3. COLECCIÓN DE MANUAIS PARA A PRÁCTICA
COORDINADOR XERAL
Andrés Vázquez Piñeiro.
Médico. Director da Área do benestar do Consorcio Galego de
Servizos da Igualdade e Benestar.
REDACTORAS
Encarna Álvarez Gallego
Psicóloga. Técnica de Xestión Xerontolóxica do Departamento de
Xerontoloxía da Área do Benestar.
Ximena Campos Pérez
Socióloga e Traballadora Social. Técnica de Xestión Xerontolóxica do
Departamento de Xerontoloxía da Área do Benestar.
Depósito Legal: C 897-2009

4. Índice
• PROPOSTA DO PRESENTE MANUAL 05
• PRINCIPIOS XERAIS DA ASISTENCIA INTEGRAL ÁS PERSOAS
MAIORES EN SITUACIÓN DE DEPENDENCIA 07
• DEREITOS BÁSICOS DAS PERSOAS USUARIAS DOS SERVIZOS
DA REDE DE CENTROS DE ATENCIÓN ÁS PERSOAS MAIORES
DO CONSORCIO 09
• ASPECTOS XERAIS PARA A PROMOCIÓN DAS BOAS
ACTUACIÓNS PROFESIONAIS 11
• GRANDES ÁREAS DE INTERVENCIÓN 13
A- INTERVENCIÓN NA ÁREA DO CORPO E A SÚA
FUNCIONALIDADE 15
Actitudes profesionais correctas 15
Pautas xerais de actuación para o coidado da saúde física
e a súa funcionalidade 16
B- INTERVENCIÓN NA ÁREA DO BENESTAR
PSICOLÓXICO E RELACIONAL 19
Actitudes e pautas profesionais correctas de comunicación
e trato cos/as usuarios/as 19
3

5. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
Actitudes e pautas profesionais correctas
de comunicación e trato cos/as usuarios/as
con demencia 23
Actitudes e pautas profesionais correctas
de comunicacióne trato cas familias 25
• ASPECTOS A COIDAR ESPECIALMENTE 27
O proceso de adaptación do/a usuario/a
ao centro, e viceversa 27
Actuacións ante os problemas de convivencia 28
A supervisión dos/as usuarios/as 29
O traballo en grupo coas persoas maiores 30
A prevención do maltrato nas persoas maiores 31
• EPÍLOGO A UN MANUAL PARA COIDAR A TODA UNHA VIDA 35
4

6. Proposta do
presente manual
O Consorcio Galego de Servizos de Igualdade e Benestar está a conso-
lidar unha rede de centros de día, fogares residenciais e vivendas co-
munitarias, espallados por todo o territorio galego, para ofrecer así uns
servizos profesionalizados e de calidade na atención ás persoas maiores
con dependencia, ou en risco de padecela, así como as súas familias.
O presente manual ten o propósito de establecer pautas que orienten
a acción para ofrecer unha axeitada práctica. Así, propóñense:
• Actitudes correctas.
• Formas de actuación.
• Solucións a problemas sinxelos.
• Recollida de consensos implícitos de actuación.
• Recomendacións de prácticas posibles.
En definitiva, é un breve tratado para a promoción das boas prácticas
e de actitudes axeitadas cara o bo trato coas persoas maiores que coi-
damos e as súas familias.
5

8. Principios xerais da asistencia
integral ás persoas maiores
en situación de dependencia
A intervención transdisciplinar vai a ser metodoloxía principal
para realizar ese traballo da asistencia integral, compartindo saberes,
propósitos e obxectivos.
Cando o equipo profesional vai traballar no contorno dunha persoa
maior dende o dispositivo do Consorcio que sexa, vai levar realizar un
proceso intencional de mellora das condicións de vida desa persoa e
da súa familia. Cara a ese gran obxectivo é a onde ten que ir enca-
miñada a nosa acción.
Tamén teremos que ter en conta que, cando falamos de calidade de
vida, vemos que este concepto está estreitamente vinculado, non só á
cobertura de necesidades, se-
nón de posibilidades reais de
participar na vida social e cul-
tural. En todas as persoas se
asocia un alto grao de satis-
facción coa vida cando existe
un mantemento das habilidades
funcionais e do coidado de si
mesmas. Polo tanto, o noso
papel de coidadores debemos
limitalo, cando sexa posible, a
apoiar, supervisar, ou facer por
eles, pero non substituír. Non
sentirse tentados pola protec-
ción excesiva. Asumir os riscos das decisións que cada un toma, é
parte da vida.
7

9. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
Partiremos do global para actuar no local, ou dito doutro xeito, para
sermos eficaces nas nosas actuacións debemos tender a unha visión
complexa da realidade. Iso non quere dicir que non teñamos en conta
a individualidade da persoa, pero esta sempre debe estar enmarcada
nun contexto relacional que nos leve a considerar o tecido de afectos,
relacións e apoio social que podemos contribuír a crear ou a fortale-
cer.
8

10. Dereitos básicos das persoas
usuarias dos servizos da rede
de centros de atención ás
persoas maiores do consorcio
Para poder ofrecer unha asistencia de calidade, temos que ser
conscientes dos dereitos que asisten as persoas usuarias. A continuación,
relatamos os mesmos e para iso, recollemos os citados na Orde do 16
de outubro de 2006, pola que se aproba a carta de servizos básica para
as residencias de persoas maiores da rede pública da Xunta de Galicia.
Representan unha boa base para todos os equipamentos dedicados ás
persoas maiores do Consorcio. Son os seguintes:
• A acceder a centros e servizos e recibir asistencia sen discriminación
• A un trato digno, tanto por parte do persoal como das persoas usua-
rias
• Ao segredo profesional da historia clínica ou socio-sanitaria e á pro-
tección dos datos persoais
• A manter relacións interpersoais e a recibir visitas de acordo co es-
tablecido no regulamento de réxime interno
• A un programa de intervención ou de atención individualizado
• Á intimidade persoal e á protección da propia imaxe
• A que se lle facilite o acceso á atención social, sanitaria, educativa,
cultural e calquera outra que sexa axeitada para o seu desenvolvemento
psicofísico
• A elevar aos órganos de participación ou dirección as propostas de
mellora
• A recibir, en todo momento, a información necesaria e axeitada de
acordo coa súa vontade (consentimento informado)
9

11. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
• A coñecer, en todo momento,
o prezo dos servizos e as
súas variacións e modifica-
cións esenciais na prestación
destes
• A cesar na utilización dos
servizos ou na permanencia
no centro
• De queixa e libre acceso ao
libro de reclamacións
• A asociarse para favorecer
a participación e defender
os seus dereitos
• A acceder aos servizos ofrecidos polo centro nas condicións estable-
cidas
• Aos coidados necesarios establecidos en caso de dependencia ou in-
validez
• A unha programación de actividades que permita un desenvolvemento
persoal axeitado
10

12. Aspectos xerais para á
promoción das boas
actuacións profesionais
Actuar de forma correcta e profesional, é unha pretensión ca
que queremos afrontar o noso traballo cada día. Partiremos, para iso,
das seguintes pautas que marcan a diferenza entre un traballo volun-
tarioso e un traballo organizado de xeito coherente e con boa praxis.
Teremos en conta os seguintes aspectos xerais:
• Seguir as pautas marcadas pola dirección do centro.
• Procurar, en todo momento, a coordinación das actuacións de todos
os profesionais.
• Gardar o sixilo debido de canta información confidencial coñezamos
dos/as usuarios/as dentro do centro e, por suposto, fóra do mesmo.
• Facer saber ao resto do equipo calquera acontecemento que afecte
ao funcionamento do centro, ou das persoas usuarias.
• Dirixirse os/as usuarios/as, ás súas familias, e aos/ás compañeiros/as
con respecto.
• Limitar a nosa relación cos usuarios/as á actividade do centro, pro-
curando diferenciar a vida profesional (que é o que nos vincula a
eles/elas), da persoal.
• Non aceptar agasallos por parte dos/as usuarios/as ou as súas fami-
lias.
• A información que se lles comunique das persoas usuarias ás familias,
será o máis consensuada posible polo equipo técnico e pola dirección
do mesmo.
• No que respecta ao tratamento farmacolóxico da persoa usuaria,
11

13. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
seguirase estritamente a pauta médica que nos achegue o/a usuario/a
ou a súa familia. Das súas variacións debemos ter constancia por
escrito do seu facultativo. Ningún persoal do centro pode introducir
modificacións do mesmo.
• Comunicar ao/á usuario/a calquera circunstancia ou incidencia que
lle poida afectar en adiante (exemplo, cambio de habitación nun
fogar residencial), tendo en conta quen debe ser o profesional que
faga esa comunicación.
• Non facer polo usuario/a aquelas cousas que poda facer por si
mesmo/a, e pola contra, axudarlles en todas cantas cousas teñan di-
ficultades para o seu correcto desenvolvemento.
• Favorecer entre os/as usuarios/as á colaboración; non a competencia
e a rivalidade.
• Non promover a participación dos usuarios/as en xogos lucrativos,
quinielas, lotería, etc. Tampouco en calquera actividade que sexa de
negocio dentro do centro (venda de produtos).
• Cumprir co horario de traballo, tanto de entrada como de saída.
• Participar na organización do traballo, así como nas tarefas e
actividades a desenvolver.
• Falar con discreción ao/á usuario/a do funcionamento do centro.
Non transmitirlle queixas sobre outros/as traballadores/as ou sobre
a dirección.
• Ter unha boa actitude no traballo: de alegría, empatía, de colaboración
e de respecto.
12

14. Grandes áreas
de intervención
A intervención que imos levar a cabo no noso traballo, ten
tarefas e actividades secuenciadas temporalmente. Todas elas van a
ter unha intencionalidade e é a de promover cambios que melloren o
benestar das nosas persoas usuarias.
O noso ciclo de intervención vai supoñer etapas ou momentos esenciais:
análise de necesidades, obxectivos, programas, implantación do
deseñado, avaliación do planificado e finalmente, toma de decisións
sobre a acción interposta. Pero previo a todo ese proceso, os/as
profesionais teñen que saber en que aspectos imos intervir e cáles son
as actitudes e pautas correctas para facelo.
As actuacións que se van realizar nos centros de atención ás persoas
maiores do Consorcio, van dirixidas á planificación e intervención en
dúas grandes áreas:
• Intervención na área da saúde física da persoa maior e a súa funcio-
nalidade.
• Intervención na área do benestar psicolóxico, social e relacional.
13

16. A Intervención na área do
corpo e a súa
funcionalidade
Cando dicimos: temos un corpo, non falamos adecuadamente, xa
que en realidade somos un corpo. É o principio e o final da nosa indi-
vidualidade. É unha das principais características da nosa natureza, a
presenza material do noso existir.
As persoas maiores que son obxecto da nosa atención van a ter unhas
particularidades que temos que coñecer. Elas van a ser moi sensibles
ás nosas actitudes cara a eles, por iso, imos destacar algunha delas
que temos que coidar especialmente.
ACTITUDES PROFESIONAIS CORRECTAS:
I. Coñecer, aceptar e respectar o proceso de avellentamento propio e
alleo: como profesionais que nos dedicamos ao traballo cos maiores,
debemos coñecer cal é o proceso de avellentamento e as modificacións
propias que acompañan a todas as persoas. Tanto aqueles aspectos
que están dentro da normalidade do avellentar como as que supoñen
unha patoloxía.
É para nós de obrigado coñecemento:
• As modificacións no aspecto externo
• As modificacións nos órganos e sistemas
• Os cambios nas capacidades intelectuais
• Os cambios na personalidade e no carácter
• Os cambios sociais que acompañan o proceso de avellentamento
15

17. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
II. Se queremos traballar coas persoas maiores con coherencia e ho-
nestidade, a primeira medida a adoptar é a de saber aceptar as
pegadas do paso do tempo en cada un de nós. Isto é compatible co
afán de querer diminuír as perdas, pero non co feito de rexeitar os
cambios.
III. Favorecer a adaptación da persoa maior ao proceso de avellentamento
e, se é o caso, a súa posible situación de dependencia, non sen
antes tomar conciencia non traumática do que supoñen as perdas
para nós.
PAUTAS XERAIS DE ACTUACIÓN PARA O COIDADO DA SAÚDE FÍSICA E
A SÚA FUNCIONALIDADE:
1. Promoveremos nas persoas maiores, uns hábitos saudables: exerci-
cio físico regular, alimentación nutritiva e variada.
2. Procuraremos unha correcta hixiene animándoas a que elas a fagan,
ou axudándoas a facela. Iso inclúe o coidado da imaxe persoal.
3. Trataremos de que a persoa siga vestíndose soa, ao seu gusto, para
que manteña a súa imaxe persoal e autoestima. Vestir á xente maior
pensando unicamente na comodidade dos coidadores e das coidadoras,
non deixa de ser pouco recomendable.
4. Dicirlles en todo momento o que imos facer con elas cando estamos
prestándolles unha atención directa (aseo, vestidos, etc.).
5. Teremos en conta que o achegamento íntimo que imos ter coas
persoas usuarias, co seu corpo, coa súa pel, (cando as aseamos,
vestimos, etc, ) pode espertar nelas sentimentos sexuais. Debemos
tomalos con naturalidade e saber reconducilos. É unha idea
preconcibida que non obedece á realidade pensar que unha persoa
maior non ten desexos sexuais.
16

18. Recomendacións para coidar
ás persoas maiores
6. Favoreceremos o seu tempo de descanso ou de sono mediante un
ambiente relaxado, coidando os factores ambientais.
7. Cando o centro sexa residencial, teremos en conta que ninguén debe
permanecer na cama todo o día, salvo indicación médica expresa.
8. Cando axudemos a unha persoa maior que ten problemas de inconti-
nencia, teremos presente que pode ter sentimentos de vergoña, cul-
pabilidade, etc. Debemos
procurar ter moito tacto
e tranquilizala dicindo que
estamos alí para colaborar
e axudala.
9. Teremos en conta as po-
sibles diminucións dos
seus sentidos (vista, oído,
olfacto, etc.) para facer a
decoración ou sinalización
dos ambientes, para man-
ter unha conversa con
eles, para ter un control
dos olores ambientais, en-
tre outras cousas.
10. Previremos os accidentes facendo un exame de cantas situacións no
centro poidan provocalos: chans escorregadizos, alfombras, mobles,
obxectos no medio, bordes cortantes, electrodomésticos, ferramentas
cortantes, etc.
11. A persoa maior, posiblemente, terá limitacións en ósos e músculos
que lle dificulten a mobilidade, pero debemos animala a que sexa o
máis independente posible. Non debemos alentala a que utilice a
cadeira de rodas por comodidade dos seus coidadores/as. Unicamente
17

19. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
cando non se poida garantir o feito de axudala con seguridade a ca-
miñar.
12. Debemos reducir os riscos de caídas nas persoas maiores, pero non
a costa de diminuír o seu movemento. Procuraremos que este sexa
o máis seguro posible e soamente utilizaremos medidas de suxeición
baixo prescrición médica, e cando non poidamos estar vixiantes.
13. Animaremos o movemento para que favoreza, entre outras cousas,
a actividade muscular xeradora de calor e de enerxía corporal.
14. Promoveremos as revisións de saúde que terán que facer co seu
médico/a de referencia.
15. Favoreceremos a promoción e educación da saúde das persoas
usuarias e das súas familias.
18

20. B Intervención na área do
benestar psicolóxico,
social e relacional
O benestar psicolóxico, social e relacional é unha das grandes
áreas nas que imos concentrar todos os nosos esforzos pola importancia
que lle atribuímos á mesma. Cando falamos da importancia de que as
persoas maiores teñan unha boa de calidade de vida, boa parte se
xoga no terreo das relacións cos demais, e da percepción subxectiva. É
o feito de vincularse a outros, o que fai que lle demos gran estima ó
lugar no que estamos, e a vida que vivimos, sentíndomos á vez, seres
valiosos.
Como profesionais, debemos ser axentes de relacións, e axentes de be-
nestar para o cal, debemos manter as seguintes actitudes.
ACTITUDES PROFESIONAIS CORRECTAS:
I- Comunicación aberta e coherente: como norma xeral teremos que
considerar que a relación que establezamos coas persoas maiores
ten que ser bidireccional: se nos preguntamos pola súa vida temos
que estar en condicións de dar resposta ás preguntas que nos fagan
sobre a nosa. Non ten que ser a resposta exhaustiva, senón mantida
nun plano de comodidade do que un queira contar.
II- Actitude positiva, colaboradora e optimista: procuraremos a comu-
nicación permanente coas persoas maiores que están connosco. Iso
non significa falar seguido con eles, senón ter establecida unha
complicidade ou formas de actuación que as fagan sentir seguras,
aceptadas, queridas, comprendidas e acompañadas.
III- Gardar a debida discreción e temperanza: moitas das situacións
que vivimos no centros coas persoas usuarias e coas súas familias
19

21. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
poden causarnos inquedanza ou alterar o noso estado de ánimo,
sendo precisa a contención de dicir ou de facer cousas de xeito im-
pulsivo das que poidamos logo arrepentirmos. Cando nos comuni-
quemos, pensemos que cada quen “é dono do que cala e non do
que dí”, o que significa que temos que pensar ben as cousas antes
de dicilas.
PAUTAS PROFESIONAIS CORRECTAS DE COMUNICACIÓN
E TRATO COS/AS USUARIOS/AS:
1. Manter a mirada mentres se fala e mentres se escoita.
2. Se é posible, ter contacto físico: por a man no brazo ou no ombro
do/a interlocutor/a.
3. Asegurármonos de que o noso ton de voz é axeitado. As persoas
maiores soen ter diminuída a percepción das altas frecuencias, a
miúdo berrámoslles para que nos escoiten mellor e ese esforzo agu-
dízanos a voz, co cal, conseguimos peor noso obxectivo. Mellor é
poñela grave, ronca, para que poidan percibirnos mellor.
4. A nosa expresión facial debe ser amigable, que non revele tensións
ou ansiedade.
5. A nosa postura corporal, fronte a fronte, á mesma altura que o/a
noso/a interlocutor/a.
6. O lugar para falar ten que ser axeitado, sen interferencias de ruídos,
como a radio ou a televisión.
7. Utilizar unha linguaxe sinxela, emitida con calma, deixando tempo
para que a outra persoa responda, considerando que o procesamento
da información dunha persoa maior pode ser máis lento.
20

22. Recomendacións para coidar
ás persoas maiores
8. Referirémonos a cousas concretas, evitando xeneralizar cando
facemos comentarios de algo negativo, pois soan a xuízos que
revelan inutilidade.
9. Cando emitamos unha mensaxe, facelo intentando non ferir á outra
persoa, pero tampouco pórnos en inferioridade de condicións.
10. Recoñecer os sentimentos da outra persoa á par de recoñecer
tamén os nosos para controlarmos que non nos dirixamos de
forma pasiva (exemplo cando dicimos “non me importa, non pasa
nada se...”) ou ben agresiva, (“vou dicirche a verdade, xa sabes que
non calo nada”).
11. Aceptar que o comportamento da outra persoa sexa contrario ao
que nos gustaría ou incluso, aos seus propios intereses de saúde.
12. Faremos rexistro de queixas. “Unha queixa é un regalo”, dise no
sentido máis positivo, así que estudémolas e atendámolas.
13. Coñeceremos e comprenderemos a situación actual de cada
usuario/a, pero tamén a súa vida pasada, tendo en conta a súa
forma de entender o mundo, a súas crenzas, valores, as súas nece-
sidades, etc.
14. Procuraremos a privacidade nos coidados especiais, a ser posible
con persoas que os/as usuarios/as coñezan, nas que confíen.
15. Garantiremos a dignidade de aqueles/as usuarios/as que por mor
dunha perda de facultades mentais (demencia) non poden controlar
a súa conduta ou o seu aspecto de limpeza, vestido ou relación cos
demais.
16. Axudaremos a que os/as usuarios/as se sintan donos do seu propio
espazo, o decoren con elementos que eles/as mesmos teñan feito, e
asuman unha parte da responsabilidade sobre os espazos comúns.
21

23. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
17. Proporcionarémoslles un contorno axeitado as súas características
para favorecer a súa seguridade e benestar.
18. Axudaremos e animaremos os/as usuarios/as a que pensen e
actúen por si mesmos tendo en conta aos demais e os riscos que
asumen. Fomentar a súa toma de decisións.
19. Supervisaremos a situación e o comportamento de cada usuario/a
para asegurármonos de que existe un equilibrio razoable entre a
súa autonomía e os riscos que asume.
20. Garantiremos que calquera restrición da autonomía que se estableza
sexa explicada, consentida e revisada regularmente.
21. Coñeceremos a opinión das persoas maiores sobre aquelas medidas
que as afecten na súa forma de vida ou de estancia no centro.
22. Teremos unha clara idea das capacidades físicas e mentais dos/as
usuarios/as á hora de que poidan facer eleccións. Ofreceráselles
información suficiente e asegurarémonos de que sexan capaces de
manexala.
23. Traballar na procura de dar ánimo, de reavivar, achegar enerxía aos
demais. Dicía unha muller vella que era atendida por unha coidadora
formal:
“-O meu agradecemento a esta rapaza non é tanto polo que
me axuda no traballo de asearme e vestirme polas mañás,
senón porque con ela recibo a dose diaria de alegría para
seguir vivindo”.
22

24. Recomendacións para coidar
ás persoas maiores
ACTITUDES PROFESIONAIS CORRECTAS NA COMUNICACIÓN E O TRATO
COAS PERSOAS CON DEMENCIA:
I- Manter, en todo momento, unha actitude de respecto cara a elas.
II- Consideración pola situación de enfermidade que lles fai dicir e
facer cousas que escapan á súa vontade.
III- Procurar a dignificación das súas condicións de vida, do seu
vestido, alimentación, lecer, etc.
PAUTAS PROFESIONAIS CORRECTAS DE COMUNICACIÓN E TRATO
COS/AS USUARIOS/AS CON DEMENCIA:
Hai que ter en conta que as persoas con demencia van ter dificultade
para expresarse e para comprender o que lles dicimos. Van olvidar ra-
pidamente o que se lles di porque o seu sistema de retención da infor-
mación está deteriorado. Como xeito de cubrir esas “lagoas” na súa
vida, poden inventar historias estrañas. Tamén poden ter alucinacións.
Iso é síntoma de que o seu cerebro está danado.Temos que ter todo iso
en conta á hora de comunicármonos con elas.
Procederemos con elas, tendo en conta as seguintes pautas:
1. Captar a súa atención do resto dos estímulos que hai no ambiente
(ruídos, outras voces, etc.).
2. Proporcionarlle seguridade co noso xesto, coa nosa voz, coa nosa
postura fronte a fronte.
3. Utilizar un trato axeitado para unha persoa adulta, non tratala
como se fose un/unha neno/a. Iso inclúe evitar palabras, expresións,
ou tonalidades de voz que utilizamos cos/as cativos/as.
4. Hai que irlle dicindo en todo momento o que imos facer con el/ela,
23

25. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
e o que desexamos que el/ela faga, exemplo: ”-queda sentada que
veño agora”.
5. Facerlles preguntas sinxelas que teñan unha única resposta para
que sexa máis fácil a súa comprensión.
6. Utilizar palabras familiares, frases curtas que simplifiquen as men-
saxes.
7. Escoitar o que el/ela lle di. Pode ser difícil entendelo, pero o seu afán
de comunicación pode estar presente.
8. Canto máis se deteriora a linguaxe verbal (palabras), máis temos
que atender a linguaxe non verbal (xestos, postura, ton da voz). De
igual modo, as persoas con demencia fíanse máis deses elementos,
que hai que coidalos especialmente.
9. A canle de comunicación do contacto corporal permanece ao longo
de toda a existencia.
10. Hai que intentar manter a calma ante situacións imprevistas. Se a
persoa con demencia nota o noso nerviosismo, ela tamén se vai
pór peor.
11. Non é recomendable facer unhas explicacións complicadas das
cousas, xa que poden ser de difícil comprensión para el/ela.
12. Procurar non utilizar expresións tales como, “¿non lembras….?”.
13. Os seus tempos de resposta son lentos. Hai que darlle tempo e
oportunidade para que busque esa resposta.
24

26. Recomendacións para coidar
ás persoas maiores
ACTITUDES PROFESIONAIS AXEITADAS DE COMUNICACIÓN COAS FA-
MILIAS DAS PERSOAS USUARIAS:
As familias dos/as usuarios/as, en calquera dos equipamentos da rede
de centros de atención ás persoas maiores do Consorcio, son un
elemento moi importante, polo tanto, teremos que:
I- Expor claramente o esencial que se quere comunicar falando, na
medida do posible, diante da persoa usuaria.
II- Manter unha actitude de colaboración e confianza con elas, téndoas
informadas de canto nos soliciten.
III- Comprender os seus sentimentos, se é o caso, de desconfianza,
medo, etc, de cara a nós e aos servizos xerontolóxicos. Pensemos
que posiblemente sexa debido á novidade que representan estes
centros na comunidade.
PAUTAS PROFESIONAIS CORRECTAS DE COMUNICACIÓN E TRATO CAS
FAMILIAS:
As nosas pautas de actuación serán as seguintes:
1. Teremos en conta as súas expectativas en canto aos coidados e
atencións que se lles van dar aos seus familiares. Forma parte do
seu proceso de delegación de confianza cara a nós e está ben que
así sexa.
2. Estaremos atentos ás súas peticións e demandas para consideralas
e darlles resposta.
3. Procuraremos a súa participación no centro, especialmente en
cantas decisións afecten ao seu familiar.
4. Estableceremos reunións con elas e co equipo do centro, cara a
facer unha boa coordinación para o coidado.
25

27. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
5. Axudaremos a fortalecer, e nalgúns casos restablecer, as relacións
que teñan as persoas usuarias cos seus familiares.
6. O trato con elas debe ser en todo momento de colaboración e apoio.
7. Favoreceremos a expresión dos seus sentimentos cunha comunicación
aberta e fluída entre o/a familiar e o persoal técnico do equipo.
8. Consideraremos que o/a familiar ten que pasar sucesivas etapas ata
conseguir adaptarse ao feito de ter unha persoa querida coidada
por profesionais
9. A familia, como grupo social natural, temos que tela sempre en
conta e facela partícipe das nosas actuacións. Na medida do posible,
animaráselles a que colaboren nalgunha das actividades que faga o
centro.
10. Debemos favorecer a transmisión da información ás familias sobre
o seu familiar, as circunstancias de coidado, os seus progresos e as
variacións que vaia tendo nun sentido ou noutro.
26

28. Aspectos a coidar
especialmente
O PROCESO DE ADAPTACIÓN DO/A USUARIO/A
AO CENTRO, E VICEVERSA:
1. O ingreso será máis fácil se, previamente, a persoa potencial usuaria,
e a súa familia, teñen visitado o centro e implícanse en todo o
relativo o proceso de ingreso.
2. No ingreso dun usuario/a despregaranse atencións de achegamento,
presentación paulatina do persoal e do resto dos/as usuarios/as. Li-
mitaranse no posible, o primeiro día, as entrevistas de avaliación
para non sobrecargar á persoa.
3. Teremos en conta que o feito de sermos profesionais non nos dá
dereito a facer preguntas directas e excesivamente persoais cando
estamos no comezo dunha relación.
4. Amosar un clima de comunicación aberta e fluída, dando a sensación
de seguridade.
5. Nos primeiros días serán para nos de especial coidado e atención:
orientando en canto os espazos, persoas e actividades, así como
facendo a súa estancia agradable e motivadora.
27

29. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
ACTUACIÓNS ANTE OS PROBLEMAS
DE CONVIVENCIA
1. Como recomendación xeral, hai que manter a calma ante una si-
tuación de alteración da orde ou a tranquilidade.
2. Se o problema é entre dous ou máis usuarios/as, temos que
coñecer ben do sucedido, indagar sobre cal é o problema para in-
tentar mediar.
3. Se a incidencia está causado por unha persoa con demencia
(conduta de agresividade, por exemplo), procurar controlar a si-
tuación mediante o illamento da persoa do resto do grupo.
Levala a un lugar onde poida serenarse.
4. Non berrar, nin facer nada que poida aumentar a confusión,
como movementos bruscos, ruídos, etc.
5. Non utilizar medidas restritivas de suxeición que poidan aumentar
a súa frustración.
6. Non sentir o seu comportamento como un ataque persoal.
7. Informar ao resto do equipo do incidente e rexistralo no libro de
incidencias para planificar posibles actuacións ante o sucedido.
8. Comunicar á familia a incidencia, se procede, para o seu coñece-
mento.
28

30. Recomendacións para coidar
ás persoas maiores
A SUPERVISIÓN DOS/AS USUARIOS/AS
1. As salas ou zonas comúns sempre permanecerán vixiadas por un
profesional do centro.
2. Nos espazos como os baños, deberán supervisarse por causa
dos/as usuarios/as que non teñan autonomía para acudiren a
eles por si mesmos, ben por cuestións físico-funcionais ou cog-
nitivas.
3. De ser o caso, no ascensor evitarase que os/as usuarios/as o
utilicen sen persoal, sobre todo aqueles que carezan de mobilidade
suficiente ou que teñan deterioro cognitivo.
4. Na distribución das cadeiras de rodas, evitarase o seu amoreamento
nas portas de entrada ou saída dunha estancia.
5. Nos dormitorios, caso dun centro residencial, soamente perma-
necerán sós os/as residentes que teñan autonomía suficiente
para o seu desprazamento.
29

31. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
O TRABALLO EN GRUPO COAS PERSOAS MAIORES
1. Trataremos de buscar as posibilidades relacionais que teñen as
persoas, e de facer de catalizadores que están á procura de producir
ou de establecer redes de comunicación entre elas.
2. A participación das persoas maiores foméntase a través dunha
actitude positiva dos profesionais, valorando o que cada quen pode
e quere dar á comunidade do grupo de usuarios/as dun servizo.
3. Teremos respecto á liberdade dos demais e trataremos de estar á
escoita das súas necesidades.
4. O ritmo que establece a persoa maior é distinto do noso, profesionais
máis novos que desexamos actividade e que imaxinamos que esta é
un ben en si mesma. Non debemos supor unha predisposición a co-
laborar de forma continuada. Para a acción é preciso elaborar plans
concretos así como deixar espazo para non facer nada.
5. Toda actividade que se faga en grupo con elas deberá ir precedida
por asegurar un clima afectivo de achegamento e confianza.
6. Os grupos son unha forma privilexiada de traballo. En eles buscarase
ás veces a homoxeneidade nas súas características e, noutras
ocasións, a heteroxeneidade do grupo achegará unha maior riqueza
e posibilidades de aprendizaxe.
30

32. Recomendacións para coidar
ás persoas maiores
A PREVENCIÓN DO MALTRATO NAS PERSOAS MAIORES:
A dimensión preventiva dos malos tratos a persoas maiores implícanos
a todos/as os/as profesionais e a toda a estrutura social. As frontes
dun programa preventivo son a información e a formación, así como
unhas políticas de planificación de atención xerontolóxica axeitadas.
Dentro da formación dos/as profesionais, débese favorecer:
• O coñecemento das necesidades específicas das persoas maiores e,
especialmente, daquelas que teñan unha situación de dependencia.
• A concienciación de que os malos tratos a persoas maiores son unha
realidade e que o seu descoñecemento entorpece a prevención.
• Considerar os malos tratos como un tema prioritario no que actuar;
desenvolvendo programas que fomenten as relacións sociais dos
maiores, os encontros interxeracionais e que favorezan o cambio de
estereotipos, etc.
• Apoiar ás familias coidadoras, especialmente a aquelas que teñan si-
tuacións de sobrecarga, xa que a dependencia e o deterioro nas
relacións familiares son dous factores relacionados co risco de malos
tratos.
Nunha institución ou equipamento, serán probas de malos tratos,
entre outras, as seguintes actuacións:
1. Uso de psicofármacos fóra da pauta médica prevista.
2. Utilización de medidas de contención física sen prescrición médica
nin revisión.
31

33. ÁREA DE BENESTAR
Departamento de Xerontoloxía Consorcio Galego de Sevizos de Igualdade e Benestar
3. Non axeitada atención ás súas necesidades.
4. Utilización innecesaria de medidas que aumentan a dependencia:
uso de cadeiras de rodas, cueiros, dar de comer, vestir á persoa por
ir máis rápido, etc.
5. Despersonalización na asistencia: non coñecer os seus nomes,
tratalos a todos igual, etc.
6. Infantilización no trato ou utilización de expresións vexatorias.
7. Escaso coidado en respectar a intimidade da persoa.
8. Rixidez nas normas e horarios do centros, en canto ás visitas,
comida, descanso, etc.
9. Dispor das pertenzas persoais da persoa maior sen o seu consentimento:
cartos, roupa, obxectos, etc.
En relación ao que poidan ser as actuacións dos familiares ou do/a
coidador/a principal, teremos que estar alerta a algún dos seguintes
indicadores de sospeita de malos tratos:
1. Retraso en acudir aos servizos sociais ou aos servizos de saúde.
2. Antecedentes de fracturas, lesións, infeccións urinarias ou episodios
de insuficiencia cardíaca frecuentes.
3. “Propensión” a ter accidentes na casa.
4. Descoñecemento ou non seguimento da pauta farmacolóxica.
5. Sobredose de psicofármacos.
6. Uso frecuente de servizos de urxencias.
32

34. Recomendacións para coidar
ás persoas maiores
7. Falta de colaboración do/a coidador/a co centro.
8. Manifestacións de confusión, temor, ansiedade da persoa maior
ante a presenza deste/a.
9. Aspecto da persoa maior descoidado, con roupa inadecuada, sucio,
con mal olor.
10. Signos de desnutrición ou deshidratación.
11. Abandono da persoa maior con dependencia, por espazos de tempo
longo no seu domicilio.
33

36. Epílogo a un manual para
coidar a toda unha vida
axeitadamente, debemos
• Se queremos tratar ás persoas maiores
os deles. O modelo
comezar por revisar a imaxe que tem
estereotipo negativo, é
deficitario do avellentamento e o seu
as ideas sociais creadas
un modelo social creado que prexudica
o respecto.
atractivas, atraentes,
• As persoas maiores precisan resultar
máis novas. Nas nosas
queridas, tanto ou máis que as persoas
iso repercuta no seu
mans está facer que se sintan así, e que
n.
estado de ánimo e na súa revitalizació
35