1. Материалын хэрэгцээг
төлөвлөх
Лекц-11

2. Агуулга:
1. Материалын хэрэгцээг төлөвлөхийн ач
холбогдол
2. МХТ-ийн шаардлагатай үзүүлэлтүүд,
тэдгээрийн уялдаа холбоо
3. Төлөвлөлтийн хүчин зүйлс

3. 1. Материалын хэрэгцээг төлөвлөх шаардлага
• Үйлдвэрийн
мастер
төлөвлөгөөг
боловсруулсны дараа үйлвэрийн менежер
нь бэлэн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд
шаардлагатай бүх материал ба бусад нөөц
шаардлагатай хугацаандаа бэлэн байх
явдлыг баталгаажуулах хэрэгтэй. Энэ үйл
ажиллагаа нь материалын хэрэгцээг
төлөвлөхтэй холбоотой юм.

4. • Бэлэн
бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэхэд
шаардлагатай бүх материалын тооцоог авч
үзэх учраас хамаарагч эрэлтийн бараа
материалын тухай энд яригдах болно.
Хамаарагч эрэлтийн бараа материалын
харилцан
хамаарлыг
материалын
тооцоогоор илэрхийлдэг. Ийм шаардлага
нэмэгдэж байгаа нь бараа материалын
удирдлагын асуудлыг илүү нарийн төвөгтэй
болгож байна. Гол нь нэг эд анги дутахад
бэлэн бүтээгдэхүүн хийх боломжгүй болно.

5. • Материалын хэрэгцээг төлөвлөх(MRP) гэдэг
нь хамаарагч эрэлтийн бараа материалыг
удирдах болон дахин захиалгыг төлөвлөх
зорилгоор боловсруулсан компьютерчлэгдсэн мэдээллийн систем гэж хэлж болно.
MRP арга нь бараа материалын төвшинг
багасгах, хөдөлмөр болоод техник тоног
төхөөрөмжийн ашиглалтыг дээшлүүлэх,
хэрэглэгчийн үйлчилгээ хангах байдлыг
нэмэгдүүлэх тийм боломжийг олгодог.

6. Олон үйлдвэр үл хамаарагч эрэлтийн бараа материалын
системээр хамаарагч эрэлтийн бараа материалын(түүхий
эд материал, эд анги г.м) үйлдвэрлэл болоод
нийлүүлэлтийг удирдах гэж оролддог. Гэтэл энэ систем нь
дараах сул талтай:
a) Энэ систем эрэлтийг нэгэн хэвийн , тасралттгүй гэж үздэг
нь бодит байдалтай тэр бүр нийцдэггүй.
b)Үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний тоо нь анхдагч бүтээгдэхүүний
тооноос гарах учир эд ангийн эрэлт нь тэгш бус байдаг. Энэ
тэгш бус эрэлтийг статистик аргаар таамаглахад алдаа их
гардаг. Энэ алдаа нь аюулгүй байдлын нөөцийн хэмжээг
нэмэгдүүлэх, зардлыг ихэсгэх, нөөцийн дутагдлаас
зайлсхийнэ гэсэн баталгааг өгч чаддаггүй.
c) Дахин захиалгын систем нь төлөвлөлтийн зорилгын хувьд
урагшаа тэмүүлэх тийм байдлаар хангаж чаддагүй. Учир
нь өнгөрсөн үеийн эрэлт дээр үндэслэж дахин захиалгын
цэг, аюулгүй байдлын нөөцийг тогтоодог.

7. Тийм учраас эдгээр дутагдалтай талуудыг засаж,
хамаарагч эрэлтийн бараа материалын эрэлтийг
илүү нарийн тооцоход одоо байгаа мэдээллийг
нэгтгэж, ашиглах тийм арга хэрэгтэй болж байна.
Ийм нэг арга бол материалын хэрэгцээг төлөвлөх
арга(MRP) юм.
Энэ аргын мэдээллийн гол бүрдэл хэсэг нь үйлдвэрийн
мастер төлөвлөгөө, материалын тооцоо, бараа
материалын тайлан болно.
Эдгээр эх үүсвэрийн
мэдээллийг ашиглан МХТ арга нь шинэ үйлдвэрийн
захиалга хийх өдрийг товлох, захиалгын тоо
хэмжээг тохируулах, хоцорч байгаа захиалгыг
түргэтгэх зэрэг үйл ажиллагаануудыг тогтоодог. Энэ
аргыг оновчтой ашиглаж чадвал илү цагийг 50%, эд
анги, бүрдэл хэсгийн дутагдлыг 80% түүнээс
илүүгээр басгаж чаддаг байна.

8. MRP-н хоёр зарчим
• МХТ арга нь анхдагч бүтээгдэхүүний үйлдвэрийн
төлөвлөлтөөс эд анги, түүх эд материалын
хамаарагч эрэлтийг тодорхойлдог. Харин дахин
захиалгын цэгийн системийн үед судлаач дахин
захиалгын
цэгийг
тогтоохдоо
статистикийн
таамаглалын аргыг ашигладаг.
• МХТ арга нь бараа материал шаардлагатай тэр
хугацаанд нь нөхөж захиалгыг тэнцвэржүүлдэг.
Жнь: нөөцийн дутагдлаас зайлсхийхийн тулд 5-р
долоо хоногт дүүргэлт шаардлагатай байна гэвэл
мөн захиалгыг нийлүүлэх хугацаа нь 2 долоо хоног
гэвэл, энэ арга нь 3-р долоо хоногт захиалга хийнэ
гэсэн анхааруулгыг гаргадаг.

9. 2. МХТ-ийн шаардлагатай үзүүлэлтүүд,
тэдгээрийн уялдаа холбоо
• МХТ нь бүтээгдэхүүнд ордог зүйлийн
төлөвлөлтийн хүчин зүйлс, нийт хэрэгцээ,
төлөвлөгөөт захиалга, төлөвлөгдсөн бэлэн
бараа материал, төлөвлөгөөт захиалгыг
хийх өдөр зэргийг харуулдаг.

10. Нийт хэрэгцээ:
Д/хоног
Сандал А
Сандал В
1
Д/хоног
Сандал А
Сандал В
2
150
3
4
5
6
120
1
150
2
3
4
5
8
120
6
150
120
7
8
120
Бүтээгдэхүүн: С
Тодорхойлолт: Сандлын тавцан
Д/хоног
Нийт хэрэгцээ
Төлөвлөгөөт
захиалга
Төлөвлөгдсө
н бэлэн БМ47
7
150
Захиалгын хэмжээ: 230
Ирэх хугацаа: 2 долоо хоног
Аюулгүй байдлын нөөц: 50 нэгж
1
150
230
2
3
0
0
4
120
0
127
127
127
7
5
0
6
150
0
7
120
0
8
0

11. • Эдгээр нийт хэрэгцээ нь нийт эрэлт бөгөөд тэр нь
бүх анхдагч бүтээгдэхүүний нийт үйлдвэрлэлийн
төлөвлөгөөнөөс бий болдог. Дээрх хүснэгтэд С
бүтээгдэхүүний эд ангийн нийт хэрэгцээг харуулав.
А ба В анхдагч бүтээгдэхүүн нь эцийн бүтээгдэхүүн
бөгөөд тэдний үйлдвэрлэлийн төлөвлөгөөг
үйлдвэрлэлийн мастер төлвлөгөөнөөс олох болно.
ҮМТ –ний 2 долоо хоногт А бүтээгдэхүүнийг 150
нэгжийг дуусгах хэрэгтэй. Сандлаа угсрах хугацаа
хэрэгтэй тулд 1 долоо хоногт захиалгыг хийх
хэрэгтэй. МХТ арга нь эд анги болоод угсрах
бүрэлдэхүүн хэсгийг нийлүүлэх, үйлдвэрлэх
хугацааг
товлоно.
Ингэснээр
анхдагч
бүтээгдэхүүний захиалгаар шаардагдсан бүх
материалын шилжилтийг урьдчилан хардаг.

12. Төлөвлөсөн захиалга:
• Энэ захиалга хийгдсэн боловч хараахан дуусаагүй
байгаа захиалга юм. Худалдан авдаг зүйлийн хувьд,
төлөвлөсөн захиалга нь хэд хэдэн үе шатыг дамжих
болно. Худалдан авагч захиалга хийх, нийлүүлэгч
боловсруулах, худалдан авагч уруу тээвэрлэх,
худалдан авагчийн хүлээн авах хэлтэс шалгана гэх
мэт.
Дээрх хүснэгтэн мэдээлийн дагуу С
бүтээгдэхүүний 230 нэгж захиалгыг 1-р долоо хоногт
хийх болно. Энэ захиалгын хувьд 2 долоо хоногийн
хугацаа хэрэгтэй, тиймээс төлөвлөгч 2 долоо
хоногийн өмнө захиалга хийх хэрэгтэй.

13. Төлөвлөсөн бэлэн бараа материал:
• Төлөвлөгдсөн бэлэн бараа материалыг дараах
аргачлалаар тооцно.
It=t долоо хоногийн эцэст байх төлөвлөгдсөн бэлэн
бараа материал
SRt=t долоо хоногийн төлөвлөгдсөн захиалга
PRt=t долоо хоног дэх шинэ захиалга
GRt=t долоо хоногийн нийт хэрэгцээ
Өмнөх жишээний хувьд 4 долоо хоног хүртэлх ТББМ-г
харуулав.

14. Шинэ захиалга:
• Энэ захиалга бол үйлдвэр буюу нийлүүлэгч
уруу хараахан хугацаа нь товлогдож,
хийгдчихээгүй байгаа шинэ захиалга юм.
Энэ шинэ захиалгыг хүлээн авах төлөвлөлт
нь аюулгүй байдлын нөөцөөс төлөвлөгдсөн
бэлэн бараа материал хэмжээ бага
болохоос хамгаалах явдал юм. Хамаарагч
эрэлтийн бүтээгдэхүүнийг хувьд шинэ
захиалга нь эцийн бүтээгдэхүүний ҮМТ
мөртэй тэнцүү байдаг.

15. Шинэ захиалгын мөрийг боловсруулах ба төлөвлөгдсөн
бэлэн бараа материалын мөрийн үлдсэн хэсгийг дараах
байдлаар тооцно:
1. Эхний хийсэн шинэ захиалгыг дуусч, бараа
материал нь аюулгүй байдлын нөөцөөс бага болж,
дутагдал гарах хүртэл нь долоо хоногоор бэлэн
бараа материалаа тооцно. Шинэ захиалга нэмж
хийх нь төлөвлөгдсөн бэлэн бараа материалын
тэнцвэрийг аюулгүй байдлын нөөцтэй тэнцүү
буюу их байхаар өсгөх болно.
2. Дараагийн дутагдал гарах хүртэл нь бэлэн бараа
материалын төлөвлөлтөө үргэлжүүлнэ. Энэ дохио
нь хоёр дахь шинэ захиалга хэрэгтэй гэдгийг
харуулж байна.

16. Шинэ захиалгыг хийх хугацаа:
• Энэ нь бүтээгдэхүүний шаардлагатай
зүйлийн
тогтоосон
тоо
хэмжээний
захиалгыг хийх хугацааг заана. Захиалгыг
хийх хугацаа гэдэг нь хүлээн авах өдрөөс
захиалга
нийлүүлэхэд
шаардлагатай
хугацааг хасдаг.

17. Шинэ захиалга, төлөвлөгдсөн бэлэн бараа материал,
шинэ захиалгыг хийх хугацаа зэргийн тооцоог дараах
хүснэгтэд харуулав.

18. Бүтээгдэхүүний эд анги: С
Тодорхойлолт: Тавцан
Захиалгын хэмжээ: 230
Захилга ирэх хугацаа: 2 долоо хоног
Аюулгүй байдлын нөөц: 50 нэгж
Хүснэгт
Д/хоног
1
2
Нийт хэрэгцээ
150
Төлөвлөгөөт
захиалга
230
0
0
0
Төлөвлөгдсөн
бэлэн БМ- 47
127
127
127
237
4
5
6
7
150
120
0
0
0
0
237
87
197
197
120
Шинэ захиалга
Шинэ захиалгыг
хийх хугацаа
3
230
230
230
230
8

19. 3. Төлөвлөлтийн хүчин зүйлс
• МХТ –өд төлөвлөлтийн хүчин зүйлс нь МХТ
–ний аргын ерөнхий гүйцэтгэлд чухал үүрэг
роль гүйцэтгэдэг. Эдгээр хүчин зүйлсийг
оновчтой болгосноор менежер нь бараа
материалын үйл ажиллагааг яг сайн
тааруулж чадна.
Төлөвлөлтийн хүчин
зүйлс гэдэгт: нийлүүлэх/боловсруулах/
хугацаа , захиалга хийх дүрэм, аюулгүй
байдлын нөөц

20. Нийлүүлэх хугацааг төлөвлөх:
• Энэ нь захиалга хийгдээд , агуулахад захиалсан зүйл
очиход шаардлагатай хугацаагаар тодорхойлогдоно.
Хэрвээ гаднаас шаардлагатай зүйлийг худалдан
авдаг бол түүний хугацаа нь худалдан авалтын гэрээ
хэлэлцээрт заагддаг. Харин өөрсдөө хийдэг бол
дараах цаг хугацааны элементүүдийг үнэлж, энэ
хугацааг төлөвлөж болно.
–
–
–
–
Тохируулгын хугацаа
Боловсруулах хугацаа
Ажлын байрны хооронд материал шилжих хугацаа
Дараалалд хүлээх хугацаа

21. Захиалгын хэмжээний дүрэм:
• Захиалгын хэмжээний дүрэм гэдэг нь
захиалгын тоо хэмжээ ба хугацааг
тодорхойлдог. Дараах дүрэм байна. Үүнд:
– Тогтмол захиалгын тоо хэмжээний дүрэм(FOQ).
Захиалга хийх бүрт ижил тоо хэмжээгээр хийдэг.
Үйлдвэрийн хувьд тоног төхөөрөмжийн хүчин
чадлын дээд хязгаараар захиалгын тоо хэмжээг
тогтоож болно. Харин гаднаас худалдан авдаг бол
тоо хэмжээний хөнгөлөлт, ачих машины хүчин
чадал, худалдан авалтын хамгийн бага тоо хэмжээ
зэргээр тодорхойлж болно. Үүнийг бас нэг
хувилбар бол ЗОХ тогтоох явдал юм.

22. – Захиалгын тогтмол бус дүрэм. Энэ нь захиалга хийх
бүрт захиалгын хэмжээ өөр өөр байхыг
зөвшөөрдөг. Үүнийг нэг хэлбэр бол үелэх дүрэм
(POQ) юм. Энэ дүрмээр захиалгын хэмжээ ба
түүнийг хийх хугацаа нь Р долоо хоногийн нийт
хэрэгцээ дээр аюулгүй байдлын нөөцийг нэмээд
өмнөх долоо хоногуудын төлөвлөгдсөн бэлэн
бараа материалыг хассантай
тэнцүү. Энэ
системийн хувьд Р сонгох нэг арга нь хүсэж байгаа
захиалгын дундаж хэмжээ / жишээ нь ЗОХ-г/ -г
долоо хоногийн дундаж эрэлтэд нь хуваадаг. Үелэх
дүрмийн нэг хэлбэр нь L4L юм. Энэ дүрмийн хувьд
хийгдсэн захиалга нь нэг л долоо хоногийн нийт
хэрэгцээг хангах болно. Энэ дүрмийн зорилго нь
бараа материалын төвшинг бага байлгах явдал юм.

23. Аюулгүй байдлын нөөц:
• Төлөвлөгдсөн захиалгын хэмжээ, цаг хугацаа
болон нийт эрэлт нь тодорхойгүй байгаа үед
аюулгүй байдлын бараа материал нь илүү үнэ
цэнэтэй байдаг. Ийм учраас нийтлэг бодлого
бол эцийн бүтээгдэхүүн, ба худалдан авдаг
зүйлсийн хувьд аюулгүй байдлын нөөцийг
дэмжих хандлагатай байдаг. Энэ арга нь
хэрэглэгчийн захиалгын хэлбэлзлийн болоод
найдваргүй нийлүүлэгчийн эсрэг л хамгаалах
үүрэгтэй юм.