1. CIAŁA NIEBIESKIE
Ciało niebieskie – każdy naturalny obiekt fizyczny oraz układ powiązanych
ze sobą obiektów lub ich struktur, występujący w przestrzeni kosmicznej poza
granicą atmosfery ziemskiej. Ciało niebieskie jest przedmiotem
zainteresowania astronomii.
2. WŚRÓD CIAŁ NIEBIESKICH
WYRÓŻNIA SIĘ
NASTĘPUJĄCE OBIEKTY,
UKŁADY I STRUKTURY:
Wszechświat jako całość
Wielkie Pustki
włókna (np. Wielka Ściana, Wielka Ściana
Sloan)
materię międzygalaktyczną
kwazary
czarne dziury
3. WIELKA PUSTKA
Wielka Pustka – gigantyczny obszar pustej przestrzeni
kosmicznej o średnicy około 1 miliarda lat świetlnych,
na niebie znajdujący się w okolicy konstelacji Oriona i Rzeki Erydan.
Jest to struktura będąca pustką, czyli obszarem pustej przestrzeni
kosmicznej, praktycznie pozbawionym materii świecącej (galaktyk i
ich gromad), a także ciemnej
4. WŁÓKNO
(ASTRONOMIA)
W astronomii włókna są jednymi z
największych struktur Wszechświata.
Włókna wyglądają jak ogromne nici,
ciągnące się na przestrzeni od 70 do
150 megaparseków, tworząc granice
pomiędzy ogromnymi pustkami. Włókna są
skupiskiem gromad i supergromad galaktyk.
5. WŁÓKNO :
WIELKA ŚCIANA
Wielka Ściana (Wielka Ściana CfA2,
Wielki Mur CfA2) – wielkoskalowa
struktura Wszechświata złożona z
supergromad galaktyk. Jej centralnym
obiektem jest Gromada w Warkoczu,
odległa od Układu Słonecznego około
100 Mpc (ok. 326 mln lat świetlnych),
wchodząca w skład Supergromady w
Warkoczu. Rozciąga się włącznie do
wielkiej Supergromady w Herkulesie.
Znajduje się w odległości ok. 200 mln lat świetlnych
od Ziemi i ma rozmiary 500×300×15 mln lat
świetlnych. Jej rozmiary mogą być jeszcze większe,
ponieważ pole obserwacji zasłaniane jest częściowo
przez materię naszej Galaktyki.
Istnienie Wielkiej Ściany zostało stwierdzone w roku
1989 na podstawie badań przesunięć widm galaktyk
ku czerwieni. Odkrycia tego dokonali Margaret
Geller i John Huchra z CfA Redshift Survey.
Przez kilka lat Wielka Ściana pozostawała największą
znaną strukturą Wszechświata. W roku 2003 odkryta
została jeszcze większa Wielka Ściana Sloan
6. W Ł Ó K N O :
W I E L K A Ś C I A N A S L OA N
ogromna struktura typu włókno, zbudowana z supergromad galaktyk.
Według danych z 2013 roku jest to jedna z największych znanych
struktur w obserwowanym Wszechświecie. Została odkryta przez J.R.
Gotta i in. w 2003 roku w oparciu o przegląd nieba Sloan Digital Sky
Survey. Ściana znajduje się w gwiazdozbiorze Panny, w średniej
odległości około 1 miliarda lat świetlnych, ma długość 1,37 miliarda lat
świetlnych i jest o 80% większa od odkrytej wcześniej Wielkiej Ściany.
7. SUPERGROMADA
zgrupowanie setek lub tysięcy grup i gromad
galaktyk. Supergromady są jednymi z
największych znanych struktur we Wszechświecie.
Istnienie supergromad wskazuje na to, że galaktyki
są rozłożone we Wszechświecie nierównomiernie,
nawet w dużych skalach. Większość z nich łączy
się w grupy i gromady, przy czym grupy zawierają
do 50 galaktyk, a gromady do kilku tysięcy. Te
grupy i gromady, a także dodatkowe odizolowane
galaktyki, tworzą razem większe struktury zwane
właśnie supergromadami.
Supergromady mogą mieć rozmiary
rzędu setek milionów lat świetlnych.
Nieznane są „gromady supergromad”, ale
istnienie większych struktur jest
debatowane (zobacz włókno).
Supergromady występują najczęściej w
„ścianach” galaktyk, otaczających pustki, w
których znajduje się jedynie niewielka
liczba galaktyk. Uważa się, że całkowita
liczba tego typu struktur w obserwowanym
Wszechświecie jest bliska 10 milionom.
8. MATERIA
MIĘDZYGALAKTYCZNA
Materia międzygalaktyczna – materia wypełniająca przestrzeń międzygalaktyczną,
czyli przestrzeń pomiędzy galaktykami. Materia ta to przede wszystkim ośrodek
międzygalaktyczny, czyli materia barionowa w formie rozrzedzonej.
Materia ta ma bardzo małą gęstość, jest prawie doskonałą próżnią. Ocenia się, że
występuje tam zaledwie jeden atom na metr sześcienny. Poza granicami galaktyk
spotkać można także nieliczne gwiazdy, które powstały wewnątrz galaktyk, ale
zostały z nich wyrzucone w wyniku oddziaływań grawitacyjnych.
9. KWAZAR
zwarte źródło ciągłego
promieniowania
elektromagnetycznego o ogromnej
mocy, pozornie przypominające
gwiazdę. W rzeczywistości jest to
rodzaj aktywnej galaktyki.
Historia odkrycia:
Pierwsze zdjęcia kwazarów wykonano jeszcze w XIX
wieku, jednak wtedy nikt nie przypuszczał, że obiekty
te mogą być czymś innym niż zwykłą gwiazdą. Dopiero
w latach pięćdziesiątych XX wieku, obserwując niebo
za pomocą radioteleskopów, zauważono silną emisję
radiową pochodzącą z kwazarów, zaś pierwsze widmo
kwazara otrzymano w 1963 roku. Okazało się, że linie
emisyjne w jego widmie są silnie przesunięte ku
czerwieni. Według prawa Hubble'a oznacza to, że
kwazary są obiektami niezmiernie oddalonymi od
naszej Galaktyki. Ich światło obserwowane dzisiaj
zostało wysłane miliardy lat temu – badanie kwazarów
jest więc równocześnie badaniem dawniejszych etapów
rozwoju Wszechświata.
10. CZARNA DZIURA
Czarna dziura – obszar czasoprzestrzeni,
którego, z uwagi na wpływ grawitacji, nic,
łącznie ze światłem, nie może opuścić[1].
Zgodnie z ogólną teorią względności, do jej
powstania niezbędne jest nagromadzenie
dostatecznie dużej masy w odpowiednio
małej objętości. Czarną dziurę otacza
matematycznie zdefiniowana powierzchnia
nazywana horyzontem zdarzeń, która
wyznacza granicę bez powrotu.
Nazywa się ją „czarną”, ponieważ
pochłania całkowicie światło trafiające w
horyzont, nie odbijając niczego, zupełnie jak
ciało doskonale czarne w termodynamice[2].
Mechanika kwantowa przewiduje, że czarne
dziury emitują promieniowanie jak ciało
doskonale czarne o niezerowej temperaturze.
Temperatura ta jest odwrotnie
proporcjonalna do masy czarnej dziury, co
sprawia, że bardzo trudno je zaobserwować w
wypadku czarnych dziur o masie gwiazdowej
bądź większych.
12. CIEMNA MATERIA
hipotetyczna materia nieemitująca i
nieodbijająca promieniowania
elektromagnetycznego. Jej istnienie zdradzają
jedynie wywierane przez nią efekty
grawitacyjne. Według danych zebranych na
podstawie obserwacji dużych struktur
kosmicznych, interpretowanych w
kategoriach równań Friedmana i metryki
Friedmana-Lemaître'a-Robertsona-Walkera,
ciemna materia to ok. 27% bilansu masy-
energii Wszechświata, obok materii zwykłej
(widzialnej) i dominującej ciemnej energii.
13. PLANETA
zgodnie z definicją Międzynarodowej Unii Astronomicznej – obiekt
astronomiczny okrążający gwiazdę lub pozostałości gwiezdne, w którego wnętrzu nie
zachodzą reakcje termojądrowe[1], wystarczająco duży, aby uzyskać prawie kulisty
kształt oraz osiągnąć dominację w przestrzeni wokół swojej orbity[2]. W odróżnieniu
od gwiazd, świecących światłem własnym, planety świecą światłem odbitym[3].
Planety dzielone są na dwie kategorie: duże gazowe olbrzymy o małej gęstości oraz
mniejsze planety skaliste. Według definicji IAU, w Układzie Słonecznym znanych jest
8 planet: cztery wewnętrzne – Merkury, Wenus, Ziemia, Mars i cztery zewnętrzne –
Jowisz, Saturn, Uran i Neptun. Z wyjątkiem Merkurego i Wenus, wokół każdej z nich
krąży jeden lub więcej księżyców. Dotychczas (stan na 5 grudnia 2013) potwierdzono
także istnienie 1050 planet pozasłonecznych[4].
15. SŁOŃCE
W centrum Układu Słonecznego znajduje się gwiazda średniej masy,
czyli Słońce. Między Marsem a Jowiszem znajduje się pas planetoid.
Wszystkie planety krążą po eliptycznych orbitach wokół Słońca
praktycznie w jednej płaszczyźnie. Jedynie Pluton ma orbitę mocno
nachyloną względem ekliptyki. Pozostaje też ona w rezonansie 2:3 z orbitą
Neptuna w ten sposób że zdarzają się okresy, gdy Pluton znajduje się
bliżej Słońca niż Neptun. Z tego też względu Pluton jest raczej obiektem
z pasa Kuipera niż planetą (obecnie: planeta karłowata.)
16. MERKURY
Odległość od Słońca: 58 mln km
długość roku (okres obiegu wokół Słońca): 88 ziemskich dni
długość doby (okres obrotu wokół własnej osi): 156 ziemskich dni
średnica równikowa: 4880 km
temperatura na powierzchni: 420 st.
C (w południe na równiku), -180 st. C (w nocy)
brak księzyców Krąży najbliżej Słońca.
17. WENUS
Odległość od Słońca: 108 mln km
długość roku (okres obiegu wokół Słońca):
225 ziemskich dni
długość doby: 584 ziemskie dni
średnica równikowa: 12 100 km
Średnia temperatura na powierzchni:
450 st. C ,brak księżyców .
Jest najjaśniejsza na niebie,
oczywiście nie licząc Słońca
i Księżyca. Zwana jest siostrzaną planetą Ziemi. Obie planety prawie się nie różnią
wielkością. Wenus jest tylko troszeczkę mniejsza i lżejsza. Astronauci na powierzchni Wenus
ważyliby niemal tyle samo, co na Ziemi. Powierzchnię
18. ZIEMIA
Gdyby spojrzeć na Ziemię z kosmosu, tak jak na inne planety, to
dominowałby niebieski kolor oceanów oraz biały - chmur i lodowych
czap polarnych na biegunach. To jedyne miejsce we Wszechświecie,
gdzie z pewnością istnieje życie. Prawdopodobnie jedyne miejsce w
Układzie Słonecznym, gdzie istnieje woda w stanie płynnym (choć
ostatnio podejrzewa się, iż woda jest też pod lodową skorupą Europy,
księżyca Jowisza).
19. MARS
Mars – czwarta według oddalenia od Słońca planeta Układu
Słonecznego. Nazwa planety pochodzi od imienia rzymskiego boga
wojny – Marsa. Zawdzięcza ją swej barwie, która przy obserwacji z
Ziemi wydaje się rdzawo-czerwona i kojarzyła się starożytnym z
pożogą wojenną. Postrzegany odcień wynika stąd, że powierzchnia
planety zawiera tlenki żelaza. Mars jest planetą wewnętrzną z cienką
atmosferą, o powierzchni usianej kraterami uderzeniowymi, podobnie
jak powierzchnia Księżyca. Występują tu także inne rodzaje terenu,
podobne do ziemskich: wulkany, doliny, pustynie i polarne czapy
lodowe.
20. JOWISZ
piąta w kolejności oddalenia od Słońca i największa planeta
Układu Słonecznego[a]. Jego masa jest nieco mniejsza niż jedna
tysięczna masy Słońca, a zarazem dwa i pół raza większa niż łączna
masa wszystkich innych planet w Układzie Słonecznym. Wraz z
Saturnem, Uranem i Neptunem tworzy grupę gazowych olbrzymów,
nazywaną czasem również planetami jowiszowymi.
21. SARURN
Odległość od Słońca: 1427 mln km długość roku (okres obiegu wokół ".
Słońca): 29,5 ziemskich lat długość doby: 10 godz. 32 min średnica równikowa:
120 540 km temperatura na powierzchni: -180 st. C 18 księżyców (największy - Tytan)
Przepięknie wygląda w lunecie dzięki swoim pierścieniom, najwspanialszym w
Układzie Słonecznym. Ale astronomów fascynuje nie tyle ta wielka gazowa kula, jaką
jest Saturn, lecz największy z jego księżyców. Nazywa się Tytan. Spowija go gęsta
atmosfera (to wyjątkowe wśród księżyców), złożona z azotu i metanu. Podobnie
wyglądała ziemska atmosfera sprzed 4 mld lat. Sondy Pioneer 11 i Voyager
1 i 2 nie potrafiły dostrzec przez chmury
powierzchni tego księżyca.
22. URAN
Oległość od Słońca: 2871 mln km
długość roku (okres obiegu wokół Słońca): 84 ziemskie lata
długość doby: 17 godz. 15 min
Średnica równikowa: 51 120 km
temperatura na powierzchni: - 210 st. C
20 księżyców (największy - Tytania)
Pierwsza planeta dostrzeżona za pomocą teleskopu. Inne widać gołym okiem. Dopiero w roku
1977 odkryto, że Urana również otaczają pierścienie, choć słabe,
nie takie wspaniałe jak u Saturna. W 1986 r. odwiedził go Voyager 2 Uran ma zapewne skaliste
jądro, które otacza płynny płaszcz, będący mieszaniną wody, amoniaku i metanu.
Płaszcz jest otulony grubą atmosferą, w której przeważają najlżejsze gazy
wodór i hel. Dziś, po odkryciu w 1999 r. pięciu nowych księżyców,
znamy aż 20 księżyców tej planety - rekord w skali Układu Słonecznego.
23. NEPTUN
Odległość od Słońca: 4497 mln km
długość roku (okres obiegu wokół Słońca): 165 ziemskich lat
długość doby: 19 godz. 6 min
średnica równikowa: 49 530 km
temperatura na powierzchni: -210 st. C
8 księżyców (największy - Tryton)
Przypomina Urana. Jest podobnie zbudowany. Zbliżył się do niego Voyager 2
w 1989 r. Interesujący jest jego największy księżyc, aktywny wulkanicznie Tryton o
średnicy 2700 km. Krąży on w przeciwnym kierunku wokół planety niż inne
księżyce.
24. PLUTON
Średnia odległość od Słońca: 5913 mln km
długość roku (okres obiegu wokół Słońca): 249 ziemskich lat
długość doby: 6 dni 9 godz. 17 min
średnica równikowa: 2320 km
temperatura na powierzchni: -230 st. C
1 księżyc (Charon)
Jego perspektywy Słońce jest jedynie drobnym świecącym punktem, niemal jak inne gwiazdy.
Do Plutona nie dotarła jeszcze żadna sonda. Pluton jest bardzo mały, i - jak na planetę - waży
bardzo niewiele. Tuż po jego odkryciu sądzono, że jego masa dorównuje ziemskiej. Z czasem
obniżano szacunki kilkakrotnie. W 1978 roku odkryto, że Pluton nie jest samotny - ma
naturalnego satelitę (nazwano go Charonem), więc to, co do tej pory brano za jedną planetę, jest
w rzeczywistości układem dwóch ciał.
25. MIKOŁAJ KOPERNIK
łac. Nicolaus Copernicus[a], niem. Nikolaus Kopernikus; ur. 19 lutego 1473 w
Toruniu, zm. 24 maja 1543 we Fromborku) – polski astronom[b], autor dzieła
De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich)[c]
przedstawiającego szczegółowo i w naukowo użytecznej formie heliocentryczną
wizję Wszechświata. Wprawdzie koncepcja heliocentryzmu pojawiła się już w
starożytnej Grecji (jej twórcą był Arystarch z Samos[1]), to jednak dopiero dzieło
Kopernika dokonało przełomu i wywołało jedną z najważniejszych rewolucji
naukowych od czasów starożytnych, nazywaną przewrotem kopernikańskim[2].
