Recommandé
Contenu connexe
Tendances
Tendances (20)
En vedette
En vedette (20)
Similaire à บทที่ ๑ ประวัติและวิวัฒนาการของการปฏิบัติกรรมฐาน
Similaire à บทที่ ๑ ประวัติและวิวัฒนาการของการปฏิบัติกรรมฐาน (20)
Plus de pop Jaturong
Plus de pop Jaturong (20)
บทที่ ๑ ประวัติและวิวัฒนาการของการปฏิบัติกรรมฐาน
- 1. ธรรมะภาคปฏิบัติ : บทที่ ๑ ประวัติและวิวัฒนาการของการปฏิบัติกรรมฐาน
- 2. วัตถุประสงค์การเรียนประจาบท บอกประวัติและวิวัฒนาการของการปฏิบัติกรรมฐานสมัยก่อน พุทธกาลได้ บอกการปฏิบัติกรรมฐานสมัยพุทธกาลและสมัยหลังพุทธกาลได้ บอกรูปแบบการปฏิบัติกรรมฐานในประเทศไทยปัจจุบันได้
- 3. ความนา กรรมฐานเป็นงานพัฒนาจิตให้เข้าถึงความสงบและให้ เกิดปัญญาเป็นศาสตร์และศิลป์ แห่งการดาเนินชีวิตและเป็น ธุระสาคัญยิ่งในทางพระพุทธศาสนา กรรมฐานเป็ นวิถีทางออกจากทุกข์ที่ดีที่สุด ซึ่งมี พัฒนาการสั่งสมสืบเนื่องกันมาเป็นระยะเวลายาวนานจาก ยุคก่อนพุทธกาลยุคพุทธกาลและหลังพุทธกาลมาจนถึงสมัย ปัจจุบัน
- 4. สมัยก่อนยุคพุทธกาล การปฏิบัติกรรมฐานสมัยก่อนพุทธกาลมีปรากฏในคัมภีร์ ทางพระพุทธศาสนาจานวนมากซึ่งได้กล่าวถึงฤาษีดาบสผู้ บาเพ็ญพรตอยู่ในป่าหิมพานต์บรรลุฌานสมาบัติได้อภิญญา ๕ แสดงฤทธิ์ปาฏิหาริย์ต่าง ๆ ได้ การบรรลุฌานสมาบัติการได้ อภิญญาของพวกฤาษีดาบสดังกล่าวนั้นจัดเป็นผลของการเจริญ สมถกรรมฐานโดยตรง
- 6. สมัยพุทธกาล เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะเสด็จออก บรรพชาก็ทรงไปศึกษาลัทธิของ เจ้าสานักต่าง ๆ ที่มีชื่อเสียงในสมัย นั้นทรงแสวงหาหนทางดับทุกข์โดย วิธีการลองผิดลองถูกมาหลากหลาย วิธีโดยเฉพาะวิธีปฏิบัติแบบสมถ- กรรมฐานและวิธีทรมานตัวเองที่ เรียกว่า อัตตกิลมถานุโยค
- 9. วิปัสสนากรรมฐานจึงถือว่าเป็ นเอกลักณ์สาคัญทาง พระพุทธศาสนาที่พระพุทธองค์ทรงค้นพบแล้วนามาเผยแผ่สั่ง สอนพุทธบริษัทมีปรากฏเฉพาะในพระพุทธศาสนาเท่านั้น ความจริงการปฏิบัติกรรมฐานในสมัยพุทธกาลปรากฏว่ามี แพร่หลายมากมายจะเห็นได้จากคัมภีร์พระไตรปิ ฎกที่ได้บันทึก เรื่องราวและคาสอนที่พระพุทธองค์ทรงสอนกรรมฐานไว้ เช่น มหาสติปัฏฐานสูตร อานาปานสติสูตร เป็นต้น
- 10. ในคัมภีร์อรรถกถาได้กล่าวถึงการปฏิบัติกรรมฐานในสมัย พุทธกาลไว้หลายแห่งพอสรุปความได้ว่าภิกษุผู้มีศรัทธาออกบวช ประสงค์จะปฏิบัติกรรมฐานจะต้องบาเพ็ญธุระ ๒ อย่างใน พระศาสนาคือ คันถธุระ วิปัสสนาธุระ
- 12. วิปัสสนาธุระ หมายถึงการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานด้วยยกรูปนามขึ้น พิจารณาโดยความเป็นสภาพไม่เที่ยง ไม่คงทน มิใช่ตัวตน จนเกิดผลคือสามารถทาลายกิเลสบรรลุมรรค ผล นิพพาน ได้ในที่สุด
- 13. สมัยหลังพุทธปรินิพพาน หลังจากที่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ปรินิพพานแล้วเหล่าสาวกมีความแตกแยกทาง ความคิดมากขึ้น แต่ในส่วนที่เป็นการพัฒนาจิต เหล่าสาวกก็คงยึดถือการปฏิบัติสมถกรรมฐาน และวิปัสสนากรรมฐานตามแนวสติปัฏฐานสูตร อานาปานสติสูตร และสมถวิธีที่พระพุทธองค์ทรง สอนไว้จนถึงยุคพุทธศตวรรษที่ ๓
- 14. สมัยหลังพุทธปรินิพพาน ในส่วนของการปฏิบัติกรรมฐานยุคนี้ปรากฏว่ามีพระ เถระผู้ทรงคุณสมบัติทั้งทางด้านปริยัติและด้านการปฏิบัติ หลายรูป เช่น พระโมคคัลลีบุตรติสสเถระ พระมหินทเถระ และคณะพระเถระที่ไปเป็นธรรมทูตเผยแผ่ในดินแดนต่าง ๆ นั้นล้วนเป็นพระอรหันต์ขีณาสพทั้งสิ้นเป็นเครื่องแสดงให้ เห็นถึงความเจริญของการปฏิบัติกรรมฐาน
- 15. การส่งสมณทูต ๙ สาย สมัยพระเจ้าอโศก
- 17. การปฏิบัติกรรมฐานในประเทศไทยปัจจุบัน แนวการปฏิบัติกรรมฐานในประเทศไทยปัจจุบันมีรูปแบบ แนวการปฏิบัติที่หลากหลายตามแนวทางที่คณาจารย์ได้คิดค้น พัฒนาขึ้นให้เหมาะกับจริตนิสัยของตนเองโดยมีจุดมุ่งหมาย เพื่อทาจิตให้สงบรางับและเพื่อให้เกิดปัญญารู้เท่าทันตามความ เป็นจริง ดังนั้น รูปแบบวิธีการปฏิบัติอาจดูต่างกันแต่ถ้าเป็นไป เพื่อเข้าถึงจุดมุ่งหมายอันเดียวกันคือความสงบระงับใจและให้ เกิดสติปัญญาแล้ว ก็ถือว่าไม่ออกนอกจากจุดมุ่งหมายของการ ปฏิบัติกรรมฐานทางพระพุทธศาสนา
- 18. ในที่นี้จะขอยกรูปแบบแนวการปฏิบัติกรรมฐาน ซึ่งเป็นที่คุ้นเคยรู้จักกันมาสัก ๕ สายหลัก คือ แนวการปฏิบัติสายบริกรรมภาวนาพุทโธ แนวการปฏิบัติแบบพอง-ยุบ แนวการปฏิบัติแบบเคลื่อนไหว แนวการปฏิบัติแบบวิชชาธรรมกาย แนวการปฏิบัติแบบอานาปานสติ
- 20. การปฏิบัติกรรมฐานตามแนวพระอาจารย์มั่น นอกจากจะนาบทว่าพุทโธมาบริกรรมให้เกิดสมาธิแล้ว ยังได้ นาการบริกรรมพุทโธไปประยุกต์ใช้กับอานาปานสติกรรมฐาน ด้วย กล่าวคือ เวลาหายใจเข้าบริกรรมว่า พุท เวลาหายใจออก บริกรรมว่า โธ คาว่า พุทโธ เป็นพระนามของพระพุทธเจ้าซึ่ง แปลว่า ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน การใช้คาว่าพุทโธมาบริกรรมขณะ หายใจเข้าออกเป็นกุศโลบายในการรวมจิตเป็นหนึ่งเดียวได้ง่าย ซึ่งเป็นการเจริญสมถกรรมฐานก่อนแล้วค่อยพัฒนาไปสู่ วิปัสสนากรรมฐานในภายหลัง
- 21. กรรมฐานสายพอง-ยุบ กรรมฐานสายนี้มีศูนย์กลางอยู่ที่วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ คณะ ๕ ท่าพระจันทร์ กรุงเทพมหานคร การสอนกรรมฐานสาย นี้เป็นที่นิยมกันอย่างแพร่หลายนับตั้งแต่ปี พ.ศ.๒๔๙๖ เป็นต้น มาจนถึงปัจจุบัน ทั้งนี้โดยมีพระธรรมธีรราชมหามุนี (โชดก ญาณสิทฺธิ ป.ธ.๙) เป็นพระอาจารย์ใหญ่ฝ่ายวิปัสสนาธุระ ซึ่ง ท่านได้ชื่อว่าเป็นผู้มีบทบาทสาคัญในการเผยแผ่แนวการปฏิบัติ กรรมฐานวิธีนี้
- 23. วิธีการปฏิบัติ วิธีการปฏิบัติในท่านั่ง เมื่อผู้ปฏิบัติอยู่ในอริยาบถนั่งเป็นที่ เรียบร้อยแล้ว พึงสังเกตอาการยพองยุบของหน้าท้อง ขณะ หายใจเข้า หน้าท้องจะพอง ให้มีสติกาหนดดูอาการพองพร้อม บริกรรมว่า “พองหนอ” ขณะหายใจออกหน้าท้องจะยุบ ให้มีสติ กาหนดดูอาการยุบ พร้อมบริกรรมว่า “ยุบหนอ” ผู้ปฏิบัติให้มี สติกาหนดดูอาการพองและยุบของหน้าท้องอย่างนี้ไปเรื่อยๆ สิ่งสาคัญในการปฏิบัติคืออย่าตามลมหายใจเข้า หายใจออก ให้ มีสติกับอาการพองยุบอย่างเดียว
- 27. วิธีการปฏิบัติแบบหลวงพ่อเทียน กล่าวถึงสาระสาคัญของการปฏิบัติกรรมฐานแบบเคลื่อนไหวว่า ความคิดเป็นต้นเหตุของความทุกข์ของมนุษย์ โทสะ โมหะ โลภะ กิเลส ตัณหา อุปาทาน ล้วนปรากฏขึ้นในรูปของความคิด ดังนั้น ผู้ปฏิบัติจึงต้องมีความรู้สึกตัวในการเคลื่อนไหว ตลอดเวลา ให้สติอยู่กับอาการเคลื่อนไหวไม่ให้หลงเข้าไปปรุง แต่งกับความคิดที่เกิดขึ้นและต้องเห็นความคิดทุกครั้งที่ใจคิด ด้วยการใช้สติกาหนดรู้อาการเคลื่อนไหวของกายอันจะนาไปสู่ การพ้นทุกข์ พบกับความสะอาด สว่าง และสงบแห่งจิตใจต่อไป
- 29. กรรมฐานแนววิชชาธรรมกาย ผู้ให้กาเนิดกรรมฐานสายนี้คือ พระมงคลเทพมุนี(สด จนฺทสาโร) หรือหลวงพ่อวัดปากน้า ภาษีเจริญ กรุงเทพฯ ท่านนากรรมฐานต่าง ๆ มาประยุกต์ใช้ร่วมกันกล่าวคือใช้ อาโลกกสิณ อานาปานสติและ พุทธานุสสติ
- 30. วิธีปฏิบัติ วิธีปฏิบัติในขั้นสมถภาวนา คือ ให้กาหนดบริกรรมนิมิต เป็นเครื่องหมายดวงกลมใสขนาดเล็กประมาณเท่าดวงตาดา (หรือขนาดเท่าที่พอนึกเห็นด้วยใจได้ชัดเจน) ให้ปรากฏขึ้นที่ ปากช่องจมูก(หญิงซ้าย-ชายขวา)ให้ใจอยู่ในดวงกลมใสนั้น คือ นึกให้เห็นจุดเล็กใสศูนย์กลางดวงกลมใสตั้งอยู่ที่ปากช่องจมูก (หญิงซ้าย-ชายขวา)พร้อมกับบริกรรมภาวนาตรงศูนย์กลางดวง กลมใสนั้นว่า “สัมมาอะระหัง ๆ ๆ”
- 31. กรรมฐานสายอานาปานสติ กรรมฐานสายอานาปานสตินี้มีปฏิบัติแพร่หลายกัน มากอีกแนวหนึ่งในประเทศไทย เนื่องจากเป็นกรรมฐานที่ ใช้อารมณ์หรืออุปกรณ์ที่มีอยู่ภายในตัวของแต่ละคนคือลม หายใจซึ่งก่อให้เกิดผลดีต่อสุขภาพกายและสุขภาพจิตอย่าง ยิ่ง อาจารย์ผู้สอนกรรมฐานที่มีชื่อเสียงในสายนี้มีหลาย ท่านซึ่งส่วนใหญ่มีวิธีการปฏิบัติเป็นไปในแนวเดียวกัน ใน ที่นี้จะยกเอาวิธีการปฏิบัติอานาปานสติของท่านพุทธทาส ภิกขุแห่งสวนโมกขพลารามมากล่าว
- 32. วิธีการปฏิบัติ (๑) รู้จักลมหายใจยาว คือ ตั้งสติคอยเฝ้าสังเกตลมหายใจยาว ทุกครั้งที่หายใจเข้าและหายใจออกต่อเนื่องกันไปจนกว่าจะรู้สึก ซึมซาบเข้าใจลมหายใจยาวเป็นอย่างดีว่าเป็นอย่างไร มีลักษณะ อย่างไร และอิทธิพลแก่ร่างกายอย่างไร ลมหายใจยาวจึงเป็นสิ่ง ที่ผู้ปฏิบัติจะต้องทาความเข้าใจจนคุ้นเคยให้ดีเป็นลาดับแรก
- 33. (๒) รู้จักลมหายใจสั้น เมื่อทาความคุ้นเคยกับลมหายใจยาว จากนั้นให้ตั้งสติคอยเฝ้าสังเกตลมหายใจสั้นทุกครั้งที่หายใจเข้า และหายใจออกอย่างต่อแนื่องจนกว่าจะรู้สึกซึมซาบเข้าใจลม หายใจสั้นเป็นอย่างดีว่าเป็นอย่างไร มีลักษณะอย่างไร และ อิทธิพลแก่ร่างกายอย่างไร
- 34. (๓) รู้จักลมที่ปรุงแต่งกายทั้งหมด คือ กาหนดรู้กายสังขาร หมายถึงลมหายใจที่คอยปรุงแต่งกายให้ขึ้นหรือลง ให้สงบระงับ หรือให้กระวนกระวาย ในขั้นนี้ต้องกาหนดพิจารณาลมหายใจ ละเอียดขึ้นว่าปรุงแต่งร่างกายอย่างไร ร่างกายเนื่องอยู่กับลม หายใจอย่างไร จนสามารถมองเห็นวิธีการที่จะบังคับร่างกายได้ ตามใจชอบโดยวิธีการบังคับผ่านทางลมหายใจ เพราะลมหายใจ เป็นเครื่องปรุงแต่งร่างกาย
- 35. (๔) ทาลมหายใจให้ระงับลง ลมหายใจคือกายสังขารทาหน้าที่ ปรุงแต่งร่างกาย ถ้าผู้ปฏิบัติทาลมหายใจให้ระงับลง ละเอียดลง ร่างกายก็จะสงบระงับลงด้วยเหมือนกัน
- 36. สรุปท้ายบท จากการได้ศึกษาประวัติและวิวัฒนาการของการปฏิบัติ กรรมฐานผู้ศึกษาจะมองเห็นพัฒนการการปฏิบัติกรรมฐานใน ยุคต่าง ๆ ตั้งแต่ก่อนพุทธกาลก็มีการปฏิบัติกรรมฐานเช่นกัน โดยเฉพาะสมถกรรมฐานมีพัฒนาการเจริญก้าวหน้าจนถึงขั้น สูงสุดคือได้สมาบัติ ๘ ยังขาดแต่วิปัสสนากรรมฐานเท่านั้น
- 37. ต่อมาสมัยพุทธกาลเจ้าชายสิทธัตถะได้ออกแสวงหาทางหลุด พ้นจากทุกข์ก็ทรงผ่านการปฏิบัติสมถกรรมฐานมาทุกขั้นตอน รวมถึงการทรมานตนด้วยวิธีต่าง ๆ ในที่สุดก็ทรงค้นพบวิธีการตัด ทาลายกิเลสได้เด็ดขาดคือวิปัสสนากรรมฐานและทรงทาการเผย แผ่ทั้งสมถกรรมฐานและวิปัสสนากรรมฐานด้วยทรงเห็นว่าการนา กรรมฐานทั้งสองมาปฏิบัติจะสนับสนุนเกื้อกูลกันดาเนินไปสู่ความ ดับทุกข์ได้เร็วขึ้นหลังจากพุทธปรินิพพานแล้วเหล่าสาวกได้สืบต่อ วิธีการปฏิบัติกรรมฐานกันมาอย่างไม่ขาดสายจนถึงสมัยปัจจุบัน
- 38. จบบทที่ ๑