SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  9
बच्चे काम पर जा रहे हैं
- राजेश जोशी
राजेश जोशी (जन्म १९४६) साहहत्य अकादमी द्वारा
पुरस्कृ त हहन्दी साहहत्यकार हैं। उनका जन्म मध्य प्रदेश के नरससिंहगढ़
जजले में हुआ। उन्होंने सशक्षा पूरी करने के बाद पत्रकाररता शुरू की और कु छ
सालों तक अध्यापन ककया। राजेश जोशी ने कववताओिं के अलावा कहाननयााँ,
नाटक, लेख और हटप्पणियााँ भी सलखीिं। साथ ही उन्होंने कु छ नाट्य रूपािंतर
तथा कु छ लघु किल्मों के सलए पटकथा लेखन का कायय भी ककया। उनके
द्वारा भतृहरर की कववताओिं की अनुरचना भूसमका "कल्पतरू यह भी" एविं
मायकोवस्की की कववता का अनुवाद "पतलून पहहना बादल" नाम से ककए
गए है। कई भारतीय भाषाओिं के साथ-साथ अाँग्रेजी, रूसी और जमयन में भी
उनकी कववताओिं के अनुवाद प्रकासशत हुए हैं।
राजेश जोशी के चार कववता-सिंग्रह- एक हदन बोलेंगे पेड़, समट्टी का
चेहरा, नेपथ्य में हाँसी और दो पिंजततयों के बीच, दो कहानी सिंग्रह -
सोमवार और अन्य कहाननयााँ, कवपल का पेड़, तीन नाटक - जादू
जिंगल, अच्छे आदमी, टिंकारा का गाना। इसके अनतररतत
आलोचनात्मक हटप्पणियों की ककताब - एक कवव की नोटबुक
प्रकासशत हुए हैं।उन्हें शमशेर सम्मान, पहल सम्मान, मध्य प्रदेश
सरकार का सशखर सम्मान और माखनलाल चतुवेदी पुरस्कार के
साथ के न्र साहहत्य अकादमी के प्रनतजठित सम्मान से सम्माननत
ककया गया है। राजेश जोशी की कववताएाँ गहरे सामाजजक असभप्राय
वाली होती हैं। वे जीवन के सिंकट में भी गहरी आस्था को उभारती
हैं। उनकी कववताओिं में स्थानीय बोली-बानी, समजाज़ और मौसम
सभी कु छ व्याप्त है। उनके काव्यलोक में आत्मीयता और
लयात्मकता है तथा मनुठयता को बचाए रखने का एक ननरिंतर सिंघषय
भी। दुननया के नठट होने का खतरा राजेश जोशी को जजतना प्रबल
हदखाई देता है, उतना ही वे जीवन की सिंभावनाओिं की खोज के सलए
बेचैन हदखाई देते हैं।
कोहरे से ढाँकी सड़क पर बच्चे काम पर जा रहे हैं
सुबह सुबह
बच्चे काम पर जा रहे हैं
हमारे समय की सबसे भयानक पिंजतत है यह
भयानक है इसे वववरि के तरह सलखा जाना
सलखा जाना चाहहए इसे सवाल की तरह
काम पर तयों जा रहे हैं बच्चे?
तया अिंतररक्ष में गगर गई हैं सारी गेंदें
तया दीमकों ने खा सलया हैं
सारी रिंग बबरिंगी ककताबों को
तया काले पहाड़ के नीचे दब गए हैं सारे णखलौने
तया ककसी भूकिं प में ढह गई हैं
सारे मदरसों की इमारतें
तया सारे मैदान, सारे बगीचे और घरों के
आाँगन
खत्म हो गए हैं एकाएक
तो किर बचा ही तया है इस दुननया में?
ककतना भयानक होता अगर ऐसा होता
भयानक है लेककन इससे भी ज्यादा यह
कक हैं सारी चीज़ें हस्बमामूल
पर दुननया की हज़ारों सड़कों से गुजते हुए
बच्चे, बहुत छोटे छोटे बच्चे
काम पर जा रहे हैं।
'बच्चे काम पर जा रहे हैं' यह कववता बाल मजदूरी की ओर हमारा
ध्यान आकवषयत करती है। भारत एक ववशाल जनसमूह वाला देश है।
यहााँ पर गरीबी और असशक्षा का ववस्तार है। लोग गरीबी के कारि
भूखे मरने के सलए वववश हैं। धन का अभाव असशक्षा को बढ़ावा देता
है। गरीब बच्चों को खेलने-कू दने और पढ़ने की उम्र में मजदूरी करने
के सलए वववश होना पड़ता है। गरीबी के कारि माता-वपता बच्चों से
उनका बचपना छीनकर उनके हाथों में काम सौंप देते हैं। कवव राजेश
जोशी हमारे समाज में व्याप्त इस समस्या से आहत हैं। अपनी कववता
के माध्यम से वह समाज को जागृत करना चाहते हैं ताकक बच्चों के
बचपन को काम की भट्टी में झौंकने से रोका जा सके । यह हमारे देश
के सलए बड़ी शोचनीय बात है। लेखक पूरी कोसशश करता है कक इस
कववता के माध्यम से देश और समाज के सम्मुख प्रश्न रख सके कक
यह बच्चे तयों काम पर जा रहे हैं। कहीिं न कहीिं इसमें देश और
समाज का दोष है जो कक यह बच्चे काम पर जा रहे हैं। इनके बचपने
को नठट होने से रोकने के सलए कवव ने इस कववता की रचना की है।
बाल श्रम एक भयानक सचाई
१.तरुि िाकु र
२.समीक्षा िाकु र
३.वप्रयािंशु िाकु र

Contenu connexe

Tendances

Sermon at benares
Sermon at benaresSermon at benares
Sermon at benares
NVSBPL
 
Tea from assam
Tea from assamTea from assam
Tea from assam
NVSBPL
 

Tendances (20)

Ruskin bond
Ruskin bondRuskin bond
Ruskin bond
 
Alankar (hindi)
Alankar (hindi)Alankar (hindi)
Alankar (hindi)
 
Hindi Project - Alankar
Hindi Project - AlankarHindi Project - Alankar
Hindi Project - Alankar
 
Hindi ppt मेघ आए
Hindi ppt मेघ आएHindi ppt मेघ आए
Hindi ppt मेघ आए
 
women caste and reform PPT
women caste and reform PPTwomen caste and reform PPT
women caste and reform PPT
 
ppt on visheshan
ppt on visheshanppt on visheshan
ppt on visheshan
 
मुंशी प्रेमचंद
मुंशी प्रेमचंदमुंशी प्रेमचंद
मुंशी प्रेमचंद
 
Cbse Class 8 Science - Chapter 10 Reaching the Age of Adolescence PPT
Cbse Class 8 Science - Chapter 10 Reaching the Age of Adolescence PPTCbse Class 8 Science - Chapter 10 Reaching the Age of Adolescence PPT
Cbse Class 8 Science - Chapter 10 Reaching the Age of Adolescence PPT
 
18. Wastewater Story by Dilip Kumar Chandra
18. Wastewater Story by Dilip Kumar Chandra18. Wastewater Story by Dilip Kumar Chandra
18. Wastewater Story by Dilip Kumar Chandra
 
Sermon at benares
Sermon at benaresSermon at benares
Sermon at benares
 
हिंदी परियोजना कार्य 2
हिंदी परियोजना कार्य 2हिंदी परियोजना कार्य 2
हिंदी परियोजना कार्य 2
 
Role of the govt. in health class 7th civics
Role of the govt. in health class 7th civicsRole of the govt. in health class 7th civics
Role of the govt. in health class 7th civics
 
Glimpses of India
Glimpses of IndiaGlimpses of India
Glimpses of India
 
Sangyaa ppt, संज्ञा की परिभाषा एवंं परिचय
Sangyaa ppt, संज्ञा की परिभाषा एवंं परिचय Sangyaa ppt, संज्ञा की परिभाषा एवंं परिचय
Sangyaa ppt, संज्ञा की परिभाषा एवंं परिचय
 
Voice of the rain
Voice of the rainVoice of the rain
Voice of the rain
 
A triumph of surgery
A triumph of surgeryA triumph of surgery
A triumph of surgery
 
Money and credit project for class 10th
Money and credit project for class 10thMoney and credit project for class 10th
Money and credit project for class 10th
 
Tea from assam
Tea from assamTea from assam
Tea from assam
 
Glimpses of India.pptx
Glimpses of India.pptxGlimpses of India.pptx
Glimpses of India.pptx
 
The portrait of a lady
The portrait of a ladyThe portrait of a lady
The portrait of a lady
 

Similaire à Bacchey kaam par ja rahe hain by Rajesh joshi

पाठ 14 लोकगीत 1.pptx
पाठ 14 लोकगीत 1.pptxपाठ 14 लोकगीत 1.pptx
पाठ 14 लोकगीत 1.pptx
kmangalakshmi
 
झुंझुरका बाल इ मासिक नोव्हेंबर 2022.pdf
झुंझुरका बाल इ मासिक नोव्हेंबर 2022.pdfझुंझुरका बाल इ मासिक नोव्हेंबर 2022.pdf
झुंझुरका बाल इ मासिक नोव्हेंबर 2022.pdf
Kshtriya Powar
 
Emailing Presentation1 HINDI 2 SHIVANI.pdf
Emailing Presentation1 HINDI 2 SHIVANI.pdfEmailing Presentation1 HINDI 2 SHIVANI.pdf
Emailing Presentation1 HINDI 2 SHIVANI.pdf
BittuJii1
 

Similaire à Bacchey kaam par ja rahe hain by Rajesh joshi (20)

Powari Sahitya Sarita
Powari Sahitya SaritaPowari Sahitya Sarita
Powari Sahitya Sarita
 
झुंझुरका पोवारी बाल इ मासिक डिसेंम्बर 2022
झुंझुरका पोवारी बाल इ मासिक डिसेंम्बर 2022झुंझुरका पोवारी बाल इ मासिक डिसेंम्बर 2022
झुंझुरका पोवारी बाल इ मासिक डिसेंम्बर 2022
 
Shivna sahityiki january march 2021
Shivna sahityiki january march 2021Shivna sahityiki january march 2021
Shivna sahityiki january march 2021
 
Devghar
Devghar Devghar
Devghar
 
VIBHOM SWAR OCTOBER DECEMBER 2022.pdf
VIBHOM SWAR OCTOBER DECEMBER 2022.pdfVIBHOM SWAR OCTOBER DECEMBER 2022.pdf
VIBHOM SWAR OCTOBER DECEMBER 2022.pdf
 
Shivna sahityiki april june 2021
Shivna sahityiki april june 2021Shivna sahityiki april june 2021
Shivna sahityiki april june 2021
 
झुंझुरका बाल इ मासिक जुलै 2022.pdf
झुंझुरका बाल इ मासिक जुलै 2022.pdfझुंझुरका बाल इ मासिक जुलै 2022.pdf
झुंझुरका बाल इ मासिक जुलै 2022.pdf
 
झुंझुरका बाल इ मासिक फेब्रुवारी 2023-1.pdf
झुंझुरका बाल इ मासिक फेब्रुवारी 2023-1.pdfझुंझुरका बाल इ मासिक फेब्रुवारी 2023-1.pdf
झुंझुरका बाल इ मासिक फेब्रुवारी 2023-1.pdf
 
SHIVNA SAHITYIKI JANUARY- MARCH 2024.pdf
SHIVNA SAHITYIKI JANUARY- MARCH 2024.pdfSHIVNA SAHITYIKI JANUARY- MARCH 2024.pdf
SHIVNA SAHITYIKI JANUARY- MARCH 2024.pdf
 
Shivna sahityiki jult september 2021
Shivna sahityiki jult september 2021Shivna sahityiki jult september 2021
Shivna sahityiki jult september 2021
 
SK Mishra, SRG, AP 9059037899
SK Mishra, SRG, AP 9059037899SK Mishra, SRG, AP 9059037899
SK Mishra, SRG, AP 9059037899
 
पाठ 14 लोकगीत 1.pptx
पाठ 14 लोकगीत 1.pptxपाठ 14 लोकगीत 1.pptx
पाठ 14 लोकगीत 1.pptx
 
Vibhom swar april june 2021
Vibhom swar april june 2021Vibhom swar april june 2021
Vibhom swar april june 2021
 
SHIVNA SAHITYIKI JULY SEPTEMBER 2022.pdf
SHIVNA SAHITYIKI JULY SEPTEMBER 2022.pdfSHIVNA SAHITYIKI JULY SEPTEMBER 2022.pdf
SHIVNA SAHITYIKI JULY SEPTEMBER 2022.pdf
 
स्व. जयपाल सिंह पटले पोवारी साहित्य का पितामह
स्व. जयपाल सिंह पटले पोवारी साहित्य का पितामहस्व. जयपाल सिंह पटले पोवारी साहित्य का पितामह
स्व. जयपाल सिंह पटले पोवारी साहित्य का पितामह
 
झुंझुरका बाल इ मासिक नोव्हेंबर 2022.pdf
झुंझुरका बाल इ मासिक नोव्हेंबर 2022.pdfझुंझुरका बाल इ मासिक नोव्हेंबर 2022.pdf
झुंझुरका बाल इ मासिक नोव्हेंबर 2022.pdf
 
भीष्म साहनी की प्रमुख रचनाएं.pdf
भीष्म साहनी की प्रमुख रचनाएं.pdfभीष्म साहनी की प्रमुख रचनाएं.pdf
भीष्म साहनी की प्रमुख रचनाएं.pdf
 
Emailing Presentation1 HINDI 2 SHIVANI.pdf
Emailing Presentation1 HINDI 2 SHIVANI.pdfEmailing Presentation1 HINDI 2 SHIVANI.pdf
Emailing Presentation1 HINDI 2 SHIVANI.pdf
 
Vibhom swar april june 2022
Vibhom swar april june 2022Vibhom swar april june 2022
Vibhom swar april june 2022
 
Vibhom swar october december 2021
Vibhom swar october december 2021Vibhom swar october december 2021
Vibhom swar october december 2021
 

Dernier

बाल साहित्य: इसकी प्रमुख विशेषताएँ क्या हैं?
बाल साहित्य: इसकी प्रमुख विशेषताएँ क्या हैं?बाल साहित्य: इसकी प्रमुख विशेषताएँ क्या हैं?
बाल साहित्य: इसकी प्रमुख विशेषताएँ क्या हैं?
Dr. Mulla Adam Ali
 
Email Marketing Kya Hai aur benefits of email marketing
Email Marketing Kya Hai aur benefits of email marketingEmail Marketing Kya Hai aur benefits of email marketing
Email Marketing Kya Hai aur benefits of email marketing
Digital Azadi
 

Dernier (6)

बाल साहित्य: इसकी प्रमुख विशेषताएँ क्या हैं?
बाल साहित्य: इसकी प्रमुख विशेषताएँ क्या हैं?बाल साहित्य: इसकी प्रमुख विशेषताएँ क्या हैं?
बाल साहित्य: इसकी प्रमुख विशेषताएँ क्या हैं?
 
2011 Census of India - complete information.pptx
2011 Census of India - complete information.pptx2011 Census of India - complete information.pptx
2011 Census of India - complete information.pptx
 
Email Marketing Kya Hai aur benefits of email marketing
Email Marketing Kya Hai aur benefits of email marketingEmail Marketing Kya Hai aur benefits of email marketing
Email Marketing Kya Hai aur benefits of email marketing
 
knowledge and curriculum Syllabus for B.Ed
knowledge and curriculum Syllabus for B.Edknowledge and curriculum Syllabus for B.Ed
knowledge and curriculum Syllabus for B.Ed
 
Kabir Ke 10 Dohe in Hindi with meaning
Kabir Ke 10 Dohe in Hindi with meaningKabir Ke 10 Dohe in Hindi with meaning
Kabir Ke 10 Dohe in Hindi with meaning
 
ali garh movement part2.pptx THIS movement by sir syed ahmad khan who started...
ali garh movement part2.pptx THIS movement by sir syed ahmad khan who started...ali garh movement part2.pptx THIS movement by sir syed ahmad khan who started...
ali garh movement part2.pptx THIS movement by sir syed ahmad khan who started...
 

Bacchey kaam par ja rahe hain by Rajesh joshi

  • 1. बच्चे काम पर जा रहे हैं - राजेश जोशी
  • 2. राजेश जोशी (जन्म १९४६) साहहत्य अकादमी द्वारा पुरस्कृ त हहन्दी साहहत्यकार हैं। उनका जन्म मध्य प्रदेश के नरससिंहगढ़ जजले में हुआ। उन्होंने सशक्षा पूरी करने के बाद पत्रकाररता शुरू की और कु छ सालों तक अध्यापन ककया। राजेश जोशी ने कववताओिं के अलावा कहाननयााँ, नाटक, लेख और हटप्पणियााँ भी सलखीिं। साथ ही उन्होंने कु छ नाट्य रूपािंतर तथा कु छ लघु किल्मों के सलए पटकथा लेखन का कायय भी ककया। उनके द्वारा भतृहरर की कववताओिं की अनुरचना भूसमका "कल्पतरू यह भी" एविं मायकोवस्की की कववता का अनुवाद "पतलून पहहना बादल" नाम से ककए गए है। कई भारतीय भाषाओिं के साथ-साथ अाँग्रेजी, रूसी और जमयन में भी उनकी कववताओिं के अनुवाद प्रकासशत हुए हैं।
  • 3. राजेश जोशी के चार कववता-सिंग्रह- एक हदन बोलेंगे पेड़, समट्टी का चेहरा, नेपथ्य में हाँसी और दो पिंजततयों के बीच, दो कहानी सिंग्रह - सोमवार और अन्य कहाननयााँ, कवपल का पेड़, तीन नाटक - जादू जिंगल, अच्छे आदमी, टिंकारा का गाना। इसके अनतररतत आलोचनात्मक हटप्पणियों की ककताब - एक कवव की नोटबुक प्रकासशत हुए हैं।उन्हें शमशेर सम्मान, पहल सम्मान, मध्य प्रदेश सरकार का सशखर सम्मान और माखनलाल चतुवेदी पुरस्कार के साथ के न्र साहहत्य अकादमी के प्रनतजठित सम्मान से सम्माननत ककया गया है। राजेश जोशी की कववताएाँ गहरे सामाजजक असभप्राय वाली होती हैं। वे जीवन के सिंकट में भी गहरी आस्था को उभारती हैं। उनकी कववताओिं में स्थानीय बोली-बानी, समजाज़ और मौसम सभी कु छ व्याप्त है। उनके काव्यलोक में आत्मीयता और लयात्मकता है तथा मनुठयता को बचाए रखने का एक ननरिंतर सिंघषय भी। दुननया के नठट होने का खतरा राजेश जोशी को जजतना प्रबल हदखाई देता है, उतना ही वे जीवन की सिंभावनाओिं की खोज के सलए बेचैन हदखाई देते हैं।
  • 4. कोहरे से ढाँकी सड़क पर बच्चे काम पर जा रहे हैं सुबह सुबह बच्चे काम पर जा रहे हैं हमारे समय की सबसे भयानक पिंजतत है यह भयानक है इसे वववरि के तरह सलखा जाना सलखा जाना चाहहए इसे सवाल की तरह काम पर तयों जा रहे हैं बच्चे? तया अिंतररक्ष में गगर गई हैं सारी गेंदें तया दीमकों ने खा सलया हैं सारी रिंग बबरिंगी ककताबों को तया काले पहाड़ के नीचे दब गए हैं सारे णखलौने तया ककसी भूकिं प में ढह गई हैं सारे मदरसों की इमारतें
  • 5. तया सारे मैदान, सारे बगीचे और घरों के आाँगन खत्म हो गए हैं एकाएक तो किर बचा ही तया है इस दुननया में? ककतना भयानक होता अगर ऐसा होता भयानक है लेककन इससे भी ज्यादा यह कक हैं सारी चीज़ें हस्बमामूल पर दुननया की हज़ारों सड़कों से गुजते हुए बच्चे, बहुत छोटे छोटे बच्चे काम पर जा रहे हैं।
  • 6. 'बच्चे काम पर जा रहे हैं' यह कववता बाल मजदूरी की ओर हमारा ध्यान आकवषयत करती है। भारत एक ववशाल जनसमूह वाला देश है। यहााँ पर गरीबी और असशक्षा का ववस्तार है। लोग गरीबी के कारि भूखे मरने के सलए वववश हैं। धन का अभाव असशक्षा को बढ़ावा देता है। गरीब बच्चों को खेलने-कू दने और पढ़ने की उम्र में मजदूरी करने के सलए वववश होना पड़ता है। गरीबी के कारि माता-वपता बच्चों से उनका बचपना छीनकर उनके हाथों में काम सौंप देते हैं। कवव राजेश जोशी हमारे समाज में व्याप्त इस समस्या से आहत हैं। अपनी कववता के माध्यम से वह समाज को जागृत करना चाहते हैं ताकक बच्चों के बचपन को काम की भट्टी में झौंकने से रोका जा सके । यह हमारे देश के सलए बड़ी शोचनीय बात है। लेखक पूरी कोसशश करता है कक इस कववता के माध्यम से देश और समाज के सम्मुख प्रश्न रख सके कक यह बच्चे तयों काम पर जा रहे हैं। कहीिं न कहीिं इसमें देश और समाज का दोष है जो कक यह बच्चे काम पर जा रहे हैं। इनके बचपने को नठट होने से रोकने के सलए कवव ने इस कववता की रचना की है।
  • 7. बाल श्रम एक भयानक सचाई
  • 8.
  • 9. १.तरुि िाकु र २.समीक्षा िाकु र ३.वप्रयािंशु िाकु र