Notes of the subject ''History of Psychology''

1. Ιστορία της Ψυχολογίας
Μανόλης Δαφέρµος
Τµήµα Ψυχολογίας
Πανεπιστήµιο Κρήτης

2. Τι είναι
και τι δεν είναι ιστορία;

3. Ιστορία δεν είναι
n Η αποµνηµόνευση και η
αναπαραγωγή πληροφοριών
n Ο κλάδος που µελετά το παρελθόν
και όχι το παρόν

4. Ιστορία
n Ως πεδίο ανάπτυξης κριτικής σκέψης
n Ως πεδίο αλληλεπίδρασης
παρελθόντος και παρόντος
n Ιστορικός τρόπος σκέψης. Από τη
µελέτη δεδοµένων και
αµετάβλητων πραγµάτων στη
µελέτη διαδικασιών, του ιστορικού
γίγνεσθαι.

5. n Γιατί χρειάζεται η Ιστορία της
Ψυχολογίας σε ένα ψυχολόγο;

6. Το παράδοξο της σχέσης
Ιστορίας και Ψυχολογίας
n Είναι η Ιστορία «ιδεογραφική
επιστήµη»;
n Είναι η Ψυχολογία «νοµοθετική
επιστήµη»;

7. Ιστορικότητα της Ψυχολογίας
n 1. του αντικειµένου έρευνας της
Ψυχολογίας (ιστορική ψυχολογία)
n 2. της γνώσης σχετικά µε τα
αντικείµενα (ιστορία της Ψυχολογίας)
n 3. Των υποκειµένων που εµπλέκονται
στην παραγωγή ψυχολογικής γνώσης
n (ιστορία της Ψυχολογίας)

8. Έννοιες της «Ιστορία της
Ψυχολογίας»:
n α)την αντικειµενική διαδικασία
ανάπτυξης της ψυχολογικής γνώσης κατά
την ιστορική ανάπτυξη της κοινωνίας και
της επιστήµης. β)τον αναστοχασµό της
διαδικασίας ανάπτυξης της ψυχολογικής
γνώσης, την περιγραφή του περιεχοµένου
και της δοµής της (σύνολο απόψεων,
ιδεών, προσεγγίσεων, κατευθύνσεων,
κατηγοριών, εννοιών, κλπ.), τις θεσµικές
και προσωπικές διαστάσεις της, όπως
επίσης, τα στάδια και τις νοµοτέλειες
ανάπτυξής της (ιστοριογραφία της
ψυχολογίας).

9. Κυρίαρχος τρόπος πρόσληψης της Ιστορίας
της Ψυχολογίας
n Αναγωγή της Ιστορίας της Ψυχολογίας σε καθαρά
«παιδαγωγικό» ρόλο. Τελετουργική µύηση στην
υπάρχουσα, κυρίαρχη µορφή ψυχολογικής γνώσης,
µηχανική αναπαραγωγή της, χωρίς κριτικό αναστοχασµό.
n Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας στα επιµέρους υπό
διερεύνηση θέµατα.
n Η Ιστορία της Ψυχολογίας ως εµπειρική περιγραφή των
γεγονότων του παρελθόντος.

10. n «...δεν υπάρχει τίποτε πιο ενδιαφέρον, πιο
διδακτικό και πιο ηρωικό από... την ιστορία
της ανθρώπινης σκέψης που
πραγµατεύεται µε επιµονή τα ίδια αιώνια
προβλήµατα, συναντώντας τις ίδιες
δυσκολίες, παλεύοντας χωρίς σταµατηµό
µε τα ίδια εµπόδια και διαµορφώνοντας
αργά και σταθερά τα όργανα και τα
εργαλεία, δηλαδή τις νέες έννοιες και τις
νέες µεθόδους σκέψης που θα της
επιτρέψουν στο τέλος να τα υπερβεί»
(Koyré)

11. Σημασία της Ιστορίας της
Ψυχολογίας
n 1)Δυναµική
κατανόηση της
Ψυχολογίας ως
ενός γίγνεσθαι,
µιας
αναπτυσσόµενης
διαδικασίας και
όχι ως µιας
έτοιµης, στατικής
κατάστασης.

12. Σημασία της Ιστορίας της
Ψυχολογίας
n 2) Συνολική
θεώρησης της
συσσωρευµένης
ψυχολογικής
γνώσης. Συµβολή
στην υπέρβαση της
στενής
εξειδίκευσης στους
επιµέρους κλάδους
της Ψυχολογίας.
Πειραµατική
Ψυχολογία
Κοινωνική
Ψυχολογία
Κλινική
Ψυχολογία
Γνωστική
Ψυχολογία
Βιολογική
Ψυχολογία
Συµβουλευτική
Ψυχολογία
Αναπτυξιακή
Ψυχολογία
Ιστορία
Ψυχολογίας

13. Σημασία της Ιστορίας της
Ψυχολογίας
n «Συµφωνώ πλήρως µαζί σου για τη
σηµασία και την εκπαιδευτική αξία... της
Ιστορίας και της Φιλοσοφίας της
επιστήµης. Τόσοι πολλοί άνθρωποι -και,
πρώτα απ’ όλα, οι επαγγελµατίες
επιστήµονες- µου φαίνεται σα να βλέπουν
χιλιάδες δέντρα, αλλά δεν βλέπουν το
δάσος. Η γνώση του ιστορικού και
φιλοσοφικού φόντου παρέχει ένα είδος
ανεξαρτησίας από τις προκαταλήψεις της
γενιάς τους από τις οποίες υποφέρουν οι
περισσότεροι επιστήµονες» (Albert
Einstein)

14. Σημασία της Ιστορίας της
Ψυχολογίας
n 3)Βαθύτερη κατανόηση της υπάρχουσας
κατάστασης της Ψυχολογίας και των τάσεων και
προοπτικών περαιτέρω ανάπτυξής της.
n Ιστορία ως ευκαιρία τοποθέτηση του ζητήµατος
της θεωρητικής θεµελίωσης της Ψυχολογίας
(Stam, 2003).
n 4) συµβολή στην αυτογνωσία και την
αυτοκατανόηση των ψυχολόγων, αναστοχασµός
Οντογένεση και φυλογένεση της γνώσης

15. Βασικές ερευνητικές στρατηγικές
στην Ιστορία της Ψυχολογίας
n 1.Χρονολογική παρουσίαση των
σηµαντικότερων ιδεών της Ψυχολογίας.
n 2.Εξέταση των βασικών σχολών και
κατευθύνσεων της Ψυχολογίας, των
σηµαντικότερων ψυχολογικών θεωριών σχετικά
µε κάποιο θέµα (πχ. θεωρίες της προσωπικότητας,
θεωρίες της µάθησης, κλπ.).
n 3.Βιογραφική προσέγγιση.
n 4.Κοινωνική Ιστορία της Ψυχολογίας,
Διανοητική Ιστορία της Ψυχολογίας.
n 5.Ιστορία των θεσµών, των οργανώσεων και των
ενώσεων των ψυχολόγων.
n 6. Μελέτη της ανάπτυξης της Ψυχολογίας σε
τοπικό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

16. n Το έργο του
ιστορικού θυµίζει
το έργο του
παλαιοντολόγου, ο
οποίος επιχειρεί να
πραγµατοποιήσει
την “ανασύσταση”
του δεινόσαυρου
από µερικά
θραύσµατα
κοκάλων.

17. Βασικές περίοδοι της σύγχρονης
ιστοριογραφίας της Ψυχολογίας
n 1)1900-1920. Hall (1912), Baldwin (1913),
Dessoir (1912), Brett (1921).
n -Επαγγελµατοποίηση της Ψυχολογίας.
n -Αποχωρισµός της Ψυχολογίας από την Φιλοσοφία
και µετατροπή της σε ανεξάρτητη επιστήµη.
Λειτουργίες της Ιστορίας της Ψυχολογίας:
α)νοµιµοποίηση της νέας θέσης της Ψυχολογίας,
β) διδασκαλία, εκπαίδευση των ψυχολόγων,
n 2.1920-1950. Ευρύτατη εξάπλωση και εφαρµογή
των µεθόδων και τεχνικών εµπειρικής
ψυχολογικής έρευνας Boring (1929/1950)
Ιστορία της Πειραµατικής Ψυχολογίας.
n Περιορισµός της Ιστορίας της Ψυχολογίας στην
περίοδο διαµόρφωσης της Πειραµατικής
Ψυχολογίας, αποβολή των ιστορικών σταδίων,
όπου η ψυχολογική γνώση αποτελούσε τµήµα
του φιλοσοφικού στοχασµού.

18. Βασικές περίοδοι της σύγχρονης
ιστοριογραφίας της Ψυχολογίας
n 3.1960-1970.Νοµιµοποίηση της Ιστορίας της
Ψυχολογίας ως διακριτού κλάδου της Ψυχολογίας.
1965. Καθιέρωση της Ιστορίας της Ψυχολογίας
(υποδιαίρεση 26) της APA (American Psychological
Association). 1965. Journal of the History of the
Behavioral Sciences. 1968. International Society for
the History of the Behavioral Sciences. Koch (1959),
Boring (1963), Young (1966), Watson (1963, 1979).
n 4. 1980- σήµερα. Διαµόρφωση της «Νέας Ιστορίας
της Ψυχολογίας»
n -κριτικός αναστοχασµός του θεωρητικού κεκτηµένου
της Ψυχολογίας (πρώτα απ’ όλα, του θετικισµού)
(Danzinger, 1990, Parker).
n -κριτική εξέταση των τρόπων κοινωνικής
χρησιµοποίησης της ψυχολογικής γνώσης (κοινωνικές,
πολιτικές, ηθικές διαστάσεις)(Jansz & Drunen,
2004.Leahey (1991).

19. Παραδοσιακή και «Νέα Ιστορία
της Ψυχολογίας»
n .«Πανηγυρική» και κριτική Ιστορία της
Ψυχολογίας. Οι «πανηγυρικές ιστορίες» (“Whig
histories”) προβάλουν τις παρούσες κυρίαρχες
ψυχολογικές προσεγγίσεις µε απολογητικό τρόπο ως
λογική έκβαση της ιστορικής προόδου, το παρελθόν
ως απλώς και µόνο προετοιµασία του παρόντος.
n Εθνοκεντρικός, ευρωκεντρικός,
Βορειοαµερικανοκεντρικός προσανατολισµός των
Ιστοριών της Ψυχολογίας, οι «µη δυτικές»
ψυχολογικές αντιλήψεις απορρίπτονται.
n Κριτικές Ιστορίες της Ψυχολογίες. Αναθεώρηση της
Ιστορίας της Ψυχολογίας (Kamin, 1974. Gould, 1981).
Κριτική της χρησιµοποίησης των τεστ νοηµοσύνης.
n Ανάδειξη των πολιτικών, ιδεολογικών, κοινωνικών
διαστάσεων της χρησιµοποίησης της ψυχολογικής
γνώσης.

20. .«Εσωτερική» και «εξωτερική»
Ιστορία της Ψυχολογίας.
n «Εσωτερική» Ιστορία της Ψυχολογίας:
ιστορία των ψυχολογικών ιδεών, έµφαση
στους ενδοεπιστηµονικούς παράγοντες,
στην λογική και µεθοδολογία.
n «Εξωτερική» Ιστορία της Ψυχολογίας:
επίδραση των εξωτερικών συνθηκών
(σχέσεις εξουσίας, κοινωνική δοµή, κλπ.)
στην διαµόρφωση της επιστηµονικής
γνώσης (Κοινωνιολογίας της επιστηµονικής
γνώσης είναι η Mannheim, κριτική θεωρία,
η θεωρία της πολιτισµικής αναπαραγωγής
του Bourdieu, η φουκωική αρχαιολογία της
γνώσης, κα.)

21. «Μαργαριτάρια»
από τις απαντήσεις φοιτητών σε εξετάσεις
n "Με βάση την ιντερναλιστική προσέγγιση η οποία
υποστηρίχθηκε από την Παραδοσιακή Ιστορία το
άτοµο εξαρτάται από την ίδια του την ψυχή η
οποία τον καθοδήγει στους σωστούς δρόµους για
την επίτευξη της επιβίωσης σε συνδυασµό µε τις
γνώσεις και τις εµπειρίες του ατόµου. Το άτοµο
δηλαδή πορεύει τη ζωή του βασισµένο στον
εσωτερικό του κόσµο και υποκινούµενο από το
ασυνείδητο του."

22. Παροντισμός και ιστορικισμός.
n Παροντισµό (presentism): εξέταση της
πρόσφατης γνώσης ως βάσης για την κατανόηση
των ιστορικών γεγονότων και την επιλογή των
ιστορικών ζητηµάτων, που έχουν αξία για την
έρευνα. Benedetto Croce: κάθε Ιστορία είναι
σύγχρονη ιστορία.
n Ιστορικισµό (historicism): η ιστορική ανάπτυξη
θα πρέπει να εξεταστεί στο δικό της συγκείµενο
και όχι υπό το πρίσµα της προοπτικής της
σύγχρονης εποχής (φρενολογίας, φυσιογνωµική)
εξέταση έσωθεν των ιδιαιτεροτήτων της
επιστηµονικής σκέψης της συγκεκριµένης
ιστορικής περιόδου, πραγµάτευση ζητηµάτων,
όπως εµφανίστηκαν κατά την εν λόγω εποχή.

23. Περσοναλιστική και
συγκειμενική προσέγγιση.
n Περσοναλιστική προσέγγιση: ανάδειξη των
µεγάλων ψυχολόγων, που µε το έργο τους συνέβαλαν
στην διερεύνηση των ψυχικών διαδικασιών.
Ανάδειξη του έργου µεγάλων ψυχολόγων.
n Συγκειµενική προσέγγιση: ανάδειξη των ποικίλων
συγκείµενων στην Ιστορία, συµπεριλαµβανοµένου
και του «πνεύµατος των καιρών» («zeitgeist»).
Ανάδειξη των ιδιόµορφων επιδράσεων, που
συµβάλουν στην ανάπτυξη της Ψυχολογίας:
κοινωνικές προσδοκίες για τους ψυχολόγους,
επικρατούσες αντιλήψεις για την ανθρώπινη
συµπεριφορά, κλπ.

24. Θετικισμός και
Κονστρουκτιβισμός.
n Θετικιστική αντίληψη: η ιστορία της
ψυχολογικής γνώσης ως «ουδέτερη»,
αποδεσµευµένη από ηθικές, ιδεολογικές, πολιτικές
αξίες παρουσίαση «καθαρών» γεγονότων.
n Κονστρουκτιβιστικές θεωρίες: αναδεικνύουν
τον κατασκευασµένο χαρακτήρα της ψυχολογικής
γνώσης, την συµβολή του κοινωνικού πλαισίου
στην διαµόρφωση του εννοιολογικού εξοπλισµού
και των µεθόδων έρευνας της Ψυχολογίας (πχ. η
επικράτηση του συµπεριφορισµού συνδέεται µε
την ταιηλορική µορφή οργάνωσης της εργασίας
στις αρχές του 20ου αιώνα).

25. Διαλεκτική ερευνητική
στρατηγική
Η επιστήµη ως φυσικο-ιστορική διαδικασία και όχι ως
έτοιµη κατάσταση. Κριτικός αναστοχασµός του
επιστηµονικού κεκτηµένου και παραγωγή νέας γνώσης
n ανάλυση του κοινωνικο-ιστορικού πλαισίου διαµόρφωσης
της ψυχολογικής γνώσης (Κοινωνική Ιστορία της Ψυχολογίας)
n Μελέτη της γνωσιακής συγκυρίας, του επιστηµονικού
συγκείµενου της ψυχολογικής γνώσης.
n Διερεύνηση της ενδότερης δοµής και της δυναµικής της
ανάπτυξης της ψυχολογικής γνώσης.
n Διερεύνηση των υποκειµένων, που παράγουν την ψυχολογική
γνώση, τη µελέτη της προσωπικότητας και του έργου των
επιµέρους επιστηµόνων

26. Ποια είναι η αρχή της Ιστορίας
της Ψυχολογίας;
n “Psychology has a long past, but a short history”
(H.Ebbinghaus)
n Ποικιλία προσεγγίσεων σχετικά µε την αρχή της
Ψυχολογίας/Ιστορίας της Ψυχολογίας
-Η εµφάνιση της Ψυχολογίας ως ανεξάρτητη
επιστήµης (τέλη του 19ου αιώνα)
- Η εµφάνιση της νεωτερικής επιστήµης (17ος
αιώνας) (Descartes- J.Locke, ).
- Η Αρχαία Ελλάδα (Πλάτωνας, Αριστοτέλης,
Ιπποκράτης, κ.α.)
- Η µετάβαση από το µύθο στο λόγο

27. Ιστορικό γίγνεσθαι της Ψυχολογίας

28. «Εάν μπόρεσα να δω πιο μακριά, είναι γιατί στεκόμουν πάνω
σε ώμους γιγάντων» (Νεύτωνας)