3 truong xua

NNhh nngg NNggôôii TTrrưư nngg XXưưaa EEmm HH cc
447
ðo n 1ðo n 1ðo n 1ðo n 1- C Th
Tr nh ng khi mây xu ng th vòi là ñà th p hơn ng n
cây, báo hi u cơn mưa p ñ n. Còn không, t bên n y
c a cánh ñ ng r ng tôi trông th y làng Tân Th y c a
tôi m m màu xanh núi, giăng ngang t a tranh v , b u
tr i nh t hơn phía sau.
Trên con ñư ng d n t qu n l Ba Tri v hư ng Ðông
băng qua cánh ñ ng y, tôi v tr hơn các b n khác m i
ngày: Tôi ñi b !
Khi b t ñ u vư t ño n ñư ng tôi luôn nhìn C Th
làng tôi v n k , C Th nhìn th ng bé ñi h c v m m
cư i lúc trong lòng tôi v n còn r n rã l i khen c a
th y, âm vang chưa tan h t. Nh ng lúc tôi ñi ñ u cúi
th p vô h n ch c C Th cũng rưng rưng.
Có khi tôi ph i ñ ng ch có ngư i ñi cùng m i dám
vư t qua khu trâm b u c a chòm Ðìa Ðôi g n kho ng
gi a, ñám trâu ñen, trâu cò ñang c n t ng c ng c g n
ñó cho bi t r ng m y ñ a chăn l n khu t ñâu ñ y, s n
sàng nh y ra b t n t tôi: Th ng bé cũng ñã gi trâu cho
ngư i chú không con trai c a mình, t a chúng, nhưng
tôi không hung hãn như.

448
Dù không nhìn th y trâu, qua chòm Ðìa Ðôi tôi v n
ch y h t t c l c sau ñó v a ñi v a th như ngư i t p
th d c b t ñ c dĩ; Nh ng l n như v y C Th nhìn tôi
dáng có chút ñăm chiêu, nhưng cũng có v ng m
khuy n khích.
C Th ñ ng ven con l ñ t d n ñ n cu i làng, g n
ño n kh i hành hơn. Ph i nói r ng con l ñ t ñi dư i
chân C Th m i ñúng, vì anh chàng cát b ng n y né
r ñi hư ng khác m y l n trong th i lo n l c, như ng
ch cho ñ a ñ o, giao thông hào; Nhà tôi không xa nơi
y.
Không ai bi t C Th bao nhiêu tu i, Ba Má tôi nói h i
ñó gi v n v y, không l n thêm cũng không có d u
hi u gì già c i. Có th t xa xưa l m nh ng h t m m b
sóng tri u xô gi t vào c n cát v a nhô lên kh i m t
bi n ñôi chút, bám ñư c r b t ñ u s s ng: Cu i cùng
ch m t cây non thoát ñư c các ñ t t n công liên ti p
c a sóng tri u.
D u ch bên dư i l p ñ t nói r ng làng tôi là c n cát
càng ngày càng l n bi n ra xa. Khu r ng nư c m n
m c thêm dàn hàng ngang ti n v hư ng Ðông l n sau
khác l n th y trư c, c ng c thêm trong tôi l ch s hình
thành con gi ng tên g i Gi ng Bông nơi tôi ñư c sinh
ra.

449
Cây xanh mơn m n tín hi u h a h n v vùng ñ t tươi
t t, h p d n nhóm ngư i ñ u tiên ñ n ñây d ng l u c m
tr i ñ nh cư ...
Theo Chúa Nguy n "Nam Ti n" b ng cách n y cách
khác T Tiên tôi xua d n l p cư dân th i tiên kh i l p
làng...Tôi, h u du nhóm ngư i l n chi m d ng nên
quê tôi hi n gi : Tôi nghĩ v y!
Ð ng vươn cao, C Th nhìn bao hưng ph ñ i d i ñ i
n y qua ñ i khác: Ði xa C Th ñ ng trông theo ñ n
khi không còn ch m nh , vui m ng g n như nhón gót
cao thêm cho rõ, coi có ñúng k tr v ñ y không.
C Th hát reo b n mùa gió l ng, rũ u bu n vĩnh bi t
m i l n ñám tang ñi qua dư i chân Ngư i.
Lo âu cho k ra khơi sinh nhai d t trôi không tr l i...
T ng m t lá C Th như nghe, như th y bao kh p và
xúc c m v i t ng hơi th nh c a quê tôi.
C Th ch c cũng vui m ng mùa b i thu, r u r u
nh ng năm sâu r y phá ho i.
G n giáp T t, C Th nhìn gió chư ng t ng cơn l c
qua khu r ng nư c m n, nhìn t ng ñ t sóng b gh nh
hùng h p vào r i l i kéo ra như mu n xô ngã khu
r ng chông chênh ñang c ráng s c ch ng ch i, chơi
vơi chao ñ o như ngư i ch còn có m t chân ph i tr
lưng vào c n cát phía sau ph l c.

450
Có l C Th cũng nhìn th y th ng bé trùm kín chăn
nhai tr m bánh ph ng s ng m i phơi m t n ng, b Má
b t g p lôi ra r a mi ng gi răng. M t chi c bánh n p
trôi ng t ngào qua c cùng âm vang ti ng sóng b
gh nh như rư t ñu i nhau lu n dư i lòng ñ t, không
nh ng qua tai mà ng m sâu ñưa tôi vào gi c ng nh
nhàng không m ng m : Tu i thơ tôi ñ y!
R i m t ngày kia, ñao ph th nghi n rư u v t
hư ng B c, chém nhát ñ u tư ng trưng làm h n tôi,
ngư i v n bu c ph i câm: Ðau rư m!
Làng tôi nghèo ñ n ñ c n g ñ ñóng vài chi c bàn
gh h c trò cho tr em th sao! Không! C Th là cây
c chi, mã ti n,... ñ c dư c, vô d ng t nhánh t i lá,
thân cũng nguy cơ ng ñ c. Sao l i mang ra làm th
ch !
Sau m y ngày ñau ñ n C Th g c ngã: Ðám chim
chóc ñ màu ñ lo i s ng chung bao ñ i h t ho ng v i
vàng r i t , ñ u nh nh ng cây lân c n ngơ ngác ñ ng
nhìn l i. R i như ñ ng lo t kêu lên ai oán cùng lúc C
Th ñ nhào, âm thanh như m t ch n ñ ng khác bi t
chưa l n nào nghe th y. Ðám chim chưa mu n t n mác
bay ñi, ñám chim m i l n ñi qua tôi d ng l i nhìn lên,
không còn s trên y có ngư i khu t m t như ngày xưa
còn nh ch ng khi nào.

451
T ñó làng tôi không còn như ca dao, có lũy tre xanh,
có cây c th .
C Th làng tôi cao nh t trong vùng, cao hơn b t kỳ c
th nh ng nơi tôi ñã ñi qua. Không còn d u m c nào ñ
d dàng nh n bi t t xa, r ng g n ñó có ngôi nhà l p lá:
Ba Má Anh Ch Em tôi, cái chùm h nh phúc y quây
qu n bên nhau m t th i.
Làm làn khói thoát ra t lò h a thiêu, tôi hòa tan vào
mây phiêu du v bên y, bi t tôi có còn nh n ra ñư c
ch n xưa không. C Th còn ñâu ñ cho tôi xin mây
m t l n xà xu ng th p. Tôi ch ng có chút nào so
ñư c con chim nh nh t ngơ ngác r i t ngày n .
NhàQuê May 19, 2005

452
ðo n 2 - ðình Làngðình Làngðình Làngðình Làng
Hai ñình, b n mi u và m t lăng c a làng tôi năm nào
cũng có cúng kỳ yên, vía hay tương t , nh ng năm ñ c
bi t trúng mùa bao gi cũng có rư c hát b i v ít nh t
là ba ñêm di n, ñoàn hát xong nơi n y d n ti p qua nơi
khác; Ðó là d p h n hò c a trai gái làng quê tôi ñang
mùa ñ ng khô, trăng t , tương ñ i r nh r i trư c mùa
v m i.
T nhà tôi qua kh i C Th không xa, ngôi ñình Tân
Hòa mái ngói âm dương, c ng dáng hình lăng mi u,
hai cây dương hai bên cao không ñ u nhau có l m t
cây ñư c tr ng l i sau.
ðình t a l c trên ph n ñ t ñ hơn hai m u tây, có m y
cây sao th ng hàng còn l i là vú s a, gia ñình Ông T
chăm sóc quét d n ñình cũng ñư c dành cho m t ph n
v a , v a tr ng tr u.

453
Không ai g i tên ñình Tân Hòa, th m chí có
ngư i không bi t; Ðó là trư ng v lòng ñ u ñ i c a
tôi:-Ðình-làng-Tân-Th y.
M t bu i sáng tôi m c qu n áo m i ch ng khác nào
ngày T t, ôm c p ñ m cũng m i màu chi u trơn, có
vi n bìa v i bông cho ñ ng vu t ch may, trong ñó có
nhi u th Ba Má tôi mua cho và d n tên t ng món, có
vài món hơi l tôi chưa bi t dùng ñ làm gì; Tuy nhiên
tôi cũng trân tr ng x p chúng g n gàng trong y. Ngày
hôm trư c Má tôi n u chè cúng vái, c u cho tôi h c
sáng láng, ăn chè xong tôi ki m l i ñ ñ c m y l n s
có ai m ra coi th làm l ch th t theo ý tôi, tay kia
tôi xách bình m c nâu ñi theo Má: Tôi ñi h c không
khóc như nh ng ñ a khác, trư c khi ñi tôi s Má qu t
l lên trán xin phép Ông Táo như nh ng l n cũng ñi
hư ng y v quê ngo i ñám gi . Không, l n n y Má
tha!
M y ñ a khác g p trên ñư ng không có v lo âu như
tôi, chúng ñi m t mình mà còn nhìn tôi ch nh o,
h c-trò-m i:-d t!
Má nói chuy n v i chú sáu Niên gì ñó, Chú ghi ghi
chép chép, tôi ñ ng bên c nh có khi tôi nhìn xu ng
quy n s Chú ghi, có lúc tôi nhìn ñám ñông x p
ng i t ng nhúm ñang xù xì to nh nhau.

454
Chú ngưng vi t, nh p thư c m y l n lên bàn c a Chú,
t i nó nín khe tr l i.
M i vi c k t thúc khi Má d n: Nó làm bi ng Chú c
vi c uýnh! M y ñ a dư i ra hi u roi mây n t ñít tôi
th y rõ ràng m y giây trư c ñây khi tôi nhìn
hư ng chúng, làm tôi cũng hơi chùng xu ng ñôi chút.
Ð n khi Chú ch ch ng i cho tôi, t i nó l n còn có
chút xíu, tôi ñ t ñít vào như ph i trư ng l n l i c hai
phía: lư ng ñ u th ñ ch.
Trên m t bàn hai ñ a hai bên khuỳnh tay, cùi ch
g n ñ ng nhau ch a ch nghiêng nghiêng v a ñ tôi
ñ t bình m c, c p tôi ch ñư c ghé chút, còn ph n
dư ph i t a trên ñ u g i.
Su t bu i y sư ph tôi chưa truy n phép m u gì,
quy n v còn tr ng tinh, b ng tr ng như lúc ra ñi
không ch nào trong ñó.
Lúc cho v tôi khoanh tay " Thưa th y em v " như
m i ñ a khác, t nay tôi không g i th y tôi là chú n a.
Má tôi qua kh i C th ñôi chút ñón tôi vinh qui, vì t
ño n ñó t i nhà tôi không có ñ a nào cùng ñư ng,
chúng ñã r vào xóm trư c khi.

455
Em tôi b trò chơi b n cu li m t mình v a m t lúc làm
hai vai, hai ñ i th . Em ch y l i ch m nh tay tôi: Có
gì hôn? Ý em tôi h i có b ñòn hay bi n c tr ng ñ i
nào không, tôi cư i l c ñ u và nó an tâm hi u r ng
ñi h c là chuy n d dàng. Tôi gi u em cu c chi n ñ u
t c hai cánh v a qua c a tôi.
Hai ông l n tôi t b a sau tr ñi d thương l , hai ng
như ng ch cho tôi thoái mái: Hai ông làm th y kèm
tôi; Làm th y thì ph i hy sinh ch ! Ngư i l n mà!
Ðâu l i giành ch v i trò hay ít ra là ñàn em.
Th y phóng m y ch cái trên t p b ng vi t chì r i hai
th y "l n ch " ch tay vào ch ñ c trư c tôi ñ c theo
kèm theo l i hăm d a: T i tao ñ c ba l n mà không
ñ c l i ñư c như t i tao h i trư c là ñu i h c.
Tôi hi u hai th y xưa kia thông minh r t m c và nay có
quy n tâu l i Th y ñu i tôi.
May phư c, sau l n th hai là tôi ñi suông. K ti p tôi
còn ñư c ch a ch r ng hơn, không b thình lình ñ ng
tay khi tôi dùng vi t m c ñ theo l n chì m y ch cái
th y phóng.
V n xuôi: Bê a ba, bê á bá ...em m a ma, em m á má
... tôi thanh toán g n m y ngày k ti p và thêm ít ngày
n a tôi xong ph n v n xuôi, ph i t giã hai th y "l n"

456
ñ qua nhóm v n ngư c ng i góc bên kia. Hai th y
cũng t hào d y gi i.
Tôi không nh rõ tôi h c ñó bao lâu nhưng tôi bi t
r ng tôi ñã ti n qua giai ño n t chép theo bài th y biên
trên b ng vuông v c màu xám treo trên tư ng và làm
toán c ng tr không s gi .
Th i gian ñó tôi l n lư t ñư c chuy n h c chung nhi u
nhóm khác nhau ng i riêng góc tùy theo trình ñ tôi
ti n lên ñư c, thu y chúng tôi g i là ñư c lên l p.
Th y tôi b ru ng b t lính trong m t ñêm nào. Không
còn ai thay th d y cái l p h c ñ m i trình ñ ñó.
M t bu i sáng u bu n chúng tôi ra v , giã t cái nhà
ñãi ăn c a ngôi ñình làng dùng làm trư ng l p ñ u ñ i
c a tôi và có l cũng c a các b n cùng thu .
Ngôi trư ng ñình có cánh ñ ng r ng bên kia
ñư ng trư c c ng chúng tôi cho di u hát vi vu mùa
khô, trong l p chúng tôi ng i l ng nghe ñoán bi t
ñư c nó ñang lên cao hay lư n xu ng, tàn cây vú s a
cho chúng tôi bóng mát nô ñùa m i lúc ñư c ra chơi.
Tôi th y m y ñ a con gái thư ng nh y dây, ñánh
th , ít khi thu c bài l i khóc nhi u hơn h t trong
bu i-sáng-l c-th y-ñó.

457
Ít lâu sau Th y tôi tr n v ñư c. Ngang qua nhà, th y
Má tôi, Th y nói v ng vào: Tui m i v nè ch Tư !
Má tôi d ng Th y l i nói chuy n m y câu, tôi ch y
ra m ng, ng th y vài ngày n a s d y l i.
Không, th y tôi vĩnh vi n b thiên ch c khai
hoang. Vĩnh bi t Th y!
NhàQuê May 21,2005

458
ðình Làngðình Làngðình Làngðình Làng
Ngôi Tr ngNgôi Tr ngNgôi Tr ngNgôi Tr ng
ð u ð ið u ð ið u ð ið u ð i
Mái v n rêu phong trư c sau êm v ng
Uy nghi ng m ph ng ph t nét hi n linh
S c vua phong thu trư c c n cung nghinh
Ơn ñ c b n Th n ti p nhau truy n r ng
Nh Má cúng c u mong tôi sáng láng
Trư c hôm nao d n ñ n g p th y xưa
ð ng khoanh tay, l ng ti ng dư i hăm ñưa
Nhìn khúc roi xơ, lòng mình t v n
R i chút n a ñây “m y ông” xúm l n
Ngơ ngác trùng vây l t th m gi a lòng
Xóm dư i ñ u trên có v ñ i trông
Ch th y x p cho tôi cùng chung dãy
Tàng lá xum xuê cánh tay r ng tr i
Bóng mát r p che trong ngõ l i ngoài
Nh bu i v lòng… gi tít chân mây
M t d u Trư ng xưa, ðình ngùi th s
NhàQuêNhàQuêNhàQuêNhàQuê

459
Bên Kia ðình Làng
Hai nhành r phư ng gi a t ng bay
U ng gió no ñ y túy lúy say
V t tho t lên cao tìm hư ng núi
Vòng vèo lư n xu ng b n vòm cây
H pha gi y ph t di u ñâu s
Nh m nh sư n o n sáo l c lay
Nh c ñ n nơi xưa vui thú y
Trư ng ðÌNH ch nh nh khóe mi cay

460
ðo n 3 – Qua ð i Cát Nóng
Vào mùa n ng, các làng ven bi n quê tôi có th nói
g n không ai mu n bư c chân ra ñư ng. S c nóng
làm ñôi m t lúc nào cũng ch c khép vào gi c ng
n ng n nhơm nh p m hôi ñang xô t i; Tôi th ng
bé ñi h c v dư i t ng h t n ng b c l a y!
Anh Mư i và anh Út m c áo dài tr ng khăn ñóng ñen
d y h c công qu cho chùa, chúng tôi h c trong ngôi
trư ng l p lá m i c t theo chi u d c con ñư ng ñi,
m y cây c t còn mùi cây r ng chưa khô h n, chưa tróc-
h t-v .
Trư ng m i c a tôi bên trong rào c a thánh th t Cao
Ðài Thiên Tiên, các cơ s ph thu c c a chùa k c
phòng thu c nam làm thành các dãy tách bi t sau
ngôi chánh ñi n nguy nga mái ngói, có hai tháp cao
phía trư c hình dáng quen thu c như nh ng chùa

461
Cao Ðài trông th y ñó ñây, chúng tôi thư ng g i hai
tháp y là l u chuông l u tr ng. Các lo i cây, r , lá
có th làm thu c, thư ng ñư c b n h c trò chúng tôi
mang t i hi n, góp ph n công qu và có lúc chúng
tôi b l p v t ra ph khiêng, kéo các ñ m, nia thu c
ñang phơi khi cơn mưa ñ t nhiên p-nhanh-ñ n.
Trư ng g n ranh gi i làng tôi v i làng k c n:
Thu c làng bên. Tôi l i có thêm b n m i, nhi u ñ a
sau n y cùng tôi ra trư ng T ng, nhưng trong nh ng
ngày n y chúng không v cùng ñư ng v i tôi, vì tôi
t làng khác t i h c nh . Sau m y bài th s c, tôi
theo-các-b n-m i-không-v t-v -gì.
Th nhưng ñ n khi th y cho v là lúc trí óc tôi ph i
ho t ñ ng căng th ng, nghĩ cách qua ñ i, qua n ng cát
nóng h ng h c, con ñư ng duy nh t ph i vư t qua,
không cách nào khác. Trong lúc n ng cát dư ng như
thu gom h t s c nóng t m t tr i lên ñ n gi , ñem
chúng-tr i-d c-l i-v -c a-tôi.
Tôi nh m tính t ñám c khô n y ñ n ñám g n nh t
xem có th ch y n i m t m ch không, nh m tính
nh ng ñám c nào còn sót l i chưa gãy r m m y
ngày trư c, lúc tôi nhào lên ñ ng b ng m t bàn
chân, bàn chân kia ghé t m lên trên ch ñ i th cho

462
nhau, ñ n khi c hai ngu i ñ có th ch y nhanh
qua-“ño n-ñư ng-chi n-binh”k -ti p.
Ðư ng ñi d c lưng ñ i, hai bên l i ñi cây xương r ng
gai nh n tua t a còn s ng n i, nhưng xem ra chúng
cũng b r c, xen k vài ñám gò m , nơi ñó không có
lo i cây có khía nhi u gai y, ñám m còn chút ít c
khô cho ch ñ ng t m.
Xa dư i tri n ñ i, m y chòm tre gai m c thít như ng
g c, như trôi trên làn s c nóng ch p ch n. M t tr i cao
vút bên trên mà sao s c nóng ph khí th ñáng s !
Ph i ch y năm hơi m i t i cây keo già không còn cành
nào phía ñư ng ñi, tàng lá ñ u nghiêng v m t bên ph
kín cái gi ng l n ch a t p nham ñ lo i b gió cu n t i.
Ð ng trên r cây ñ o m t xem ch ng trên y nghe nói
th nh tho ng có bà m x a tóc n m võng ru con.
Con t c kè trong b ng cây không bi t bao l n, c t
ti ng ñ n gi t mình, tùng d u hù d a th ng bé, thúc nó
b ch y ti p, vư t qua ñám dúi tháng trư c còn r m
r p, gi xơ xác, bên trong nhi u lúc có ma ch i ñ t ra,
ngư i gan d dám l n theo m y mi ng g ch v n ch i
l i-thì-nghe-ti ng-ma-b -ch y.

463
Cu i cùng tôi cũng nghĩ ra ñư c mi ng mo cau hay “
th nh so n” hơn là m t h p gi y dày làm c u tinh
ñem theo, khi không còn b i c khô nào.
Cơn mưa ñ u mùa p xu ng, cũng ch làm ñ i n ng
cát ph ñư c l p da ư t b c khói râm r c, bên dư i l p
da y khi vít th chân, l p cát khô quánh v n-ñang-
n m-thách-th c.
Ngôi trư ng th hai tôi ñ y! Không có con ch , phép
tính nào mà tôi không ñ i b ng gót chân m i ngày-
m t-chai-dày-thêm.
NhàQuêNhàQuêNhàQuêNhàQuêJune 01, 2005

464
Con Loä Ñaáát
Em k l i tôi nghe
Con ñư ng xưa bây gi tráng nh a
V n v t ngang qua m y p quê mình
Nh ng cây cao cây còn cây ñà ñ n
Nay nhìn l làm sao!
Trong ký c m t mình tư ng l i
Con ñư ng làng cát nóng vu t da
Tôi th ng bé chân tr n ñi h c
Băng qua n ng cao kh ơi là
Ph i ch y t ño n m t
ð u trên kia có mi u Bà Bèo
Phía n giáp làng bên Gi ng N n, ð c M
Ngư i xa bi t làm sao nh
Riêng tôi quen như t ng ngón tay mình
T ng chia phe ph c kích
ði h c s m chun vô b i núp
ð i t i nó ngang nh y ra hù
M i vô trư ng ñà trèo lên m t b c
Sách ch ng nói nh t qu nhì ma ñó ư
Con ñư ng thêm ma n a

465
Con ma gi ñây nh thương ñư ng cũ
ðêm chiêm bao ñi l i bao l n
V n y nguy n t ng chùm cây d i
Nhàn h tr hoa ñâu ch Xuân
Tôi th ng bé chân tr n
Ư c b ng làm h t cát!!
NhàQuêNhàQuêNhàQuêNhàQuê2005

466
ðo n 4 – Cánh Chim Bay
Như s giã t trong âm th m trư c chuy n ñi xa, tôi
làm ngư i say ghé nh ng ch thân quen nói miên man
chuy n trên tr i dư i ñ t, mưa n ng, mùa màng...t t c
nh ng th y và nhi u hơn n a ñã ñóng gói vào m t
góc h n tôi trong s hành lý không th nào ñong ñ m
ñư c, có cái cùng có th ch riêng: Chúng là Quê-
Hương-bây-gi -tôi-ngàn-d m.
Tôi ñi l i ño n t nh l 26, có c u Bà Hi n b t ngang
con r ch tư i ng t cánh ñ ng ch có v mùa. Nh ng
tháng nát r ch mùa v m i, ñám tr chúng tôi và xóm
bên kia dàn tr n ñánh nhau, ch i bùn chí chóe hai bên
b r ch, ngay c ñ a m y u cũng góp ph n x n bùn
ti p t hay gi qu n áo, c p v cho các tráng sĩ ra-tr n-
ñư c-an-tâm.
Tr n ñánh l n sau mãnh li t hơn l n trư c, hai bên tìm
cách qua sông ch c th ng phòng tuy n c a nhau, b t tù
binh trát bùn, tr n nư c...Nh ng con ngư i dũng c m
ngày nào ñã trôi theo dòng th i gian và hai b cu c
chi n có th t, cu c chi n k t thúc bi th m không như...

467
T ch tr ng tr i nhìn xuyên ru ng r y th y ñư c b n
Ðư ng T t, nơi ñó cùng các b n trai khác, tôi ñã ph
vác cây r ng v a s c mình v làm vách cho trư ng
m i c t chưa quá hai trăm thư c g n-nhà-tôi.
Tôi nh hoài b a cơm canh mư p tép rang ngon chi l
nhà th y sau bu i ph vác cây y. Th y vai em trong
h hàng, nhưng không vì th mà ñư c thiên-v .
L p tư thu ñó có vài b n h c
chung vai cô chú tôi, cũng có
m y b n vài năm sau có v l y
ch ng, m y b n gái ng i các
bàn trư c, lưng h che ch n
làm tôi v t v ph i ñ ng lên
ñ c ch trên b ng r i ng i
xu ng chép, khi h d a vào bàn sau cũng làm chúng tôi
kh n-ñ n,-nét-ch -răng-cưa.
G n cu i năm th y b ñi kháng chi n, th nh tho ng
th y ghé nhà thăm Ba Má và h i thăm s h c hành c a
tôi. Lâu sau trong tr n ñánh nào ñó th y tôi, viên
Huy n Ð i Trư ng ñã hy sinh cho lý tư ng c a mình:
Vĩnh bi t th y Nguy n T n H ng!
Tôi l i h ng ngày qua cây c u ván không lan can trên
t nh l ñ n h c ti p trư ng "Nhà Vi c Cháy".
Trư ng g n công s xã, nơi ngư i dân thi u thu , thi u

468
xâu b b t "ñóng trăn". Cái Nhà Vi c ñư c c t l i trên
n n công s cũ ñã b thiêu h y th i Nh t Ð o Chánh.
G n như nh ng b n trư ng y không nh gì khi tôi
nh c có l n tôi ñã h c chung v i h , vì tôi ñ n ñó vài
tháng cu i niên khóa. Không bi t tôi có ñư c k là c u
h c sinh trư ng sơ h c Tân Th y không nh ? Xin cho-
tôi-v i-ch !....
Vào mùa v , sau bu i h c tôi theo Ba Má sang bên kia
r ch, ñi ph làm c , bè dăm m , ôm ñ t ñ p b ...Chi u
nào b y cò tr ng cũng bay khoan thai v hư ng r ng
xa, ch c sau ñám le le r p tr i di n t p ñ i hình, khi
bay chung khi tách riêng, ñ i hư ng r i l i nh p vào.
Không nh ngày ñó tôi nghĩ gì khi ng m nhìn chúng
mà gi n y tôi là cánh chim lìa-ñàn-bay-ñi.
NhàQuêNhàQuêNhàQuêNhàQuêJune-16-2005

469
Theo Caùnh Chim Bay
Có m t dòng sông ch y t n ñây
Trong tôi tư ng nh su t t ng ngày
Ra ñi v y bi t lòng ñau c t
G i l i âm th m d xát xay
X l luôn dành nguyên góc nh
Quê xa v n c t tr n tim n y
Nghe ai nh c ñ n tên dưng b ng
Mu n ñư c thành chim ch p cánh bay
Bay qua ch n cũ xóm nhà tôi
Nén nh ng buâng khuâng c tư ng h i
C Th vươn cao gi h ñ n
ðình xưa bóng r p trư c ñùa chơi
Trông theo dáng nh v a tan h c
Th y l i y nguyên ñ kho ng ñ i
Ư c ñư c sau cùng nương cánh gi t
L n nhìn trư c lúc bi t xa khơi

470
ðo n 5 - V t Cánh ð ng MaV t Cánh ð ng MaV t Cánh ð ng MaV t Cánh ð ng Ma
Th r i tôi cũng h c h t l p tư, t nhà tôi ñ n trư ng
T ng, trư ng d y t i l p ba, Trư ng Sơ H c Xã Di u-
không-xa-l m-ñi-v -hư ng-Qu n.
Trư ng có hai phòng h c vách ngăn b ng lá n m d c
theo t nh l 26 bên ngoài vòng rào bót có c nhà l ng
ch .
M y ñ a bàn chót có th thò tay qua ch rách kh u
gh o v i m y ñ a l p bên kia, có l n tôi b méc và b
th y ñòn vì trò ngh ch ng m ñó: Tôi l t b y vì chúng
qu y tôi trư c, ñ n khi tôi thò qua thì chúng hè nhau-
gi -ch t-tay-tôi-l i.
Trư ng nào cũng v y, v n theo phong t c con gái ng i
h t m y bàn ñ u, v n theo truy n th ng ngo i giao
khép kín gi a trai gái cùng l p, l n ranh phân bi t y
chưa bên nào vi ph m, ñi m th y rõ nh t là phía gái ñã
b t ñ u mang theo và ăn lén xoài i, k o bòn bon trong
l p mà không bi t h i l bên trai chút nào, tr l chúng
tôi cũng ch ng nương tay nên th nh tho ng "gi i thi u"
các cô nàng tình nguy n tr bài lúc m y tr chưa k p
nu t h t, l c lư! H g i chúng tôi là Ð Qu t ñó.

471
Trong l p tôi có nhi u ñ a là con các viên ch c ñ a
phương, h thư ng ch nh m ng bài v , nhưng th y
cũng "không n " n ng tay. B n trai chúng tôi ti n t i
giai ño n c i m r b n bè v nhà ăn cơm có gì ăn n y,
xong t m ao t m ñìa, trèo cây hái trái...Ngôi trư ng qui
t ñ h c sinh các xã chung quanh, do n n ngo i giao
phát tri n ñó nên chúng tôi thông thu c m i l i ñi
ngang-ñi-t t-trong-vùng.
Ch trong g n m t năm l p ba, chúng tôi h c t i ba
th y khác nhau vì l n lư t m y th y b g i ñi lính, sau
n y ñ l i v i l ch s ñó là nh ng năm chi n tranh Vi t
Pháp ñi vào giai ño n k t thúc (1953-1954). Do vô tư
c a tu i tr chúng tôi chưa có m y may nào quan tâm
t i th i cu c, v n th dòng vui chơi h c hành theo
ngày-tháng-ñi-qua.
Ðã xong hai kỳ thi xét lên l p, m t bi n c x y ra c t
ngang n p s ng ñ u ñ n thư ng nh t c a tôi: Anh tôi
tr n lính, m y ngày sau ñó anh ñi tu lánh n n. Cái ông
Cai T ng hay d n ñám lâu la ñ t nhà nh ng gia ñình có
ngư i ñào ngũ, có khi b n gi t c nhà n u ngư i tr n
mang theo vũ khí hay gây thi t h i; Gia ñình Ba Má
Anh Ch Em tôi t c t c r i b ngôi nhà êm m, có giàn
b u t tay tôi tr ng chăm bón ñang trĩu qu , tr n ñ n
cu i làng g n r ng làm chòi s ng t m g n như màn tr i
chi u ñ t m y ngày ñ u; Kh nào cho xi t!

472
Mươi ngày sau tình hình l ng d u, Ba xin Bác tôi m t
n n nhà cho gia ñình trú ng v n cu i làng, xa nơi nhà
chưa dám tr v c a tôi. Má tôi l i d n tôi qua xã khác
xin h c l p ba v i ngư i bác h : Th y Tô Văn On.
M i sáng tôi ñi ngư c hư ng m t tr i m c băng qua
cánh ñ ng r ng ñ n trư ng Vĩnh Hòa có cây dúi cao
trư c c a l p, nơi y tôi có nhi u b n m i chia phe b n
u du gi a hai bu i h c sáng chi u, l n cu i cùng th ng
Tín th ti n nơi m t và trò chi n tranh n y ñi vào dĩ
vãng chúng tôi. M c th i gian ñư c nh c l i c Niêm
sau n y là qu n trư ng cu i cùng c a Năm Căn và tôi
nh n ra nhau có th i h c chung l p, tôi ñó-ch -có-
m y-tu n-l -cu i-niên-h c.
Tan h c bu i chi u tôi l i ñi ngư c hư ng m t tr i,
băng qua cánh ñ ng ban sáng n i ti ng ma, nh t là
ngang ñám cây chùm quân, nơi nghe ñ n có ngư i b
ma gi u cho ăn ñ t sét, qua ñó ñi càng l tôi nghe hình
như-có-ngư i-ñang-ñu i-theo.
Th i gian cu i năm l p ba y tôi hai lư t ñi v , ánh
n ng sau lưng, tôi ñu i theo bóng c a tôi ñang ñ dài
phía trư c như ñu i theo tương lai m t cách v t v
nhưng không kém ph n b n chí. Con ñư ng tôi qua
không-ño n-nào-b ng-ph ng-c !
NhàQuêNhàQuêNhàQuêNhàQuêJune 24, 2005

473
ðo n 6 – Bác Nông Phu
Ð i Bác chưa bi t Sài Gòn, Bác ch ng có vi c gì ñ t i
ch n Trư ng An ñó. Tuy th Bác không như ph n
nhi u hàng xóm láng gi ng quanh năm ôm khư khư v t
lúa mùa, chưa ñi xa hơn các làng lân c n. Bác ñôi l n
t i th thành t nh l ñó ch ! Dù ít i v y mà Bác v n-
ñ n-ñúng-nơi-ñúng-ch .
Bác d t con l n ñ u tiên c a c hai hành hương thánh
ñ a Cao Ðài, vi ng t nh xá nơi Ð c Lý Giáo Tông
Nguy n Ng c Tương nh p t nh, r i k n a khi Ngài
qui-tiên.

474
L n ñ ng trư c Chánh Án Tòa Hòa Gi i R ng Quy n
B n Tre tuyên th làm th vì khai sanh cho con, qua ñó
Bác ñã ký g i ư c v ng t a mát t a bóng mây, t m
lòng ngư i cha mong ñ a bé sau n y thoát kh i vùng
bao ñ i tăm t i. Không có l n ñó m t m nh ñ i riêng
ñã-r -ñi-hư ng-khác.
Th ng bé nh mãi ngày Bác ñong ñưa con cúi b n
rơm, khói không tan ñư c trong l p sương dày ñ c, v
thành v t dài d c theo con ñư ng băng qua cánh ñ ng
r ng-d n-v -hư ng-Tây.
Vài gi n a m t tr i s lên t phía sau lưng; Cha con
vư t ngang kho ng ñêm s p tàn, ñ n s m ng i ch
trong sân Trư ng Ti u H c B Túc Ba Tri ngày ñ u
tiên c a niên khóa, nơi y cũng có lác ñác vài cha m
d n-con-t -các-xã-xa-t i.
Mãi t i h c trò ñã ñâu ñó vô l p r i, ông Ð c H c
Huỳnh Văn Chưng m i gi i quy t ñ n nhóm ngư i
ng i-ch .
Ông nhìn th ng bé nh xíu nghi ng không bi t Nó ñ
s c h c n i l p nhì, l p moyen hay không?
Th ng bé gan d dám trình Ông t t c bài thi ñ u ñ t
ñi m cao. Th r i m i chuy n cũng qua, th ng bé ñư c
x p vô l p nhì F chưa có th y cô nào chánh th c ph
trách, quý th y thay phiên d y t m hàng ngày trong
m y-tháng-li n.

475
Trong ba dãy trư ng, ch dãy l p c a nó l p lá, phòng
h c có l n làm phòng b thăm, trong xó góc Nó th y
ñư c hàng ñ ng hình Ð c Qu c Trư ng in s n m t b
g ch-tréo.
Ngài x u xí quá nhi u so v i hình chính Ngài ng trên
gi y-b c-ñang-lưu-hành.
V Vua m i không long bào, nguyên là v t tư ng
t ng m y l n quì nh n tư c ñã soán ngôi Ngài qua
y...
Ông Hi u Trư ng ñã s ng s t khi ñ n l p nh t D công
b và nhìn m t th ng bé "Th Khoa". Ông ng r ng
Nó ng i ñâu cu i l p, ai dè khi g i tên Nó ñ ng d y t
bàn ñ u Ông-không-hay.
T ñó th ng bé ñư c c trư ng bi t m t, th y cô nh
tên dù năm trư c Nó cũng ñã m t l n l nh thư ng nh t
l p.
L n n y Nó gom h t ba ph n: nh t m i l p, ph n
thư ng T ng Th ng và ph n thư ng ñ c bi t do m t
ngư i ñ a phương có phương v g n như thành viên
N i Các, g i t ng cho h c sinh ñ ng nh t qua kỳ thi
riêng c a t t c h c sinh ñư c x p nh t nhì ba trong
m i-l p.

476
Ph n thư ng ñ t ra l n ñ u tiên và có nhi u sách quý,
ñ n ông Hi u Trư ng ph i nh n th ng bé ñem cho ông
mư n ñ c trong m t th i gian, nhi u quy n còn bút
tích-ghi-chú-c a-ông.
Bác nông phu chân ñ t th t s xúc ñ ng trong s
khách d l phát thư ng năm y, l n ñ u tiên ñư c
danh d nh n thơ m i. C h i trư ng ít nh t ba l n v
tay, nhìn th ng bé lên nh n thư ng r i nhìn ngư i cha;
Bác nông phu áo v i ng i l c chung quanh nh ng l a
là.
Bác-nông-phu-thân-ph -tôi,-Ba-tôi-ñó!
Trong ti m n Ngư i có t t c nh ng ñ c ñi m anh
hùng mà tôi tôn kính. L n hãnh di n tôi mang l i cho
Ngư i chưa th m vào ñâu so v i công mà tôi năm dài
tháng r ng ñư c hư ng dư i bóng mát mênh mông c a
Ngư i.

477
ðo n 7 - Mu i
(Kính dâng Ba Má. Tri ân Nh c Ph . T ng M các con&các Con)
Thu y tu i hoa niên, tôi hòa nh p vào dòng ch y
chính cùng các b n khác m i ngày m t ñông d n
thêm:
Tôi là h c sinh Trư ng Trung H c Công L p B n
Tre, Trư ng Trung H c Ki n Hòa tên g i v sau. Tôi
hãnh di n là!
Chúng tôi ñ n t nhi u hoàn c nh khác nhau, ñ n t
nhi u nơi ch n khác nhau, cách trú ng cũng khác
nhau, ñ n t nhi u giai t ng xã h i khác nhau, tu i
tác cũng khác nhau ...cái chung là chúng tôi theo ñu i
cùng m t chương trình giáo d c ph thông ñ ng ñ u
c a chính ph l n ñ u tiên c a t nh tôi: T nh có ba
dãy cù lao, có ngút ngàn d a xanh l ng n quanh năm
trĩu qu , có cánh ñ ng lúa hát vui mùa lên ñòng ng m
s a, có m y cánh r ng nư c m n kiêu hãnh tr c di n
thách th c t ng cơn sóng d bi n Ðông...

478
N u có m t thang bi u ñ x p h ng có l tôi trong
nhóm th p kém nh t v nhi u m t, không hi u sao tôi
ñã che gi u tung tích nghèo nàn thi u th n c a mình
su t tháng năm ròng rã nơi “c a Kh ng sân Trình" y.
Tôi c th trong v c m c c m hàn vi c a mình. Tuy
nhiên tôi cũng có vài b n ñ g n gũi, vì tôi ñã có l n
ng ñêm trong cái nhà ngư i b n: Cái nhà tr ng trư c
tr ng sau, vách phên rách nát, bà m ph i tha phương
làm mư n làm thuê, lâu lâu v cho chút ti n và anh em
h ñùm b c nhau gi a hai kỳ m v v i ñàn con r i-
l i-ra-ñi.
Vài b n khác mà em gái ph i hy sinh vi c h c hành
ñ hàng ngày vun x i m nh vư n bên c nh ngư i cha
không còn chân nào sau ngày hòa bình t m th i l p
l i...
So các b n y tôi th m nghĩ tôi còn di m phúc ít ra là
trong hai năm ñ u tiên khi Ba tôi chưa ñ t ng t t
tr n.
S ra ñi c a Ngư i làm gia ñình tôi nghiêng h n! L n
ñó có vài b n hay tin t i thăm tr , nhưng làm tôi h
th n thân th mình trong th i gian dài trư c khi tôi
nh n ra nghèo không ph i là m t ñi u gì ghê g m!
Bây gi không tr tôi xin t l i cùng các B n, vì
nh ng ý nghĩ chưa l n nào nói ra y và ñã ti p các
b n sơ sài, không x ng ñáng nh ng nghĩa c ưu ái
mà các b n t xa l n l i ñ n thăm.

479
Các B n còn khuy n khích tôi ñ ng b h c...
Sau m i mùa Hè, tôi tr l i trư ng tóc hoe da nám
c a m y tháng theo thuy n bu m ra bi n, sang sông
b t xò nghêu, l n l i vô r ng b t cua b t cá. S ti n
ki m ñư c ph giúp m t ph n vào chi phí ăn cho
năm h c k ti p. Thiên nhiên th i y cũng góp
ph n...Các em tôi ñ u d ng l i ti u h c cùng Má tôi
lo cái ngu n l i huy t m ch: lò n u mu i.
Ba tôi m t tá nông dành d m mua ñư c hai m u
ru ng r y trư c ñã mư n. M i năm có m t v mùa
vào nh ng tháng nư c ng t, hai m u ñ t thi u trư c
h t sau vì gò và r ch x o cũng ñư c tính vào di n
tích chung, còn ph n tr n thì năm nào lúa cũng b
nư c ch y m p. Trúng mùa cho l m cũng ch hơn
trăm gi ñôi chút. Th còn hơn nhi u gia ñình khác
ch y-g o-t ng-ngày!
T tôi còn nh l m, Ba Má tôi ñã làm thêm vi c n u
mu i, n u nư c m n l c ra t ñ t nhi m nư c bi n,
l p ñ t tr ng m c thít, công vi c n y ñòi h i nhi u
s c c n lao t bư c ñ u tiên ñi n o vét l y ñ t có
ch a mu i cho ñ n khi v t ñư c nh ng h t mu i
tr ng ng n k t tinh t lò n u liên t c không ng ng
ngh ngày ñêm, bên c nh ñó ph i có ñ c i ñ t cho
dù là cây tươi, chuy n n y không ph i d dàng!
V sau nư c m n dùng ñ n u thành, do l c t mu i
h t khi làng tôi ñã ñư c du nh p k thu t làm ru ng
mu i t Phan Thi t và lò n u ñư c ch m b ng tr u

480
làm cho công vi c ch bi n n y ñ v t v hơn nhưng
cũng ph i liên t c ngày ñêm. Mu i h t và tr u ñ u
mua thi u ñư c tr d n.
Mu i b t,
thành ph m
ñó ph n l n
bán ch u cho
ñ ng bào
v a di cư vào Nam, h dùng trong khâu s n xu t
m m tôm, m m ru c (cho ñ n năm 1960 h r i ñi nơi
khác vì cu c s ng ñe d a), m i vi c thi u ch u v n
lân dây chuy n như v y d a vào lòng tin l n nhau.
Ngoài vi c ñã có ñ lúa ăn, "kinh t ph " gia ñình tôi
như-th -ñó!
Sau khi Ba tôi m t, ñáng l tôi ñã ph i b h c,
chuy n ñó t ph i v y và tôi cũng s n sàng! Hàng
xóm láng gi ng và nh t là bên phía n i tôi khuyên
Má tôi ñ tôi nhà ph giúp gia ñình: L y Gi Ðong
Lúa,-Không-Ai-L y-Gi -Ðong-Ch
Vâng, chính l i khuyên ngàn vàng y Má tôi nh t
quy t hy sinh thêm n a cho tôi theo ñu i vi c h c
cho ñ n h t b c ñ nh t c p theo suy tính c a Ngư i.
Ph i hi u ñi u ki n sinh s ng ngày ñó nông thôn
m i th y h t gánh n ng trĩu vai c a Má tôi v a t
ch t thêm lên cho mình.

481
Tôi l i ñ n trư ng lòng ng n ngang không t xi t!...
Tôi ñã chi n ñ u không kém ph n dũng c m bên c nh
các b n ñ ng song có cu c s ng an lành hơn tôi trong
nhi u-năm-dài,-tôi-cho-là-th !
Ð ng nhìn m t ñ t tuy t ph tr ng, nhìn t ng ñ ng
tuy t lem lu c b i vào xó góc bãi ñ u xe, tôi thư ng
so sánh v i màu mu i b t và mu i h t thu nào v i
nhà tôi ñ ng c nh. Nàng hi u tôi hơn t t c , ñã ñi bên
tôi su t b n mươi năm r i. Thân Ph nàng ñã thi ân
giúp tôi theo h c ñư c năm cu i cùng b c trung h c,
m c thang chót tôi cơ h không v i t i... Nàng ch ng
khác là bao n c thang ti u thơ cao th m danh v ng v
m t bên ...
Trong trí tư ng h như Ba Má tôi m m m m cư i nơi
phía-an-nhiên...
Xin-ñ i-ñ i-nh -ơn!-và-tôi-ñã-ñ n!
Tôi còn nh rõ l m, l n ñ u tiên bư c lên b c gi ng
m t tư th c, nơi h c sinh không ñ ng ph c, m t th
bi u tư ng c a k lu t mà tôi ch m i r i b tháng
trư c ñây.
Tôi b t ñ u nghi p dĩ b ng bài mu i Clorua Natri:-
NaCl
NhàQuêNhàQuêNhàQuêNhàQuê 2005

482
ðo n 8 – Trung H c T Th c
Nguyeãn Du
N u v giám kh o không r ng lư ng, ch m bài toán
kỳ thi tuy n vào ñ th t trư ng công mà tôi làm bài
sai t ñ u t i cu i, ch c tôi ñã rơi ñài .
Tôi cũng nh n bi t ngay ñư c vì k t qu toàn s l
th p phân, lúc ñó tôi không còn ñ thì gi ñ chép
ñ u bài r i làm l i t ñ u trên t gi y khác.
Cách gi i hoàn toàn ñúng theo trình t . Ð n nay, tôi
v n th c m c là do tôi chép ñ u bài thi sai vài con s
nào ñó hay l i do hai v giám th vi t lên b ng sai.
Cũng may tôi trúng tuy n h ng th p, n u không tôi
ñã là h c sinh trư ng trung h c tư th c Nguy n Du
có-l .
M t cách r ng rãi, tôi cho 80m x 20m = 1600m² là
các c nh và di n tích toàn th khuôn viên nhà trư ng
g m hai phòng h c trong m t th i gian dài và sân
bóng chuy n có cái gi ng h c cu i, m i l n banh ra
ngoài ho c ra l ho c va vào tư ng ho c nóc nhà lân
c n làm láng gi ng thư ng xuyên méc v i văn-
phòng-dù-h -cũng-là-ph -huynh-h c-sinh.
S th c chưa ch c trư ng Nguy n Du ñ t ñư c
di n-tích-"l n"-như-v y!

483
Tôi ñ n l p h c c a trư ng l n ñ u tiên v i s hư ng
d n và gi i thi u c a v giám th , khi y trư ng ñã
ñư c mư i tu i trong su t chi u dài chung hai mươi
năm l ch s c a nó. Trư c ñó tôi ch ngang qua, dù
r t nhi u b n tôi theo h c ñây. Tôi ch nh n d y
ñó nhi u nh t là 8 gi m i tu n, thư ng thì 4 gi cho
ñ n ngày mi n Nam ñ i ch và trư ng xóa s .
M t c nh 20 mét v a nói ti p xúc v i t nh l 26, ño n
ñó t nh l theo hư ng Nam B c trư c khi nó qu o
ñúng 90 ñ ñ i hư ng Tây Ðông ñ ra bi n cách nơi
ñây kho ng b y cây s ; Do ñó ki n trúc chánh c a
trư ng là hai phòng h c không hư ng ra ñư ng mà
l i nhìn v hư ng Nam, hư ng ngôi Giáo Ðư ng. Tôi
không tìm hi u có ph i ph n ñ t trư ng t a l c ñư c
mư n-c a-Nhà-Th -hay-không.
Tôi quên chưa nói cho các b n bi t
trư ng Nguy n Du n m g n rìa phía
B c c a qu n l Ba Tri, Qu n quê tôi.
Th y hi u trư ng g n

484
bó hai mươi năm th y chung v i nó, có ngư i g i
th y-là-ch -trư ng.
Chưa bao gi tôi th y th y ăn m c c u th , b áo
ngoài qu n hay mang dép, chưa bao gi ! Th y mang
giày da, áo veston, nón n tho t nhìn tư ng th y s p
s a ñi ñâu ñó. Không, th y s p b t ñ u b a nh u m i
chi u ngay trên hàng hiên ngôi nhà lá c a th y g n
căn chót c a dãy trư ng hai l p h c, nhà th y xa
ñư ng l hơn, cũng quay c a v hư ng Nam, ti p
theo n a còn vài nhà khác hàng xóm th y, h không
có ñư ng nào ti n l i hơn là qua c a nhà th y r i qua
sân các l p h c v n h p l i còn l m ng m xe ñ p
trong nh ng ngày có l p ñ ra l cái, ra t nh l 26.
Th y du h c Pháp v , m y năm ñ u th y d y Pháp
Văn sau ch c già y u th y không ñ ng l p n a.
Chi u nào khi h t gi d y phòng g n nhà th y, cách
m y cũng không thoát ñư c khi th y g i qua, cùng
ng i trên hàng hiên ñó ñ i m.
Kh n i th y không c n m i, ki u n y tôi ch u không
th u nên thư ng ph i có món nh m riêng cho, có th
là s t ra t ph n dành cơm chi u cho th y, chí ít cũng
là ñ u ph ng rang. Th y không u ng "sét" bao gi ,
ph i pha “sô ña” tuy ch là cognac n i hóa, th nh
tho ng-m i-có-Beehive-hay-Rivalet.

485
Th y không ép nhưng theo th y cho ph i l , ñã là
chuy n v t v dù tôi thu c h ng c ng ñang lên!
Dĩ nhiên rư u vào l i ra, th y k chuy n nh ng ngày
th y còn là "dân c u" con ñi n ch , xó x nh h m rư u
nào Paris cũng có ít nhi u l n th y ñ n ñó. Th y
"kiên trì giáo d c" hoài ñ n n i tôi thu c lòng, c ng
thêm sách v nên l n ñ n Paris tôi ñã d dàng ki m
ch ng-vài-ñi u-th y-k -khi-xưa.
M t món tôi không h c ñư c th y là môn ñá gà,
th y mê l m. Nhi u lúc v giám th vào l p nh c nh
h c sinh ñóng h c phí ñúng h n, ph i d ng nói vì
ñám gà nòi trong chu ng sát vách gáy vang làm c
l p cư i r . Mùa l nh l p h c um khói do ñám gà nòi
ñư c sư i m thêm cho dù ñã ngh ngãi ñúng m c.
Ðám h c trò v n thư ng ñ th a khói quá chúng làm
bài không ñư c ch không ph i do chúng không
thu c-bài.
Chi c xe lôi ñ u ch th y và th ng "ñ t " mang b ch
ñ m có gà chi n trong y ñi theo, thì ai cũng bi t hôm
nay có nhi u tr n gà h p d n ñâu ñó.

486
Nh r ng th y v n khoác veston như h ng ngày khi
bư c ra kh i c a, th y là ngư i duy nh t trong trư ng
gà m c như v y, trong lúc gi i m ñi u có nhi u c
ông-b i-tóc-c -t i...
Các quán nh u dã chi n di chuy n theo trư ng gà
như v tinh không th thi u ñư c, ño ñó cũng t o
ñư c hưng ph n như xem ñá gà mà nhi u ngư i cho
ñá-gà-là-m t-ngh -thu t.
Sau 1980 tôi có vài l n thư ng th c món da gà nòi
xào lăn và th t gà nòi "hon ñu ñ ", th i gian n y ñá gà
b c m, gà ñá ñư c tròng c a s t nên tr n ñ u di n ra
r t nhanh và bên th ng còn ñư c "b t xác" gà thua vì
v y có món nh u h p d n n y: Da gà ñã ñư c ngh
ngãi-dòn-ngon-thì-ph i-bi t!.
Trong chín năm ñ u tiên, Nguy n Du là trư ng trung
h c duy nh t toàn qu n Ba Tri, h c sinh c a trư ng
ñ lo i "qu c t ch" c a mư i sáu xã trong qu n và
tương ñ i ñông ñúc, ph i mư n thêm phòng h c bên
Nhà Th . Ð n năm th mư i lăm c t thêm m t phòng
h c th ba quay c a ra sân bóng chuy n thay th cho
phòng-mư n bên-Nhà-Th -ñã-h t-h n.
M i c p có ñư c hai l p, nét ñ c bi t là h c sinh dù
cùng l p nhưng tu i ñ i chênh l ch nhau nhi u, th i
chi n tranh nên ñi u n y d hi u.

487
qu n mi n quê như v y, th y cô ñã có gia ñình hay
còn ñ c thân ñi ăn cư i h c sinh c a mình là chuy n
thư ng, thư ng như ph huynh nh con mình "th nh"
th y t i ăn gi hay ñám cúng ki n gì ñó.
Ngoài v giáo sư tr c t s p x p môn d y và th i
bi u, con gái ông hi u trư ng các bu i không h c
cùng ph giúp v giám th lo vi c s sách và ñư c
m y th y "cưng" l m vì Bé chi xu t tr lương, có khi
"k t" m y th y mư n trư c n a, th mà v n b bao
thơ-l ch-s -ñúng-m c.
Trư ng dù nghèo, v trí khiêm như ng nhưng ñã
hoàn thành vai trò c a nó sau hai mươi năm gi ng
d y.
Không có th ng kê chính xác v t ng s h c sinh ñã
h c trư ng ñ nh t c p n y; Tuy nhiên tôi kh ng
ñ nh là nhi u h c sinh ñã là Bác Sĩ, hoàn t t Cao H c,
Sĩ Quan Võ B , Sĩ Quan H i Quân, Sĩ Quan Không
Quân, Sĩ Quan Th Ð c... ñ các binh ch ng và
chuyên môn k thu t... có nhi u ngư i mang c p b c
Ð i Tá không k chi n tuy n, cũng có nhi u c p ch
huy, viên ch c thu c ngành C nh sát Qu c Gia, ñông

488
nh t ph i k ngh giáo gi ng d y ñ các c p l p,... l i
cũng có ngư i ñ t h c v Ti n Sĩ (Ph.D) t i Hoa
Kỳ...Các c u h c sinh Nguy n Du là doanh nhân
thành ñ t nhan nh n. R ng l n hơn ph i k t c p Xã
p cho ñ n Qu n Huy n T nh Thành ñ u có bóng
dáng lãnh ñ o mà ngày xưa ñã có th i theo h c
Nguy n-Du.
T t c ñ u góp ph n v i ñ t nư c trong phương v c a-
h .

489
ðo n 9 - Ban Khánh Ti t
ðình làng tôi cũng như t t c các ñình khác trong vùng,
ñ u có c ra Ban Khánh Ti t, quý c trong ban y ñ u
là nh ng ngư i ñư c kính tr ng, uy tín ñ y mình.
Ban Khánh Ti t h p nhau bàn ñ nh phân công, lo li u
công vi c trong năm, cúng ki n, m i và tr l các ñình
làng bên khi ñư c m i l i, trong ñó l n quan tr ng nh t
là cúng kỳ yên c a m i ñình thư ng có rư c hát b i v
di n ba ñêm, v tu ng nào k t thúc cũng r t có h u.
ðình nào không làm ñ bài b n như v y coi như " m t
m t" v i các làng khác. Vì tôi ñi h c r i mưu sinh nên
th c s không s ng làng nhi u, ch hi u l m như
v y. Có vài l n d ñám cúng nhưng là khách m i c a
ñình.
Không hi u gì c mà có l n tôi làm trư ng ban khánh
ti t m i tréo c ng ng ng. Khen ai khéo ñ t ra cái ban
n y trong m i l p c a trư ng trung h c. Tên th t s
c a nó là Trư ng Ban Tr t T Khánh Ti t và V Sinh,
nghe-dài-dòng-văn-t -quá-c -th -m c!!
S là m i lót tót t dư i quê lên t nh h c, ñư ng xá
ngang d c còn chưa rành, còn s ñi l c v y mà "có
ch c" li n, sư ng không???

490
Trong l p tôi có t i b n ñ a cùng qu n nên sau khi các
"ch c v có ăn" ñã b phe thành th chi m h t r i:
Nào là Trư ng L p, Phó L p, Trư ng Ban H c T p và
Báo Chí, Trư ng Ban Th Thao và Du Ngo n, Th
Qu ...nên ba ông kia ñ y tôi ra ki m chút cháo, v t ñ
con-v t-ñ t!!
Ch c là do ông "Ba Tri Thi T p" nhanh mi ng gi i
thi u ngư i ñ ng hương là tôi vào "Ch c Trư ng Ban
Tr t T Khánh Ti t và V Sinh". Tên th t s c a ông
“Ba Tri Thi T p” là ðào Phát ð t , g i v y vì ba c a
ông tên T p, ch ông không có su t b n t p thơ nào.
ðúng là “Nh t Qu Nhì Ma Th Ba H c Trò”!
Tôi ñ c c d dàng nh tôi nh con!! Cám ơn các b n
cùng l p ch m i ngày ñ u tiên chưa quen nhau mà tín
nhi m t i ña "trong cu c b u c ph thông, tr c ti p và
kín"!
Các b n tôi qu có ñ u óc khôi hài!!
Năm sau tôi ngán quá, l p l i c b n khác, ông "H
Pháp" làm trư ng ban nhi m kỳ m i; L i cũng óc khôi
hài,-ph i-to-con-m i-gi -n i-tr t-t !!
Tôi ñư c x p hàng trong gi i lãnh ñ o, trình di n "n i
các" nh n tràng pháo tay có c reo huýt sáo c a m y
ông"tr t-búa"-tôi-bi t-v -sau-n y. "Nh m ch c" r i tôi
m i hi u ñây là ch c v quan tr ng vào hàng b c nh t
v nhi m v : Tôi phân công quét l p m t cách "Qu c

491
Pháp B t V Thân" ñ ng ñ u và ai t i phiên cũng ph i
vì-l i-ích-chung-mà-thi-hành.
Nghe nói các l p nam n h n h p b n con trai sư ng
l m, kh i làm v n y, vì các cô nàng mu n ch ng t
"ba ñ m ñang" nên làm t t, d p cho ngư i khác coi giò
coi c ng hi n th c, có th s ñám con trai khám phá ra
"ñ chua" bánh k o gi u trong h c bàn cũng nên. L p
toàn-nam-chúng-tôi-thì-r c-r c!!
Ch i cùn ph i báo cho Th Qu xu t ti n mua cây
khác, vi c gi ch i m i là chuy n r c r i, thư ng phiên
bàn giao h phiên, l khi h quên tôi ph i ñem v nhà
tr , ch ñ góc l p ñã có m t r i: Sách xưa có nói ăn
c p ch i thì nghèo m t r p v y mà v n m t có t c
hôn?!?!
nhà cũng không hi u tôi vô trư ng làm t i ch c gì
mà-l nh-ñư c-nhi u-"ch i-chà"-như.v y!
R i l i còn v lau b ng, ph i nhúng ư t mi ng nùi gi
m i l n ñ i gi c a giáo sư, mà h nư c trong nhà v
sinh ít khi ñ y l i còn nhìn vô mu n phát ói... B ng
ph i ñư c lau s ch cu i gi mà ñ a nào cũng m i
mư i m t, mư i hai tu i nên ph i nh y m i v i t i
m y ch th y vi t trên cao, làm như ñang ôn các ñ ng
tác-t p-th -d c!
Nói trư ng ban cho nghe g gh v y ch trong năm
chung quy ch có v quét l p, lau b ng là thư ng xuyên
các-ngày-h c.

492
Tr t t thì ñâu ai n cái th ng nh con nh t, còn khánh
ti t tôi ch ng bi t làm gì tr l n t ch c ti c chia tay
ngh Hè m i ngư i hùn ti n ñi mua k o bánh và nư c
ng t, cái khó là ñ a nghèo quá thì có bao nhiêu hùn
b y nhiêu, v y mà tôi làm ñư c, d p ñ cho ban văn
ngh hát xư ng: Hôm nay ñây còn vui trông th y
nhau...
Trong l p cũng có vài ngư i không bi t h c ñâu c
m i l n r nh r i như ti c chia tay Hè ngày hôm ñó, l i
ưa-c m-tay-ngư i-khác-hành-ngh .
Trư c khi nó phán, nó b t t mình ki m soát l i ch tay
coi có ñúng là : bàn tay trái nào cũng có ch tay hình
ch -AI,-bàn-tay-ph i-rõ-ràng-ch - A.
Xong th t c r i b t ñ ng d y xem tư ng m o: T i nó
phán tôi r ng cu c ñ i m y không khi nào làm ñư c
c p trư ng. Sách “Tam Th Di n C m” cũng nói tôi
như v y.
T t c ñ u tr t: Tôi có làm Trư ng Ban Tr t T
Khánh-Ti t-và-V -Sinh;- Cũng có ích l m ch !!!

493
ðo n 10 - Nhan SNhan SNhan SNhan Saécaécaécaéc
Em có th cô bé c t hai tà nh y cò cùng b n là c bà
quá sáu mươi ho c lưng ch ng kho ng gi a là nhân
v t n m t th i nào ñó trong ñ i r t rè bư c qua
ngư ng c a tr thành n hoa n c ra t nách lá trang
ñi m t o ph n hương quy n r ng n ngơ Anh hay Ta
là m t ho c nhi u ngư i l i cũng có th là con ñư ng
góc ph em qua con ñò em sang hàng b a hay dòng
sông d u dàng có ai ng cu n cu n t dư i sâu Em v i
Ta-thu -nào-ng -ngh ch.
Gu c m c Em khua càng ngày thêm v n ñi u n ng
s m n ng chi u toa r p cùng chi c nón nh c thơ mong
manh ñôi má ng h ng n náu làn môi gi u gi m th n
thùng b t ch t Anh nhìn buâng quơ l i không rõ nghĩa
gi t mình m h i m y l n luýnh quýnh l i thưa c c
ñ u em hăm he gi u nh m li c ch ng ai l ng v ng g n
xa con ch ñ c qua ñ c l i m y l n khô kh c trôi bi t
tăm tăm không dính l i chút nào ch ch a kia có gì r t
m i bám ch t như keo trí khôn ñi ñâu m t bi t khù kh
ñ n-ch ng-dám-nhìn-nhau
Hoa phư ng Hè nào cũng r c ñ chói chang theo gió
lay lay ch ng nói l i gì bu n mênh mông da di t
kho ng cách không xa bên nào cũng ngơ ngơ ng n
ng n trông hư ng tr i kia thơ vi t hoài không dám g i

494
bi t làm sao nh n l i h i âm có dáng quen quen nháng
t i nháng lui m y l n ñ ng ch góc ph gi b tình c
huyên thuyên tr i trăng mây nư c không th m vào ñâu
không dàn bài nh p ñ ñi ñâu chưa t i k p hay còn
ñang- p-úng-.
Em có th ñ n t M Cày Th nh Phú Gi ng Trôm Ba
Tri Bình ð i chi u em v Ch Gi a Ba Lai Sơn ðông
Cái N a H u ð nh Tú ði n mang ư c mơ r n ràng
ph th r i thơ lên nh ng con ñư ng m y mươi năm có
nhòe nho t chút nào hai tà hãy ñ gió bay ch p ch i
cơn mơ tr ng ng n ngăn nào v a nhét v i phong thư
thương nh m t tr i h ng cây c xanh hơn làn sóng
ng m không dáng hình rõ r t âm th m l c lư t ng con
ñư ng-góc-ph
Ph th r n ràng dòng su i tr ng ch y ngang qua
nh ng cây me sân trư ng b n góc h kia làm sao quên
em ñư c có dù ñóng kín g o bài ph ph c hao g y
ph p ph ng dò th y tên em trên b ng hay nư c m t rơi
th t th u ch ng mu n bư c ra hàng quán r t g n có
bi t Hè bên ngoài v n v y nhi u thêm vài Hè n a em
r i nơi ñó sang trang r nhánh con phà phía B c ch
gi c mơ em con ñư ng Duy Tân cây dài bóng mát
C ng trư ng xưa v n m m i mùa ñã là dĩ vãng ch t
nh ch t thương v ngang quay l i thôi thì em vui màu
áo m i có còn chăng b i r i nhìn nhau không hay gi
ch còn x giao ki u cách tiên n xu ng phàm c tích

495
ñã xa ñua chen ráo ri t sóng cu n ào ào m m d u
chân chim v i vàng kh a l p dáng hình ñ i thay nh n
ra ñâu d tình c g p l i bao năm có ph i ñ y không
sao-gi -l -quá-trao-ñ i-dè-ch ng-.
Thiên ð a Phong Tr n H ng Nhan ða Truân lòng th t
qu n ñau nư c non binh l a m i ñó khăn sô em chít
C Lai Chinh Chi n K Nhân H i em có m c màu nào
ñi n a có ñ i thay ñư c ki p ngư i ñâu chăm bón cây
non ñ ng th ng tr mình xanh tươi hoa lá xum xuê ơn
em vô cùng t n th m thía Nư c Trong Leo L o Cá
ð p Cá Tr i N ng Chang Chang Ngư i Trói Ngư i
em-có-vui-lòng-xương-g i-nơi-xa
G i tên nhau mu n rơi nư c m t m i ñó m y ch c
năm con ñư ng xưa em ñi thay ñ i ñã nhi u c khép
ñôi mi em v n rõ ràng hi n ra v n r n ràng góc ph
lung linh soi bóng h kia b i em và ta có th t cõi phàm
tr n n y xin ng i ca em là Nhan S c ñ p vô ng n cám
ơn-Em
NhàQuêNhàQuêNhàQuêNhàQuêSep 25, 2006

496
ðo n 11 - Monsieur Richard
Tây T i, Tây T i!!
Ch y, Ch y Bà Con Ơi !!!
"Ông C " tr c năm mươi, g y, ñi hơi ngã v phía trư c,
m c "côm b lê", th t cà v t ñư ng hoàng, nách m t
ñ ng gi y t b c trong các bìa c ng, thư ng ñi b ñ n
trư ng. ðó là th y hi u trư ng th tư c a trư ng tôi
theo h c: Th y Bùi Văn M nh, Hi u Trư ng Trư ng
Trung-H c-Ki n-Hòa.
Thu y nh ng năm 1960-1963, tôi qua các l p ñ tam,
ñ nh r i ñ nh t. Tôi không nh rõ Th y t M Tho
sang nh m ch c vào tháng nào c a niên khóa 1960-
1961, có l nh ng tháng cu i c a niên khóa n y.
Tôi chưa th y Th y m c áo sơ mi khác hơn màu tr ng
và ñ c h bao gi , "côm b lê" c a th y màu nh t,
thư ng-là-màu-m -gà-hay-xanh-bông-ph n.
ðôi l n Th y lái xe Traction màu ñen ñ n trư ng, làm
th y "oai" ra ph t: ði làm b ng x h p! Tôi không nghĩ
Th y mu n "chơi n i" như nhi u ngư i ñương th i, l i
sinh ho t trong trư ng c a m t nhà giáo m u m c h
tr cho s suy nghi m n y c a tôi. Nh ng l n như v y
có th là Th y t nhà bên M Tho sang tr ñôi chút nên
ñ n th ng cho k p công vi c.

497
Cũng có th vì gi y t h sơ quá nhi u không th ôm ñi
b như hàng ngày, gi hành chánh văn phòng không
ñ cho Th y gi i quy t ph i mang v làm thêm. L i
cũng có th là sau khi r i văn phòng Th y ph i ñi ñâu
ñó g p, không k p tr v công xá dành cho ñ l y xe.
Công xá v a nói n m trên ñư ng Hai Bà Trưng,
kho ng gi a ñ i l Phan Thanh Gi n và ñư ng Lê Văn
Duy t, ngôi công c n y nhìn ra hư ng Nhà ðèn, trong
ñó có c ph n c a ông Qu n Trư ng Trúc Giang.
Nhi u năm trư c ñ c trong Website
Nguy n ðình Chi u-Lê Ng c Hân, M
Tho ñư c bi t sau n y Th y s ng bên
Cali. Tháng trư c trong lúc ph ñưa
danh sách Th y Cô và C u H c Sinh
vào trang Trung H c Ki n Hòa m i
hay r ng Th y ñã qua ñ i.
M y ngày nay ñ c ñi ñ c l i m y l n
bài "Th y Bùi Văn M nh và Tôi" c a Giáo Sư Huỳnh
Chi u ð ng có thêm ñư c vài chuy n xưa nay v Th y,
trong ñó có chuy n v d y ti ng Tây.
N u bài vi t n y có gì th t l , xin ñư c tha th , tôi ch
mu n g i v m t k ni m v n còn hi n di n m t cách
rõ ràng trong trí nh ngày càng th t thoát c a tôi,
nhưng k ni m y v Th y thì không phai chút nào.
Là h c trò, ai ch ng khoái các gi tr ng (gi
permanent) ho c gi giáo sư thình lình v ng m t, n u

498
ñư c hai gi li n nhau thì tuy t v i. Dùng gi "t do"
vàng ng c y ñi lang thang ra ph r a m t, r rà quán
nư c nh khói tri t gia, ñ u láo thiên h s quán cà
phê hay ít ra t m năm t m ba ngoài B H , cô nào ñi
ngang ñúng gi "hoàng ñ o" ñó coi như không cóng
giò cũng r u khóc.
Nhưng n u nhìn th y Th y t xa ñi t i, t c th i "ñơn
v " phân tán m ng li n tù tì, s Th y thì ít mà s Th y
kéo vô tr l i có ñư c bao nhiêu ñ a hay b y nhiêu:
Cho-Th y-d y-ti ng-Tây.
Thư ng thì Th y d n trư c th y cô giám th nói l i
trư ng l p, b o c l p ch Th y lên d y, nh ng l n
như v y không thoát ñư c. Còn d p b t ng giáo sư
không ñ n, c l p còn ñang lóng ngóng ch ngư i
xu ng văn phòng h i, s gi ñi gi a ñư ng g p Th y
ñang ôm m t ñ ng bài in ronéo ñi lên, là ñư c "Ê Trò"
quay l i cùng Th y.
Có ñ a nào ñó tinh m t th y trư c la vang ñ ng c
hành lang: Tây T i, Tây T i, T i Bây Ơi, Ch y! Y như
trong làng quê khi xưa báo ñ ng nhau khi lính Tây ñi
ru ng.
Th y Cô ñang d y l p bên c nh l y làm l ra c a l p
nhìn, sau quen d n m m cư i l c ñ u...
Có khi chúng tôi cũng ch y "gió", x !, vì tin t c do
c m tình viên cung c p không ñúng s th t

499
:
Th y cũng ôm x p bìa c ng như
hàng ngày, cũng ñi ra kh i văn
phòng; nhưng l i ñi h p v i các
cơ quan khác hay ñi công vi c
gì ñó ngoài trư ng.
Tóm l i Th y ra kh i văn phòng là có "báo ñ ng ñ ",
m c th p nh t cũng "báo ñ ng màu da cam".
V y mà có l n c ñám b tóm mang tr l i, còn gi l
ph ôm giùm bài cho Th y r t ư ngoan h c, ch c lâu
ngày Th y bi t "mánh" ñi lên b ng c u thang chúng tôi
thư ng-ch y-xu ng.
ðo n trên có nói v bài in ronéo, tôi xin nói v i các
b n tr v chuy n n y: Nh ng năm tháng ñó nhà
trư ng chưa có máy photocopy, khi c n in nhi u b n
ph i dùng máy ronéo, nói là máy ch thư ng quay
b ng tay, sau có máy t ñ ng quay b ng ñi n.
T gi y sáp (stencil ??) ñư c quýnh máy tr c ti p qua
máy ñánh ch ñã tháo ru-băng, nh ng ch ñư c gõ vào
ñó làm cho gi y sáp b l ng l , nh v y m c in xuyên
qua ñư c gi y sáp in thành ch trên gi y, thư ng là
lo i gi y tái ch r ti n màu vàng ñ t, t gi y sáp ñư c
móc cu n tròn vào tr c máy ronéo hình tr n m ngang
và m c in ñã ñư c n p vào máy.
V y là sang l m r i ñó, ch t i tôi có khi ph i dùng bàn
ch i ph t m c in r i quét qua gi y sáp cho m c xuyên

500
qua và in xu ng t gi y ñ t bên dư i, cách th công
n y làm b n in không ñ u, ch ñ m ch l t...
V máy ñánh ch , các b n có tư ng tư ng ñư c r ng
ngày ñó và cho mãi ñ n năm 1975, m t nư c thu c
Th Gi i T Do như nư c ta, v y mà tư nhân mu n
mua m t máy ñánh ch ph i xin phép ch ñi u tra,
thu n m i ñư c mua và có máy r i ph i n p b n ch
m u cho nhà ch c trách C nh Sát Công An... H lư m
ñư c truy n ñơn gi ng lo i ch máy c a b n, ngư i s
h u g p r c r i không nh ... Không có máy ch , chúng
tôi có khi ph i vi t vào gi y sáp b ng cây vi t có kim
nh n ñ u, v hình nh t là v Toán ph i theo cách
n y....
Lúc ñ u, c p l p nào Th y cũng
d y m t bài in s n y như nhau.
Sau Th y cho l p tôi mư n m i
ñ a m t quy n "Le Livre
Unique", quy n sách bìa c ng
màu rêu nh t, chính g c sách in
bên Tây, ngư i ta nói kh i lo v in tr t chính t , sách in
bên Tây không bao gi có ph b n ñính chính.
Tôi nh nh t l n Th y d y bài "La Rentrée" trích c a
Anatone France, m ñ u: Je vais vous dire tout ce
que.... khi ñ c t i Le ciel agité de l'Automme, Th y
ñang tìm ch ti ng Vi t cho t agité, có ñ a nào ñó nói
l n "Tr i Thu xao xuy n" Th y ơi! Th y khen gi i
có v ñ c ý....

501
Sau bài h c n y, tôi ñâm ng bài
"Tôi ñi H c: H ng năm c vào cu i
Thu, lá ngoài ñư ng r ng nhi u, trên
không có nh ng ñám mây bàng b c,
lòng tôi l i nao n c,...." c a Thanh
T nh có th là phóng tác???
Le sac au dos, Je traverse au jardin
du luxembourg en sautigent comme un oiseau(moineau
??) dans le premier jour d'Octobre ....Les feuilles
tombent une à une sur les épaules nues des
statues...(Xin tha l i chánh t vì lâu ngày quá vi t l i
không ñúng văn ph m và ng v ng). Chính bài n y ñã
là nguyên nhân tôi b ra m t ngày thay vì ñi xem lâu
ñài Versailles bên ngoài th ñô nư c Pháp, tôi ñi riêng
vi ng vư n L c Xâm B o mò cho ñư c b ng tên vư n
n y-d p-tôi-ñ n-Paris.
Quy n sách Th y cho mư n, không th y kêu tr l i nên
tôi gi ñ n mãi sau 1975 b toán truy quét Văn Hóa ñ n
nhà b t v con tôi n p, vét h t sách tôi quý, H thu
ñem-làm-gi y-ñi-ñ ng-ch c!?!?
Bán niên th nhì c a năm ñ nh , chúng tôi không còn
b "Tây Ru ng" n a, có ru ng ch c ai cũng tr n.
Và Th y cũng bi t "t i nó" ñang ñ ng trư c ranh gi i
ho c "Thư ng Sĩ Gân" ho c "Cánh Gà": R t Tú Tài
anh ñi Trung Sĩ..., và ư c mơ " Ti n Xa Hơn" có nguy

502
cơ tan v . Th y d y nhi u l n v y mà Th y không nh
cũng ch ng h i tên ñ a nào h t, khi truy bài Th y ch
tay:-Trò!-Vous!
L p chúng tôi ñàn anh thoát r i, nhưng các l p sau "áp
l c v n còn n ng n " và lo t bài h c m i hơn ñư c ñưa
vào; ðó là chuy n v gia ñình Richard: Monsieur
RICHARD s'habite à Paris....
N u chúng tôi ám ch Th y là
Tây thì các b n các năm sau ñ t
"bí danh" cho Th y là Monsieur
RICHARD.
V i Th y ñ c ti ng Tây mà ñ c
ch m là không ñư c à nha!
Th y r y làm líu lư i luôn! "Ngu Như Cá" là thành ng
nghe các b n tr chung nhà nói l i vào lúc th y gi n
nh t (Thay vì thư ng nói Ngu Như Bò trong ti ng-
Vi t).
Tôi xin ghép bí danh Monsieur RICHARD và TÂY
T I ám ch Th y Hi u Trư ng Bùi Văn M nh c a th i
chúng tôi còn là h c sinh "qu n kaki xanh nư c bi n,
áo sơ mi tr ng ng n tay c h ", làm t a ñ bài n y.
Nh ng t danh y có l Th y chưa h hay bi t!
Vĩnh bi t mu n màng Th y: V Tư ng Soái phương v
cao c không mu n quên nh ng ngày d n ñ i ñ i t n
công!

503
ðo n 12 - Khung C a S
L n cu i cùng chúng tôi khép các c a s l i và r i
trư ng. Vi c ñóng các c a s l p h c ra v , h ng ngày
g n như không còn ai ñ ý hay có s xúc ñ ng nào, vì
nó n m trong vi c qui ñ nh c a toán tr c m i l p.
Các b n có còn nh c a s l p mình màu gì không?
Tôi tin r ng t t c ñ u nh ñúng! Trư ng h c nào cũng
sơn c a và c a s màu xanh, màu c a hy v ng ...! Qua
bao n ng mưa, chúng ñư c tu b , sơn ph t l i nhi u
l n, l p sơn có m i cũ. ði u ñó không xao ñ ng nhi u
trong-trí-m i-ngư i-khi-ch t-nh -v .
C a s ñư c ñóng m có ích l i gì ai cũng bi t, riêng
chúng tôi vi c y như d u ch c l n d n theo nh p th
ch t-phát-tri n-lên.
Ngày m i thành h c sinh trung h c, nhi u ñ a trong
chúng tôi ñã không d dàng trong vi c ñóng m b n
cánh lá sách y, v y mà có t i hai khung như th , có
khi còn nhi u hơn tùy v trí l p dư i tr t hay trên l u,
khu trư ng cũ hay lúc ñã d i v trư ng m i....
Tôi chưa bao gi ng i g n c a s , l d hi u là tôi
thu c nhóm nh con ph i ng i m y bàn ñ u, nơi các
b n gái thư ng chi m trong các l p h n h p.

504
Cũng không bi t ai ñ t ra qui lu t như v y, chưa ch c
gì lúc ñó chúng tôi ñã bi t "n nh ñ m" An Nam.
Ng i m y bàn ñ u có l i nhìn rõ nh ng gì th y cô ghi
v trên b ng, tai ho t ñông ít căng th ng hơn, .... nhưng
thư ng b chi u tư ng, b truy bài thư ng hơn, không r
tai nhau ñư c khi tình c có ý nghĩ vui ch t ñ n!
N u các b n có th l n nào, thì rõ ràng ng i c nh c a
s nóng hơn, l nh ñ s c nóng c a n ng h t vào; Nên
chi các anh l n như anh Tri u văn Hoa ch ng h n,
thư ng b ng g t. Ngày chúng tôi vào ñ th t còn nh
xíu mà anh l y v ñư c r i ñó, chênh l ch r t xa! Anh
và anh Tươi l p trên hơn cũng cao l n như v y, ñư c
x p trong ñ i h u kỳ. Th y Nho ñ t tên là toán g bóng
ñèn-kh i-c n-thang.
C a s ch c ch c l i m ra, làm chúng tôi ng i m y
bàn ñ u b lóa không ñ c ñư c ch th y biên trên b ng.
Khi u n i l i ñóng, l i m ... nhi u l n.
Sau n y khi ñã b gi ng, ñám nh chúng tôi m i rõ lý
do t i sao, bên c nh lý do b h t n ng còn có m t lý do
"quan tr ng" hơn; y là ti ng tu huýt re rét c a cô Liên
ñang-d y-th -d c-bên-dư i-sân.
Tôi mư ng tư ng vi t ñ n ñây, khi các b n ñ c, th
nào cũng v ñùi mình m t phát, ñúng r i! th ng
NhàQuê nói ñúng tim ñen quá tr i.

505
Có ñ a hông m c m gì t i c a s , ng i t n ñâu ñâu
cũng-lò-mò-qua-m -giùm...-th y-thương.
Vì dư i sân b y tiên nga ñang t m n ng, cánh tr ng,
qu n ñùi ñen túm ng ñang trong cu c thi ñoán hào
h ng, tr tóc ngoài ra tr ng b c ñ size, ñ code ... thôi
thì ñ th ...Thôi tôi cũng không dài dòng chi cho l m!
(Vũ Tr ng Ph ng). Làm sao ñóng c a s cho ñành!
Tôi không hoan nghinh cô Liên tí nào, cô ưa méc v i
phòng giám th và chúng tôi l i nghe các thông cáo
không ñư c vui v gì h t. Chán ng t như thao di n
ngh , nghiêm, nh t l nh... giai ño n sau n y kaki...
Cô ơi! Cô không thông c m t i em chút nào h t, t i cô
chưa t ng làm con trai mà !
Cô l i c méc: Monsieur
Th ng, r y h c trò nghe, t i nó
ch c phá h c trò "Mõa" ñó nha!
Và th y Th ng c a chúng-ttôi-
"Oui"-l y-l .
Khung c a s thu hoa niên,
thu trái tim rung mãnh li t c a
nh ng tháng năm dư i mái trư ng Trung H c Ki n
Hòa khép l i sau lưng, nhi u khung c a s khác liên
ti p m ñóng: Nh ng khung tr i m i quang ñãng có, u
bu n có, mây ñen v n vũ có...l n lu t ñ n ñi; Nhưng có
m t ai h i nh ng gì còn ghi ñ m rõ trong trí nh , thì
xin-thưa-ñó-là...
NhàQuêNhàQuêNhàQuêNhàQuê 2005

506
ðo n 13 - B ng Tên Tr ng
G n ñây có b n th c m c là không bi t trư ng mình có
lúc nào có tên th t s là Trư ng Trung H c Công L p
B n Tre hay không, tôi cũng có d n ch ng ñ làm sáng
t chuy n n y r i, dù r ng tôi không có th m quy n gì
ñ b o ñ m vi c có tính cách hành chánh ñó; ch hoàn
toàn d a theo trí nh c a mình, tôi t tin như v y!
Làm thơ ký cho cô Chung Th y
trong vi c l p danh sách c u
Giáo Ch c và c u H c Sinh
trư ng Trung H c Công L p
Ki n Hòa, ñ c các tài li u và
hình nh do cô và nhóm b n thi n chí c a cô sưu t p
ñư c, sau ñó chuy n Email ho c Bưu ði n sang cho
tôi. Thú th t tôi hân h nh và xúc c m mãnh li t khi l n
ñ u nhìn, ñ c các tài li u tư ng ch ng không cách nào
tìm-ñư c.
Nh ng ñi u tôi vi t trư c ñây, g n như phù kh p, ñ
chính xác r t l n. R i t ñó tôi nh l i m t ñi u làm tôi
m i lòng, các b n cùng kho ng tôi khi ñ c bài n y ch c
có-cùng-c m-tư ng-như-tôi,-tôi-tin-v y!

507
Các b n ơi, th h h c sinh 1956 chúng tôi là ñ t h c
sinh ñ u tiên h c su t liên t c b c ð Nh t C p và ð
Nh C p t i ch m t trư ng thân yêu Trung H c Công
L p B n Tre r i c i danh theo tên t nh tr thành Trung
H c Công L p Ki n Hòa. V sau trư ng còn có tên L c
Long Quân và c Nguy n ðình Chi u n a. Hai tên g i
v sau n y, do tôi ñ c ñư c trong s tài li u tôi có nói
bên-trên.
Dù danh xưng có là gì ñi n a, trong thâm sâu "Ngư i"
v n là m t, m u s chung c a chúng ta ñó các b n ta !
Cái m i lòng c a th h chúng tôi là t năm 1954 ñ n
1964, kho ng 10 năm l ch s ngôi trư ng chúng ta
nh c ñ n là thương y; Chúng Tôi bư c qua m y chi c
c ng khác nhau mà không có treo b ng tên. Không có
b ng tên trư ng trong 10 năm ñ ng ñ ng...Không có
b ng tên trư ng...Không có b ng tên trư ng!!!
Nh ng t m nh các b n tìm th y r i rác trong
BenTreHome có c ng và b ng tên trư ng ñ u ñư c ghi
l i-sau-năm-1964.
Th c ra có m t l n có b ng tên trư ng, nhưng l n y
b ng ñư c treo c ng vào văn phòng, t a l c t i góc
ngã tư ñư ng Nguy n Tri Phương và ñ i l Phan
Thanh.Gi n.

508
Không có b ng tên trư ng cũng ñ ng nghĩa, chúng tôi
h c nh trư ng s c a trư ng khác, có th so sánh v i
hình nh m t ngư i ñã trư ng thành r i mà chưa có
nhà , rày ñây mai ñó.
. Không như các b n v sau có
ñư c trư ng c khang trang,
c ng thay ñ i m y l n, càng v
sau càng uy nghi b v ...Tôi
nghĩ n u các b n mư ng tư ng l i ch c s thông c m
v i h i c m c a chúng tôi.
Th i gian h c nh trư ng Ti u H c Phan Thanh Gi n
(trư ng Nam T nh L ), và trư ng C ng ð ng D n
ð o, trư ng không treo b ng tên ñã ñành! Khi d i v
trư ng m i, khu v c S Thú cũ, trư ng có t i 2 c ng
ra vào, do vì tr c ng t m quá th p; ðó là lý do vì sao
trong su t 7 năm, chúng tôi m i ngày ñi h c ra vào
không ñư c ñi ngang dư i b ng tên trư ng mình.
Nhưng tôi nh r t rõ tên trư ng và các con d u n
(m c):
Trư ng Trung H c Công L p B n Tre có con d u to
hình tròn, trên vành khăn ngoài cùng có tên trư ng
và tên t nh, chính gi a có huy hi u B i Trúc.

509
Th i kỳ n y phù hi u chúng tôi mang là mi ng n
hình Oval, có thêu kim tuy n vàng hai bông lúa bao
nâng niu 3 ch THB vi t t t tên trư ng, bên dư i ba
ch ñó có m t ho c nhi u d u ch m tùy theo năm ñang
h c (ð Th t, năm ñ u có 1 ch m). ð ng ph c áo bà
ba tr ng, nam qu n tr ng, n qu n ñen (phân bi t Gi i
Tính-à-ha-!!!)
Trư ng Trung H c Công L p Ki n Hòa có con d u
cũng in ra thành vòng tròn, vành khăn l n ghi Qu c
Hi u và B Qu c Gia Giáo D c, vòng tròn gi a vi t
theo hàng ngang Trư ng Trung H c Công L p Ki n
Hòa . V sau ñ th ng nh t chung toàn qu c, con d u
ñư c làm cùng khuôn kh và cách trình bày. Phù hi u
kim lo i có hình dáng ch nh t 3 c nh, c nh th tư
cong ñ u, nh n phía dư i c a dáng hình qu tim, n n
xanh có hình quy n sách m ra và chính gi a hơn c có
cây ñu c l a ñ ñang cháy.
Th i gian n y, v ñoàn ngũ h c sinh nhà trư ng có tên
là Hi u ðoàn Trương T n B u và có b n nh c làm
Hành Khúc, ñ ng ph c h c sinh gi ng như trư c 1975.
Như v y tôi ñã vi t xong ph n dang d v phù hi u
Kim Lo i r i ñó nghe các b n, Hu nha!

510
Sau n a là phù hi u v i có tên trư ng, tên h c sinh (t
vi t l y), ñáng l may h n vào ng c áo; nhưng ph n
ñông ch k p, ra kh i c ng trư ng tháo b túi cho thành
ngư i l n!!!
Xin xem ñây là bài vi t k ni m chúng tôi vào trư ng
hơn năm mươi năm, hơn n a Th K v trư c! Ô Hô!!
NhàQuê,NhàQuê,NhàQuê,NhàQuê,2006

511
ðo n 14 - T ng Th 11
Sau hai năm tôi ra trư ng, cái b ng c p m ng te, con
d u ñ chói. Nh nó tôi "ki m ăn" kh m khá sau n y,
không nh ng cho b n thân tôi mà cho c gia ñình g m
v -và-các-con-cháu-tôi-n a!
Ra trư ng r i cu c ñ i tôi thay ñ i h n, bà con tôi ít t i
lui chuy n vãn ñã ñành, trong ñám gi ñám cư i tôi ít
thân m t v i h mà hình như h cũng mu n xa cách tôi
ch ng khác nào ý nghĩa th c c a hai ti ng kỳ th , ph i
khác nhau ch vì tôi là ngư i duy nh t h c trư ng y
mà!-Có-ai-như-tôi-ñâu!
Nói th t các b n là ngay trong ñám cư i th ng cháu tôi
là ñ a có ch c v quan tr ng không kém gì cha nó, anh
r tôi, tôi cũng ch ñ n g i quà r i ra v ch ng ch ti c
và cũng trư c khi l c hành, tôi bi t r ng ch t i ph n
chánh n y e r ng tôi ph i lư ng l không bi t ñ ng ch
nào-cho-h p.
Có nhi u ñám cư i lãng nhách, t i r i gia ch không
bi t tôi là ai, nhưng tôi ph i ñi, không ñi sau n y s g p
nhi u chuy n lãng nhách, như khi ñêm h b t ch t m t
cách c tình ngang qua mà không nghe tôi ngáy. Có
ñám ñòi tôi quà món n y món n l l m so v i th i tôi
cư i v .

512
Có khi ng i g n nghe nh ng ngư i tr chung quanh nói
chuy n mà tôi ng ng n không hi u h nói gì. Ch ng l
h c-trư ng-ñó-ra-tôi-ngu-ñ n-v y-sao-cà!
V i b n bè thân xưa, t i tôi ñ a nào cũng kênh ki u
th y rõ, ñi ngang gi a ñám ñông hai ñ a gi ñò c ý
"ch ng thèm nhìn m t nhau" nhìn ñi nơi khác như chưa
l n-nào-quen-bi t.
Thôi, không nói dong dài chi n a, ñó là trư ng t p
trung c i t o, nh có cái mà tôi g i là b ng c p th c s
nó là cái certificate, cái gi y ra tr i, có cái y, cái "dài
ch m t gang thôi" ñó, tôi ch ng minh ñư c r ng tôi
không ph i là t n n kinh t v i Cao y T N n LHQ,
c th gi i lúc ñó ai cũng bi t ngư i s h u cái b ng
c p ñó có cu c ñ i "sung sư ng, h nh phúc" ñ n
dư ng-nào.
Tôi g i là b ng c p theo truy n th ng chu ng h c v n
t nhi u ñ i ông cha ta v n v y, ch theo ñúng nghĩa
trư ng ñó là nhà tù, hãy nhìn b ng hi u ngư i canh gác
có ch "Qu n Lý Tr i Giam" thì rõ. Và t y chúng tôi
thu c v m t s c t c m i g i là Ngư i Vi t G c Trái
Tr ng,-duy-l y-nhi u-ñ i-sau.
Trong nhà tù ki u m i, tôi ñư c x p t ng th mư i
m t trong s mư i ba t ng, ñ ng hi u theo nghĩa nhà
l u mà hãy hình dung nó là ñ a ng c nên s càng l n

513
càng sâu không d gì th n i, k
như "muôn ñ i L c Quân Vi t
Nam" r i, tr khi có phép l ngoài
bi n khơi theo tay ch c a Ð c
Thánh-Tr n.
Th gi i thích m t trong muôn ngàn
lý do ñ n ñau, vì sao cha con tôi g t
nư c m t nhào ra ñ i dương. Chúng
tôi nh ng ngư i mang tên Ð i Tư ng 11. Tôi ch ng
còn ch n l a nào khác sau hơn 11 năm c tư ng mình
có th lam l nông dân như ba má tôi ñã là.
Bên kia b cu i hi m nguy, tôi ñã g p tình nhân lo i.
Cái mà ch ng làm sao tìm ñư c nơi tôi v a b ra ñi, b
l i-m i-th -thiêng-liêng.
M t ngày kia có d p ñi ñó ñi ñây ñôi ch , l n qua "c a
kh u" Tân Sơn Nh t t n m t th y các l p ngư i g i là
có ăn có h c h ch sách moi ti n, t nhiên tôi bu n và
thương h i h m t cách thành th t t tâm tôi.
G n ñây m t ngư i quen khoe v i tôi có con t t nghi p
ñ i h c vài năm r i và ñang xác minh ch ñư c k t
n p, bàn ñ p ñ có phương v ch huy d ki m ăn hơn.
L p trí th c th sao, ch ng l tôi "chúc m ng" cho anh.
Tôi thương ñ t nư c tôi vô h n: M Vi t Nam ơi, gi c
mơ-bình-thư ng-còn-xa!
NhàQuê Nov 28, 2005

514
ðo n R i - B n Xe Ng a
T khi có xe lam ba bánh r i sau ñó xe Daihatsu, lo i
xe có ñ ng cơ ch y b ng xăng d u làm phương ti n
chuyên ch khách ñư ng ng n, ñã ch m d t nhi m v
l ch s c a xe ng a hay ít ra xe ng a không còn ñư c
dành riêng cho b n bãi ñ ñưa rư c khách như trư c
ñó.
Như quê c a NhàQuê cũng
ch còn hai chi c xe ng a
là cùng, mà xe cũng ñã c i
ti n dùng ñ ch nên
không có mui và hai bánh
b ng bánh xe Jeep có b c
ñ n, ñ ng th i có nhíp
nâng thùng xe lên v a t m
ng a, giúp cho công vi c
kéo-xe-c a-ng a-nh -nhàng-hơn.
Kho ng năm 1961, NhàQuê ñư c ñ a b n r ñi SàiGòn
thăm bà Ngo i c a nó ñư ng Bùi H u Nghĩa g n ch
Bà Chi u Gia Ð nh. Ðó l n th nh t NhàQuê ñ n Th
Ðô và l n ñ u tiên và duy nh t ñi xe th m t trư c
lăng Ð c T Quân Lê Văn Duy t ñ n ngã tư Phú
Nhu n, nhưng m t ñ a ph i ñ ng ñeo phía sau và m t
ñ a-ng i-vì-chuy n-xe-ch -còn-có-m t-ch .

515
Khi NhàQuê b t ñ u lên t nh h c, nơi ñây còn nhi u xe
ng a và có b n h n hòi. B n xe ng a là con ñư ng
ng n n m gi a chùa Viên Minh và ñình An H i, chùa
và ñình cùng quay c a chánh ra cùng m t con ñư ng
t p-n p-b c-nh t-t nh-l .
Ðình và nhà l ng ch ñ i di n nhau qua con ñư ng
Nguy n Ðình Chi u t p n p v a nói. T hư ng nhà
l ng nhìn qua ñình, chùa n m v phía ph i, v sau chùa
Viên Minh có xây trư ng Trung H c B Ð quay c a
ra b n xe ng a cũng là lúc xe ng a lui vào quá kh .
Riêng ñình An H i vì hùng c ñô th ñ u não c a t nh
nên th n ñình th l c r t m nh, ñư c giao cho n m h t
lý l ch c a m i con dân trong t nh; Vì v y toán căn
cư c b c nh a trú ñóng ngay trong ñình dư i s b o h
c a th n và ngày nay nghe nói còn lo luôn v xu t
nh p c nh n a không bi t có th t v y không.
Ðình nào cũng có s c
phong c a Vua cho v th n
ñư c th .
Vào th i ñó, nói b n xe
ng a thì ai cũng bi t nó
ñâu, nơi ch n quýnh quá thì
vén ng qu n bà ba, m t
ngo nh nhìn hai bên cho
ch c ăn, trút xong nh
nhàng có khi huých sáo như
xong ph n s , m y cây bã

516
ñ u rũ d n ai cũng ñ th a t i ng a, ch có ng a bi t
mình hàm oan là mang ti ng ñái b y….
Ng m bu n nh thu xa xưa:
Ð m t ai dài b ng m t ng a.…
Tuy r ng thú cũng hai gi ng thú
Thú như ta ai dám phen lê
Ta ñã t ng ñi quán v quê
Ðã ghe tr n ñánh Nam d p B c
M i g i nương phò xã t c
Mòn lưng cúi ñ i vương công
Ngày ngày ch u ch c Sân R ng
B a b a t a k Loan Giá
Hán Cao T năm năm thư ng mã
M i d ng nên cơ nghi p Lưu Gia
Ông Quan Công sáu i thoát qua
Nh c y có Thanh Long, Xích Th …
(trong L c Súc Tranh Công)
Bác xà ích là ngư i ñánh xe ng a, trong các chuy n k
thư ng g p cô gái m c áo dài tr ng ñón xe quá giang,
nói chuy n m t qu ng t nhiên cô khách d m n bi n
m t ho c tr ti n mà sáng hôm sau xem l i toàn gi y
ti n hàng mã. Ði chơi ñêm qua các ñ a danh có m y
chuy n như v y: L nh n i da gà!

517
Th y c nh sát Paul b ng ph n i ti ng tr n th B n Xe
Ng a n y: Trong lúc m y bác xà ích lo vô trong nhà
l ng ch ph ñem hàng hóa c a b n hàng mình ra xe,
th y tháo cương cho ng a nh y ñ c; Ng a l ng c t thì
làm sao kéo xe??? M y bác xà ích n th y v n y l m!!
Ðúng là th y Paul, không hi n lành như tư ng tá c ch
ñâu!!
B n xe ng a n y ñã cho
NhàQuê m t món quà quý giá
t ng các b n th i thơ u c a
mình, nh ng ngư i ñã bao
ngày chia s bu n vui, chia
nhau t ng c khoai cho ñ n v t
ñ p bùn ñem nư ng, cùng lang thang chăn trâu c t c
quê nhà c a NhàQuê: Món quà ñó là lông ñuôi ng a!
Ch c các b n cho r ng món ñó mà quý n i gì! Quý l m
ñ y, không ph i ñ làm hàm râu gi cho kép hát mang,
khi th vai quan tư ng trong các tu ng hát b vào mùa
cúng kỳ yên c a các ñình mi u mi n quê. Mà quý là
dùng lông ng a n y vào vi c b t cá…
Quê c a NhàQuê t n dư i Ba Tri l n! Dư i ñó ít ng a
l m! Lâu lâu m i th y m t con!
Nghe Ba k khi xưa m i l n bà C (bà ngo i c a Ba)
sai ñi công chuy n cho Bà, Ba ñ u c i ng a ñi cho
mau, thu ñó còn hoang vu, các con ñư ng ngày nay là

518
hương l xe ch y tho i mái, ngày y còn là ñư ng mòn
quanh co nh ng gai và trâm b u. Nghe nói ñi ñâu mà
ñư c c i ng a b t ham! Ba là cháu ngo i nên hèn chi
t -ñó-….nghèo!
L n ñ u tiên NhàQuê th y ng a thi t khi ñư c lũ b n
r qua t n nhà ông Hù Ðê xã lân c n coi cho bi t.
Ông n y lúc r nh r i kiêm luôn th h t tóc nên có tên
kèm HÙ; Th y hù là th h t tóc, v y là ông chuyên ñè
ñ u thiên h v a là th , v a là th y. Ch không như
ngày nay nhi u ngư i làm th y trư c m i ñư c làm th
sau mà l i là th v n ch chưa ñư c th chánh.
Mà m y ñ a b n l n r ñi coi ng a là có ý ñ s p ñ t
s n, ñ a nào mu n m y con nh b n chú ý thì vô h t
tóc, ch nh trang l i cái ph n có cùng thành ph n hóa
h c v i s ng…an v trên cái gh ñóng b ng cây t p,
quay ñư c; Th ñã là khoa h c k thu t l m r i!
ng choàng cho m t mi ng v i tr ng, th c ra nó màu
cháo lòng! Không ñư c giãy gi a à nha, dù có b r p l
hơi bò ra c n x giao.
K t ñây mu n gãi hay ch nh ñ i th ng i ph i “báo
ñ ng” cho ng trư c vì món nào, món n y c a ng
cũng bén ngót. Trong lúc ñó b n còn l i ra chu ng
ng a-c a-ông-ñ -coi-ng a.
Ð a nào có ñi h c t i l p ba m i bi t ñư c chu ng
ng a còn có tên ñ p hơn là TÀO, nh th y cho t p vi t

519
và gi i nghĩa thành ng : M t Con Ng a Ðau, C Tào
Không Ăn C . Gi i nghĩa gì mà khó quá tr i! B nh
không ch u nói mà nói là ñau, r i tào không bi t có
ph i cùng lo i v i ghe xu ng không ñây hè!
Ra chu ng ng a là th c hi n ý ñ ñen t i, h t tóc ch là
cái c ch g n nhà cũng có t i m y th y hù. Ý ñ ñó là
lén nh lông ñuôi ng a, có dám nh tr c ti p ñâu! Nó
ñá giò lái có mà gi p dái, dùng b u b i nhánh tre tư c
ñ u, qu n lông ñuôi gi t. Con ng a ñau hí vang. ng
b tông ñơ, kéo, dao c o, ki ng lão, th ng ñang th
hình, ñang b choàng khăn và g t phăng th ng gi b
chàng ràng ch m bư c ti n…Rư t và ch y….
NhàQuê chưa h t tóc nhà
ông l n nào, nhà Má có
dao c o và viên ñá bùn, Má
li c sơ là làm Hù ngay, c o
cho NhàQuê tr ng bóc ch a
chút xíu ñàng trư c cho m
m -ác.
Lâu lâu có l c loài chú ng a “ñư ng trư ng xa vó câu”
t i, chú n y l c l c ñ ng ñen h n hòi, còn ñư c che
m t không ñư c li c ngang li c d c, ch th ng m t
ñàng mà ñi, không ñư c phát huy sáng ki n sáng t o gì
h t!

520
Vì xa t i nên không rành "phong t c", d p ñó t i
NhàQuê m i tha h . Xong, khi xe g n ch y m i cho
xóm khác hay, ăn ké không ñư c ti c hùi h i: Ph i chi
t i bây cho hay s m, b a nào ñám gi , tao lén cho cái
bánh ích! Thôi l r i, b a nào gánh hát Sơn Ðông l i
t i-tao-kêu-li n-ñi-coi-voi-ăn-mía.
Không ai ñ ý ñ n “giá tr ” và công d ng c a lông ñuôi
ng a nên NhàQuê ñi ngang qua là chíp b ng li n, quay
l i qu th t vô s , m c s c ch n l a th h o h ng ñen
mư t dài ph i trên hai t c tr lên m i ñư c chi u c ,
lo i màu hoe ñã b lo i r i ñ ng nói chi ñ n lông ng a
b ch,-mu n-lư m-bao-nhiêu-cũng-có.
Kỳ v quê g n nh t NhàQuê ñem v phân phát, m y
ñ a b n nh n quà c m ñ ng, c c m ch h i: Ch ng nào
m y dìa n a? Ch t i nó ñâu bi t NhàQuê nh nhà
khóc quá tr i, nh t là ñêm mưa nghe ch, nhái, nh
ương kêu, nh nhà mu n b h c v luôn.
T i b n còn ñư c v nh tai ñi t nh thành hàm th m t
cách say sưa, th nh tho ng có ñ a d ng l i ch t v n r i
cu i cùng cũng ph i công nh n: Trên ñó cái gì cũng có,
ñã quá hén! Ðâu bi t r ng NhàQuê có pha m m mu i,
gáy n và ch thêm trong ñó.
Chuy n có th tin ñư c là n u không có chi n tranh,
không b b t quân d ch thì nhi u b n thu nh c a
NhàQuê t i nay chưa qua t i t nh lân c n, các c th h
trư c-NhàQuê-nhi u-ngư i-ñã-như-th .

521
Lông ng a dùng ñ vòng các lo i cá có ñ u l n hơn cái
mình như cá kèo, cá bóng sao, cá thòi lòi….ph thông
nh t-là-vòng-cá-kèo.
Sau mùa g t g n nát r , ñám cá kèo c u niên n i ñ u
trông th y phát ghét, Má c vi c n u cơm trư c,
NhàQuê xách c n ñi vòng cá m t chút là ñem v kho
ăn m t ngh . C n vòng cá là m t cây trúc dài phơi héo
và ñư c ñ t l a ñ u n ch nh cho cây trúc thành thi t
th ng băng, c t b m t ph n ng n c a ng n to xù, ch
ñó ñư c c m vào m t que tre chu t nh và thanh ñ cá
nhìn th y không ho ng s , n i vào bên dư i que tre là
c ng nh màu càng trong càng t t, cu i cùng m i t i
s i-lông-ng a-ñư c-làm-thòng-l ng.
Các chú cá v a k , n u chưa b gi t h t tr nên nhát,
thì khi b NhàQuê t xa tròng thòng l ng vào c , chúng
có khuynh hư ng ngóc c thêm cho NhàQuê d "làm
ăn" , tình hình r t thu n l i. Ch c n g t nh m t cái
ñưa lên khô cho vào gi . Chú cá b dính vùng v y thoát
thân quy t li t, nên ñ ng gi t m nh tay.
Cá thòi lòi có hai con m t l ra, nên nh ng ngư i mang
ki ng mát b dân quê kêu là thòi lòi lên b . Cá n y nhát
hơn nhưng không ph i là không vòng ñư c, n u nó
chun xu ng hang sâu r i thì dùng tay ho c chân phá b
n i g là nơi nó tr i lên ñ th , xong ñ t vào mi ng
hang m t cái xà di, thư ng làm b ng trúc kín m t ñ u,
ñ u còn l i m l n có m t cái hom là ñ c ñ o vô r i ra
không ñư c. Cá ng p tr i lên th ho c th y yên t nh ra

522
kh i hang ph i chui qua hôm, vào xà di và k t ñó:
Chào b n thòi lòi, ch b n ñây!
Cá thòi lòi kho s t thì kh i chê, lá gan và c p tr ng
ngon ñ c nh t vô nh . Th y chưa vi c b t cá ñơn gi n
như ñang gi n, làm chơi mà ăn thi t! Tuy nhiên có khi
tr i gió, nư c b xao ñ ng cá ñ u vô hang không vòng
ñư c:-T -trát,-lèo,-v -không!
Có m t l n NhàQuê l y làm l , là m t quân nhân thu c
c p sao ñêm nào cũng dùng ñèn c y hơ kh p mình k
lư ng r t lâu trư c khi ñi ng , h i ra m i bi t anh v n
là nài ng a ñua, ti p t c gi cho thân th luôn g y, ít ra
không lên cân, m t trong nh ng y u t ñ th ng cu c.
Lúc ñó trư ng ñua Phú Th ñã ñóng c a dùng làm nơi
trú ñóng c a Liên Ðoàn 5 Bi t Ð ng Quân; Th mà anh
ti p t c chu n b trong hy v ng ch ngày, anh cũng cho
bi t-k -thu t-nuôi-ng a-ñua-r t-ph c-t p.
Nhi u môn th thao có ng a ñã ñư c thi tài trong các
kỳ th v n h i. C i ng a, ñua ng a hi n là môn th
thao ñư c yêu chuông r ng rãi các nư c không riêng
gì Âu M : T trong tr i Sungei Besi, ngo i ô Kuala
Lumpur, Malaysia, NhàQuê th y xe ñ màu ñ lo i,
ñ u kín mít bãi xe trong nh ng ngày có cu c ñua c a
trư ng ng a lân c n, vang v i ti ng hò reo. Ð t nư c
thanh-bình-có-khác!
Các danh tư ng xưa tên tu i sáng chói cũng ñư c góp
ph n nh nh ng chi n mã tr thành ñi n tích: Xích
Th , Long Câu, Ô Chùy ...Ngày nay các nhà bình lu n

523
th thao trên các ñài truy n hình không h t l i v các
tu n mã chu n b ra sân ñua. Dù không tr c ti p theo
dõi, breaking news li n sau ñó cũng cho ta s t d o tin
t c k t qu cu c ñua ñư c chu n b chu ñáo trong s
mong ñ i c a gi i m ñi u l n dân “ghi n” cá ñ .
Ng a cũng ñư c dùng trong các nghi l truy n th ng
c a nhi u qu c gia, nh t là Anh qu c có c nơi di n
t p hàng ngày cho ñ i ng lâm quân, k sĩ. Thao
trư ng di n t p có khán ñài cho khách d khán ch
cách m t khu vư n r ng là t i ñi n Buckingham, g n
dinh Th Tư ng hơn.
Ði t Cambridge vào London, NhàQuê th y nhi u
ñ ng c ng a ñang ăn mà lúc chưa nhìn k , ng là ñàn
bò:-Nhi u-ñ n-như-v y!
Trong vùng Lancaster, Pennsylvania Hoa Kỳ có khu
v c ngư i Hòa Lan di cư, h sinh s ng chung, bi t l p
v i các s c dân khác, không dùng các ti n nghi văn
minh nên ng a giúp ích cho h r t nhi u.
Ban ñêm l g p h ñi ng a ch m rãi trư c m t, b n c n
lái g p. B n nghĩ sao nè??? NhàQuê ch ñ n nơi g n
nh t có ch là qu o li n!
N u bài n y k t thúc ñây các b n có phi n gì không?
NhàQuê ñã ñưa các b n t quê ra t nh và vi n du b ng
ng a r i ñó. Chúc khi nào phát tài ngon lành, b n s m

524
"x " ñ ñi ñó ñây cũng ñ ng quên ch n nó bao nhiêu
mã l c (HP,Horse Power)
NhàQuê ch tr chưa chiêu ñãi b n món th t ng a m
ngà vàng ch y d c t ng th th t; Ngon l m! Ðã l m!

525
ðo n R i - C u Bà M
Bài n y vi t năm 2005, d ng sư n t bài: Nh ng "con
ñư ng xưa Em ñi"(L L c H ng)/Forum Tùy Bút
trong www.bentrehome.net
In vào Tuy n T p n y ñ :
- Tư ng Nh Má Tôi và kính Dâng T ng các Bà M
mi n quê xưa ch nh mang máng ngày sanh Âm L ch
c a con mình.
- Thân m n t ng các b n có l i chúc sinh nh t c a
NhàQuê.
- T ng Nhà Tôi và các Con Tôi năm nào cũng t ch c
sinh nh t cho, theo ki u hi n nay vào cu i tu n g n
nh t.
- T ng chính tôi cho có ngày sinh nh t như m i ngư
Tác Gi

526
Hãy tư ng tư ng t nh l quê c a NhàQuê hình
vuông, c u Bà M n m góc Ðông B c hình vuông
ñó, c u ván nh không lan can b t ngang cùng m t
con r ch C u Cá Lóc, con r ch n y ch y u n éo t
sông vào ñ n ñây tóp nh l i s p cùng. Ngày nay có
l c u Bà M ñã ñư c xây l i vì góc Ðông B c v n là
ngo i ô ñó, ñ t còn r ng rãi, h p d n l p ngư i m i
ph t lên, nh t là chi n tranh ñã ch m d t. Cái hình
vuông tư ng tư ng cũng l n thêm lên theo t t c các
c nh c a nó; nên c u Bà M không còn là vùng ven,
ngư i xóm c u Bà M không còn là "Ngư i Ven Ðô"
n a.

527
Theo như tên cây c u thì ai cũng ñoán ra ñư c nơi
ñây trư c kia có Bà danh ti ng giúp ñ ñ , ti ng bình
dân là Bà M . R t lâu v trư c, c p Qu n m i có
tr m y t và m t nhà b o sanh vài giư ng, s n ph
thư ng-là-cư-dân-lân-c n.
Trong các vùng sâu h o lánh, h u như nhà nào cũng
sanh con năm m t, ñ a thôi nôi ñ a ñ y tháng mà
ch ng có cái nhà sanh công tư nào; m i nhà t làm
nhà sanh l y, m t xóm ba mươi nhà dù p p ñi n a
cũng có ba ch c cái nhà b o sanh. Tiêu chu n n y
chưa-nư c-nào-ñ t-ñư c!
Cư i v vài ba năm chưa có con, trong nhà b t ñ u
l c ñ c. M ch ng th y con dâu lén gi u ñ chua
trong k t khóe ñã không còn r y la, m ng là ñàng
khác, có khi l i cưng chìu. Anh chàng s p làm cha
ho c s p làm cha thêm b t ñ u lo l n cây lá chu n b
l p v i: V i như m t cái chòi, c t n i thêm ra v i nhà
chánh, có tính cách t m th i s d p b khi ñ a con
tròn tháng tu i. V i ngoài ph n che ch n vách phên
b n b tránh "gió mái", c a vào h p v a ñ ra vô
qu t l a, l p lá ho c tranh. Ð c bi t cái "giư ng
c ”th i trang hơn b t c món nào trong mái nhà
tranh có hai qu tim vàng t m y. Cái giư ng
không có b n sao, ch gi ng v i chính nó mà thôi.
Thi t-k -duy-nh t!

528
Trong m t tháng "n m ch " bà m dù sanh con so
hay con r , ph i n m l a, xông, t m, ăn u ng…trong
ph m vi "Nhà B o Sanh" y. Vài ngày sau khi sanh
có khi t mình lo cơm nư c vì ai cũng b n ñ ng áng.
Nư c u ng n u trong có “cây chó ñ ” luôn c lá r
g c: Ð ng nghét!….T i "b a ng thi n khô lân ch
ph ng" ch có mu i tiêu n n d nư ng than; v y mà
"ñàn bà ñ " vét h t n i cơm hai lon g o, vư t ch tiêu
bình thư ng: Ăn trung gian cho bé mà!
Mà Bé cũng t i nghi p l m: cùng chia cái giư ng g
gh và cái bi t th um khói h ng h c trong tháng ñ u
tiên cu c ñ i v i m và cùng chia s c nóng m than
kê dư i lưng c a m n a, nên m y ngày sau Bé "r "
l i nh xíu ñ h m! Bé có ñư c n m nôi như các bé
th thành ñâu dù ñã ñ y tháng "lên trên".
Trư c khi lên trên, bé ñư c t m tươm t t…ñ th c s
chào m ng m t th gi i m i mà tháng trư c ñây vì
kiêng c nhi u ngư i không vào ch n ô u thăm Bé,
nên chưa bi t m t Bé, ch nghe nói bé gi ng cha cái
n y, gi ng m cái kia….Gi ñây “M Bà D y" Bé
cư i chào m i ngư i trong cái gia ñình ñông ñúc:
Chào t t c , Tôi ñây!(Hello everybody, I am here!
Nói theo cách tr sơ sinh M khi l n ñ u t b nh vi n
v -nhà).

529
Giáp năm theo cách tính gái b t hai trai b t m t gì
ñó, Bé ñư c “Tôi Tôi” ch không ph i thôi nôi vì Bé
có n m nôi bao gi ñâu. D p n y Bé ch n ngh
nghi p tương lai cho mình: B t cây vi t, gom cái
ki ng tròn b c c nh ñ p ñ , c p mi ng chè hay v t
xôi và l t v phía có ti ng cư i reo c a m i ngư i có
m t, Bé cư i th y ñ m y cái răng s a m i nhú. Ti c
thôi nôi có chè xôi, cháo v t…b t ñ u bàn lu n quanh
ñ tài các món ñ mà Bé hân hoan gom lúc nãy.
Ngày nay khó hình dung ra m t lo i nhà b o sanh
như v y, khi mà tr con bây gi ñư c chăm sóc t
trong b ng m cho ñ n lúc thai ph có tri u ch ng và
lâm b n b i Bác Sĩ và N H Sinh là nh ng ngư i
có trình ñ và ñư c hu n luy n chuyên môn trong
lãnh v c n y v i t t c ti n nghi y khoa không ng ng
c i-ti n.
Ngày xưa ñó, Bà M không xem ñó là ngh mà t Bà
coi như ñư c Ơn Trên s p ñ t s n cho bà nh n l nh
thiên ch c y, bà không qu n ng i ñêm khuya, ñư ng
xa ñã ñ n t n “Chòi B o Sanh” khi gia ñình s n ph
ñ n nh Bà.
Khi ‘Bà B u" tr và ñau ng m ng m, ngư i nhà s p
x p cho ngư i ñi rư c M , thư ng thì hai ho c ba
ngư i kh e m nh ñ n nhà Bà, mô t tình hình và ñ t
nhang xin T . Bà hu n ñãi ăn tr u x a thu c ng i

530
nghe báo cáo. N u bà th y "chưa có gì", Bà bi u:
"dìa ñi, ba b a n a qua".
Nhưng cũng có khi v a th y m t Bà hô: "t i r i h !"
và nhanh chóng gom góp v t d ng c n thi t, không
quên gi xách tr u cau, leo lên võng n m ho c ng i,
có khi còn h i m y ngư i khiêng "l lên, l lên" ba
ngư i thay phiên g n như ch y lúp xúp. Khi không
"kh n trương" l m Bà k chuy n n y chuy n n xưa
nay cho ngư i khiêng quên ñư ng xa.
Không nh ng m t xóm, m t xã mà nhi u xã g n
nhau ñ u th công ơn c a Bà. Dư i bàn tay nâng y,
các hài nhi c t ti ng khóc chào ñ i, chào bi n kh :
"…Trót sanh ra mi ng ñà khóc chóe - Tr n th vui
sao-ch ng-cư i-khì…"
Trư c khi ñư c võng ñưa v , Bà d n dò ñ th , ñ
ñi u kiêng c t ăn u ng ñi ñ ng, khăn choàng, nón
ñ i, tai nhét chân gu c…Tuy t ñ i bà không nh n
ti n b c gì c a ai!….
Sau khi r ng rún, ph n rún khô ñư c bà m gói k
nhét mái nhà, mé vách, c t trong h c t …sau n y ñ t
hòa chung cho anh em u ng m i ñ a m t chút cho
chúng thương yêu, hòa thu n l n nhau.
NhàQuê cũng trong trư ng h p các bé y, l i còn
thê th m hơn, theo Má nói l i là NhàQuê lúc ra
ñ i chưa n m trong lòng m ñư c chín tháng mư i

531
ngày, sanh non ngày tháng, èo u t, th y c m y
khoanh ru t dư i làn da b ng, khóc m y ti ng ñ u
thua mèo ñói kêu ngao. Không ai k là NhàQuê qua
ñư c-ít-con-trăng.-Xin-cám-ơn-Thư ng-Ð !
Vì trư ng h p ñ c bi t như v y nên m i l n Bà M
có d p ngang qua nhà, th y Má ñang lui cui, l n nào
t ngoài ñư ng Bà cũng h i v ng vào "Tư à! Nó chơi
h ?": Tư là th c a Ba, Má theo th n y khi v nhà
ch ng. V quê bên v , Ba ñư c g i là dư ng theo
th c a Má. Nó ám ch NhàQuê. Chơi ý nói m nh
gi i,-bình-thư ng.
Bà quan tâm ñ n trư ng h p s ng sót k là hy h u
c a NhàQuê. Má b t NhàQuê g i Bà M là bà ngo i,
t i m y năm sau má d t NhàQuê ñi "Gi M Bà",
v a t i c a NhàQuê khoanh tay thưa bà ngo i, Bà
h i Má: Nó ñó h ? Ý nói th ng nh tư ng ñâu “xí l t
léo” r i mà gi còn s ng n i ñi ñám gi m . Má bi u
NhàQuê l y trang th bà C u Thiên Huy n N , T
M , trang th bà tiên khói hương nghi ngút. NhàQuê
l y-búa-xua-theo-Má.
Có m t ñi u NhàQuê bi t ch c r ng bà ngo i n y
không ph i bà ngo i thi t c a NhàQuê, vì năm nào
Má ho c Ba cũng gánh anh em NhàQuê ñi ñám gi
bà ngo i t n nơi xa. M i anh, em m t ñ u thúng,
ñ a nào cũng ñư c ph t chút l b p lên trán xin phép
Ông Táo ñi xa v ng nhà, ñ u thúng NhàQuê ph i

532
thêm c c g ch ho c khoai, bí, trái, c gì ñó, do em
c a NhàQuê sanh ñ ngày tháng n ng hơn, c l hơn.
Ðư ng v quê ngo i ph i qua con ñê, cũng có c u
b ng thân cây b t ngang dòng nư c ch y, qua ñó
ng i trong thúng nhìn th y rõ m y con cá nh bơi l i
"vô-tư"-bên-dư i.
Như bao tr khác trong hoàn c nh ñó làm sao mà
NhàQuê có gi y khai sanh ñư c, h c ñ n l p tư th y
ñòi ph i có khai sanh m i chuy n qua l p ba trư ng
T ng xã lân c n, c l p b n năm ch c ñ a như
nhau, cu i năm nhi u ñ a ph i b h c.
Kho ng ch c ñ a may m n ñư c gia ñình quan tâm,
d t lên t nh cùng lúc ñ làm th vì khai sanh; ñó là
l n ñ u tiên NhàQuê ñư c ng i trong lòng Ba "Ði Xe
Hơi", mà m y ñ a cùng chuy n ch c cũng v y thôi.
Ð i t i lư t kêu tên vào ñ ng trư c ông Tòa, ngư i
l n ñưa tay lên th th t sao ñó, m y ngư i thơ ký, l c
s ghi ghi chép chép….M y gia ñình thay phiên làm
ch ng cho nhau; Có l n ông Tòa h i th xem ñám
dân quê n y ñ i ñáp ra sao “ Sao ông bi t th ng nh
n y sanh ngày tháng năm ñó?- Ðáp: B m quan Tà,
tui có ñi ñám ñ y tháng c a nó!”. Ông tòa bi t là ph a
nhưng cũng thông c m cho nhóm dân quê nghèo nàn
làm ch ng v n công cho nhau, thay vì ph i mư n
ngư i ñang th m th t ch s n bên ngoài. Chuy n có
th t là vào th i ñó t i tòa án có hai ngh l ñ i:
Làm ñơn mư n và làm ch ng mư n. Dư i quê c a

533
NhàQuê ñâu có như v y, vi c gì giúp ñư c ngư i ta
giúp-thi t-tình!
Cái ông Tòa năm ñó ng i trong mát mà ñen thui hà!
Sau n y lên t nh h c, ông Tòa khác có hai cô con gái
Quỳnh Dao và Minh Trân h c chung trư ng v i
NhàQuê, cô nào cũng y u ñi u d thương mà không
ñ a nào dám hó hé, ngán ông Tòa l m, C ñ c: Nay
tuyên-án…là-bà-c -hú!
Th vì khai sanh dành cho nh ng ngư i sanh trư c
ngày "Nh t Ð o Chánh và Vi t Minh Cư p Chánh
Quy n" vì trong bi n ñ ng n y có nơi t t c gi y t
s b ñã b thiêu h y, nay làm l i gi y khai sanh khác
thay th . Do không ph i ph n l i v mình, nên l n
làm l i n y không ph i ñóng ph t, mi n phí; nhưng
chánh quy n ñ a phương ph i xác nh n không còn s
h -t ch-lưu-tr .
Lên án th vì khai sanh dành cho nh ng ai sanh sau
ngày Nh t Ð o Chánh mà không làm khai sanh, l i
do ch nh m ng, do ñó ph i ñóng ti n ph t án phí.
Tên trong gi y khai sanh cũng tr thành m t câu
chuy n vì có ñ a “X u Háy” khó nuôi b ñ t cho cái
tên r t t c, ph i s a l i na ná như: Các, L n, C ,
Ð …NhàQuê may m n nh Ba có h c ch Nho và
Qu c Ng ñ ñ c truy n Tàu và truy n xưa tích cũ

3 truong xua

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (19)

Similaire à 3 truong xua

Similaire à 3 truong xua (20)

3 truong xua