Op de Landelijke Dag 2012 hielden Jouke Altenburg en Hans Schekkerman een verhaal over de nieuwe vogelatlas. Samenvatting: De Nederlandse natuur is volop in beweging. Wie had bijvoorbeeld dertig jaar geleden gedacht dat de Grote Zilverreiger een Nederlandse broedvogel en overwinteraar zou worden? En wat te denken van de teloorgang van de Zomertortel? Tussen 2012 en 2015 wordt het veldwerk uitgevoerd voor de nieuwe Atlas van de Nederlandse vogels. Deze atlastellingen leveren niet alleen mooie producten als een boek en een (interactieve) website op. Het atlasveldwerk vormt een cruciaal middel om de ‘reguliere’ Sovon-tellingen als BMP, PTT, MUS enz. te ijken. Daarnaast kunnen de verzamelde gegevens gebruikt worden voor wetenschappelijk onderbouwde natuurbescherming, -beheer en -beleid. Het veldwerk van het atlasproject is alleen haalbaar dankzij de belangeloze inzet van honderden deskundige vrijwillige vogelaars. Hun soortenlijsten en aantalsschattingen uit alle 1674 atlasblokken vormen de basis. De lezing gaat in op de achtergrond van het veldwerk in de winter en het broedseizoen en geeft een doorkijkje naar de nieuwe eindproducten die mogelijk zijn

1. Blokken, hokken en punten…
Vogelatlas van start
Jouke Altenburg & Hans Schekkerman
Foto’s:
Harvey van Diek
Peter Eekelder
Hans Schekkerman
Jouke Altenburg

2. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Wij wel !!
Wij wel!

3. Sovon Vogelonderzoek Nederland

4. Sovon Vogelonderzoek Nederland

5. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Inhoud
Het atlasproject: nut en noodzaak
Het veldwerk – de hoofdlijnen
Beoogde resultaten
Tot besluit

6. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Atlasproject 2012-2015 …ambities
• alle 1685 atlasblokken van 5 x 5 km zijn in 2015 geteld
• wintervogels én broedvogels (géén trekvogels)
• digitale invoer en verwerking
• eerste (digitale) tussenproducten tijdens project
• boek en digitale (eind-)producten

7. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Atlasproject 2012-2015
Door een consistente basisopzet zijn unieke
langetermijn analyses mogelijk: reeks van 40 jaar!

8. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Atlasproject 2012-2015
Door een consistente basisopzet zijn unieke
langetermijn analyses mogelijk: reeks van 40 jaar!

9. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Atlasproject 2012-2015
Door een consistente basisopzet zijn unieke
langetermijn analyses mogelijk: reeks van 40 jaar!
rood: verdwenen
blauw: verschenen
Veranderingskaart
Bron: Atlas 2002

10. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Atlasproject 2012-2015
Door een consistente basisopzet zijn unieke
langetermijn analyses mogelijk: reeks van 40 jaar!
Relatieve dichtheidskaart
(Bron: Atlas 2002)

11. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Atlasonderzoek… gaf impuls aan meetnetten:
BMP, PTT, MUS, Kolonievogels, Slaapplaatsen, Watervogels etc.

12. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Meetnetten liggen niet willekeurig
Bos
Duin en heide
Moeras
Kwelder/schor landaandeel
BMP-plots
Stad/dorp/bedrijventerrein
Agrarisch gebied
Overig
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
Door gelijktijdige uitvoering veldwerk Atlas en
Meetnetten kan worden ‘ge-ijkt’.

13. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Veldwerk bouwt voort op Broedvogelatlas (2002)
Twee verzamelroutes met eigen spelregels
• Atlasblokonderzoek: gericht op soortenlijst: streven is
compleetheid, weinig gestandaardiseerd
• Kilometerhokonderzoek in ‘gouden grid’: gericht op
aantallen; meer gestandaardiseerde ‘uur’tellingen (55 min.)
en punttellingen (5 min.)
‘gouden grid’

14. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Veldwerk
Wintertelling: terreingebonden individuen

15. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Veldwerk
Broedvogeltelling: territoria

16. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Veldwerk
Exoten tellen mee!

17. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Veldwerk
Niet-terreingebonden vogels: bijzaak!

18. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Atlasblokonderzoek
Winter- en broedseizoen
• ≥3 bezoeken aan alle biotopen
• waarnemingen van zeldzame soorten intekenen
• aantalsschatting in klassen (achteraf)
• tijdsbesteding noteren (indicatie bezoekintensiteit)
Broedseizoen
• hoogste broedzekerheidscode per soort noteren
• nieuw ontdekte kolonies intekenen en tellen/schatten

19. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Kilometerhokonderzoek
Bezoek elk km-hok (minstens) 2x per seizoen
- twee perioden van elk 6 weken
- per bezoek 55 minuten alle biotopen doorkruisen
- 5 minuten punttelling op middelpunt km-hok
Foto tellers

20. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Kilometerhokonderzoek
Noteer tijdens doorkruisen
- talrijke soorten: presentie (aankruisen)
- schaarsere soorten: aantal noteren / turven
- zeldzame soorten: intekenen op kaart

21. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Kilometerhokonderzoek
Noteer tijdens 5 min. punttelling
- alle soorten aantal noteren / turven

22. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Kilometerhokonderzoek
Facultatief: uitgebreide punttelling (2 x 5 minuten)
- alle waarnemingen op kaart intekenen
- telling na afloop 5 minuten meteen 1x herhalen
1e vijf minuten blauw
2e vijf minuten rood
herhaalde waarneming

23. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Waarom al dat tellen?
Dichtheid
p/km2
40
30
20
10
0

24. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Hoe?
Broedvogels
Sovon-meetnetten
zijn ook atlaswerk!

25. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Hoe?
Wintervogels

26. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Hoe? Data: 2 x 5 minuten punttelling
hiërarchische modellen
Wintervogels
- aanwezig aantal
- waarneemkans
imperfecte waarneming
- even weg /stil
- zit te ver
Sovon-meetnetten
zijn ook atlaswerk!

27. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Veldwerk, losse bijdragen
‘Losse’ waarnemingen van schaarse/zeldzame soorten
- via waarneming.nl / telmee.nl / BSP-broedvogels
- nauwkeurige locatie, gedrag/broedzekerheid (km-hokvervaging)
‘Losse’ kilometerhoktellingen
- binnen de vastgestelde telperioden
- binnen en buiten ‘gouden grid’
‘Losse’ uitgebreide punttellingen
- 2x 5 minuten

28. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Atlasproject 2012-2015 resultaten
Inspelen op grote maatschappelijke vraag:
• Rode Lijst (2014)
• Early Warning System (Vogelbescherming)
• Europese vogelatlas (2019)
• beleidsontwikkeling (o.a. Leefgebiedenbenadering)
• beheerplannen
• evaluaties etc.

29. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Nalezen?

30. Sovon Vogelonderzoek Nederland Tot besluit
Vraag tijdig toestemming aan terreineigenaren

31. Sovon Vogelonderzoek Nederland Tot besluit
APPLAUS….. voor jullie ADC’s

32. Sovon Vogelonderzoek Nederland Tot besluit
Vragen … Meet and greet … Kom naar de Atlasstand (52)

33. Sovon Vogelonderzoek Nederland Tot besluit
Prijswinnaars… Atlas T-shirt-verloting
Rien Weststrate
Gert Sleeuwenhoek
Alfred Pellemans
Meile Tamminga
Joost de Jong (JJNG23)
claimer van het 1000ste blok is…
Robert Brunink uit Vriezenveen

34. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Alle vogels tellen!