με ένα
κτύπημα οι μουσουλμάνοι είχαν διαλύσει τον πανίσχυρο γαλλικό στρατό και τον υπερόπτη
αρχηγό του που έπεσε στη μάχη.
Οι Γάλλοι αποκλεισμένοι στη Μανσούρα προσπαθούν μάταια να αμυνθούν στις
υπέρτερες δυνάμεις των Σαρακηνών.
14. Ο Τουράν Σαχ έφτασε στην πόλη στις 27 Φεβρουαρίου και ανέλαβε τα ηνία. Αμέσως διέταξε
καταδίωξη των υπολοίπων χριστιανών που βρίσκονταν σε πορεία με τον βασιλιά τους.
Απέκλεισε την οδό της επιστροφής στη Δαμιέττη ρίχνοντας πλοία στο Νείλο που απέκλεισαν
όλα τα περάσματα του μεγάλου ποταμού, ενώ το μεγάλο του στράτευμα πλησίαζε τους
αποδυναμωμένους σταυροφόρους. Κάποιες προσπάθειες του Λουδοβίκου για συνθηκολόγηση
με αμοιβαία ανταλλαγή Δαμιέττας και Ιερουσαλήμ έπεσαν στο κενό αφού ο νέος σουλτάνος
έβλεπε τη χρυσή ευκαιρία να αφανίσει του σταυροφόρους.
Μάχη Μουσουλμάνων και Χριστιανών.
15. Οι τελευταίοι ήταν τώρα παντελώς κυκλωμένοι και αποκομμένοι από την οδό της σωτηρίας
προς τη θάλασσα, συγχρόνως δε κτυπημένοι από τις συνήθεις ασθένειες του ανθυγιεινού
κλίματος στο Νείλο.
Η Αίγυπτος αποδείχθηκε ξανά αξεπέραστο εμπόδιο για τους
πολεμιστές από την Ευρώπη και έβαλε εκ νέου ταφόπλακα στα
όνειρά τους για επικράτηση του Σταυρού επί της Ημισελήνου στα
πεδία των μαχών της Εγγύς Ανατολής.
16. Στις 5 Απριλίου 1250 ο Λουδοβίκος ξεκινά
τη μακρά πορεία οπισθοχώρησης προς τη
Δαμιέττη, μέσα σε αφιλόξενο έδαφος και
ενώ, χωρίς να το γνωρίζει, η οδός της
επιστροφής έχει ήδη αποκοπεί από τα
ποταμόπλοια των Αιγυπτίων. Πράγματι,
την επόμενη μέρα δέχεται αιφνιδιαστική
επίθεση από το σύνολο του μουσουλμανικού
στρατού που έχει περικυκλώσει τους
Γάλλους στο Φαρίσκουρ. Ο βασιλιάς μαζί
με πολλούς ευγενείς και τους δυο εν ζωή
αδερφούς του, Κάρολο και Αλφόνσο,
συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι μετά από
συντριπτική ήττα και απώλειες χιλιάδων
ανδρών.
Η συντριβή των σταυροφόρων κατά την
επιστροφή τους στη Δαμιέττη. Αξίζει να
παρατηρήσει κανείς ότι ο μεσαιωνικός
εικονογράφος αποδίδει σωστά την πολεμική
τακτική των μουσουλμάνων η οποία συνίσταται
στην τόξευση των βαριά θωρακισμένων εχθρών
από έφιππους τοξότες που περικύκλωναν το
δυσκίνητο φραγκικό στρατό.
17. Ελάχιστοι γυρνούν στη Δαμιέττη την οποία υπερασπίζει η βασίλισσα Μαργαρίτα της
Προβηγκίας με μικρό μέρος των γαλλικών δυνάμεων.
18. Ο Τουράν τους φυλακίζει, σε καλές συνθήκες, και συμφωνεί να απελευθερώσει το Λουδοβίκο
έναντι λύτρων 400 χιλιάδων χρυσών νομισμάτων και την επιστροφή της Δαμιέττης – μια
συμφωνία λογική για τους πολέμους της εποχής στους οποίους μεγαλύτερη σημασία είχε η
σύλληψη του εχθρού για λύτρα, παρά ο φόνος του στη μάχη. Συμφωνήθηκε επίσης να
απελευθερωθούν και τα αδέρφια του. Η απελευθέρωση όμως καθυστερεί γιατί, στο μεταξύ
λαμβάνουν χώρα ιστορικά πολιτικά γεγονότα στην Αίγυπτο.
Ο θυρεός του Αλφόνσου δούκα του Πουατιέ και
της Τουλούζης, γιου του βασιλιά Λουδοβίκου Η’,
περιέχει τα σύμβολα της γαλλικής δυναστείας
(χρυσοί κρινανθοί σε μπλε φόντο) από την πλευρά
του πατέρα του, και της ισπανικής βασιλικής
οικογένειας της Καστίλλης (χρυσά κάστρα σε
κόκκινο φόντο) από την πλευρά της μητέρας του
Μπλάνς. Ο Αλφόνσο, πάντα κοντά στον αδερφό
του στις μεγάλες του εκστρατείες εντός κι εκτός
Γαλλίας, συμμετείχε και στις δυο σταυροφορίες
του μεγαλύτερου αδερφού του και πέθανε
επιστρέφοντας από την Η’ Σταυροφορία στις 21
Αυγούστου 1271, λίγους μήνες μετά το θάνατο του
αδερφού του.
19. Το επίλεκτο στρατιωτικό σώμα των
Μαμελούκων (απελευθερωμένοι
δούλοι τουρκικής καταγωγής κυρίως,
που αποτελούσαν την αιχμή του
δόρατος του μουσουλμανικού στρατού
και στελέχωναν την προσωπική
σωματοφυλακή του σουλτάνου)
επαναστατεί και δολοφονεί τον νεαρό
Τουράν σαχ – τελευταίο Αγιουβίδη
σουλτάνο της δυναστείας που ίδρυσε ο
Σαλαντίν – καταλαμβάνοντας την
εξουσία. Ηγέτες τους ήταν οι
περίφημοι στρατηγοί Κουτούζ ιμπν
Αβδουλάχ που προσωρινά κατέλαβε
το σουλτανικό θρόνο, και ο Ρουκν αντ-
Ντιν Μπαϊπάρς που σύντομα θα
γινόταν ο νέος μεγάλος ηγέτης του
μουσουλμανικού κόσμου.
20. Τελικά, ο Λουδοβίκος, που
βίωσε τα γεγονότα στο
παλάτι του Καΐρου από
πρώτο χέρι ως αιχμάλωτος,
απελευθερώθηκε στις 6
Μαΐου 1250, την επομένη
του πραξικοπήματος, και
αμέσως επιστρέφει και τη
Δαμιέττη. Τα υπολείμματα
του γαλλικού στρατού (12
χιλιάδες) φτάνουν σε λίγες
μέρες στην Άκρα. Εκεί ο
γάλλος βασιλιάς έμεινε τρία
χρόνια προσπαθώντας να
πετύχει την απελευθέρωση
των Αγίων Τόπων, αλλά και
των χριστιανών
αιχμαλώτων.
Η πόλη –λιμάνι της Άκρα, η πρωτεύουσα του βασιλείου της Ιερουσαλήμ από τα 1191 ως το 1291, όπως
δείχνει σήμερα στο κομμάτι που αντιστοιχεί στην μεσαιωνική πόλη.
21. Ζητούσε βοήθεια από την Ευρώπη,
πιστεύοντας ότι θα μπορούσε να
εκμεταλλευτεί το διχασμό του
ισλαμικού κόσμου, αλλά δεν
κατόρθωσε τίποτε. Έτσι, το 1254
και αφού ενίσχυσε τις οχυρώσεις
των παραλιακών πόλεων, φεύγει
για την Ευρώπη. Την ίδια εποχή, ο
περίφημος Μογγόλος στρατηγός
Χουλαγκού, εγγονός του θρυλικού
Τζένγκις Χαν, σάρωνε τη
Μεσοποταμία και τη Συρία και το
1258 κατέλαβε τη Βαγδάτη, τη
μεγάλη πόλη του μουσουλμανικού
κόσμου.
22. Αυτό που ακολούθησε ήταν κάτι
που ελάχιστοι είχαν ξαναζήσει,
γιατί ελάχιστοι πάντα γλίτωναν
για να αφηγηθούν τι συνέβαινε
σε μια πόλη που έπεφτε στα
χέρια των Μογγόλων. Ο
πληθυσμός εξολοθρεύτηκε
ολοσχερώς (ίσως 80.000 θύματα)
ή εξανδραποδίστηκε, ενώ η
πόλη, στολίδι της Ανατολής και
«ο έτερος οφθαλμός του
κόσμου», όπως έλεγαν οι
Βυζαντινοί Έλληνες,
ισοπεδώθηκε μετά από άγρια
λεηλασία που ξεπέρασε και
εκείνη της Πόλης το 1204.
23. Το 1260 οι Μαμελούκοι κατάφεραν να αναχαιτίσουν τους ως τότε αήττητους Μογγόλους στη
μάχη του Άιν Ζαλούτ κοντά στη Ναζαρέτ, ενώ ετοιμαζόντουσαν να εισβάλλουν στην Αίγυπτο
με 10.000 ασιάτες ιπποτοξότες και αρκετούς χριστιανούς υποτελείς στον στρατό τους, τη
μόνη περιοχή που ως τότε τους διέφευγε (είχαν καταστήσει υποτελή τα σταυροφορικά
κράτη, τα χριστιανικά κράτη του Καυκάσου, το σελτζουκικό σουλτανάτο του Ρουμ και είχαν
είδη κατακτήσει όλη την υπόλοιπη Μέση Ανατολή και Κεντρική Ασία).
24. Μετά την ανέλπιστη νίκη τους οι
Μαμελούκοι γίνονται οι κύριοι
της Συρίας και, καθώς είναι
ανελέητοι και γεμάτοι
αυτοπεποίθηση, κάνουν γενική
επίθεση στα σταυροφορικά κράτη
η οποία συνοδεύεται από μαζικές
σφαγές χριστιανών. Το 1265
πέφτουν η Καισάρεια, η Χάιφα
και το Αρσούφ, μερικά από τα
τελευταία προπύργια των
σταυροφόρων, και ο πληθυσμός
τους σφαγιάζεται είτε
παραδίδεται είτε όχι.
25. Το 1266 καταλαμβάνουν το στρατηγικής σημασίας κάστρο του Σαφάντ βόρεια της λίμνης
Τιβεριάδας, το οποίο ανήκε στους Ναΐτες (Knights Templar). Ο δρόμος για νότιες τις ακτές
της Παλαιστίνης είναι ανοικτός.
Το κάστρο Σαφάντ στη Γαλιλαία.
26. Μια πρώτη έφοδος των
μουσουλμάνων κατά της Άκρας,
πρωτεύουσας του βασιλείου της
Ιερουσαλήμ από το 1191,
αποκρούεται καθώς οι επιτιθέμενοι
δεν διαθέτουν ακόμη αρκετές
πολιορκητικές μηχανές.
27. Την ίδια στιγμή τα μικροσκοπικά σταυροφορικά κράτη σπαράζονται ακόμη από δυναστικές
διαμάχες, αλλά και πλήρωναν την λυσσαλέα σύγκρουση μεταξύ Βενετών και Γενοβέζων για
την κυριαρχία στους εμπορικούς δρόμους της Ανατολής.
Πάνω: Γενοβέζικο πλοίο του Ύστερου
Μεσαίωνα.
Δεξιά: Βενετοί στρατιώτες της εποχής των
Σταυροφοριών.
28. Επόμενος στόχος του Μπαϊμπάρς είναι η Γιάφα που καταλαμβάνεται το 1268 μετά το θάνατο
του Ιωάννη του Ιμπελίν, ηγεμόνα της περιοχής, με τον οποίο είχε συναφθεί ειρήνη για όσο
ζούσε. Την ίδια χρονιά έπεσε και το σπουδαίο κάστρο Μποφόρ που υπεράσπιζαν οι Ναϊτες.
Όψη της πόλης –λιμάνι της Γιάφφα στην παλαιστινιακή ακτή. Η πόλη ήταν μεγάλο χριστιανικό
προπύργιο για ενάμιση αιώνα και η πτώση της αποτέλεσε ακόμη μια μαχαιριά στο βασίλειο της
Ιερουσαλήμ.
29. Το 1268 καταλαμβάνεται από τους αεικίνητους Μαμελούκους και η περίφημη Αντιόχεια,
έδρα της ομώνυμης ηγεμονίας που ιδρύθηκε από τους Νορμανδούς ιππότες το 1098 στα
πλαίσια της πρώτης σταυροφορίας. Την άμυνα της πόλης διεύθυνε ο κοντόσταβλος Σιμόν
Μανσέλ, αφού ο πρίγκιπας Βοημούνδος Στ’ διέμενε στην Τρίπολη. Μετά από μια
αποτυχημένη έξοδό του με τους λιγοστούς ιππότες του η οποία του στοίχισε τη σύλληψή του,
ο Μπαϊμπάρς διέταξε γενική έφοδο.
Χρωματισμένες φιγούρες Μαμελούκων στρατιωτών (1250-1500).
30. Η σφαγή του χριστιανικού
πληθυσμού – περίπου 40 χιλιάδες
άνθρωποι κυρίως ελληνικής και
αρμενικής καταγωγής – ήταν γενική
κατόπιν σουλτανικής διαταγής. Το
σταυροφορικό αυτό κράτος έπαψε
να υπάρχει μετά από 170 χρόνια
θυελλώδους παρουσίας στην
Ουτρμέρ και υπό νορμανδική,
κυρίως, ηγεμονία.
Ο εξανδραποδισμός του χριστιανικού
πληθυσμού της Αντιόχειας μετά την
άλωση του 1268. Σε αντίθεση με τους
φατιμίδες και αγιουβίδες ηγέτες και
στρατιώτες (12ος – 13ος αι), που σπάνια
προέβαιναν σε ακρότητες, οι Μαμελούκοι
του Μπαϊμπάρς και των διαδόχων του
(1250 και εξής) κατάσφαζαν μαχητές και
αμάχους σε κάθε πόλη ή κάστρο που
καταλάμβαναν, με ελάχιστες εξαιρέσεις.
31. Τον Απρίλιο του 1271 έπεσε το πλέον ισχυρό σταυροφορικό κάστρο της Ανατολής, το περίφημο
Κρακ των Ιπποτών στη Συρία, που το υπεράσπιζε από το 1142 το μοναστικό-στρατιωτικό τάγμα του
Αγίου Ιωάννη (Hospitallers). Οι Μαμελούκοι έβαλαν συνεχώς με πολιορκητικές μηχανές και
υπονόμευαν τα τείχη ωστώσω οι ιππότες αμύνονταν σθεναρά στο εσωτερικό κάστρο. Οι
υπερασπιστές τελικά παραδόθηκαν έντιμα μετά από 40 ήμερη πολιορκία. Ο Μπαϊμπάρς τούτη τη
φορά δεν διέταξε σφαγή των υπερασπιστών και των χωρικών που έβρισκαν εκεί καταφύγιο.
Το εκπληκτικό Κράκ των
Ιπποτών (Krak des Chevaliers)
έσχατο προπύργιο των
χριστιανών στη Συρία.
32. Πάνω: Το σχέδιο του κάστρου Κρακ στη Συρία.
Δεξιά: Μοντέλο Ιωαννίτη ιππότη στους Αγίους Τόπους. Οι μοναχοί – πολεμιστές φορούσαν μαύρα σε
ένδειξη πένθους για τη σταύρωση του Κυρίου και αποτελούσαν μαζί με του Ναΐτες την ελίτ των
χριστιανών μαχητών της Ουτρμέρ. Και τα δυο τάγματα πολέμησαν ως το τέλος τους μουσουλμάνους.
33. Η εσωτερική κατάσταση στο Βασίλειο της Ιερουσαλήμ
Μετά τη λήξη του Πολέμου των Λομβαρδών τα ηνία στην Ουτρεμέρ πήραν ξεκάθαρα οι
ντόπιοι βαρόνοι που εξέλεγαν τους αντιβασιλείς. Έτσι, ενώ ο τίτλος παρέμενε στην
οικογένεια Χοχενστάουφεν, την πραγματική εξουσία δεν άσκησαν ποτέ οι γερμανοί βασιλείς,
αλλά οι γηγενείς σταυροφόροι και οι βασιλείς της Κύπρου των Λουζινιάν, σύμμαχοι των
ντόπιων βαρόνων. Ο Κορράδος Γ’ διαδέχθηκε τον πατέρα του το 1245 και διατήρησε –
ονομαστικά –τον τίτλο ως το θάνατό του το 1268, χωρίς ποτέ να επισκεφτεί την Ανατολή.
Το κάστρο Μιραμπέλ κοντά τη Γιάφα ήταν οχυρό των βαρόνων Ιμπελίν από τα 12ο αι.
34. Την αντιβασιλεία σε αυτό το διάστημα άσκησαν οι πριγκίπισσες Πλαιζάνς της Αντιόχειας
(1254-1261) και Ιζαμπέλλα της Κύπρου και Αντιόχειας (1261-1264). Τελευταίος αντιβασιλέας,
ως τα θάνατο του νεαρού Κορράδου, ήταν ο Ούγος της Αντιόχειας (1264-1268). Ο τελευταίος
αναγορεύτηκε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ το έτος πτώσης της Αντιόχειας και θανάτου του
Κορράδου (1268). Πλέον ο τίτλος βρισκόταν στα χέρια των ευγενών της Ανατολής μετά από
μισό αιώνα και θα παρέμενε σε αυτούς ως το τέλος.
Έφιππος Ιωαννίτης με
τη σημαία του
Τάγματος και πεζοί
Ναϊτες στα τέλη του
13ου αι. Οι ιππότες
των μοναστικών
ταγμάτων παρέμειναν
ως το τέλος οι πλέον
επίλεκτες δυνάμεις
των χριστιανών
απέναντι στον τυφώνα
των Μαμελούκων.
Μινιατούρες
χρωματισμένες.
35. Στο πριγκιπάτο της Αντιόχειας – Τρίπολης οι χριστιανοί είχαν πλέον φτάσει στα όρια της αντοχής
τους. Οι εισβολές των Χωρεσμίων και κυρίως η αναδυόμενη δύναμη των Μαμελούκων έγερναν
οριστικά την πλάστιγγα υπέρ του Ισλάμ. Οι ηγέτες του κράτους αυτού το αντιλήφθηκαν έγκαιρα
όμως δεν μπορούσαν πλέον να λάβουν άλλες ενισχύσεις από τη Δύση ή την υπόλοιπη Ουτρεμέρ
που περνούσε ανάλογα δύσκολες στιγμές.
Χριστιανοί εναντίον μουσουλμάνων. Μεσαιωνικό φεστιβάλ.
36. Προτελευταίος ηγέτης ήταν ο Βοημούνδος Στ’, γιος του Βοημούνδου Ε’ και της Λουτσιάνα ντι
Σένι, ανιψιάς του πάπα από τον οποίο περίμεναν μάταια βοήθεια. Ο Βοημούνδος, που διέμενε
μόνιμα στην Τρίπολη, ανέβηκε στην εξουσία το 1252, παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Σίβυλλα
της Αρμενίας σε μια προσπάθεια να ενωθούν οι δυνάμεις των γειτονικών χριστιανικών κρατών,
όμως δεν μπόρεσε να αποτρέψει την καταστροφή μέρους του βασιλείου του το 1268. Παρέμεινε
τιτουλάριος πρίγκιπας της Αντιόχειας σε εξορία ως το 1275, ενώ συγχρόνως διατηρούσε και τον
τίτλο του κόμη της Τρίπολης που ήταν ακόμη ελεύθερη. Θα τον διαδεχθεί ο γιος του
Βοημούνδος Ζ’, ο τελευταίος ηγεμόνας της Αντιόχειας –Τρίπολης.
Οι Μαμελούκοι τιμωρούν τους Αρμένιους συμμάχους του Βοημούνδου καταστρέφοντας την
πόλη Μάρι στην Κιλικία το 1266. Η σειρά της Αντιόχειας θα ερχόταν δυο χρόνια αργότερα.
37. Κόμητες της Έδεσσας (1098-1150)
Baldwin I de Bouillon (1098–1100)
Baldwin II (1100–1118)
Tancred, πρίγκιπας της Γαλιλαίας ως «αντιβασιλέας», με τον Richard του Salerno σαν κυβερνήτη
(1104–1108)
Joscelin I de Courtenay (1118–1131)
Joscelin II de Courtenay (1131–1150, πέθανε το 1159 έχοντας απολέσει την κομητεία)
Η Έδεσσα πέφτει το 1144 στους Μουσουλμάνους Ζενγκίδες και ο επόμενος κόμης είναι
τιτουλάριος
Joscelin III de Courtenay , τιτουλάριος κόμης από το 1159 ως το 1187
38. Πρίγκιπες της Αντιόχειας (1098–1268)
Bohemond I (1098–1111 ): Γεννήθηκε το 1058 στο San Marco Argentano της Καλαβρίας και ήταν γιος του
Ροβέρτου Γυισκάρδου, δούκα της Απουλίας και της Καλαβρίας. Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Constance της
Γαλλίας το 1106 και πέθανε στις 3 Μαρτίου 1111 στο Μπάρι.
Τancred : Πρίγκιπας της Γαλιλαίας. Ήταν ανιψιός του Βοημούνδου και ανέλαβε «αντιβασιλέας» και
κυβερνήτης κατά τα έτη 1100-1103 και 1105-1115, οπότε και ο Βοημούνδος απουσίαζε από την Αντιόχεια.
Bohemond II (1111–1130): Γεννήθηκε το 1108 στην Απουλία. Γιος του Βοημούνδου Α’ και της
Κωνσταντίας. Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Αλίκη της Ιερουσαλήμ το 1126 και απέκτησαν μια κόρη. Πέθανε το
1130 στην Κιλικία.
Roger του Salerno: «Αντιβασιλέας» και κυβερνήτης κατά τα έτη 1112–1119
Βασιλιάς Baldwin II της Ιερουσαλήμ: «Αντιβασιλέας» και κυβερνήτης κατά τα έτη 1119–1126 και 1130–
1131.
Constance (1130–1163): Γεννήθηκε το 1127 και ήταν κόρη του Βοημούνδου Β’ και της Αγνής της
Ιερουσαλήμ. Παντρεύτηκε τον Raymond του Πουατιέ ο οποίος έγινε πρίγκιπας το 1136-1149 και μαζί
απέκτησαν 3 παιδιά. Έπειτα παντρεύτηκε τον Raynald του Châtillon ο οποίος έγινε πρίγκιπας το 1153-1163
και μαζί απέκτησαν μια κόρη.
Βασιλιάς Fulk της Ιερουσαλήμ: «Αντιβασιλέας» και κυβερνήτης κατά τα έτη 1131–1136.
39. Raymond (1136–1149): Γεννήθηκε το 1115 στο Πουατιέ της Ακουιτανίας και ήταν γιος του Γουλιέλμου Θ’
της Ακουιτανίας. Παντρεύτηκε την Κωνσταντία της Αντιόχειας το 1136 και απέκτησαν 3 παιδιά. Πέθανε το
1149 στη Συρία.
Raynald (1153–1163): Γεννήθηκε το 1125 στο Σατιγιόν . Παντρεύτηκε την Κωνσταντία της Αντιόχειας το
1153 και απέκτησαν 1 παιδί. Αιχμαλωτίστηκε το 1163 και απελευθερώθηκε το 1175. Το 1175 παντρεύτηκε την
Στεφανία, Λαίδη της Υπεριορδανίας . Πέθανε το 1187 μετά τη μάχη στο Χαττίν.
Bohemond III (1163–1201): Γεννήθηκε το 1144 στην Αντιόχεια και ήταν γιος του Ραϋμόνδου του Πουατιέ
και της Κωνσταντίας. Παντρεύτηκε την Orguilleuse d'Harenc το 1169 και απέκτησαν δυο γιους. Το 1176
παντρεύτηκε την θεοδώρα Κομνηνή και απέκτησαν δυο παιδιά. Το 1181 παντρεύτηκε την Σίβυλλα και
απέκτησαν δυο παιδιά. Ήρθε σε τέταρτο γάμο με την Ισαβέλλα της Ιερουσαλήμ το 1199 και απέκτησαν έναν
γιο.
Raymond IV, Count of Tripoli: «Αντιβασιλέας» και κυβερνήτης κατά τα έτη 1193–1194.
40. Βohemond IV (1201-1216 και 1219-1233): Γεννήθηκε το 1172 και ήταν γιος του Βοημούνδου Γ ‘ και της
Οργκιλέζ. Παντρεύτηκε την Plaisance το 1198 με την οποία απέκτησαν 6 παιδιά. Το 1218 παντρεύτηκε την
πριγκίπισσα Melisende της Ιερουσαλήμ και απέκτησαν 3 κόρες. Πέθανε το 1233.
Raymond-Roupen (1216-1219): Γεννήθηκε το 1199 και ήταν γιος του Ραϋμόνδου Δ ‘ της Τρίπολης και της
Αλίκης της Αρμενίας. Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Helvis της Κύπρου το 1210 και απέκτησαν δυο κόρες.
Πέθανε το 1221 στην κιλικιακή Αρμενία.
Bohemond V (1233-1252) : Γεννήθηκε το 1199 και ήταν γιος του Βοημούνδου Δ ‘και της Plaisance.
Παντρεύτηκε την Alice της Καμπανίας το 1225. Το 1235 παντρεύτηκε τη Luciana di Segni και απέκτησαν δυο
παιδιά. Πέθανε στην Αντιόχεια το 1252.
Bohemond VΙ (1252-1268): Γεννήθηκε το 1237 και ήταν γιος του Βοημούνδου Ε ‘ και της Luciana di Segni .
Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Σίβυλλα της Αρμενίας το 1254 και απέκτησαν 4 παιδιά. Πέθανε το 1275, 7
χρόνια μετά την πτώση της πόλης στους Μαμελούκους.
41. Τιτουλάριοι Πρίγκιπες της Αντιόχειας (1268-1457)
Bohemond VΙ (1268-1275): Γεννήθηκε το 1237 και ήταν γιος του Βοημούνδου Ε ‘ και της Luciana di Segni .
Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Σίβυλλα της Αρμενίας το 1254 και απέκτησαν 4 παιδιά. Πέθανε το 1275, 7 χρόνια μετά
την πτώση της πόλης στους Μαμελούκους κατέχοντας τον τίτλο του πρίγκιπα παρότι έχασε το πριγκιπάτο.
Bohemond VΙΙ (1275-1287): Γεννήθηκε το 1261 και ήταν γιος του Βοημούνδου Στ ‘ και της Σίβυλλας της Αρμενίας.
Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Margaret της Άκρα και πέθανε το 1287.
Lucia (1287-1299): Γεννήθηκε το 1278 και ήταν κόρη του Βοημούνδου Στ ‘ και της Σίβυλλας της Αρμενίας.
Παντρεύτηκε τον Φίλιππο της Οζέρ και πέθανε το 1299.
Από το 1300 ο τίτλος περνά στους βασιλείς της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ
Marguerit (1300-1308): Γεννήθηκε το 1244 και ήταν κόρη του Ερρίκου του Πουατιέ και της Ισαβέλλας της Κύπρου.
Παντρεύτηκε τον Φίλιππα της Οζέρ και πέθανε το 1299. Παντρεύτηκε τον Jean de Montfort το 1268. πέθανε το
1308.
John I Lusignan (1364-1375): Γεννήθηκε το 1329 και ήταν γιος του Ούγου Δ’, βασιλέα της Κύπρου και της Αλίκης
Ιμπελίν. Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Κωνσταντία της Σικελίας το 1434 και απέκτησαν ένα γιο.
John IΙ Lusignan (1432-): Hταν γιος του Ιανού, βασιλέα της Κύπρου και της Σαρλότ της Βουρβώνης. Παντρεύτηκε
την Αμαδέα Παλαιολογίνα του Μονφερά και αργότερα την Ελένη Παλαιολογίνα . Πέθανε το 1458.
John IΙΙ da Coimbra (1456-): Γεννήθηκε το 1431 και ήταν γιος του ινφάντη Πέτρου, δούκα της Κοΐμπρα και της
Ισαβέλλας του Ουργέλ. Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Σαρλότ της Κύπρου το 1456 και πέθανε το 1457 στην Κύπρο.
42. Οι αξιωματούχοι του Πριγκιπάτου της Αντιόχειας (1099-1268)
Κοντόσταυλος (Constable)
Robert (1098)
Richard (1101-1114), perhaps only titularly
Adam (1101-1114)
Rainauld Mansoer (1126-1134)
Walter de Surdeval (1134-1135)
Roger des Monts (1140-1149)
Archembauld (1153)
Geoffrey Sourdain (1154)
Guiscard de l'Île (1170-1172)
Baldwin (1174/5)
Rainald (1179)
Ralph des Monts (1186-1194)
Roger des Monts (1194-1216)
Robert Mancel (1207-1219)
Simon Mancel (1262)
43. Στρατοπεδάρχης ή Μαρεσάλης (Marshal)
Raymond (1140)
Guarin Malmuz (1140-1160)
William Tirel (1149-1169)
William de Cava (1175-1186)
Bartholomew Tirel (1186-1191)
Hugh Flauncurt (1193/1200)
Thomas (1200-1231)
Basil (1210)
Bartholomew Tirel (1262)
Σενεσάλης (Seneschal)
Eschivard de Sarmenia (1149-1169)
Gervais de Sarmenia (1181-1199)
Acharie de Sarmenia (1216-1251)
Peter de Hazart (1262)
44. Κουβικουλάριος (Chamberlain)
Trigaud (1138)
Basil (1140)
Peter (1151-1172)
William (1163)
Raymond de Gibelet (1174)
Oliver (1179-1190)
Simon Burgevin (1195)
Simon (1215-1216)
Τραπεζοκόμος (Butler)
Martin de Margat (1140-1144)
Peter Salvarici (1149)
William de Moci (1169)
Paganus (1210)
Julien le Jaune (1216)
45. Καγκελάριος (Chancellor)
Walter (1114)-1122)
Ralph (1127)
Franco (1133-1135)
Eudes (1140-1143)
John (1149)
Walt (1154)
Geoffrey (1154-1155)
Bouchard (1155)
Bernard (1163-1170)
William (1172)
John (1177-1183)
Albert (1186)-1200), αρχιεπίσκοπος του Ταύρου
John of Corbonio (1203-1205), ίσως και constable και chancellor της Τρίπολης
Jourdain (1215-1216)
John (πριν το1225)
Geoffrey (1241)
William (1262)
Βάιλος (Bailiff)
Raimond de Poitiers (1195 – δολοφονήθηκε στην Tortosa, 1213), γιος του Bohemond IV της
Αντιόχειας
46. Βασιλείς της Ιερουσαλήμ (1099-1291)
Godfrey (1099–1100): Γεννήθηκε το 1060 στη Boulogne-sur-Mer της Γαλλίας και ήταν γιος του
Eustace II, κόμη της Βουλώνης, και της Ida της Λορένης. Έλαβε τον τίτλο του Προστάτη του
Παναγίου Τάφου και πέθανε στις 18 Ιουλίου 1100 στην Ιερουσαλήμ.
Baldwin I (1100–1118): Γεννήθηκε το 1058 στη Boulogne-sur-Mer της Γαλλίας και ήταν γιος του
Eustace II, κόμη της Βουλώνης, και της Ida της Λορένης. Υπήρξε ο πρώτος κόμης της Έδεσσας και
διαδέχθηκε τον αδερφό του Γοδεφρείδο στην Ιερουσαλήμ μετά το θάνατό του. Έλαβε πρώτος
τον τίτλο του βασιλιά της Ιερουσαλήμ. Παντρεύτηκε διαδοχικά την Godehilde de Toeni, την Arda
της Αρμενίας και την Adelaide del Vasto χωρίς να αποκτήσει απογόνους. Πέθανε στις 2 Απριλίου
1118 στην Αίγυπτο.
Baldwin IΙ (1118–1131): Γεννήθηκε στη Boulogne-sur-Mer της Γαλλίας και ήταν γιος του Hugh I,
κόμη του Ρεθέλ, και της Melisende του Μοντλερύ. Διαδέχθηκε τον ξάδερφό του Βαλδουίνο Α'
στην κομητεία της Έδεσσας, όταν εκείνος έγινε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ και, εν συνεχεία, στο
θρόνο της Ιερουσαλήμ μετά το θάνατό του Βαλδουίνου. Παντρεύτηκε διαδοχικά την Morphia
της Μελιτήνης και απέκτησαν δυο κόρες. Πέθανε στις 21 Αυγούστου 1131 στην Ιερουσαλήμ .
47. Melisende (1131–1153): Γεννήθηκε το 1105 στην Ιερουσαλήμ και ήταν κόρη του βασιλιά
Baldwin II και της Morphia της Μελητίνης. Παντρεύτηκε τον κόμη Fulk του Ανζού το 1129 και
απέκτησαν δυο γιους. Πέθανε στις 11 Σεπτεμβρίου 1161 στην Ιερουσαλήμ.
Fulk (1131–1143): Γεννήθηκε το 1089 στην Angers της Γαλλίας και ήταν γιος του Φούλκ Δ' , κόμη
του Ανζού, και της Bertrande του Μοντφόρ. Παντρεύτηκε στη Γαλλία την Ermengrade του Μάιν
και απέκτησαν τέσσερα παιδιά. Το 1129 παντρεύτηκε την Μελισάνθη της Ιερουσαλήμ και με το
γάμο αυτό έγινε βασιλιάς το 1131, αμέσως μόλις η γυναίκα του κληρονόμησε το θρόνο. Μαζί
έκαναν δυο γιους. Πέθανε στις 13 Νοεμβρίου 1143 στην Άκρα.
Baldwin III (1143–1162): Γεννήθηκε το 1130 στην Ιερουσαλήμ και ήταν ο πρεσβύτερος γιος του
βασιλιά Φούλκ Α' της Ιερουσαλήμ και της βασίλισσας Μελισάνθης. Συμβασίλευσε με τη μητέρα
του ως το 1153 οπότε και την εκτόπισε ασκώντας έκτοτε μονοκρατορία. Παντρεύτηκε τη
Θεοδώρα Κομνηνή, ανιψιά του αυτοκράτορα Μανουήλ, το 1158 χωρίς να αποκτήσουν
απογόνους. Πέθανε στις 10 Φεβρουαρίου 1162 στην Βηρυτό.
Amalric I (1162–1174): Γεννήθηκε το 1136 στην Ιερουσαλήμ και ήταν o νεότερος γιος του
βασιλιά Φούλκ Α' της Ιερουσαλήμ και της βασίλισσας Μελισάνθης. Παντρεύτηκε την Agnes του
Courtenay το 1157 και απέκτησαν 3 παιδιά. Μετά από 10 χρόνια παντρεύτηκε τη Μαρία
Κομνηνή , ανιψιά του αυτοκράτορα Μανουήλ, με την οποία έκανε δυο παιδιά. Πέθανε στις 11
Ιουλίου 1174 στην Ιερουσαλήμ.
48. Baldwin IV (1174–1185): Γεννήθηκε το 1161 στην Ιερουσαλήμ και ήταν γιος του βασιλιά
Αμαλάριχου Α' της Ιερουσαλήμ και της Αγνής του Κουρτεναί. Πέθανε στις 16 Μαρτίου 1185 στην
Ιερουσαλήμ.
Baldwin V (1183–1186): Γεννήθηκε το 1177 στην Ιερουσαλήμ και ήταν γιος του William του
Montferrat και της Sibylla της Ιερουσαλήμ, αδερφής του βασιλιά Βαλδουίνου Δ'. Συμβασίλευσε
με το θείο του από το 1183 ως το 1185 αν και ανήλικος. Πέθανε τον Αύγουστο του 1186 στην
Ιερουσαλήμ.
Sibylla (1186–1190): Γεννήθηκε το 1157 στην Ιερουσαλήμ και ήταν κόρη του βασιλιά
Αμαλάριχου Α' της Ιερουσαλήμ και της Αγνής του Κουρτεναί καθώς και αδερφή του βασιλιά
Βαλδουίνου Δ'. Αρχικά παντρεύτηκε τον Γουλιέλμο του Μομφερά το 1176 και απέκτησαν ένα
γιο, τον μετέπειτα ανήλικο βασιλιά Βαλδουίνο Ε'. Αργότερα, το 1180, παντρεύτηκε τον Guy de
Lousignan και μαζί απέκτησαν δυο κόρες. Πέθανε στις 25 Ιουλίου 1190 στην Άκρα.
Guy Ι (1186–1192): Γεννήθηκε το 1150-1160 στο Λουζινιάν της Γαλλίας και ήταν γιος του κόμη
Hugh VIII του Λουζινιάν και της Bourgnogne του Ρανσόν. Παντρεύτηκε τη βασίλισσα Σίβυλλα της
Ιερουσαλήμ το 1180 και έτσι ανήρθε κι αυτός στο θρόνο του βασιλείου με την ανάρρηση της
συζύγου του. Απέκτησαν δυο κόρες. Διατήρησε τον τίτλο του βασιλέα της Ιερουσαλήμ και μετά
την πτώση της πόλης ως το 1192. Πέθανε στις 18 Ιουλίου 1194 στην Λευκωσία της Κύπρου ως
ηγεμόνας της μεγαλονήσου και έκπτωτος βασιλιάς της Ιερουσαλήμ.
49. Isabella I (1190, 1192-1205): Γεννήθηκε το 1172 στην Ιερουσαλήμ και ήταν κόρη του βασιλιά
Αμαλάριχου Α' της Ιερουσαλήμ και της Μαρίας Κομνηνής καθώς και ετεροθαλής αδερφή του
βασιλιά Βαλδουίνου Δ‘ και της βασίλισσας Σίβυλλας. Αρχικά, το 1183, τον παντρεύτηκε τον
Humphrey IV de Toron και το 1190 τον Conrad de Monferrat, με τον οποίο απέκτησαν μια κόρη.
Αργότερα, το 1192, παντρεύτηκε τον Henry II de Champagne και μαζί έκαναν δυο κόρες. Ήρθε σε
τέταρτο γάμο με τον Amalric de Lusignan της Κύπρου καρπός του οποίου ήταν άλλα τρία παιδιά.
Πέθανε στις 3 Απριλίου 1205 στην Άκρα.
Conrad Ι (1190, 1192): Γεννήθηκε το 1145 στο Μονφερά της βόρεια Ιταλίας (Αγία Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία) και ήταν γιος του κόμη William V, μαρκησίου του Μονφερά και της Judith του
Μπάμπενμπεργκ. Παντρεύτηκε την ελληνίδα Θεοδώρα Αγγελίνα το 1187 και το 1190 τη
βασίλισσα Ιζαμπέλα της Ιερουσαλήμ με αποτέλεσμα να ανέλθει κι αυτός στο θρόνο του
βασιλείου. Απέκτησαν μια κόρη. Διατήρησε τον τίτλο του βασιλέα της Ιερουσαλήμ μετά από
συμφωνία με τον Ριχάρδο της Αγγλίας και τον Γκύ. Δολοφονήθηκε στις 28 Απριλίου 1192 στην
Άκρα.
Henry I (1192-1197): Γεννήθηκε το 1166 στην Καμπανία της Γαλλίας και ήταν γιος του Henry I,
κόμη της Καμπανίας και της Μαρίας της Γαλλίας. Παντρεύτηκε την βασίλισσα Ιζαμπέλλα της
Ιερουσαλήμ το 1192 με αποτέλεσμα να ανέλθει κι αυτός στο θρόνο του βασιλείου. Απέκτησαν
δυο κόρες. Πέθανε στις 10 Σεπτεμβρίου 1197 στην Άκρα.
50. Amalric II (1198-1205): Γεννήθηκε το 1145 στo Λουζινιάν της Γαλλίας και ήταν γιος του Hugh VIII,
κόμη του Λουζινιάν και της Bourgogne του Ρανσόν, καθώς και πρεσβύτερος αδερφός του
βασιλιά Γκυ Α᾿. Παντρεύτηκε αρχικά την Eschive d’ Ibelin το 1176 και απέκτησαν 6 παιδιά.
Ακολούθως, παντρεύτηκε την βασίλισσα Ιζαμπέλλα της Ιερουσαλήμ το 1198 με αποτέλεσμα να
ανέλθει κι αυτός στο θρόνο του βασιλείου. Απέκτησαν τρία παιδιά. Πέθανε την 1 Απριλίου 1205
στην Άκρα.
Maria (1205-1212): Γεννήθηκε το 1192 στην Άκρα και ήταν κόρη του βασιλιά της Ιερουσαλήμ
Conrad και της την βασίλισσας Ιζαμπέλλα. Παντρεύτηκε αρχικά τον John de Brienne το 1210 και
απέκτησαν μια κόρη. Πέθανε το 1212 στην Άκρα.
John (1210-1212): Γεννήθηκε το 1170 στo Brienne της Γαλλίας και ήταν γιος του Erard II, κόμη
του Μπριέν και της Agnes de Montfaucon. Παντρεύτηκε την βασίλισσα Μαρία της Ιερουσαλήμ
το 1210 με αποτέλεσμα να ανέλθει κι αυτός στο θρόνο του βασιλείου. Απέκτησαν μια κόρη.
Μετά το θάνατο της Μαρίας και χωρίς να διαθέτει πλέον το βασιλικό τίτλο, παντρεύτηκε τη
Στεφανία της Αρμενίας (ένας γιος) και το 1224 την ισπανίδα Berengaria της Λεόν (4 παιδιά).
Πέθανε στις 27 Μαρτίου 1237.
Isabella II “ Yolande” (1212-1228): Γεννήθηκε το 1212 στην Άκρα και ήταν κόρη του βασιλιά της
Ιερουσαλήμ Ιωάννη και της την βασίλισσας Μαρίας. Παντρεύτηκε τον γερμανό αυτοκράτορα
Frederick II Hochenstaufen το 1225 και απέκτησαν δυο παιδιά. Πέθανε το 1228 στην Αδρία της
Ιταλίας.
Conrad II (1228-1254): Γεννήθηκε το 1228 στην Αδρία της Ιταλίας και ήταν γιος του γερμανού
αυτοκράτορα και βασιλιά της Ιερουσαλήμ Φρειδερίκου Β’ Χοχενσταόυφεν και της Ιζαμπέλλας-
Γιολάντας της Ιερουσαλήμ. Παντρεύτηκε την Elisabeth της Βαυαρίας το 1246 και απέκτησαν ένα
γιο. Πέθανε στις 21 Μαΐου 1254 στο Λαβέλο της Ιταλίας.
51. Conrad IΙI (1254-1268): Γεννήθηκε το 1252 στο κάστρο Wolfstein της Βαυαρίας και ήταν γιος του
βασιλιά της Ιερουσαλήμ Κορράδου Β’ Χοχενσταόυφεν και της Elisabeth της Βαυαρίας. Πέθανε το
1268 στο Castel dell’ Ovo της Νάπολη (Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία).
Hugh (1268-1284): Γεννήθηκε το 1235 και ήταν γιος του Henry de Lusignan της Αντιόχειας και
της Isabella της Κύπρου. Παντρεύτηκε την Ιζαμπέλλα των Ιμπελίν το 1255 και έκαναν μαζί 11
παιδιά. Κατείχε τον τίτλο του βασιλιά της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ. Πέθανε στις 24 Μαρτίου
1284 στη Λευκωσία.
John ΙΙ (1284-1285): Γεννήθηκε πριν το 1259 ή το 1267 στo Πουατιέ-Λουζινιάν της Γαλλίας και
ήταν γιος του βασιλιά της Κύπρου και Ιερουσαλήμ Ούγου και της Ιζαμπέλλας των Ιμπελίν.
Πέθανε στις 20 Μαΐου 1285.
Henry ΙΙ (1285-1324): Γεννήθηκε πριν το 1271 στo Πουατιέ-Λουζινιάν της Γαλλίας και ήταν γιος
του βασιλιά της Κύπρου και Ιερουσαλήμ Ούγου και της Ιζαμπέλλας των Ιμπελίν. Από το 1291,
μετά την πτώση της Άκρα, ήταν μόνο τιτουλάριος βασιλιάς της Ιερουσαλήμ. Παντρεύτηκε την
Constanza της Σιλκελίας το 1317. Πέθανε στις 31 Αυγούστου 1324 στον Στόβολο της Κύπρου ως
βασιλιάς της μεγαλονήσου.
52. Αντιβασιλείς
(Εξαιτίας της συχνής απουσίας των βασιλέων από την πρωτεύουσα ή της αιχμαλωσίας τους,
ορίζονταν συχνά αντικαταστάτες για τη διακυβέρνηση της Ιερουσαλήμ ή της Άκρα, χωρίς
δικαίωμα να κατέχουν τον τίτλο του βασιλιά και χωρίς απαραίτητα να είναι αξιωματούχοι του
βασιλείου με τέτοια αρμοδιότητα, δηλαδή βάιλοι)
Eustace Grenier, κοντόσταυλος του βασιλείου ως αντιβασιλέας του Baldwin II το 1123
William I of Bures, πρίγκιπας της Γαλλιλαίας ως αντιβασιλέας του Baldwin II το 1124
Melisende, πρώην βασίλισσα και μητέρα του Baldwin III και από το 1161 αντιβασίλισσα
Raymond III, κόμης της Τρίπολης ως αντιβασιλέας του Baldwin IV από το 1174 ως το 1182
Guy of Lusignan ως αντιβασιλέας του Baldwin IV λόγω της ασθένειάς του από το 1184
Raymond III, κόμης της Τρίπολης ως αντιβασιλέας του ανήλικου Baldwin V το 1185-6
John of Ibelin, βαρόνος της Βηρυτού ως αντιβασιλέας της Maria από το 1205 ως την ενηλικίωσή
της το 1210
John I (πρώην βασιλιάς το 1210-1212) ως αντιβασιλιάς της κόρης του Isabella II από το 1212
ως το γάμο της το 1225 με τον αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β’ Χοχενστάουφεν.
Frederick II, Γερμανός αυτοκράτορας, ως αντιβασιλέας του γιου του Conrad II από το 1228
ως την ενηλικίωσή του το 1243
Alice of Champagne, βασίλισσα της Κύπρου ως αντιβασίλισσα του Conrad II από το 1243 ως το
1246
Henry I της Κύπρου ως αντιβασιλέας του του Conrad II από το 1246 ως το 1253
Plaisance της Αντιοχείας, ως αντιβασίλισσα του Conrad IIΙ από το 1253 ως το 1261
Isabella της Αντιοχείας, ως αντιβασίλισσα του Conrad IIΙ από το 1261ως το 1264
Hugh της Αντιοχείας, ως αντιβασιλέας του Conrad IIΙ από το 1264 ως το 1268
53. Οι αξιωματούχοι του Βασιλείου της Ιερουσαλήμ (1099-1291)
Κοντόσταυλος (Constable)
(Αξιωματούχος του βασιλείου με αρμοδιότητα να διοικεί το στράτευμα όταν δεν είναι παρών
ο βασιλιάς, να διαχειρίζεται τα μισθοφορικά σώματα και να δικάζει υποθέσεις στρατοδικείου.
Αποτελούσε τον δεύτερο στην ιεραρχία του βασιλείου και στη στέψη του βασιλέα κρατούσε
τιμητικά τα χαλινάρια του αλόγου του)
Simon (1108–1115)
Hugh Caulis (c. 1120)
Eustace Grenier (c. 1123-1123)
William I of Bures (1123–1141?)
Manasses of Hierges (1144–1151)
Humphrey II of Toron (1152–1179)
Amalric of Lusignan (1179–1194)
John of Ibelin (1194–1205)
Walter of Montbéliard (1206–1211)
Odo of Montbéliard (1220–1244)
Philip of Montfort (c. 1244)
John of Ibelin (1251–1258)
William of Botron (1258–1262)
Balian of Arsuf (1268–1277)
Richard of Neublans (c. 1277)
Simon of Montolif (c. 1284?)
Baldwin of Ibelin (c. 1286)
Amalric of Lusignan (1285–1300)
Philip of Brunswick-Grubenhagen (c. 1359)
Peter of Lusignan (c. 1415)
54. Στρατοπεδάρχης ή Μαρεσάλης (Marshal)
(Αποτελούσε τον τρίτο αξιωματούχο στην ιεραρχία του βασιλείου. Οδηγούσε στ μάχη τους
μισθοφόρους και ήταν υπεύθυνος για τη συντήρηση και διάθεση των αλόγων του
στρατεύματος. Αρμοδιότητά του ήταν και η διανομή των λαφύρων μετά τη μάχη. Κατά τη
στέψη του βασιλέα βοηθούσε τον Κοντόσταυλο)
Sado (1125–1154)
Eudes of St. Amand (1155–1156)
Joscelin III of Edessa (1156–1159)
William (1159–1171)
Gerard of Pugi (1169–1174)
John (c. 1179)
Gerard of Ridefort (c. 1179)
Walter Durus (1185–1192)
Hugh Martin (c. 1191)
Arnulf (c. 1193)
John (1194–1200)
Aimar of Laron (c. 1206)
James of Dournai (1211–1217)
Riccardo Filangieri (1231–1242)
Philip of Cossie (c. 1250)
Geoffrey of Sargines (c. 1254)
John of Gibelet (1261–1262)
William Canet (1269–1273)
James Vidal (c. 1277)
55. Σενεσάλης (Seneschal)
Ο αξιωματούχος αυτός ήταν αρμόδιος για την τελετή της στέψης, προήδρευε στο συμβούλιο
των βαρόνων (Haute Cour) όταν απουσίαζε ο βασιλιάς, διαχειριζόταν τα κάστρα και τα
οικονομικά του βασιλείου. Ήταν ο τέταρτος τη τάξει στο βασίλειο. Στη δυτική Ευρώπη το
αξίωμα είχε μεγαλύτερη αξία από όσο στην Ουτρεμέρ.
Hugh of St. Omer (c. 1100–1104)
Gervase (c. 1104)
Hugo Chostard (c. 1112)
Anscherius (c. 1122?)
Isaac (c. 1149)
John (c. 1151)
Guy le François (c. 1164)
Miles of Plancy (c. 1168–1174)
Ralph (c. 1176)
Joscelin III of Edessa (1176–1190)
Obertus Nepos (1187–1192?)
Ralph of Tiberias (1194–1220)
Raymond of Gibelet (c. 1240)
Baldwin of Ibelin (c. 1256)
Geoffrey of Sargines (1254–1267?)
Robert of Cresque (c. 1269)
Jean I de Grailly (1272–1276)
Eudes Pelechin (c. 1277)
Philip of Ibelin (?-?)
Haute Cour
56. Κουβικουλάριος (Chamberlain)
Αξιωματούχος αρμόδιος για τη διαχείριση του βασιλικού υπηρετικού προσωπικού και του
υλικού. Διέθετε ειδικό ταμείο μισθοδοσίας. Τη μέρα της στέψης ο κουβικουλάριος έντυνε το
βασιλιά.
Strabulon (c. 1099)
Geoffrey (c. 1099)
Gerard (1108–1115)
John (1119–1128)
Ralph (1129–1130)
Joscelin (c. 1138)
Miles (c. 1138)
Nicholas (1150–1152)
Gauvain de la Roche (c. 1156)
Gerard of Pugi (c. 1169)
Amalric of Lusignan (1175–1178)
John (c. 1179)
Raymond (c. 1184)
Balian of Ibelin (1183–1185)
Thomas (1190–1197)
Henry of Canelli (c. 1192)
John (c. 1194)
Rohard of Caiphas (1201–1220)
Renaud of Caiphas (1230–1232)
John of Cossie (1232–1250)
Philip of Cossie (1250–1269)
57. Τραπεζοκόμος (Butler)
Ο συγκεκριμένος αξιωματούχος ήταν αρμόδιος για την προετοιμασία του βασιλικού
τραπεζιού και των γευμάτων. Ήταν επίσης ο διαχειριστής των αμπελώνων και οινοποιείων.
Για το αξίωμα τούτο δεν έχουμε πληροφορίες για την εποχή της Άκρα (1191-1291) και
ενδέχεται να είχε καταργηθεί μετά την απώλεια της Ιερουσαλήμ το 1187
Winric (c. 1099)
Gervais (c. 1107)
Pagan (1120–1136)
Robert Crispin (1145–1146)
Eudes of St. Amand (1164–1167)
Miles (1185–1186)
58. Καγκελάριος (Chancellor)
Ο καγκελάριος ήταν ο υπεύθυνος της βασιλικής γραμματείας και των διπλωματικών
υπηρεσιών. Το αξίωμα δεν ήταν τόσο αναπτυγμένο όσο στην Ευρώπη καθώς η γραφειοκρατία
στην Ουτρεμέρ δεν ήταν τόσο περίπλοκη. Τούτο συνέβαινε λόγω του αυστηρά πολεμικού
χαρακτήρα του βασιλείου και του ήκιστα συγκεντρωτικού συστήματος διακυβἐρνησης, όπου η
τοπική αυτονομία ήταν πολύ μεγάλη. Συνήθως τη θέση καταλάμβαναν κληρικοί που αργότερα
αποκτούσαν επισκοπές.
Arnoul (?-?)
Pagan (1115–1128)
Amelinus (c. 1130)
Franco (1133–1135?)
Helias (1136–1142)
Ralph, επίσκοπος της Βηθλεέμ (1146–1174)
Frederick, αρχιεπίσκοπους της Τύρου (c. 1150)
William, αρχιεπίσκοπους της Τύρου (1174–1183)
Lambert (c. 1177)
Bandinus (για τον Conrad of Montferrat, από το 1190 Conrad, στην Τύρο) (1188–1192)
Peter, επίσκοπος της Τρίπολης (1185–1192)
Eudes (c. 1190)
Joscius, αρχιεπίσκοπους της Τύρου (1192–1200)
Ralph, επίσκοπος της Σιδώνας (1206–1212)
Simon, αρχιεπίσκοπους της Τύρου (1226–1227)
Maregnan (c. 1234)
59. Βάιλος (Bailiff)
Ο βάιλος κυβερνούσε το βασίλειο όταν ο ηγεμόνας απουσίαζε ή ήταν αιχμάλωτος, ή ανήλικος
ή ασθενής. Επί της ουσίας ήταν ο θεσμικός αντιβασιλέας. Τον 13ο αιώνα το αξίωμα απέκτησε
τεράστια σπουδαιότητα και εξελίχθηκε σταδιακά στο σημαντικότερο, αφού οι τελευταίοι
βασιλείς της Ιερουσαλήμ διέμεναν μόνιμα στη Δύση και δεν έρχονταν στην Αγία Πόλη,
αφήνοντας τους βάιλους να κυβερνούν κατά το δοκούν, συχνά όμως με τη συνεργασία ή τις
παρεμβάσεις των ηγεμόνων της Κύπρου.
Eustace Grenier (1123)
William I of Bures (1123–1124)
Miles of Plancy (1173)
Raymond III of Tripoli (1173–1177)
Raynald of Châtillon (1177)
Guy of Lusignan (1183–1185)
Raymond III of Tripoli (1186)
John of Ibelin (1206–1210)
Hugh of Montbéliard (1223–1227)
Thomas of Calan (1227–1228)
Richard Filangieri (1231–1242), at Tyre
Odo of Montbéliard (1236–1240), at Acre
Walter Penenpié (1240), at Acre
John of Ibelin (1246–1248)
John Fainon (1248–1249)
John of Arsuf (1249–1254)
John of Ibelin (1254–1256)
John of Arsuf (1256–1258)
Geoffrey of Sargines (1259–1261)
Balian of Ibelin (1276–1277)
Roger of San Severino (1277–1281)
Odo Poilechien (1281–1286)
Philip of Ibelin (1286-?)
60. Υποκόμης και καστελλάνος (Viscount and Castellan)
Αυτά τα δύο αξιώματα ήταν από τα τελευταία στην ιεραρχία και αρκετές φορές τα κατείχε το
ίδιο πρόσωπο. Οι αρμοδιότητές τους ήταν ασαφής ως επί το πλείστο. Γνωρίζουμε για τον
υποκόμη ότι είχε δικαστικές αρμοδιότητες για θέματα πληθυσμού της πόλης και όχι ευγενών.
Τους παραχωρείτο τιμητικά η χρήση του Πύργου του Δαυίδ στα τείχη της Ιερουσαλήμ. Είναι
άγνωστο αν τα αξιώματα αυτά επιβίωσαν μετά την πτώση της Αγίας Πόλης το 1187.
Anselm (castellan, c. 1110)
Pisellus (viscount, c. 1110)
Anscatinus (viscount, 1120–1135?)
Roard the elder (και τα δύο; 1135?–1150?)
Arnoul (viscount, 1155–1181?)
Eudes of St. Amand (και τα δύο; c. 1160)
Roard the younger (castellan, 1165–1177?)
Peter of Creseto (castellan, c. 1173?)
Balian of Jaffa (castellan, c. 1178)
Peter of Creseto (castellan, c. 1178)
61. Κόμητες της Τρίπολης (1102-1289)
Raymond IV της Toulouse (1102–1105)
Alfonso-Jordan (1105–1109)
William-Jordan, ως «αντιβασιλέας» (1105–1109)
Bertrand της Toulouse (1109–1112)
Pons της Τρίπολης (1112–1137)
Raymond II της Τρίπολης (1137–1152)
Raymond III της Τρίπολης (1152–1187)
Raymond IV της Τρίπολης (1187–1189), γιος του Bohemond III της Αντιόχειας
Bohemond IV της Αντιόχειας-Τρίπολης (1189–1233, επίσης πρίγκιπας της Αντιόχειας 1201–
1216 και 1219–1233)
Bohemond V της Αντιόχειας-Τρίπολης (1233–1252, επίσης πρίγκιπας της Αντιόχειας)
Bohemond VI της Αντιόχειας-Τρίπολης (1252–1275, επίσης πρίγκιπας της Αντιόχειας 1252–
1268)
62. Bohemond VII της Αντιόχειας-Τρίπολης (1275–1287)
Lucia της Τρίπολης (1287–1289)
Η Τρίπολη πέφτει στους Μαμελούκους και οι επόμενοι κόμητες είναι τιτουλάριοι
Lucia της Τρίπολης (1289 – c. 1299)
Philip της Toucy (c.1299 – 1300)
Από το 1300 ο τίτλος περνά στους βασιλείς της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ
Peter I της Κύπρου (1345–1359)
Peter II της Κύπρου (1359–1369)
James of Lusignan (? – c. 1396), ξάδερφος του προηγούμενου
John of Lusignan (c. 1396 – c. 1430), γιος του προηγούμενου
Peter of Lusignan (c. 1430 – 1451), αδερφός του προηγούμενου, «αντιβασιλέας» της Κύπρου
Juan Tafures (1469 – 1473)
63. ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)
Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος
Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997
Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981
Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996
Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10,
εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14
Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην
Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης
(ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1999
Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ.
Παπαδήμα, Αθήνα, 2001
Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη,
Αθήνα, 2006
Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004
Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και
Αθήνα, 1993-2001
64. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)
Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ.
Αλεξάνδρεια, 1997
Γιαννακόπουλος Κώστας, Βυζάντιο και Δύση, μετ. Ε. Βαρουξάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1985
Γιαννακόπουλος Κώστας, Μεσαιωνικός δυτικός πολιτισμός και οι κόσμοι του Βυζαντίου και του Ισλάμ, μετ. Π. Χρήστου,
Θεσσαλονίκη, 1993
Γιαννόπουλος Νικόλας, Βυζαντινοβουλγαρικοί πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007
Γιαννόπουλος Χρήστος, Πολεμιστές της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010
Γκιολές Νικόλαος, Βυζαντινή Ναοδομία (600-1204), εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1992
Γκιολές Νικόλαος, Παλαιοχριστιανική Τέχνη, Αθήνα, 1998
Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη , Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, 4η έκδοση,
εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 1992
Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη, Γιατί το Βυζάντιο, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2009
Dagron Gilbert, Η Γέννηση μιας Πρωτεύουσας (Η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της 330-451), μτρφ. Μαρίνα
Λουκάκη, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 2000
Δεληγιάννης Περικλής , Βυζάντιο εναντίον Ισλάμ, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009
Delvoye Charles, Βυζαντνή Τέχνη, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1998
Dielh Charles, Πορτρέτα Βυζαντινών, μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα, 2003
Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998
Ζακυθηνός Δημήτριος, Βυζαντινή Ιστορία (324-1071), Αθήνα, 1977
65. Gerald Walter , Η Καθημερινή Ζωή στο Βυζάντιο, μτφρ. Κ. Παναγιώτου, εκδ. Παπαδήμα, 2007
Hans G. Beck, Η βυζαντινή χιλιετία, μετ. Δ. Κούρτοβικ, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1990
Hourani Albert, Ιστορία των Αραβικών Λαών, μτφρ. Βύρων Ματαράγκας, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1994
Hunger Ηerbert, Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια κοσμική λογοτεχνία των Βυζαντινών, τ. 1-3, ΜΙΕΤ, Αθήνα,
1987-1994
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981
Kazhdan A.P. – Wharton Epstein A., Αλλαγές στον Βυζαντινό Πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αι., μτφρ.
Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1997
Καραγεώργος Βασίλειος, Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μεσαιωνική Περίοδος, τ. Α', Ιστορικές Εκδόσεις Στ.
Βασιλόπουλος, Αθήνα 1987
Καραγιαννόπουλος Ιωάννης , Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996
Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Η πολιτική θεωρία των Βυζαντινών, Θεσσαλονίκη, 1988
Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους τ.1-3, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1978-1991
Καραπιδάκης Νικόλαος, Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης (5ος – 11ος αι.), εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1996
Καρδαράς Γεώργιος, Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2002
Καρδαράς Γεώργιος, Βυζαντινοπερσικοί Πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006
Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων,
Αθήνα, 2013-14
66. Kean Roger Michael , Ιστορικός Άτλας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Αθανάσιος Κατσικερός, εκδ.
Σαββάλας, Αθήνα, 2005
Κόλλιας, Ηλίας, Οι Ιππότες της Ρόδου. Το παλάτι και η πόλη, Αθήνα, 1991
Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας,
Αθήνα, 2005
Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας των Σταυροφοριών, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα
2005
Le Goff Jacques, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, με. Ρ. Μπενβενίστε, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993
Κουκουλές Φαίδων, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός τ. Α-ΣΤ, Αθήνα, 1947-1957
Lemerle Paul, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την
παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως το 10ο αι., μετ. Μ. Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1981
Lock Peter, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο (1204-1500), μτφρ. Γ. Κουσουνέλος, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα, 1998
Λουγγής Τηλέμαχος, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, τ. Α' (324-1204), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1998
Λουγγής Τηλέμαχος, Η βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλία (395-1071 μ.Χ.), εκδ. Εστία, Αθήνα, 1989
Miller William, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα (1204-1566), μτφρ. Άγγελος Φουριώτης, εκδ. Ελληνικά
Γράμματα, Αθήνα, 1997
Μπελέζος Δημήτρης, Βυζαντινός Στρατός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006
Μπελέζος Δημήτρης, Η Λατινοκρατία στην Ελλάδα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004
Μπελέζος Δημήτρης, Οι Σταυροφορίες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004
Μπελέζος Δημήτρης, Οι Ιππότες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010
67. Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-
1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα 1999
Nicol Donald, Βυζάντιο και Βενετία, μτφρ. Χριστίνα- Αντωνία Μουτσοπούλου, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2004
Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα,
Αθήνα, 2001
Norwich John Julius , Ιστορία της Βενετίας, μτφρ. Δημήτρης Παπαγεωργίου, εκδ. Φόρμιγξ, Αθήνα 1993
Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μαρία, Οι Βαλκανικοί λαοί κατά τους Μέσους Χρόνους, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992
Ostrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ, I, Παναγόπουλος, 3 τόμοι, Ιστορικές Εκδόσεις Στ.
Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1978-1981
Pears Edwin, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής,
Αθήνα, 2005
Pears Edwin, Η Καταστροφή της Ελληνικής Αυτοκρατορίας 1453, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ.
Στοχαστής, Αθήνα, 2005
Pirenne Henry, Οι πόλεις του Μεσαίωνα, μτφρ. Παντελής Μούτουλας, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2003
Πλακογιαννάκης Κίμων-Εμμανουήλ, Τιμητικοί τίτλοι και ενεργά αξιώματα στο Βυζάντιο, εκδ. Ιανός,
Θεσσαλονίκη, 2001
Rostovtzeff Michael, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1984
Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006
Runciman Steven, Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Δόμος, Αθήνα, 1986
Runciman Steven, Μυστράς, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1986
68. Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Ρόδος και οι Νότιες Σποράδες στα χρόνια των Ιωαννιτών Ιπποτών, εκδ. ΥΠΠΟ-ΤΑΠ,
Ρόδος, 1991
Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004
Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Μέγας Κωνσταντίνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007
Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006
Vasiliev Α.Α., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετ. Δ. Σαβράμης, Μπεργαδής, Αθήνα, 1954
Φούγιας Μεθόδιος, Έλληνες και Λατίνοι - Η εκκλησιαστική αντιπαράθεση, Αθήνα, 1991
Χρονόπουλος Ιωάννης , Ηράκλειος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010
Χατζάκης Ιωάννης, Ιουστινιανός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2005
Χρονόπουλος Ιωάννης, Νικηφόρος Φωκάς, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009
Χρονόπουλος Ιωάννης, Ιωάννης Τζιμισκής, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010
Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001
69. Περιοδικά
Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα
Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα
Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, σειρά Μεγάλες Μάχες, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων:
Επιλεγμένα άρθρα
Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, σειρά Παγκόσμια Ιστορία/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα
Ιστοσελίδες
www.ime.gr/chronos (Ελληνική Ιστορία)
http://www.ehw.gr/ehw/forms( Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού)
www.wikipedia.org (Λήμματα για το Βυζάντιο, τις Σταυροφορίες και τη Μεσαιωνική Ευρώπη
και Μέση Ανατολή)
http://www2.egeonet.gr (Πολιτιστική πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου)
http://www.e-istoria.com/byzantio (Βυζαντινά Θέματα)
