Ronald van Harxen van Pascal Stroeken / STONE Landelijke Dag 2015, Ede

2. The good,
the bad
the ugly
and

3. Drie opmerkelijke
steenuilenseizoenenop
een rij

4. Ronald van Harxen
Pascal Stroeken
and

5. the good
the best
the bad

6. 2013
2014
2015

7. ONDERZOEK
 Gestart in 1986
 1986 – 1997 extensief
 1998 – heden intensief
 40-50 tot 70 bezette plekken
 Bij voorkeur vier controles:
 Eifase
 Zo dicht mogelijk op het uitkomen
 Halfwas jongen
 Nacontrole
 Meten, wegen, ringen, prooien tellen

8. onderzoeksgebied

9. 2014
Geschatte populatieomvang:
380-430 broedparen

10. Aandacht voor:

11.  legselgrootte
 legselstart
 uitkomstsucces
 conditie
 nestsucces
 broedsucces
 eisucces
 weersomstandigheden
 predatie
 verstoring
 oudersterfte
 prooiaanbod

12. Verklaart dit
volledig de
verschillen?

13. legselgrootte

14. -0.4
-0.3
-0.2
-0.1
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Afwijking legselgrootte t.o.v. langjarig gemiddelde 1998-2015
gemiddelde = 3,91 ei/legsel ; afwijking in 0,1 ei/legsel
legselgrootte
periode gemid aantal
1998-2015 3,91 746
2013 3,62 50
2014 4,22 54
2015 3,69 67
legselgrootte

15. legselstart

16. Afwijking legselstart t.o.v. langjarig gemiddelde 1998-2015
gemiddelde = 17 april ; afwijking in dagen
-15
-10
-5
0
5
10
15
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
legselstart
periode gemid aantal
1998-2015 17-apr 603
2013 27-apr 45
2014 7-apr 45
2015 20-apr 53
legselstart

17. uitkomstsucces

18. Afwijking uitkomstsucces t.o.v. langjarig gemiddelde 1998-2015
gemiddelde = 69,84 ; afwijking in procenten
uitkomstsucces eieren
uitkomst %
periode gemid aantal
1998-2015 69,84 740
2013 88,95 50
2014 75,00 54
2015 61,13 67
-30.00
-20.00
-10.00
0.00
10.00
20.00
30.00
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015

19. conditie van de jongen

20. Afwijking conditie jongen t.o.v. langjarig gemiddelde 1998-2015
gemiddelde = 1,00 ; afwijking in eenheden conditie-index (0,02 = 2 procentpunten)
conditie jongen
-0.10
-0.08
-0.06
-0.04
-0.02
0.00
0.02
0.04
0.06
0.08
0.10
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
conditie index
periode gemid aantal
1998-2015 1,00 1925
2013 1,01 125
2014 1,08 161
2015 0,98 134

21. nestsucces

22. Afwijking nestsucces t.o.v. langjarig gemiddelde 1998-2015
gemiddelde = 72,3% ; afwijking in procenten
nestsucces
-20.0
-15.0
-10.0
-5.0
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
nestsucces (%)
periode gemid aantal
1998-2015 72,3 860
2013 80,4 51
2014 79,6 64
2015 65,8 73

23. broedsucces

24. Afwijking aantal uitgevlogen jongen per nest t.o.v. langjarig gemiddelde 1998-2015
gemiddelde = 2,13 ; afwijking in jong/nest
aantal jongen per nest
-0.6
-0.4
-0.2
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
aantal jongen per nest
periode gemid aantal
1998-2015 2,13 842
2013 2,20 50
2014 2,67 63
2015 1,67 73

25. analyse jongensterfte
2013 2014 2015
aantal nesten 50 54 67
aantal jongen maximaal 141 162 152
aantal dood aangetroffen jongen 14 8 25
percentage dode jongen 9,93 4,94 16,45
aantal nesten met dode jongen 10 5 15
percentage nesten met dode jongen 20 9,3 22,4
gemiddelde sterfteleeftijd 15,8 17,4 8,7

26. eisucces

27. Afwijking eisucces t.o.v. langjarig gemiddelde 1998-2015
gemiddelde = 53,10% ; afwijking in procenten
eisucces
-15.00
-10.00
-5.00
0.00
5.00
10.00
15.00
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
eisucces (%)
periode gemid aantal
1998-2015 53,10 739
2013 60,77 50
2014 63,60 54
2015 44,53 67

28. analyse eisucces
2013 2014 2015 1998-2015
aantal nesten 50 54 67 739
totaal aantal gelegde eieren 181 228 247 2887
aantal eieren niet uit 19 35 56
percentage eieren niet uitgekomen 10,5 15,35 22,67
maximaal aantal jongen 141 162 152
aantal dood aangetroffen jongen 14 8 25
aantal uitgevlogen jongen 110 145 110 1533
aantal 'verdwenen' eieren 21 31 39
aantal 'verdwenen' jongen 17 9 17
eisucces % 60,77 63,60 44,53 53,1

29. oudersterfte
13: 1
14: 2
15: 3

30. predatie
13: 1
14: 1
15: 1

31. verstoring
13: 0
14: 0
15: 1

32. weersomstandigheden

33. 0
2
4
6
8
10
12
2013 2014 2015
Gemiddelde etmaaltemperatuur december tot en met april op basis van min-max .
Bron: weerstation Henxel

34. 0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
december januari februari maart april
2013 2014 2015
Gemiddelde etmaaltemperatuur op basis van min-max . Bron: weerstation Henxel

35. voedselaanbod

36. 0
100
200
300
400
500
600
700
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
totaalaantal prooien

37. 0
100
200
300
400
500
600
700
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
muizen, spitsmuizen en ratten overige prooien
Aantal muizen, spitsmuizen, ratten en overige prooien per jaar 1998-2015
aantal muizen en overige prooien

38. 0
2
4
6
8
10
12
14
16
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
prooien per nest prooien per nest met jongen
aantal prooien per nest

39. 0.00
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
14.00
16.00
2013 2014 2015
prooien in nesten bezocht in eerste 10 dagen
2013 2014 2015
aantal prooien 201 623 248
aantal prooien per nest 4,02 8,90 3,40
aantal prooien dag eerste bezoek 0-10 190 525 228
aantal nesten eerste bezoek 0-10 32 36 41
gemiddeld aantal prooien per nest 5,94 14,58 5,56

40. 2013
• Kleine legsels, laatste legselstart ooit
• Aantal jongen per gestart nest desondanks
iets boven gemiddeld
• Conditie van de jongen ook net iets boven
gemiddeld
• Nestsucces ruim boven gemiddeld
• Eisucces ruim boven gemiddeld
Conclusie: goed jaar door combinatie van
kleinere legsels en redelijke hoeveelheid prooi

41. 2014
• Grote legsels, vroegste legselstart ooit
• Aantal jongen per gestart nest ruim boven
gemiddeld
• Conditie van de jongen ook ruim boven
gemiddeld
• Nestsucces ruim boven gemiddeld
• Eisucces ruim boven gemiddeld
Conclusie: bijzonder goed jaar dankzij heel
zachte winter en extreem goede voedselsituatie

42. 2015
• Kleine legsels, legselstart iets later
• Aantal jongen per gestart nest ruim onder
gemiddeld
• Conditie van de jongen onder gemiddeld
• Grote jongensterfte
• Nestsucces ruim onder gemiddeld
• Eisucces ruim onder gemiddeld
Conclusie: bijzonder slecht jaar ondanks zachte
winter en redelijke voedselsituatie

43. Vraag:
Wat is er in 2015 aan
de hand geweest?

46. mate van bepoeptheid (mvb)
0 geen vlooienpoep aanwezig
1 in lichte mate onder de vlooienpoep, afzonderlijke poepjes goed herkenbaar
2 behoorlijk onder de vlooienpoep, poepjes zijn deels samengevloeid tot grotere vlekken
3
stevig onder de vlooienpoepjes, nagenoeg alle poepjes zijn samengevloeid tot grotere
vlekken, de afzonderlijke vlekken zijn herkenbaar
4
zwaar onder de vlooienpoep, de afzonderlijke vlekken zijn te minste voor een deel niet meer
herkenbaar, ei maakt een donkere/zwarte indruk
⓿ ❶ ❷ ❸ ❹

47. graad aantal percentage
0 13 29,5
1 14 31,8
2 7 15,9
3 6 13,6
4 4 9,1
mate van bepoeptheid
N=44
69,5 % (31) in
meerdere of
mindere mate
bepoept.

48. Jongensterfte 2013 2014 2015
aantal nesten 50 54 67
aantal jongen maximaal 141 162 152
aantal dood aangetroffen jongen 14 8 25
percentage dode jongen 9,93 4,94 16,45
aantal nesten met dode jongen 10 5 15
percentage nesten met dode jongen 20 9,3 22,4
gemiddelde sterfteleeftijd 15,8 17,4 8,7
Eén op de zes jongen stierf voor het uitvliegen;
40 % daarvan tijdens de eerste levensdagen.
Bijna een kwart van de nesten telde één of meer
dode jongen.

49. aantal eieren : 100%
van ei tot jong

50. niet uitgekomen : 22,7%
van ei tot jong

51. dode jongen: 10%
van ei tot jong

52. verdwenen eieren: 16%
van ei tot jong

53. verdwenen jongen: 7%
van ei tot jong

54. uitgevlogen jongen: 44,3%
van ei tot jong

55. dode jongen: 10%
verdwenen eieren: 16%
uitgevlogen jongen: 44,3%
niet uitgekomen : 22,7%
verdwenen jongen: 7%
van ei tot jong

56. van ei tot jong
niet uitgekomen : 22,7%
dode jongen: 33%
uitgevlogen jongen: 44,3%

57. Impact van parasieten,
enkele voorbeelden:

58. • Als koolmezen geen keus hebben, stellen ze in besmette
kasten de legselstart met 11 dagen uit vergeleken met
paartjes in onbesmette kasten.
• Frequentie van de territoriumroep bij de bosuil bleek
negatief gecorreleerd met de parasietenlast.
• Besmette ruigpootuil vrouwen legden minder eieren in
slechte en gemiddelde muizenjaren, maar niet in piekjaren.
• Besmette volwassen steenuilen hadden een significant
kortere snavel dan niet geïnfecteerde.
• Trekgedrag kanoetstrandloper
• Recent: vlooienpoep op eieren van brandganzen op
Spitsbergen

59. Te vroeg voor
conclusie dat vlooien
een rol hebben
gespeeld, maar we
zijn getriggerd!

60. De echt interessante achter vraag de
reproductie is:
Wat maakt dat in het ene geval alle eieren
van een nest een uitgevlogen jong
opleveren en dat in het andere uiterste
geen enkel ei tot een uitgevlogen jong
leidt?
Met andere woorden: wat bepaalt het
eisucces?

61. Plannen komend seizoen
In twee gebieden (Winterswijk/Gaanderen)
• registratie toestand nestkast
• tijdens de eifase eieren controleren op vlooienpoep
• niet-uitgekomen eieren verzamelen en onderzoeken
• controleren broedende vrouwtjes bijtplekken
• noteren van aanwezige parasieten adulten
• jongen onderzoeken op parasieten
• dode jongen meenemen en (laten?) onderzoeken
• gegevens met elkaar vergelijken
• protocol evalueren en verfijnen
• verder uitrollen?

62. Dank voor jullie aandacht!
En … we houden ons
aanbevolen voor
opmerkingen en tips!