Μια εργασία για τη διατροφή από την αρχαιότητα, το Βυζάντιο, τη σύγχρονη μεσογειακή διατροφή, την ποντιακή

1. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
«ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ»
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ
ΜΠΡΟΥΜΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ -
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΣ
ΝΑΝΝΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ - ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
ΠΑΝΤΑΖΗ ΕΙΡΗΝΗ – ΧΗΜΙΚΟΣ
ΣΤΟΓΙΑΝΝΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΠΝΟΧΩΡΙΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ
ΣΧ. ΕΤΟΣ 2011-
2012

2. ΒΙΝΤΕΟΣΚΟΠΗΣΗ – ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΗ :
ΕΦΕΟΓΛΟΥ ΕΛΕΝΑ – ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΣ
ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Τριανταφυλλίδου Ηλιάνα
Μουρατίδης Αντώνης
Κοτσαλίδης Φώτης
ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ
Βαπορίδου Αναστασία Κουτσοπούλου Γιώτα
Θαλαλαίου Αριστοθέα Μιχαηλίδου Ευανθία
Καμπουρίδου Γεωργία Πουτογλίδης Γιώργος
Κοταρίδου Βαλεντίνα Ταϊγανίδου Σαββίνα
Κοτσαλίδης Γιάννης Τσαντεκίδου Ελένη
Κοτσαλίδου Γεωργία Φωτιάδου Έφη
ΤΡΑΓΟΥΔΙ - ΧΟΡΟΣ
Χατζηγιάγκος Γιώργος
Τριανταφυλλίδου Ηλιάννα
Ντούζα Ιντίριαν
Σιμονισβίλι Δαβίδ

3. Η ομάδα εργασίας έθεσε το
ερώτημα:
«Οι άνθρωποι της περιοχής μας
γνωρίζουν και ακολουθούν τη
μεσογειακή διατροφή στην
καθημερινότητά τους;»

4. πΣκο οί της ερευνητικής εργασίας
(project)
1) π πΝα α οκτήσουν εμ ειρίες οι μαθητές στον
π (ομαδοσυνεργατικό τρό ο δράσης σύσταση ομάδας
, ,καθορισμός κανόνων στην ομάδα έλεγχος στην
).ομάδα
2) πΝα εκ αιδευτούν οι μαθητές στην αναζήτηση και
π – π .αξιο οίηση βιβλιογραφίας ηγών
3) πΝα α οκτήσουν βιώματα στη μεθοδολογία ερευνητικού
( – π – πέργου σχεδιασμός υλο οίηση έλεγχος ορείας
– ,εργασίας έρευνα στατιστική ερευνητικών δεδομένων
).
4) Ενημέρωση των μαθητών για τις αρχές της
μεσογειακής διατροφής / Βελτίωση των διατροφικών
τους συνηθειών.
5) Αλληλεπίδραση του σχολείου με την τοπική κοινωνία

5. Ο «Δεκάλογος» του project
 Γεννήθηκε η ιδέα για το project
 Συστάθηκε η ομάδων των καθηγητών που θα το
καθοδηγούσαν
 Έγινε η συζήτηση με τους μαθητές και δήλωσαν
συμμετοχή οι εθελοντές.
 Έγινε ολομέλεια της ομάδας και προέκυψε καταιγισμός
ιδεών.
 Στην ολομέλεια συζητήθηκε το θέμα της διατροφής στη
ζωή του ανθρώπου και έγινε προσπάθεια να το δούμε
πολύπλευρα , διαθεματικά.

6.  Μέσα από το διάλογο αναδύθηκε η ιδέα να μελετήσουμε
τη διατροφή διαχρονικά. Αυτό μας οδήγησε στο χωρισμό
υποενοτήτων και υποομάδων.
 Ακολουθώντας το σχεδιασμό που προηγήθηκε, κάναμε
ένα ταξίδι στο χρόνο, στο οποίο αναζητήσαμε διατροφικά
στοιχεία από την εμφάνιση του ανθρώπου, κατά την
αρχαιότητα, τη βυζαντινή περίοδο έως τη σύγχρονη
μεσογειακή διατροφή. Ενδιάμεσα κρίθηκε καλό να
προσεγγίσουμε τις συνήθειες του ποντιακού ελληνισμού,
αφού κάτι τέτοιο θα ανταποκρίνονταν στις εμπειρίες και
τα βιώματα των μαθητών του σχολείου μας.

7. Παρατηρήσαμε και μελετήσαμε τη συνέχεια στις
διατροφικές παραδόσεις και συνήθειες.
Έγινε έρευνα (με ανώνυμα ερωτηματολόγια) στην τοπική
κοινωνία, για να καταγραφούν οι καθημερινές διατροφικές
συνήθειες στην περιοχή.

Επιπλέον πήραμε συνέντευξη από υπέργηρο κάτοικο της
περιοχής για τις διατροφικές του συνήθειες.
Έγινε στατιστική επεξεργασία των ερευνητικών
δεδομένων και καταλήξαμε σε συμπεράσματα.
Ακολούθησε ολομέλεια για να συνδέσουν οι υποομάδες
το έργο τους. Παράλληλα συζητήθηκαν οι τρόποι
παρουσίασης του project.

8. Άνθρωπος και διατροφή
Ο άνθρωπος σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του ενδιαφέρεται
για :
•Αναζήτηση τροφής
•Συντήρηση
•Βελτίωση τρόπων εξασφάλισης και παρασκευής
•Εμπόριο διατροφικών ειδών
•Ανταλλαγή διατροφικών συνηθειών

9. Για όλους τους ανθρώπους …
• Υπάρχουν βιολογικά καθορισμένες προδιαθέσεις, όπως
αποστροφή για πικρό, προτίμηση για γλυκό
• Η διατροφή αποτελεί παράγοντα για την προστασία της
υγείας. Κατά τον Ιπποκράτη : « η τροφή είναι το
φάρμακό μας »
• Οι διατροφικές διαφορές εξαρτώνται από το φυσικό
περιβάλλον, από κοινωνικούς, οικονομικούς και
πολιτιστικούς παράγοντες.

10. Περί τροφ ς τ ν ρχαίωνῆ ῶ ἀ
λλήνωνἙ
« ρχή καί ρίζα παντός γαθο τ ς γαστρός δονήἈ ἀ ῦ ἡ ῆ ἡ »
Επίκουρος
« κόριη τροφ ςἈ ῆ » = να μην τρώει κανείς μέχρι κορεσμού
Ιπποκράτης
«Προσήκει σθίειν μ ν να ζ μεν ο χ ναἐ ὑ ῖ ἵ ῶ ὐ ἳ
δώμεθαἡ »
Ανθολόγιον Στοβαίου

11. « Οι άνθρωποι θα φτιάχνουν με σιτάρι ή κριθάρι αλεύρι
και μ’ αυτό ωραίες γαλέτες και ψωμιά»
Πλάτων, Πολιτεία
«Μάζα» από κριθάρι για το λαό
• Ψωμί
« ρτοςἌ » από σιτάρι για τους πλούσιους
Όπως : ρτος τυρόενταςἄ (τυρόψωμο) Σώφρων
κόλλαβος (φραντζόλα) ή κολλύρα (κουλούρα)
Αριστοφάνης
Οι άνθρωποι κατά τον Όμηρο
«Ψωμοφάγοι»

12. Βάση της διατροφής
• Ελαιόλαδο- ελιές
• Τυρί (πρώτη αναφορά στον Όμηρο)
• Όσπρια :κουκιά, μπιζέλια, φακές, συχνά σε
μορφή πουρέ ( τνοςἔ ).
• Λαχανικά : κρεμμύδια, μανιτάρια, αρακάς
(γνωστή η πυθαγόρειος δίαιτα = χορτοφαγία)
• Ψάρι ή γενικά θαλασσινά
• Κρέας (περισσότερο πουλερικά ή κυνήγι με προτίμηση στους
χοίρους) κυρίως στις γιορτές.

13. Μπαχαρικά
«Φέρε μου σταφίδες, μάραθο, άνηθο, σινάπι, κόλιανδρο,
ρόδι, κύμινο, κάππαρη, ρίγανη, σκόρδο, θυμάρι …»
Άλεξις, κωμικός ποιητής, 4ος
αι. π.Χ. Κ. Ιταλία
«…η γλυκειά οσμή είναι του κρόκου και του μελιού, η
διαπεραστική του θυμαριού»
Αριστοτέλης
Μπαχαρικά

14. Επιδόρπια = Τραγήματα
• Φρούτα : «έχει απιδιές, ροδιές, μηλιές με τα λαμπρά τα
μήλα, συκιές γλυκόκαρπες κι ελιές γερές και
φουντωμένες» Ομήρου, Οδύσσεια
• Ξηροί καρποί : αμύγδαλα, καρύδια, κάστανα, σταφίδες,
ξερά σύκα

15. Νωγαλεύματα – γλυκίσματα -
ροφήματα
• Μελιτούττα (μελόπιτες),σησαμίς(παστέλι)
• «τροφήν σησάμου τε καί μέλιτος» Όμηρος
• Γαλατόπιτες ,τήγανα (τηγανίτες)
• κχυτονἜ (αλεύρι και τυρί ψημένο, περιχυμένο με
κρασί μελωμένο)
• Μέλι : η βασική γλυκαντική ουσία των αρχαίων, αλλά και
ως ρόφημα, το γνωστό υδρόμελο (μέλι + νερό).
• Κυκεών : κρασί με τριμμένο τυρί και
κριθάλευρο

16. Κρασί και Συμπόσια
• κρατος ο νοςἌ ἶ = ανέρωτο κρασί με ψωμί για πρωινό
Συνηθέστερα νερωμένο με γλυκό ή και θαλασσινό νερό
• «Τρίμα» : κρασί αρωματισμένο με μπαχαρικά ή μέλι
• Συμπόσια = συν + πίνω, το σύγχρονο τσιμπούσι,
πανελλήνια συνήθεια σε οικογενειακές γιορτές, γάμους,
νίκες, όπου το κρασί έρρεε άφθονο και συνοδεύονταν με
τραγήματα

17. Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΟ
ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Μια ιστορική διαδρομή

18. «Τροφή στερεά καί καταλληλοτέρα πασ νῶ ὁ
ρτοςἄ στίν»ἐ Νικ. Βλεμμύδης (1197-1272)
Βάση της διατροφής των
Βυζαντινών :
Το ψωμί ( ρτος)ἄ

19. Τα κυριότερα είδη διατροφής
• Τα κυριότερα είδη
διατροφής : το λάδι, οι
ελιές και το τυρί.
• Η φθηνότερη και πιο
διαδεδομένη τροφή για
το μεγαλύτερο μέρος
του πληθυσμού ήταν τα
λαχανικά (όχι πατάτα –
ντομάτα) και τα όσπρια
• Τη διατροφή των
Βυζαντινών
συμπλήρωναν τα ψάρια
και τα θαλασσινά

20. «Κρέη πρόβεια χλία καί πτά καί ζωμούςὀ
καρυκευτούς»
Μηνολόγιο εροφίλου 7Ἱ ος
αι. μ.Χ.
Tο κρέας ήταν
είδος πολυτελείας
Σάλτσες
Ψάρια, λαχανικά και κρέατα
περιχύνονταν συχνά με
σάλτσες, που ονομάζονταν
«σαβοῦραι».
Οι περισσότερες πολυτελείς
σάλτσες είχαν ως βάση το
λάδι ή το βούτυρο. Η πλέον
δημοφιλής σάλτσα των
Βυζαντινών ονομάζονταν
«γάρος»

21. «Ο νος ε φραίνει καρδίαν νθρώπου»ἶ ὐ ἀ
Απαραίτητο
συμπλήρωμα του
γεύματος ήταν το
κρασί (λευκό, ή
κόκκινο, αλλά και
ρετσίνα, καθώς
δεν ήταν άγνωστη
στο Βυζάντιο).
Το κρασί συχνά
σερβιριζόταν
νερωμένο με
ζεστό νερό, κάτι
που θεωρούνταν
δείγμα
πολυτέλειας.

22. δύσματα καί ρτύματαἩ Ἀ
Χρησιμοποιούσαν :
Ρίγανη, δυόσμο, πιπέρι,
σέλινο, πράσο, άνηθο,
δενδρολίβανο και
κύμινο.
Ως εξαιρετικό ήδυσμα
οι Βυζαντινοί
θεωρούσαν τον κρόκο
(ζαφορά).

23. Επιδόρπια
• Τα ονόμαζαν πίδειπναἐ ή δούλκια και ήταν διάφορα
γλυκίσματα, όπως παστέλλιν, λαλάγγια (τηγανίτες) και
κολλύρια (λουκουμάδες)
• Κύριο γλυκαντικό μέσο ήταν το μέλι
• Φρούτα και ξηροί καρποί, όπως
μήλα, αχλάδια, σύκα ξερά και φρέσκα,
κεράσια, σταφύλια, πεπόνια κ.ά.,
καθώς και ξηροί καρποί (καρύδια,
αμύγδαλα, φουντούκια).

24. Κρόκος – “Το χρυσάφι της γης μας”
• Γνωστός και ως ζαφορά ή σαφράν
• Προσφιλές και πολύτιμο μπαχαρικό των αρχαίων
πολιτισμών
• Αρωματική, χρωστική και φαρμακευτική ουσία ήδη από
τη μινωική εποχή έως και σήμερα

25. ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ
από την αρχαία Ελλάδα και το
Βυζάντιο στον Πόντο

26. Tα δημητριακά, αποτελούσαν τη βάση της τροφής των αρχαίων
Ελλήνων και των Βυζαντινών, όπως και των Ποντίων.
Οι Βυζαντινοί κατά τη διάρκεια της Μ. Τεσσαρακοστής παρασκεύαζαν
ένα έδεσμα που το έλεγαν αλευρέα ή αλευριά. Γινόταν με νερό και
καθαρό αλεύρι και ήταν κάτι ανάλογο με το αλευρομάλεζον των
Ποντίων.
Στη Σινώπη του Πόντου παρασκεύαζαν ένα παστέλι ,γλύκισμα από
κοπανισμένα καρύδια και μέλι. Το κατανάλωναν την τελευταία ημέρα
του χρόνου. Ανάλογο έθιμο υπήρχε στο Βυζάντιο. («παστείλη»)

27. Η ποντιακή κουζίνα του τόπου μας
σήμερα
• Τραχανάς, κουσκούς, πλιγούρι
• Μαύρα λάχανα
• Μακαρίνα
• Πισία
• Καρτωφλί
• Χαβίτς
• Υβριστόν
• Βαρένικα
• Περέκ

28. Είδη διατροφής
• Στην ποντιακή κουζίνα καταναλώνονται επίσης
λαχανικά βραστά ή τουρσί (μαύρα λάχανα, τσουκνίδες,
σπανάκι, λάπατα, τεύτλα, βλίτα, καρότα).
• Τους κοχλίες (σαλιγκάρια) τα μαγειρεύουν οι Πόντιοι με
ρύζι ή σούπα, όπως στο Βυζάντιο.
• Τα γαλακτοκομικά – τυροκομικά κατέχουν ιδιαίτερη
θέση στην ποντιακή κουζίνα : ταν, πασκιτάν, μυτζί.

29. Γλυκίσματα
• Τσιριχτά
• Ρυζόπιτες
• Χοσάφ’
• Ωτία

30. Μεσογειακή Διατροφή
Τι γνωρίζουμε για αυτή;
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 ξεκίνησε μία
μεγάλη έρευνα, γνωστή ως η μελέτη των 7 χωρών, όπου
μελετήθηκαν οι διατροφικές συνήθειες ανθρώπων από τις
εξής χώρες: Γιουγκοσλαβία, Ελλάδα, ΗΠΑ, Ιαπωνία,
Ιταλία, Ολλανδία και Φινλανδία.
Τα ευρήματα της συγκεκριμένης μελέτης, που διήρκησε
30 χρόνια, έδειξαν ότι οι Κρητικοί εμφάνιζαν το μικρότερο
ποσοστό θνησιμότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα και
καρκίνο, καθώς και τον μεγαλύτερο μέσο όρο ζωής. Από
τότε πολλές επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι το
αποτέλεσμα αυτό είχε τις ρίζες του στην παραδοσιακή
Μεσογειακή Διατροφή των Κρητικών εκείνης της εποχής.

31. • Το «μυστικό» της μακροζωίας των μεσογειακών λαών και
δη των Κρητικών, ήταν η απλή και λιτή διατροφή τους, η
οποία βασιζόταν σε φυτικά τρόφιμα, φρούτα, λαχανικά, μη
επεξεργασμένα δημητριακά, ελαιόλαδο και κόκκινο κρασί.
Ένας επιπλέον παράγοντας που συνέβαλε σημαντικά στην
καλή υγεία των εν λόγω πληθυσμών ήταν και ο φυσικός
τρόπος ζωής τους (εργασία στην ύπαιθρο), που είχε ως
αποτέλεσμα να εμφανίζουν οι Κρητικοί μεγαλύτερα ποσοστά
καθημερινής σωματικής δραστηριότητας από τους
υπόλοιπους πληθυσμούς.
Ως επακόλουθο αυτών των συμπερασμάτων, έγινε
προσπάθεια από μία ομάδα επιστημόνων στο πανεπιστήμιο
του HARVARD, με τη συμβολή πολλών Ελλήνων
επιστημόνων, να διαμορφωθούν διατροφικές οδηγίες σε
επίπεδο τροφίμων με βάση τις αρχές της παραδοσιακής
Μεσογειακής Διατροφής.

32. Οι διατροφικές αυτές οδηγίες διαμορφώθηκαν με τη μορφή
μιας πυραμίδας. Πρόκειται για την πυραμίδα της
Μεσογειακής Διατροφής, που όπως πολλές επιστημονικές
μελέτες έχουν δείξει, έχει πολλά πλεονεκτήματα έναντι
άλλων προτύπων διατροφής. Πιο συγκεκριμένα, ερευνητικά
δεδομένα υποδεικνύουν ότι η υιοθέτηση των διατροφικών
οδηγιών που απεικονίζονται στην πυραμίδα της
Μεσογειακής Διατροφής έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του
κινδύνου εμφάνισης νόσων που σχετίζονται άμεσα με τη
διατροφή ( όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, παχυσαρκία,
διαβήτης,κ.ά.)

33. Τι δείχνει η πυραμίδα της Μεσογειακής
Διατροφής;
Η πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής χωρίζεται σε
τρία επίπεδα βάσει της συχνότητας κατανάλωσης των
τροφίμων που απεικονίζει (σε μηνιαία, εβδομαδιαία και
καθημερινή βάση).

34. Κορυφή
τροφές που
πρέπει να
καταναλώνονται
αραιά και σε
μικρότερες ποσότητες
Βάση πυραμίδας
Τρόφιμα για καθημερινή κατανάλωση
σε σημαντικές ποσότητες

35. Χαρακτηριστικά της Πυραμίδας

Πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά
ολικής άλεσης.

Καθημερινή κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων.

Χρήση ελαιόλαδου ως το κύριο λίπος της δίαιτας:
ψάρια, πουλερικά, όσπρια σε εβδομαδιαία βάση.

Περιορισμός στην κατανάλωση κόκκινου κρέατος.
Στόχοι της Μεσογειακής δίαιτας

Διατήρηση του βάρους σε υγιή επίπεδα

Ποικιλία στη τροφές και προσοχή στην
ποσότητα κατανάλωσης των διαφόρων τροφών
Σημείωση:
Συνυπολογίζονται πάντα το βάρος, το ύψος, η ηλικία,
το φύλο και η σωματική δραστηριότητα κάθε ατόμου.

36. Πυραμίδα Διατροφής

37. Περισσότερα...
i. Δημητριακά και προϊόντα τους ( ψωμί, ζυμαρικά,
ρύζι... ).

Καθημερινή κατανάλωση

Παρέχουν ΕΝΕΡΓΕΙΑ μέσω των υδατανθράκων τους.

Χαμηλά σε λίπος.

Τα ολικής αλέσεως παρέχουν και φυτικές ίνες.

38. ii. Φρούτα - Λαχανικά

Καλή πηγή αντιοξειδωτικών και βιταμινών.

Δρουν προστατευτικά όσον αφορά στον κίνδυνο εμφάνισης
καρδιαγγειακών νοσημάτων και διαφόρων μορφών
καρκίνου.
iii. Ελαιόλαδο
Πλούσιο σε μονοακόρεστα λιπαρά
οξέα και σε αντιοξειδωτικές ουσίες.

Παρέχει προστασία κατά της στεφανιαίας νόσου.

Μειώνει την «κακή» χοληστερόλη, αυξάνει την «καλή».

Αρκετοί ερευνητές θεωρούν ότι προστατεύει από κάποιες
μορφές καρκίνου.
ΠΡΟΣΟΧΗ !!!
Μπορεί να οδηγήσει εύκολα σε θετικό ισοζύγιο ενέργειας
δηλαδή σε ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΙΚΟΥ ΒΑΡΟΥΣ.

39. iv. Γαλακτοκομικά προϊόντα
Πηγή ανόργανων στοιχείων και βιταμινών

( ασβέστιο απαραίτητο για μικρούς και μεγάλους ).
v. Ψάρια

Πηγή για τα πολύτιμα << ω3 >>

πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.
vi. Πουλερικά

Παρέχουν πρωτεΐνες υψηλής διατροφικής αξίας και
εύκολα αφομοιώσιμο σίδηρο.
vii. Αυγά

Πηγή πλούσια σε πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής
αξίας, βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία.

40. viii. Όσπρια, ξηροί καρποί, ελιές
> Όσπρια:

Δίνουν ενέργεια.

Χαμηλά σε λιπαρά.

Πολλές φυτικές ίνες.

Πρωτεΐνες.
> Ξηροί καρποί:

Μονοακόρεστα λιπαρά οξέα.

Φυτικές ίνες.

Βιταμίνες.

41. Η ΕΡΕΥΝΑ
Πάνω στο μοντέλο της Μεσογειακής διατροφής
πραγματοποιήθηκε έρευνα με τη μορφή
ερωτηματολογίου σε 230 άτομα, διαφόρων ηλικιών, τόσο
στη γύρω περιοχή του Ελλησπόντου, όσο και στην
ευρύτερη περιοχή του νομού Κοζάνης, από την οποία
προέκυψαν τα παρακάτω συμπεράσματα :

42. Μεσογειακή διατροφήΜεσογειακή διατροφή

43. Τα άτομα τρώνε πρωινό στο σπίτι;Τα άτομα τρώνε πρωινό στο σπίτι;
ναι
41%
όχι
27%
κάποιες
φορές
32%
ναι όχι κάποιες φορές

44. Κατανάλωση γάλατος
22%
20%
58%
κάποιες φορές όχι ναι

45. 0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Κατανάλωση γαλακτοκομικών
προιόντων
ναι συχνά σπάνια όχι

46. Καθημερινή κατανάλωση φρούτωνΚαθημερινή κατανάλωση φρούτων
ναι
43%
κάποιες
φορές
43%
όχι
14%
ναι κάποιες φορές όχι

47. ναι
όχι
κάποιες
φορές
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Τρώμε σαλάτα με τα κύρια
γεύματα;

48. Εβδομαδιαία κατανάλωση οσπρίωνΕβδομαδιαία κατανάλωση οσπρίων
9%
36%
49%
6%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
καμιά φορά 1 φορά 2 φορές 3 φορές

49. Εβδομαδιαία κατανάλωση κρέατος
3%
68%
25%
4%
κάθε μέρα 1-2 φορές 3-4 φορές καθόλου

50. Άσκηση σώματοςΆσκηση σώματος
12%
33%
34%
21%
καθόλου λίγο αρκετά συχνά συστηματικά

51. Από τι ηλικία ξεκινά η κατανάλωση
αλκοολούχων ποτών
5%
32%
44%
19%
κάτω των 10 11 έως 14 15 έως 19 20 έως 30

52. ΘΥΜΗΣΟΥΘΥΜΗΣΟΥ
ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΥΓΙΗΣΓΙΑ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΥΓΙΗΣ
 1. ΠΡΟΣΕΧΕ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΟΥ.1. ΠΡΟΣΕΧΕ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΟΥ.
 2. ΑΣΚΗΣΕ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ ΤΟ ΣΩΜΑ2. ΑΣΚΗΣΕ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ ΤΟ ΣΩΜΑ
ΣΟΥ.ΣΟΥ.
 3. ΜΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΝΕΙΣ ΑΛΚΟΟΛ.3. ΜΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΝΕΙΣ ΑΛΚΟΟΛ.
ΑΓΑΠΑΑΓΑΠΑ

53. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Στα πλαίσια της έρευνάς μας
για τις διατροφικές συνήθειες
στην περιοχή πήραμε συνέντευξη
από την κ. Ελισάβετ Κοταρίδου 94
ετών. Η κ. Ελισάβετ ήρθε στην Ελλάδα
απ’ την «Πατρίδα» σε ηλικία 4 ετών
και η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στο
Καπνοχώρι Κοζάνης, όταν η ίδια ήταν
6 ετών. Άνθρωπος δραστήριος, δεν
κατάφερε να μορφωθεί - λόγω των
συνθηκών της εποχής – έκανε την
οικογένεια της και δούλεψε σκληρά
για να τη συντηρήσει. Έχει 4 παιδιά ,
13 εγγόνια , 27 δισέγγονα και 1 τρισέγγονο.

54. Η ζωή της περιελάμβανε πάντα πολλή δουλειά, ενώ
λόγω της εργασίας της περνούσε τους καλοκαιρινούς
μήνες στο βουνό για τη φροντίδα των ζώων. Τα πρώτα
χρόνια στοιχείο της διατροφής ήταν το χαβίτς με τυρί
πρόβειο που έκανε η ίδια. Κατανάλωνε επίσης τραχανά
σπιτικό, πλιγούρι (πιλάφι με πλιγούρι) μαύρα λάχανα και
άλλα εδέσματα που γνώριζαν να κατασκευάζουν απ’ την
«πατρίδα». Αργότερα – όπως μας είπε –
συνέχισε την παράδοση αυτή, προσθέτοντας
στη διατροφή της πολλά λαχανικά
( πολύ σπανάκι, φασολάκια, μπάμιες ).
Κρέας έτρωγε λίγες φορές το χρόνο.
Μας μίλησε για τις τωρινές διατροφικές της
συνήθειες :

55. Το πρωί : πίνει καφέ ελληνικό με γάλα γίδινο και τρώει
τραχανά με γιαούρτι.
Μεσημέρι: ψάρι ( σαρδέλες, μόνο αχνιστές με μαϊντανό, ποτέ
τηγανητές) ή κρέας μοσχαρίσιο ή πουλερικά 2-3 φορές την
εβδομάδα
 Πολλά λαχανικά , χυλοπίτες, φακές κάπου κάπου.
 Χρησιμοποιεί μόνο ελαιόλαδο κι όχι βούτυρο.
 Πίνει λίγο κόκκινο κρασί.
Το βράδυ: ένα πολύ ελαφρύ γεύμα : π.χ. ψωμί με ελιές ή
ψωμί με μυζήθρα
Γλυκά έτρωγε πάντα ελάχιστα, τώρα καθόλου.
Άραγε η διατροφή της είναι αυτή που συμβάλλει, ώστε
ακόμη και σήμερα να φροντίζει μόνη το περιβόλι της;

56. Συμπεράσματα
Στο ξεκίνημα της ερευνητικής εργασίας θέσαμε τους
στόχους μας. Τώρα φτάνουμε σε διαπιστώσεις :
 Η συνεργασία της ομάδας των καθηγητών ήταν ιδιαίτερα
αποδοτική, αφού κινήθηκε σε βάση υπευθυνότητας,
καλής προαίρεσης και εργατικότητας.
 Η αποτελεσματικότητα των μαθητικών ομάδων που
οργανώθηκαν, πέτυχε ως ένα βαθμό : κάποια παιδιά
έδειξαν μεγαλύτερη ωριμότητα και υπευθυνότητα,
κάποια μπόρεσαν να εργαστούν καλύτερα στον τομέα
των νέων τεχνολογιών. Όλα όμως είχαν το μέλημα να
ερευνήσουν και απέκτησαν εμπειρίες στη συλλογή,
επεξεργασία και καταγραφή πληροφοριακού υλικού.
 Σ’ όλη τη διάρκεια του project λειτούργησε ο φάκελος του
project και ο ατομικός φάκελος συμμετοχής του κάθε
μαθητή, δείγμα της προσπάθειας του καθενός.

57.  Σε όλους τους τομείς (σχεδιασμός, έρευνα με
βιβλιογραφία και με ερωτηματολόγια, υλοποίηση
σχεδιασμού) τα παιδιά χρειάστηκαν καθοδήγηση, ενώ
ουσιαστική ήταν η συμμετοχή τους στη φάση του
καταιγισμού ιδεών.
 Η διαχρονική διερεύνηση του θέματος κρίθηκε εξαιρετική
επιλογή, αφού χάρη σ’ αυτή :
 Οι μαθητές προσέγγισαν τον αρχαίο και βυζαντινό κόσμο
όχι με την παραδοσιακή οπτική, αλλά πιο βιωματικά,
«εισβάλλοντας» στη ζωή και την καθημερινότητα των
αρχαίων Ελλήνων και Βυζαντινών και συγκεκριμένα στην
κουζίνα τους.
 Οδηγηθήκαμε στη διαπίστωση ότι οι αρχαίοι Έλληνες
έθεσαν τα θεμέλια της σωστής και υγιεινής διατροφής
του σύγχρονου πολιτισμού. Η «μεσογειακή τριάδα»
σιτάρι, λάδι, κρασί, στοιχείο και της παραδοσιακής
ελληνικής κουζίνας, έχει αρχαιοελληνικές ρίζες. Το ίδιο
και τα αρχαιότερα γαστρονομικά αρχεία του κόσμου.

58.  Γνωρίσαμε όλοι καλύτερα την ποντιακή κουζίνα της
περιοχής μας, συνέχεια ως ένα σημείο της αρχαίας και
βυζαντινής, αλλά με διαφοροποιήσεις και άλλες
επιρροές.
Τα οφέλη είναι πολλαπλά :
 Επιτεύχθηκαν οι πρώτοι στόχοι σε ικανοποιητικό βαθμό.
 Έγιναν σημαντικά βήματα για την προώθηση του 4ου
στόχου, π.χ. ενημέρωση των μαθητών για τις αρχές της
μεσογειακής διατροφής, όπως την αξία του πρωινού
γεύματος ή την αναγκαιότητα για ποικιλία στη διατροφή.
 Ο 5ος
στόχος – αλληλεπίδραση σχολείου με την κοινωνία
– προχώρησε και υλοποιείται με την παρουσίαση του
έργου μας στην τοπική κοινωνία σε εκδήλωση
πλαισιωμένη με ένα συμπόσιο, ένα γευστικό ταξίδι από
την αρχαιοελληνική κουζίνα έως τη σύγχρονη
μεσογειακή.

59. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Βαλτέρ Ζεράρ : Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο
2. Βουτσινά Εύη : Κρόκος – Σαφράν
3. Εκδόσεις του Βυζαντινού Μουσείου της Αθήνας.
Πόνημα του Γραφείου Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων
του Βυζαντινού Μουσείου, με τον τίτλο: «Βρώματα και
Μαγειρίες».
Τα κείμενα επεξεργάστηκαν :Π.Βοσνίδης- Σ. Γκότσης.
4. 11ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ
5. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού στο Διαδίκτυο
IME.GR/CHRONOS/09/GR
6. Λογισμικό ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΒΓ, http://www.pi-
schools.gr/software/gymnasio/istoria a-b-c
7. Ματάλα Α. Λ. : Ανθρωπολογία της διατροφής
8. ΟΕΔΒ : Αρχαία Ελλάδα : ο τόπος και οι άνθρωποι
(Β’ Γυμνασίου)
9. Ράις Ταμάρα, Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των
Βυζαντινών, σ.225-226, μτφρ Φ. Βώρος, εκδ.
Παπαδήμα, Αθήνα

60. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
10. Ρηγάτος Γ.Α : Η διατροφική παράδοση στην Ελλάδα
11. Στοβαίος : Ανθολόγιον
12. Σύλλογος Ποντίων Ακρίτες (Akrites.de)
13. Robert Flaceliere : Ο δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος
των αρχαίων Ελλήνων
14. Willet WC, Sacks F, Trichopoulou A, et al.
Mediterranean diet pyramid : a cultural model for
healthy eating. American Journal of Clinical Nutrition
1995 ; 61 : 1406S
15. Nestle M. Mediterranean diets : historical and
research overview. American Journal of Clinical
Nutrition 1995 ; 61 : 1313S-1320S.
16. Υπουργείο Υγείας & Πρόνοιας, Ανώτατο Ειδικό
Επιστημονικό Συμβούλιο Υγείας. Διατροφικές οδηγίες
για Ενήλικες στην Ελλάδα. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής
1999, 16 : 615-625
17. http :// www.iad.gr

61. ΑΛΛΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
• Ηλεκτρονικοί υπολογιστές και διαδικτυακοί τόποι
• Βιντεοκάμερα
• Φωτογραφική μηχανή
• Youtube :
Αρχαία Ελληνική Μουσική
Χρ. Χάλαρης – Byzantine Secular Classical Music
Ευανθία Ρεμπούτσικα – Πολίτικη κουζίνα
• Τέχνημα (Τραγούδι – Χορός)

62. ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ
ΚΑΛΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΚΑΛΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ
ΣΕ ΟΛΟΥΣΣΕ ΟΛΟΥΣ