Mehmed sofuoğlu Sahih-Müslim şerhini çok titizlikle yazmış ve bu eseri beğeneceğinize eminim. Sahih Muslim pdf Mehmed sofuoğlu tercemesi indirmek istiyorsanız bu eser bire bir Sahih-i Müslim PDF Tercemesi Ve Şerhi Mehmed Sofuoğlu CİLT 3.pdf

2. SAHİH-İ MÜSLİM
VE
TERCEMESI
CILD
3

4. Ebu'l-Hüseyin Muslimu'bnu'l-Haccac
el-Kuşeyri en-Niysaburi
SAHiH- 1 MÜSLİM
VE
TERCEMESI
CİLD·
3
Mütercim:
MEHMED SOFUOĞLU
İRFAN
YAYIMCILIK VE 'fİCARE'f
Çatalçeşmr> Sk. Or.fne Jlnn No: 27/14
Cnğaloğhı - fSTANJ3lJL
'Jel: fi11 09 60

5. irfan Yayınevl No. 7/3

6. -HAMD. ALLAH'A MAHS'OSDUR, O'NA İIAMDEDER
ONDAN YARDIM İSTERİZ. ALLAH KİME HİDAYET
VERİRSE ARTIK ONU HİÇ SAPTIRACAK.YOK, SAP­
TmDIĞINI �A HİÇ HİDAYET VERİCİ YOKDUR.
SÖZtiN EN HAYIRLISI A L L A H' I N .KİTABI,
YOLUN EN HAYIRLISI DA M U H AM M En·'t N
·.
Y O L U DUR. (DİNDE) İŞLERİN EN ŞERLİLERİ .
SONRADAN· lcAD EDİLEN BİD'ATLARDm. HER
BİD'AT DA SAPIKLIKTIR 1•
1. Musllm, curnua, tahfifu's-salat ve'l-hutbe rak. 45, Cabir'den. Bu hube mukaddimeılnde
Peygamber'in hamd ettiği bildirilmiş, .kullandığı siğa zikredilmemiştir.

8. 7 - KİTABU'L-CUMUA 1
·ı. Cumua aslında Cemiyyet, cemaat gibi toplanma ve dernek manasıyla alakalı bir i�imdir.
En meşhur· luıata göre cimin ötüresi ve mimin de ötüresi veya sük!inu ile cumıuı veya
cum'a diye zabtedilmiştir. Peı'.şembe ile cumartesi arasındaki günün ismi olduğu gibi
·ayni zamanda o gün hutbeden sonra kılınması farz olan · iki rek'at namazın da adıdır.
1slamdan evvel haftanın günlerine verilen isimler ·şimdiki isimler olmadığı, cu­
muaya Yeı,mu.'l-Arube_ denildiği rivayet edilmiştir. Cumuadan sonraki iilitler de sıra­
sıyle : Şiııcir cumartesi, Evvel pazar, Ehven pazartesi, .Cubar sah, Dubar çarşamba,
Muni., perşembe idi (Lisdnu'l-Arab ve Kamu.,).
Hafta günleri alemin ilk ·hilkat devirlerinin bir misali gibi de oluyor. Birçok lyet­
�erde sema.vat ve arzın altı günde yaratılıb sonra arş üzerinde istiva buyurulduiu zilt­
redilrniştir. Henüz günlerin mevcud olmadığı zamanlara aid olan bu altı günün ma'l&n
olan günler olmayıb ahiret günleri gibi binlerce seneler olması, çok uzun vakit veya
devirleri ifade etm«!si muhtemildir.
Hafta fikrinin fıtri menşei bir kamer ayının . dörde bö1ünmesi ile ilgili görünür.
Dünyanın her tarafında hafta fikri bulunduğuna göre bunun hep bir me�'den neş'et
ettiği fikri kabul edilir.
İlk �umuanın hicretten evvel Medinede Ensardan Es'ad ibn ·zurAre yahut Peygam­
ber'in Ensara Kur'anı ve İslamı öğretmesi için yolladığı ille muhacir Mus'ab ibn Umeyr
tarafından kıldırıldığına dair rivayetler vardır. Bu rivayetler, Es'ad henüz Peygamber'den
emir gelmeksizin kıldırmış, Mus'ab ise Peygamber'in me'muru olarak kıldırmış olmak,
veya Es�ad Medine yakınında bir köyde kıldırmış Mus'ab Medine içinde kıldırmış· ol­
mak; vey�hut da ikisi beraber çalışarak Es'ad cemaatı toplayıb te'min etmiş, Mus'ab da
Peygamber'in emri ile haberi getirib teşvik ederek imam olmuş olmak i'tibariyle evvel
kıldıran olmuşlardır, diye tevcih ve tevhid edilebilirler,
Peygamber'in kıldırdığı ilk cumua hakkında ise özetle şu haber sibittir. Ra­
sulullah, Medine'ye hicret ettiği zaman Ku.ba'da· Amru'bnu Avf. oğullarına indi ve orada
pazartesi, salı, çarşamba, perşembe günleri kalıb Kuba. Mescidinin temelini attı. Sonra
Cum'a günü Medine'ye müteveccihen çı}ttı. Salim ibn Avf oğullarında, onlann bir va­
'dilerinin içinde Rcinu.na. da cumua namazı vaktı gelmişti. Orada hutbe okuyub cumuayı
kıldırdı ki işte bu Peygamber'in ilk kıldırdığı cumuadır.

9. n SAHfH-1 MUSLlM
(844) Abdullah (ibn Umer R) dedi ki :
Husfllulluh (S) dan işittim şöyle buyuruyordu : «Her hangi biriniz
cumuu namazına gelmek istediğinde yıkansın».
} • � ... • ı ., >• ),,. .
... • ... } > • ...... • • >• �..., '..... �,.... ., •• .. ( )
J__L, :; ' '"':-'�� � lJc. �.J'. '3,,.�► . �•j � .. �► . -�-� W: �_r (,j
NJ ...
,r- - ... '
• , , , -,ı--=- � J ,..... , . ·... --Jr- t • -- -
.... ••
....
�:: . J_,i_ � �
:,-) � : . i � � 1 � ' � � �
2 - ( ) ......... : Abdullah ibn Umer (R) den :
Rasulullah (S) mimber üzerinde ayakta iken şöyle buyurdu : «Sizden
her kim Cumua namazına gelirse yıkansın>.
( ) ...·...... : Bu seneddeki raviler de yıne İbn Umer'den, o da
Peygamber'den geçen hadisin benzeri�i rivayet ettiler.
( ) ......... : Bu seneddeki raviler de İbn Umer'in, bundan önceki
hadis gibi, Rasulullah;dan işittim, buyuruyordu ki diyerek haber verdi'...
ğini rivayet ettiler.
.
...
•
J,
} • ' }
...
• ı
>,
l� •
.,,. J • ._
,,
.,,. • ' l, ....
... 1 .,..., >• .,, ,.. A
0
7'� � 1/c. v-'..,. �....� · �•j W: ��;.. · �-�W: �.ı> U--»J (Ato)-f
• ;,
>
•, .... il: ..., �
J 1, ., .,,.J, .,.. • ,.J 1>1 .,• .,,. ,., 1.'1 > ı , >
ı.•,. '
.,,. • .,...,,. r ": • • ,. l, •.,,. >• .> l,. ....,
• c.J":') ►.) ' 1A
� -"• ��J ":'""�� .,. �� ' � • w: / '"'. f � ı:r� � ıJ. (.,..,_ ,.f�
..... ' ...... • > • > - .... ........
' > ' } .... ' • .ı
:...ı.zı·Ji . ;;.ıı �;_:.,Jl = Jın � .ı�.'-a:..'..:, :. �.ı: �,;� . -� �, J�:,.....,��-.A
•, r . .,- ,.,,.,.,,. ı, • • .,- , _, . • V,r
�i� :ı;j ı ı:.ı.i•;,�,:; , �1J� . ;;;,t:::;�i'J;J-i;'..,ı:ı,8.ri ;.i:.r1
, r ....
.
! ?�....�t:��.�,J.?J
3 - (845) ......... : Abdullah ibn Umer (R) şöyle demişür:
Bir defa Umeru'bnu'l-Hattab cumua günü (minber üstünde) dikilib
hutbe ·trad ettiği sırada Rasulullah (S) ın ashabından bir zat -.ki Us­
manu'bnu Affan olduğunda ittifak vardır - mescide girdi. Umer (geç
kaldığında� dolayı· onu tevbih ve inkar kasdıyla) ona. nida edib :
- Bu saat ne saatidir? diye sordu. O da :

10. KITABU'L-CUMUA 9
- Bugün meşgul idim. Evime geldim gelmedim derken ezanı duy­
dum ancak abdest alabildim, dedi. Bunun üzerine Umer (tevbihi daha
da şiddetlendirerek) :
- Bir de Rasfılullah'ın yıkanmayı emrettiğini bilib dururken yal­
nız abdest ile kalmak ha! dedi 2•
,;�., __
J
.,
;. ., ,--. �;, ., • ,, .,o ., -- ·1 r----· ı ., '' ,. ,, , • •
�· J.> : •• � jJ J �� ..f,_. w: J..J,_,1 lİ �;.. • I"� ..t,J �. J�l .:?jg (...) - f
.� T'."f'' "'
.,
,,. ,., 'Jı- ,.,,,,.,, ,,
ı
':: -- ı,,,,. •· >• -:,,,... ,,ı '::., ;,- ı >• •,,
":-'Uu:. ı:.,_. / ...� : ü � ;..ı•..ıA.Y., ,_fJ..>-. 0.>-:,ııf� w: u....,..,_, cjı" J.> . �J <.J. '-1. ��
- , , ,,, ., ..
�JjE:�Çl JÇ t: : Jti; . >_;J1 �� . 2>�; � j�: J;.; 1! . ���ı�:;_�81�k�
•• ' " t:: •' " J
,,.,ın ,. ,,. ..... ., ,. ., . .,� > • .,,,. > • ' --. .,,·
.,
...
.,
.,,;. 'J""'' ,,,..,, .,,,..,
c.ı .. • � ( • ü..:,,.,-:f ""' ılJ..:J �--;' � ü::ıj L4 ı �:!�1--':.! �.. : Jl� � ı ı� �
ı �· ı.· .,, 'I J. -- ' 1·1 rı .w,ı� .,IJ ,, ,,. 1 .,, ... •J ,
..-
. � '-'' .,,,.
. ...-·., t ., ("" ı ., ., ,, ) - ' ,,. --ı "' ı ., . >
• « �-..J �.... ! J.>- �� ::ı� » u_,ii� �� .,-) ..r•-, rı ı � ,_,:.:,.,, J : '..ııP
4 - ·( ) ......... : Ebu Hureyre (R) tahdis edib dedi ki: ·
Bir cumua günü Umeru'bnu'l-Hattab hutbe irad ederken mescide
Usmanu'bnu Affan çıkageldi. Umer ona ta'riz ederek:
- Birtakım insanların ezandan sonraya kadar gecikmeleri n� olu­
yor? .dedi. usınan :
- Ey mu'minlerin emiri! Ezanı· işidince ancak abdest alıb sonra bu­
raya geldim, dedi. Bunun üzerine Umer :
- �irde yalnız -abdest ha! Rasulullah (S) ın: «Herhangi biriniz
cumua namazına geldiğinde ·yıkansın» buyururken işitmediniz mi? dedi.
� ,_.,.,.,� L, ...,,:-
.J. J�__.,, � c�JIJ�.,;, J-i.-;'Y,) "="': (,)
'J4� J��' ;2.� �t:,�:.:;�ll�'J::J:,; :J� -�� � l:,?jg (At,)- 0
- ,,,, . ' -,. ,, . - ,,,, .. . -
J:t-J� ı � ,, " �;!�.,,,,. 'l' J•; 'Jt• �� � .,l. J
,,.
� ı '� •.i! . ,,. J •,,,.
. «,,,r,
) ($ �; J, ., . ,_,�, '-'___, » lt � � u..,-J '-' . c.S:.).,j.. �-� ,:,,-
(1) CUMUA YIKANMASININ ·BUL0ĞA ERMİŞ HER ERKE'liE
VUCUBU VE (BU SEBEBLE) ME';IWi.)'R KILINDIKLARI ŞEYİN
BEYANI BABI
5 - (846)· ......... : Ebu Said (R) : Rasfılullah (S), «Cumua günü
yıkanma� her baliğ olana vacibdir» buyurdu 3•
2. Bu hadislerdeki yıkanma, misvaklanma ve güzel· koku surunme emir ve tavsiyeleri,
cemaate bedenin ağır kokusu ile eza vermemek ve İslam'ın baş emri olan temizliJc'ln
en mükemmel şekliyle gerçekleşmesi içindir. Bu �ç emird�n gusıı.l yani yıkanmak diler
ikisinden daha müekked bir sünnettir.
3. Buradaki vacib •senin hakkın üzerime vacibdir» demek kabilinden olan vacibdir ki
•hakkın muteekkeddir• demek olur. Cumhura göre bu gusul vacib değildir. Zahir eh1i
alimleri i1e diğer bazı alimler ise lafzın zahirine bakarak vuci'ıba kail olmuşlardır.

11. 10 SAHIH-l MUSI.JM
6 - (847) : Aişe ·(R) şöyle demiştir :
İnsanlar Rasulullah zamanında (gerek) Medine'ye yakın menzille­
rinden ve (gerek) Medine etrafındaki köylerden cumuada nevbe�leş� ha­
zır bulunurlardı. Sırtlarında yün abalar olduğu halde toz toprak. içinde
gelirlerdi de vucudlarına toz toprak sinerdi. Kendilerinden ter kokusu
yayılırdı. Bir defa Rasulullah (S) benim yanımda iken bunlardan bir in­
san Peygamber'in huzuruna geldi. ·Rasulullah: .«Bari bu gününüz için
iyice yıkanıp temizlenseniz» buyurdu. '·
( · ) · ......... : Aişe (R) şöyle demiştir: Halk rencber olub iş sahibi
idiler. İşlerini görecek yardımcıları da yoktu. Bundan dolayı vu<:udlfn
ağır ko�ardı. Bu sebeple kendilerine : . «Cumua günü yıkansanız» · buyu-•
ruldu 4•
4. Buhari'deki rivayet şöyledir:
Aişe (R) dedi ki: Halk kendi işlerini· kendi gören takımından idiler. Cumuaya
geldikleri vakıt da (iş zamanlarındaki hal ve· hey'etleri ne ise o) hal ve heyetleriyle
giderlerdi. (Bundan dolayı) kendilerine : •Keşki yıkansanız» buyurulurdu. (Bu.Mri :
Cumua, vaktu'l-cu�ua iza zô.letf
ş-şemsu.J..

12. KlTABU'L-CUMUA
'
;ı,t, r'.r. '1'r'J0-1,·�� (")
' .
11
(2) CUMUA GÜNÜ MİSVAKLANIB DİŞ TEMİZLİĞİ YAPMAK VE
GÜZEL KOKU SÜRÜNMEK BABI
7 .- (846) * . . ..... .. : Ebu Said Hudri (R) den, (şöyle demiştir) :
Rasfılullah (S) buyurdu ki: «Cumua günü yıkanması, her baUğ ola­
na (bir vazife) dir. Hem de dişlerini misvaklamak ve bulabildiği hoş ko­
kulu bir şeyi sürünmek».
Ravi B1:1keyr: Abdurrahman'ın ismini zikretmedi ve koku hususunda
da kadınlara mahsus kokudan da olsa sürünsün, dedi.
��:�� e_ ·..t-:,;�(}j;_. ;;��Ü)���. �--�ı-:;..;. .:}Jg (AtA) -A
,,, • j , , t . ı � ,. .-.,, ,.
,,,,._ � • ,,,,,. , • .,,,. .,., ,. ..... J. ,. ...... • .,. .,. •. • ,,,,., - � ...... • , ' • ,,,, •
�
�
;c�1 �
';f_,k0c:;� �
l"�.ı.l J
.,
� ·�t:,��1 ·� •;'jJ�� B..u- •�}) �
�
., . ., ., . � ,. � ... ")..,.-,
ı�• J. • "
- t L ""., ı:;- .•,ı >,. r::.-' Jt ·"11- .,..,.,. 1 ,,, • .,
J• ·J • .üı� �- •I ·,• - " • 4:
'ı;.A.) J �� LJ""ı::_J : �½,� u::'--.l-49 • <.rJU, (.)9 • �••. (J� - � � � (.)J' �
- .,,.. ..... .,
.,,1�,'1='J��i�'��r�l
. .
8 - (848) . ...... . . : Tavfıs'dan : İbn Abbas (R) Peygamber (S)" in
cumua günü yıkanmak hususundaki sözünü zikretti. 'tavus : İbn Abbas'a,
eğer ailesinin ya�ında varsa güzel koku yahut duh� (== yağ) sürünür
(sözle�ine ne dersin)? diye sordum. İbn Abbas : Onu bilmiyorum,· dedi 15•
• Bu hadis az evvel geçen 5 rakamlı haclisle hem ravi hem mevzu itibariyle aym oldulu
için yine <846) rakamını almıştır.
5. Buhari'de: Tavus, İbn Abbas'a Peygamber'in •Cumua günü cünüb olmasanız bile ıuıl
ediniz. Başınızı yıkayınız ve biraz hoş koku sürünüz• dediğini seylüyorlar? dedim. İbn
Abbas: Gusl, evet. Fakat tıybe gelince, bilmiyorum, dedi <Buh<iri: Cumua, duh,ı ff'l-
cumua).
. .

13. SAHiH-? MUSLİM
( ) ......... : Buradaki iki tarik ravilerinin her ikisi de İbn Cu-
reyc'den bu isnad ile ayni liadisi rivayet ettiler.
9 - (849) ......... : Ebu Hureyre· (R) den:
Peygamber (S) şöyle buyurdu : «Her yedi günde bir gün gusl edip
başım ve bütün vucudunu yıkamak (cumuaya giden) her musliman üze­
rine Allah'ın bir hakkıdır•.
10 - ·(850) ......... : Ebu Hureyre (R) den :
Rasulullah (S) şöyle buyurdu : «Her kim cumua günü cünüblükten
yıkanma gibi yıkandık�an sonra (ilk saatda cumua namazına) giderse
bir deve kurban etmiş gibi, ikinci saatda giderse bir sığır kurban etmiş
gibi, üçüncü saat�e giderse boynuzJu bir koç kurban �tmiş gibi, dördüncü
saatde giderse bir tavuk sadaka etmiş gibi, beşinci saatda giderse bir
yumurta tasadduk etmiş· gibi (sevaba· nail) olur. İmam hutbeye çıkınca
melekler hazır olur, zikri (hutbeyi) dinlerler» 6•
1. Hadisdeki •bir tavuk kurban etmiş gibi, bir yumurta kurban etmiş gibiıı şeklindeki
ta'btrler hakikate hamledilmiş değildir. Bunlar tasadduk· manasına�. CUmua namazına
önden gidenler arasındaki ecir ve sevab derecelerini_ ve bunlar arasındaki ma'nevi fark­
ları zihinlere kolayca yerleştirmek için her nevi fikri seviyeye hitab edilmiş bir temsil­
den ibarettir.

14. K.1TABU'L-CUMUA
,... )•ı .......• t • > )•
, (. ......• ı ?, )• );:,J. """"::... - ... , .. );i"",. ,_.; ...
·. 4-:'l.l;' � ��- ·.,,f.:ı� Ü. � �;.. · ./"-! (J_ ....� l:t�.> · ,.c-� 0 �.:.! �=��J.>oJ (...)
- � . ,, .,::., . ,,,..
13
. l• ij' !, ,..->•·> r•ı ...1" • .ı, .... ::ı .......
)•• t.. ., ı... "' ,, , . ...
•
• f:" ':!. � �► � I"� .ı,1;: uli,t"'..;���./:.i·• ,ıJ!:!1' ���l .i,.,. J . l::t ��l:..)�.,,
(3) CUMUA GÜNÜ HUTBE ESNASINDA KONUŞMAYIB
SUSMAK HAKKINDA BAB
11 - (851) ......... : Ebu Hureyre (R) şöyle haber verdi•:
Rasfılullah (S) : «Cumua günü imam hutbe irad ederken arkadaşına
sus (dinle)! desen (yine) luzumsuz söz söylemiş olursun» buyurdu 1•
( ) .......... : Buradaki raviler de Ebu Hureyre'nin: Rasulullah'dan
işittim, şöyle buyuruyordu dediğini bundan önceki hadis tarzında rivayet
ettiler.
( ) . ........ : Bl,lradaki raviler de ayni hadisi. rivayet ettiler. An­
cak İbn Cureyc ravilerden birinin ismini Abdullah ibn İbrahim ibn Ka­
rız demeyib, İbrahim ibn Abdillah ibn Karız diye bir takdim te'hir yap­
mıştır.
l. Bu hadislerden hutbe esnasında her nevi kelamın nchy edildiği anlaşılıyor. Zira Pey­
gamber'in emrine muhalif olarak o sırada söz söyliyen kimseye •dinle• veya •sus•
demek ma'rufla emretmektir. Ma'rufla emretmek de forzdır. Böyle bir farzın edası için
söylenmiş birtek kelime yasak oh.İrsa, başka sözlerin yasaklığı evleviyette kalır. •İmam
hutbe ederken• kaydı, sözün haram olmasının hutbe zamanına has olduğunu anlatır.
Cumhurun mezhebi de budur. Ebu Hanife ise imamın hutbeye başlamas;ndan değil min­
bere çıkmasından itibaren kelamın horam olduğuna kail olmuştur.

15. 14 SAHİH-1 MUSLİM
12 - ( ) . ....... . : Ebu Hureyre (R) den:
Peygamber (S) : «Cumua günü ima� hutbe yaparken arkadaşına sus,
desen (yine) lağv yapmış olursun> buyurdu.
Ravi Ebu'z-Zinad: Bu «lağite• sözü Ebfı Hüreyrenin lugatıdır. Hal­
buki bu kelime «lağavte• dir, dedi 8•
:J.,('
f. j Jlt �..
H j �� (t)
.;�ı.:;;;-:;.Z:t';��::i;.Jl .�ı.:'J,;'.:,,J =J� .�0_ �,s1.:)
JgJ (ı.oY) - ,r .
Jlli . ��I ('J':.y;��IJ)::; �i! ;:;_; �-i::,� , (VYıj,, :�)�iif, �i-�1
• J.l
tı
J.lı •', ...1
1 G:"�"lf• .,, J�.,, J ,,.•J.
.,,
.J�• >.1,•.,, :;,r> ,ı �:.,...._; D
.Colı •� J '• • � '-14' �,J•J' _.-:" ,,,,.J'. 1 • .-...,,
.,, - . ,,.
.,.,ıı... .,, ı .,, J, .... _,. .,, ....
. l.lll(!h. �l:..�,': ...�:ı_JJ J-4-:�•; .)j
.,. .,, .,,
(4) CUMUA GÜNÜNDE BULUNAN İCABET SAATi HAKKINDA
BAB
13 - (852) . . . . . .... : Ebfı Hureyre (R) den :
Rasulullah (S) birgün· Cumuadan bahsetti ve: «Onda bir saat vardır
ki hiçbir muslini kul namazda bulunub ve o saate rast getirib, Allah Te­
Ala'dan bir şey dilemez ki Allah ona dilediğini bahşetmesi'n» bu�urdu.
Ravi Kuteybe kendi rivayetinde şunu ziyade etti: Ve o saatin �sa
olduğunu anlatmak için eliyle (baş parmağını orta ve adsız parmakla­
nnın iç tarafına basarak) işaret buyurdu.
. ... 'IJ
"'
'• ' ' ''r.-;..cı:,,, ,,,, ,,.,,.• ,., ..,...•,(-;.,�
.,.
... ,•• ,..,�,.:.,- () ,,
.:r , ,fJ- ı:.r �.J'.. w�,.. • f-� ..ı.,u_ ��! w..l> • �..r � J:16; .._,,,
JP • • • - ,
.. .
-.ıııDq,j:.tJ(1:; �(:.!.�ı;�� . Sı;.ci ��ı��ı» �-r:ı.iı;iJ� , J(; .;::;_;.�i
· .,.,.'f!..,. , (,,..., .,, 'JC '" >ıı .ı: ı;l ıı•"'
l•.,.,...i , �ıı� !f:� ij « • �l•Uı2� 'J! , .ff,
. .,.
1. Lağv kelimesi hem deci babından leğa ııelğu hem ·de radi11e babından laği11e ,ıelğa şek­
llnde kullanılır. J_,J.; rCW � _,:.ıı,. J_,.iJ 1-4) .,._i' � ı,_;..(' 0-_J,Jı, > .
1 : O küfredenler (ıöyle) dedi : Bu Kur'anı dinlemeııin. Onun hakkında manaıız ııaııga­
r,dcır ı,apın. B•lki galebe ederıiniz• (Fussilet: 26) ayetinde Tadiye 11erda babından kul­
.ıınılmııtır.

16. KİTAmJ't,..CUMUA
.,,•,.,, ) ,�...,.. r,�• ... ( J::i� ..... ..... ) ., •.. C
"'
..� ,_ ',.(j. -;:..,• ... '·' ,.
...
, •,. .. ( )
.JAJ � :.i-l..> • r.J ($� r. w�>. rJ"': • •� r.J � (.j_»J •••
- . .,, ., ,,,., . .
15
....�::�.•..r:W;,J�: J� � ;;_;�;;' fJ;;<�a;�
14 - ( ) ......... : Ebu Hurey�e (R) şöyle dedi:
Ebu'l-Kasım (S): «Cuinuada öyle bir saat vard.ı:r ki bir musliman
kalkmış namaz kılar, Allah'dan bir hayır dilerken ona rast gelirse her-
halde Allah dilediğini ona verir» buyurdu.
R
A A
avı: Eliyle işaret ederek o zamanın kısalığını ve azlığını anlattı.
der.
( _ ) ......... : Buradaki raviler de Ebu Hureyre'nin: Ebu'l-Kasım
(S) buyurdu ki dediğini önceki hadis gibi rivayet ettiler..
( ) ........� : Buradaki raviler de yine Ebu Hureyre'nin: Ebu'l­
Kasım (S) buyurdu ki dediğini önceki hadis gibi rivayet ettiler.
15 - ( ) ......... : Ebu Hureyre (R) den:
Peygamber (S) şöyle buyurdu: «Cumuada öyle bir saat vardır ki o
saat içinde bir musliman kaklıb namaz kılar da Allah'dan bir hayır di­
lemesini o saate rast getirirse Allah dilediğini muhakkak kendisine ve­
rir>.
Ravi : b, ç�k hafif bir sa.attır, der.
( ) ......... : Ma'mer, Hemmam ibn Münebbih'den, o da Ebu Hu--
reyre'den, o da Peygamber'den tahdis etti. Fakat burada: O hafif bir sA­
attır, demedi.

17. 16 SAHİH-! MUSLİM
.,,. ,,. • ,· ., ., ,... • cı '
, • _,,,,. .... ., • •ı.....- ,ıı� •,, ...... &l
.....
.... 1 ' � .ı. "' ( ) '"""
. _ • :;. �� ,:_,'-ı.:-
A j '-1. � �;. : ) 1 •_(r> J_ cJ'-J � Jal .J� . '6,
.NfJ AC'r -
- - ., ,,,,.
ı • .,,., .,.,•.,
,,.
.,.,•' . J• ,_�a; ., .,., ' ., J• , __ .t
, ı .{;, ., J• ,. ,,- f_-"
,.a; ,,..,
, �=,; � �_;:. t�;.. �•j � �".l>: ')'i. (.S-�; � ..u- IJ �_,-, ;::...., c)_ .ı.JJ..J" �• J..>J e._
ı ,. ., • ,,. , .,,,,., ., ., ı .,. • ,' .,..,,. , ,• l. J •.,,. 'J, 'Jı- . ., .,. • f.' ., , ' o
.,,. .,,. • ,
t • ,,.
�IJ..,-J � u-'>:.!ll: �-rl: .,;' J. �l..l:� J t;: li. <S.ı•.:,,'i c.s....,� ıJ. � ö,.ı. ıJ. ı:.r-
., .,, ,,,, ,, -
" ., ., .,, � L
--.•.... ---- ,, ,
..... .wıı--:. ı-, ...., ,.... ., . .,. ,, ,_- ,,. .,. ...... .,_ ı-Jı- (1 ..... , 'ı··ı,,. •ı •. ,w�
� A "-)) U.J4� � � ı.;..,-; �-�: U.J.4� .&.:.�, ( : �' l, l �-... • �►L... �ı.-� �
)
""
ı; ..... ,•ı, --
,,,• ., ·-•.ı
• (c ö�� �i � J� rt:;c.r__
l� ı.J
16 - (853) ......... : Ebu Musa el-Eş'ari'nin oğlu Ebu Burde'den :
Dedi ki: Abdullah ibn Umer bana: Cumuanın (icabet) saati hakkında
baban, Rasulullah (S) dan rivayeten (sana) bir şey söylediğini işittin
mi? diye sordu. Ben dedim ki: Evet, babamdan işittim şöyle diyordu:
Rasulullah (S) dan işittim: «O saat imamın iki hutbe arasındaki oturma­
sından itibaren namaz bitinceye kadar olan vakıttadır• buyuruyordu 9•
;..)ı ('f. � �� (�)
(5) CUMUA GÜNÜNÜN FAZiLETİ BABI
17 -· (854) ......... : Ebu Hureyre (R) şöyle der:
Rasulullah (S) : «Üzerine güneş doğan günlerin en hayırlısı cumua
günüdür: Adem Aleyhi's-selam o gün yaratıldı, o gün Cennete sokuldu,
yine o gün Cennetden çıkarıldı» buyurdu.
•"'· G"' ı
L J • - } }
'' ., :;,-·11 •., (., ' 1 •-) , '1 r_-;_.., "' ,.. ....
...
•
'(.r-ı 1/� ' :.;; �- ı:.,► � :ı -- �-� ;;..);��ı w".,l:,,, ; f:ı:- Ü. 4-..�i l:P
JgJ (...) - A
- >
�
� - .,., -· ;:;, ,.,.. '
,., '
.,.
.. . -�> 'ı'·-- J • ll .,. '.J.t
.,,, ,..... "U- -,,� - ": .. ,,.......... , • .,.
· ,, Ö.,.> �:: · �••. iJ�, �� �:1.� � .:,.-J� .J;� » uı.i � �-:ll � � ;.ı...;A � if
o • � , ... , .,,, , , • • t - ;;;. ı
- , ,.''I • ... . '1 - .,,. 1"'ll '' · , 1 · - '-ı .,,.J • ·
• (l �-·� .,,...,� � _-ıj '-►"- ..,;� ) j. t"� [_../· �::J ...:� �, �:!J
18 - ( ) ......... : Ebu Hureyre (R) den:
Peygamber (S) şöyle buyurdu: « Üzerine güneş doğan günlerin en
hayırlısı cumua günüdür : .Adem Aleyhi's-selam o gün yaratıldı, o gün
9. Netice itibarıyle icabet saatının vaktı kesin olarak bilinmiş değildir. Bunun gizli kal­
muı da o vakta rast ;elir ümidiyle curnuanın çok vaktını zikir, ibadet, dua ve gönlü
Allah'a bailemakla geçirmeye sebeb olduğu için ümmet hakkında bizzat rahmettir.

18. ıdTABU'L-CUMUA 17
Cennete idhal olundu, yine o gün Cennetden çıkarıldı. Bir de kıyAmet
cumuadan başka bir günde kopmıyacaktır» 10•
;J, ('r. ;ıjJı .� �·� �� ()
�� 'i;�ı�� ';t)I ı.3_ ::;� t::�; � ��� r��� . ��,.,:-;l:.ftjpJ (Aoo)- ,�
... ...
•• � t • ,,. } ,,,,,.. __,,o ,,,,,..
J< �;::� · �l;�JI (��'..,:i!LJ 0i-J�J�;. f :;:t. » � � J__?:; J�: J� � ;]_�� d
.,, .,,,. -.., .
ı-ı�,,. 1.01',,., }�, J;.- � '.fı ,....."11--= .,,. ,,.� • ..... • ,---
l:
� ... .,,. • -- ... /: .... 1 :�
ı, �. �: � � '-::..) c.S;J iJ:J .>..•( . t��u� o�f.Jlj . �l:; � �:�I �fJl f1
,; - o� , ,,, .,,,. ;;; - _,. J J,. _..,.. ,.,,,._ � ;, ,,,,.. '
. « ;-" J."�. c.S)Alj . .>.i .,.n:l ."t:
i �:'... .:J �:J; . )..J ,.�
(6) BU ÜMMETİN CUMUA GÜNÜNE HİDAYET OLUNMASI BABI
19 - (855) ......... : Ebu Hureyre (R) dedi ki:
Rasulullah (S) şöyle buyurdu: «Bizler (kitab ehline nazaran) en
sonra gelenleriz. Kıyamet gününde en başa geçecek olanlarız. Şundan
dolayı ki (bizden başka) kendisine kitab verilen her ummet bizden ön­
cedir. Bize ise kitab onlardan sonra verildi. Sonra Allah'ın bize farz kıl­
dığı şu gün yok mu! Allah bizleri ona hidayet buyurdu 11• Binaenaleyh
halk bunda bize tabi' olacaktır. Yahudiler (in ibadet günü) yarın, Hris­
tiyanlar (ın ki) de öbür gündür�.
( ) ......... : Ebu Hureyre: Rasulullah (S) ın: Bizler sonra geldik,
kıyamet günü musabakayı kazanıb ileri geçeceğiz, buyurduğunu bundan
önceki hadis gibi rivayet etti.
10. Ebu Davudun Sunenindeki rivayetin tercemesi şöyledir :
-Adem o gün yaratıldı, o gün Cennetden yere indirildi, o 8ÜJı tevhesi kabul olun­
du ve o gün vefat etti. Kıyamet de o gün kopacaktır. tns ve cinnden başka hiçbir mahı­
luk yoktur ki cumua günü tan yeri ağardıktan gün doğuncaya kadar -kıyamet bııUd
bugün kopar korkusuyle - kulak kabartmasın. Bir de o günün içinde öyle bir slat var­
dır ki hiçbir musliman kul tesadüfen o esnada namaz kılıb Aztz ve Celil olan Allab'dan
bir hacetini dilemez ki Allah Teala onu ona vermesin• buyurm�tur.
11. c .,_ ( .= be11de). lafzı, 6aıır rna'nAsına, ala ma'nasına ve min ecli ma'n.Asına olur.
Burada hepsi de sahihtir (Ebu Ubeyde).
F: 2

19. 18 SAH!H-t MUSL!M
20 - ( ) ......... : Ebu Hureyre (R) şöyle dedi:
Rasulullah (S) buyurdu ki : «Bizler ahirôn, kıyamet günü evveltinuz.
Yani sonra geldik, kıyamet günü öne geçeceğiz. Bizler Cennete girecek
olanların ilkiyiz. Şukadar var ki onlara !ritab bizden evvel verildi. Biz­
lere ise kitab onlardan sonra verildi. Muteakiben onlar ihtilafa düştüler.
Onların (bulmakta) ihtilafa düştükleri hakka, Allah bizlere hidayet bu­
yurdu. İşte bu, onların ihtilafa düştükleri günleri idi. Allah bizleri ona
(ravi : Cumua günü dedi) hidayet verdi 12•. Binaenaleyh bugün bizim,
yarın Yahudilerin, yarından sonra d:ı Nasranilerindir>.
12. Hidayefin burada iki vechi vardır: Ya Allah, gün seçıneği ictihadıml7.3. bırakmayıb
cumuayı ta'yin buyurması suretiyle hidayet, yahut gün ta'yinini geçmiş wnınetler gibi
bizim de ictihadımıza ·bırakmış iken ictihadımızda isabet edib Allah'ın rızasına muva­
fık olan günü intihab etmekde mazhar olduğumuz hidayet.
Curnuanın farziyetine izci nudiııe li's-salati min ı,evmi'l-cumıuıti... ayeti nass ol­
duğu gibi bu ve benzeri hadisler de cuın'anm farziyeti hakkında nassdır. istisnasız bü­
tün din imamları bu lafızları hep farziyete hamletmişlerdir. Binaenaleyh cumuanm far­
ziyeti kitab, sünnet ve icma' ile sabittir.
Zikredilen ayetten dolayı silıeye Cumua Su,-eai denmiş ve Kur'anda mustakil bir
80.re ile cum'anm ehemmiyeti ifade edilmiş oluyor. Cum'anın Kur'andan delilini teşkil
eden bu Ayetin meali şöyledir :
•E11 iman ede1ıler! Cumua günü. namaz için çağınldığınız zama.n hemen Allah',
zikretmeğe oidin. Alı, verili bırakın.. Bu, biliraeniz ,izin için çok haı,ı,-lıdır. Anık o
-nam<ız kılınınca, 11erı,üzüne dağılın. AUah'ın fadlmdan (ncuib) a1'aı,ın. Allah'ı çok %ik-
1'edin. T.a ki fela.h bıdanmz...• (el-Cumua: 9-10).

20. KlTABU'L-CUMUA 19
Hemmam ibn Munebbih'den haber verdi. Hemmam : Şu, Ebu Hureyre'­
ıün, Allah'ın Rasulu Muhammed (S) den bizlere tahdis ettiğidir dedi.
Ebu Hureyre dedi ki, Rasulullah (S) şöyle· buyurdu : «Bizler, sonra gel­
dik, kıyamet günü musabakayı k.azanıb ileri geçeceğiz. Şukadar var ki
onlara kitab bizden evvel verildi. Bize ise kitab onlardan sonra verilmiş­
tir. İşte şu, onlara farz edilen günleri idi. Fakat onlar bunda ihtilaf etti­
ler de 13 Allah bize hidayet buyurdu. Binaenaleyh halk bunda bize tabi'
olacaktır..Yahudiler yarın, Hristiyanlar yarından sonra».
,.
Rasulullah: (S) şöyle buyurdu : ,;cAllah Teala bizden evvel gelenlere cu­
muayı tutmak yolunu göstermedi. Yahudilerin hususi günü cumartesi,
Hristiyanların da hususi günü pazar oldu: Derken bizi dünyaya getirdi
ve cumua gününün yolunu bize gösterdi. Ve cumua, cumartesi, pazar gün­
lerini ibadet günü kılmış oldu. İşte bunun gibi kıyamet gününde de onlar
bize tabi' olacaklardır. Biz hem dünya ehlinin en sona kalanlanyız, hem
13. Allah'ın, ta'zim edilmesini, toplu olarak ibadete tahsisini farz kıldığı gün aY],'liyle cumua
mı idi? Yoksa herhangi bir toplanma günü farz edilib de o, günün ta'yinini eski um­
metlerin ictihadlarına bırakılmış ve ictihad hatası olarak başka bir gün mü seçilmigti?
Her iki ihtimal de variddir. Lakin ayniyle Cumuanm Yahudilere de farz edildiğine ve
Yahudilerin Musa Aleyhi's-selama karşı gelib Cenab-ı Hak Sebt günü bir şey yarat­
madı diyerek o günün kendilerine ibadet ve istirahat günü olmasını istediklerine ve
Allah tarafından da cumartesiyi ta'zimin onlara cezaen arzularına uygun olarak forz
edildiğine dair müfessir Suddinin bir rivayeti vardır. İlahi emirlere· karşı böyle ihtilAf
ve münazara, hazan; •ic'al lens. ilahen (yani bize buzağı gibi tapacak bir ma'bud uydur),
bazan; •semi'na ve asayna (yani işittik ve asi olduk)» diyenlere bu surette bir cezA da
olabilir:·
ı.JJ�. 41 1_,;l( y �..l:ıJlrJ'. ��. f"-:1 d_.J jlJ '-:' l_,..ı:;.I 0'....illJ� �ll J•� ltf»
: Cumartesi ta'tili ancak onda ihtilafa düşenlere (farz) edilmişti. Şüphesiz ki Rabbın.
ihtilaf edegeldikleri �e11ler hakkında kı11amet gü.nü hükmünü verecektir• (en-Nahl: 124).

21. 20 SA.HlH-1 MUSLİM
de kıyAmet gününde en başa geçib bilcümle mahlukattan evvel lehlerinde
hüküm verilecek olanlarız» 14•
Ravilerden Vasıl'ın rivayetinde: «Aralarındaki da'valar fasl oluna-
cak olanlarız• şekJ.indedir.
23 - ( ) ......... Huzeyfe (R) : Rasfılullah (S) : «Bize cumuanın
yolu gösterildi. All�h Teala bizden evvel gelenl�re cumuayı tutmak yo­
lunu göstermedi» buyurdu, diyerek bundan önceki İbn Fudayl hadisinin
ma'nasıyle rivayet etti.
.
�---... , t • .... .... • .... .,, • ı .,, .........> . .... J. :, • .... ' • .,, , • • .... •
,o..ı...;• cJ. ıY- 'f:�- ff'' <.S..;AJ u" 'v�;- u� �l:JI J��j·e,;-�.J e,;_:t:, l:;,Z? (...)
., ,, .,,. - . -
(7) CUMUA GÜNÜ (CUMUA NAMAZINA) ERKEN GİTMENİN
FAZİLETİ BABI
24 - (850) ......... : Ebu Hureyre (R) der ki, Rasulullah (S) şöyle
14. Bir bakıma gÔre pazardan hatta cumartesinden evvel gelen günün - ki cumuadır -
faziletini elde ettiğimiz için sabık sayılırız. Bir de Kur'anın vacib kılmış olduğu taat­
ları, emirleri ve nehiyleri kabul hususunda öteki ummetlere karşı bu ummetin sebkat
fazileti vardır. Muhammed ummeti, •işittik ve itci.at ettik.. (el-Bakara: 285; el-Maide: 6;
en-Nör: 51) dedi. Ötekiler ise .işittik amma isy&n ettik» (el-Bakara: 93; en-Nisa: 46)
dediler.

22. KlTABU'lrCUMUA. 21
huyurdu : «Cumua günü olunca mescid kapılarının her birinde birtakım
melekler, gelenleri sırasıyle yazarlar. İmam minbere çıkıb oturunca fa­
zilct derecelerini tesbite mahsus olan sahifeleri yani defterleri dürer,
hutbeyi dinlemeye gelirler. Muheccir yani hacire vaktında ge�en (yahut
mutlak olarak evvel gelen), bir deve kurban eden kimse gibidir. Bundan
sonra gelen bir sığır kurban etmiş gibi, ondan sonra gelen bir koç kur­
b:ın etmiş gibi, ondan sonra gelen bir tavuk tasadduk etmiş gibi,. daha
- .
sonra gelen de bir yumurta sadaka �tmiş kimse gibi (sevaba nail) olur...
( ) ......... : Bu senedde yine Ebu Hureyre Peygamber (S) buyur-
du ki diyerek yukarıki hadisin benzerini rivayet etti.
25 - ( ) ......... : Ebu Hureyre (R) den:
Rasulullah (S) şöyle buyurdu: «Mescid kapılarının her birinde ge­
lenleri sırasıyle yazan bir melek vardır. (Rasulullah evvela deve kurba­
nını temsil etti. Sonra derece derece menzil ve faziletlerini· tanzıl etti.
Nihayet küçülte küçülte yumurta , misaline kadar temsil yaptı). İmAm
minbere çıkıb oturunca sahifeler, yani defterler dürülür, melekler hut­
bede hazır olurlar:ıt.
(8) HUTBE ESNASINDA KONUŞMAYIB SUSARAK HUTBE
DİNLEYEN KİMSENİN FAZİLETİ BABI
26 - (857) ......... : Ebu Hureyre (R) den :
Peygamber (S) şöyle buyurdu: «Her kim yıkanır sonra cumua na­
mazına gelir, kendisine mukadder olan namazı kılar sonra imam h�t­
beyi bitirinceye kadar sesini çıkarmaz, hutbeyi dinler, daha sonra· imam­
la beraber cumua namazını kılarsa hem o cumua He diğer cumua ara-

23. ,,., SAllfll-1 MUfü,tM
.,....
sında hem de üc: gün daha fazla olarak içlerinde vaki' olacak günahları
(kiic;ük günahları) mağfiret olunurıt,
27 - C ) . . . . . . . . . Ebu Hureyre (R) dedi ki :
Rasôlullah (S) şöyle buyurdu : «Her kiriı abdeste davranıb abdestini
noksansız aldıktan �onra cumua namazına gelir (ve imama yaklaşıb) se­
sini çıkarmaz, hutbeyi dinlerse hem o cumua ile diğer cumua c;1rasında,
hem de fazla olarak üç gün daha, içinde vaki olacak günahları mağfiret
olunur. 1Ier kim de yerde çakıl taşlarına uzanıb kendini meşgul ederse
luzumsuz bir iş yapmış olur».
v-'�JI JJ�· er.'�}., ôµ ıı:-� (,)
28 -;(858) ......... : Cabir ibn Abdillah · (R) şöyle- dedi :
Rasulullah (S) ile birlikte namazı_ kılar sonra döner saka (su çeken)
develerimizi dinlendirir idik.
Ravi Hasen dedi ki : Diğer ravi Muhammed oğlu Cafcr'e : Bu hangi
saatte olurdu? diye sordum. O da : Güneşin zevali. vaktında, cevabını
verdi.
, • . ,-J• :. , ,
.,
"';;', ... -- , •�,- .,ıı:- c--,.::;... ::; <....,. ., -- ·, :. � ( )
�:>:_,lf:-�0: ��:-'f .>.>-' t· �-s:
J. �� w..>-. ı �! jı:.t_ j.:' Al (f
»-' ... - r'
,,ıl, >:. ı �..... ., •., • ,, J ., ,. -':--l ....l> (�� .,. l- ,, <,ı: .,_ t;.,. ,,,. ., (�;;;., t 1;;;11
v ...ı .-_; � �:! 1 0� ' _;ia.>: 0� 'J! J ı..> ·: - w .l_:;,.. = •::� .:ı " • ı..> 4.1 es-� L:., -A>- • ı..::J ..l
., "" ,ııı � • , • .. ,__
} , ·- } � ,,. ,,,,,, - ., .. � ,,. " ,,,,,, ' ....
J:�;;���l��i; r .J:,.� ��:J; ��=��IJ:,_���!J.J�� 0�'J�: �ıf;� j_ �ı;.
. � - ' -
.,. r ·, > • • >ı '.,. ., ., · .. ' •.. .,,.,
. ��...,:ı (S-·�' v--·.::J ı.JJ)- ��: �:�f:-- lJ � .>..:� >)
':ı--,.., r ,,.

24. .KJTABU'L-CUMUA 23
29 - ( ) . . . . . .. . . Süleyman ibn Bilal, Cafer ibn Muhammcd'dl'n,
o da babası Muhammed'den tahdis etti ki Muhammed, Cabir ibn Abdil­
lah'a : Rasulullah (S) cumua namazını ne vakıtda kılardı? diye sordu. O
da dedi ki : Rasulullah ··cumua namazını kıldırırdı da sonra biz develt!rl­
rnizin yanına gider onlara istirahat verirdik. Abdullah kendi· hadisinde;
saka develerini kasdederek: Güneş (ortadan) batıya meylederken, sö­
zünü ziyade etmiştir.
Rasulullah (S) ın zamanında biz cumuayı kılmadan ne kaylule (gün­
düz uykusu) eder, ne de yemeğimizi yerdik, dedi.
• '•., ..... .., t"". ı-: ....:•' --:,.... .... ..... .>•,. ı,. ,.... ,...... .... , ...... .... I•�-
)
':1, J-� 0� c:.=�j t:_r,> : ıj · � ./,1 �·J:,ç.....l-' ($.-� t1_ ($.·� V)PJ (A' • - ·f' ·
, } ;ı; ,� .... ı
•
5"
f• .... ,� .... ,. •
l
-� .., J ,. ..... .,,,.. ,. >
""
" . ' "J'· • ., ..... '11 • .. .
.....
• •
.....
.,. '... il .,
�� ,, .)-) L. c:_f. ı:._ : � � �=; �f- ' t:_.J 'J . ı?. 4-A,... � � �� 0��' �-:.:ıt:4 '.:-'�
• '
0
' � ·-::: ,. •-: ·:ıı� ,. • 111"'
11 .. 11--: :1
. .ıJ C:..;."', L:.ı ( . '-""'-,� .) .)j
31 - (860) . . . . . . . . . Selemetu'bnu'l-Ekva' · (R) şöyle dedi :
Rasulullah (S) ile birlikte güneş (ortadan batıya) meyletti�i zaman
cumua namazını kılardık. Sonra dönüb giderken gölge yerleri araştırır
"d'k ıs
ı ı
32 _. ( ) Selemetu'bnu'l-Ekva' (R) şöyle dedi :
Rasulullah (S) ile beraber cumua namazını kılardık. Sonra dönerken
duvar diplerinde gölgeleneceğimiz bir gölge bulamazdık.
15. Cumuaya zevalden sonra başlamak ittifakla evla ve cuthhura göre vacibdir. Fakat Ah­
med ibn Hanbel i_le - İbn Munzir'in nakline göre - Ata ve İshak ibn Rahiiye biraz 8nl
..
başlanmasında be's yoktur, demişlerdir. Nitekim İbn Mes'ud, Cabir, Sa'd ve MuAvly�•­
nin zevalden önce kıldıkları rivayet edilmiştir. Mucahid ise cumua da bir bayram ol­
duğu için cumua namazı, bayram namazı vaktmda kılınabilir, ·'demiştir.

25. 24 SAHİH-! MUSL1M
33 - · (861) ......... İbn Umer (R) şöyle dedi :
Rasulullah (S) cumua günü tıpkı sizin şimdi yapmakta olduğunuz
gibi ayakta hutbe irad eder, sonra oturur, sonra yine ayağa kalkardı.
34 -, (862) ......... Cabir ibn Semure (R) şöyle dedi:
Peygamber (S) in iki hutbesi vardı ki ikisi arasında otururdu. Hut-
bede Kur'an okur halkı tezkir buyururdu 16. .
; } , } • ., .,,,- • 1. ,,,.D f ,- ,,,. , , • _,,,,. � ,,,-.,.•,... } j (. ,_,,.;-6
e'.. , _,. • , } e ,,.ı .,.
•
� ;/ j_ �� J__L�; : Jl; , �l� 0� .._�:;. ..,: ıj �;. . <.f"f. Ü: �··� l_:;jpJ (...) - fo
� ·----?>"'--ı,.... ,.,. ,�
--
) ■ ,., } } } • . , .> "'!' >•----... ' . ı:;r:
�� 0 .ı.; �l_'"�; 0.;. k�-�k�:;i-.Jö.ı:(. �__15::.(. t,i �k� (.)� � iü J_.,�� �
. _,..,,,. •....•ı • _.. �' ,,,. , •'- .,., !, • .,,,.,,,. , ..... ;..-, • .,,..,. "" _,.
. :�� J v�:;..) 1 ...... ,,,. ��.,.:, ! ��j , ....a, . �.>J . ..,49 LJ�
35 - ( ) ......... : Simak şöyle dedi:
Cabir ibn Semure (R) bana şöyle haber verdi : Rasulullah (S) ayakta
hutbe irad buyurur, sonra oturur, sonra yine kalkar ayakta hutbe i_rad
eylerdi. Oturarak hitabet yaptığını her kim sana haber verdiyse yalan
söylemiştir. Rasulullah'ın arkasında ben vallahi iki binden ziyade namaz
kılmışımdır.
16. Hutbeleri ayakta irAd etmek ve iki hutbe arasında kısa bir oturuş yapmak Peygamber'-
den itibaren devam edilen güzel bir sünnettir. Cumhür daima bunu izlemiştir. Bazı de­
virlerde · bir ma'ziret veya başka sebeblerle oturarak hutbe y�panlar görünmüş ise de
rna'ziret hali müstesna bu münferid vakıalar sünnet ve cemaat ehlince i'tibar görme­
miştir.
İmamın minbere çıkarken hazır olan cemaate selam vermesi İmam Şafii ile İmam
Ahmed'e ve Caferi'lere göre sünnettir. İmam Ebü Hanife ile imam Malik'e göre imamın
cemaate selam vermesi sünnet değildir.

26. KlTABU'L-CUMUA
(11) ALLAH l'EALA.NIN: «ONLAR BİR TİCARET YAHUT BİR
EĞLENCE GÖRDÜKLERİ ZAMAN ONA YÖNELİB DAÖILDILAR,
SENİ AYAKTA BIRAKTILAR..» (el-Cumua: 11) AYETİ HAKKINDA
B A B
36 - (863) .......... : Cabir ibn Abdillah (R) dan, (şöyle demiştir) :
Peygamber (S) cumua günü ayakta hutbe irad ediyordu. Bu sırada
Şam'dan bir· kervan geldi. Bazı sahabiler kervana doğru sökün edib on
iki kişi kalıncaya kadar hep dağıldılar. Bunun tizerine cumua su�esindeki:
«Onlar bir ticaret yahut bir eğlence gördükleri zaman ona yönelib dağıl­
dılar..• (el-Cumua: 11) ayeti indirildi.
.( ) ......... : Husayn· ibn Abdirrahman, bu isnadla: Rasulullah
(S) hutbe yapar halde iken dedi de, ayakta iken demedi.
• _. ,_. ) o _. ( � :;; f 1 •_. )_,il:' _.-;_::; _. t ı '-i -..•..•"•• l' • 1 • :._ .. ( ) _.,v
üç'� ı:.r v ::--..w �--� . ��. :., J.._:>-. ,.:i:,:ı .Y --,�� u_ (Ç!l .._,,.,)P., ... - ,
.J,..
�
;t; :;; "< _..,. 1 e .,. .,. ( .,. t
'
...... J- a , ,,,,,,,,. ,,,,,. J ' 't ' ·ı� ,ıı, ' _. .,. _ 1
J; ' .,. O,... , , .... O • •
; J
�.. �- ..,..... ��' . �-... ,.J� � �:., L l'.... : - • � f�
c
� !:� ü", 0 �- �- J,,.. -
;:;�_ lji:; (1., ,·,.1ı ;:ı)l;J� . İ-3:;_�i . -j.�J:;:.�C.·ı ���� °F .(;Jl�llı t:,;.; ,J�
•• �;, -- 1 11 ı'!ı-:ı %--
---,·11 t.--.-.,,-·ı·,
. • -'..ı_ ;, J,_ W.L • u:. u .:..ı__,) j ) �: t ..J.,a.._QJ ..Jf J
,_,,,
.,,,,.--
,,..
37 - ( ) ......... Cabir ibn Abdil!ah (R) şöyle dedi :
Biz cumua günü Peygamber (S) ile birlikte bulunuyorduk. Derken
bir panayırcık geldi. Halk ona doğru çıktılar. Peygamber'in yanında an­
cak on iki kişi kaldı. Kalanların içinde ben de vardım. Allah Teala: «Onlar
bir ticaret yahut bir eylence gördükleri zaman ona y�nelib dağıldılar.

27. 26 SAHtH-t MUSlJM
Seni ayakta bı·raktılar: De ki: Allah nezdinde olan ıey, eylenceden de,
tlcaretden de ha_yırlıdır. Allah rızık verenlerin en hayırlısıdır• (el­
Cumua: 11) ayetini indirdi 17•
17. Hiç şüphe yo� Allah'ın emirlerini yerine getirmekteki faydalar; eylencelerden de, tica­
retlerden de hayırlıdır. Çünkü onlar dünya hayatının geçici menfaatlarıdır. Allah ya­
nındaki fadl ve sevab ise ebedidir. Kaldı ki eylencelerin menfaatları da çok kere birer
· vehimden ibarettir. Allah rızık verenlerin en hayırlısıdır. Asıl rızkı ondan istemelidir.
O nasib etmeyince sebeblerden hiçbirinin faidesi olamaz. Ticaretlerin üstün�e Allah'ın
rızık kapıları vardır. Onlar kapanınca bütün ticaretler de kapanır.. Bu emir ve tavsiyeler­
den sonra artık cumuayı ma'zıretsiz olarak terk etmemeli ı:e cumuayı bırakıb da ey­
lence ve ticaretlere dalmamalıdır.
Bu ayette cumua günü ezan okunarak namaza çağırıldığımızda hemen hutbe din,­
lemeğe, namaz kılmaya sür'at etmemiz emrolunuyor. Bu emir cumua namazının far­
ziyetine sarahaten delalet etmektedir. Sonra ave zeru'l-beı,' (: alış verişi de bırakınız)•
kavli ezanla beraber iktisadi, sınai her nevi fiil ve hareketten nehyediliyor ki bu da
cumuaya çabucak gitmenin vacib olduğuna delalet eden ikinci bir delil oluyor. Çünkü
' bir akdin yapılması, bir san'atın yapılması haddizatında mUbah olan şeylerdendir. Bun­
lar yalnız bir vacibin ifasına mani' olmakla memnu' olabilirler. Bu sırada iktisadi akid­
lerden alış verişin haramlığı ayetin sarahatiyle, icare gibi diğer akidleriri de hurrneti
alı� veriş akdine kıyasla sa.bit oluyor.
Buhari'nin •el-cumua, el-meş11u ile'l-cumua ve kavlu'llahi azze ve celle: Fes'av
ila zikri'l-lah• babında Ata· ibn Ebi Reba.h'dan rivayet ettiği·: .«Ezanla beraber sınai ha-,
reketlerin devamı haram olur• haberi de dikkate alınınca ayetteki nehyin cumuaya
gitmeye mani' olan her nevi faaliyete şamil olduğu açıkca nalaşılır.
Cumua· günü dış ezan. ta'bir ettiğimiz ezanın tarihçesile ilgili olan hadisi de bu•
rada zikretmek yerinde olacaktır :
J,-J�5� .-".':lljı:. r�>'I� I� .JJ �J:-ı r,_ .l..dljl< : J� ..:c.4Ali}-; �.i. .:.ı. �uı�
•'J.,JI� �l:11 .l..L:lbij ı.r°l:JI;>, ı.)l:&. �l(lJ; /J fi. J.J ri.- 4111
Sa'b ibn Yezid ıR) şöyle dedi : Curnua günü (cumua) nidası ilkin Rasulullah (S) ile
Ebu Bekr ve Umer zamanlarında imam minbere oturduğu vakıt başlardı. Usman <ha­
life) c;>lub halk da .(Medine'de) çoğalınca Zevra: da okunan üçüncü nidayı ilave etti.
(Buhari, Cumua, ezan yemu'l-cumua). Bu hadisde üçüncü nida denilen bu ezan bu gün
mi'narelerde okunub dış ezan dediğimiz ilk ezandır Diyer iki ezan, hutbeden evvel ima­
mın karşısında okunan ezan ile hutbeden sonraki ikamettir. Ezan il� ikamete tağliben
ezaneyn denilmiştir Dış ezanı insanları mescide da'vet içindir ve ilk da'vet olduğu halde
hadisde üçüncü nida denilmesi eskiden beri okunagelen diyer ikisine ilave edildiği için­
dir.
Hadisdeki • zevriı, yine Buhari'nin Sahih'de h.ıber verdiğine göre Medine çarştsı
içinde yüksekce bir evdir. Ezan onun �amında okunur imiş; Buna göre camilerde ezan
okuma yeri olarak inşa ·edilen minarelerin en sade hit· şekilde. başlangıcı bu Zevra
olmuı oluyor. .,

28. K1TABU'L-CUMUA 27
38 - ( ) . . . . . . .. . : Cabir ibn Abdillah (R) şöyle dedi :
Peygamber (S) cumua günü ayakta bulunduğu bir sırada Medine'ye
bir kervan geliverdi. Bunun üzerine Rasulullah'ın sahabileı-i kervana
doğru sökün ettiler. Hatta Peygamber'in beraberinde on iki kişiden baş­
ka kalmadı. Ebu Bekr ile Umer de bu kalanlar içerisinde bulunuyorlar­
dı. Bunun üzerine şu ayet nazil oldu : «Onlar bir ticaret yahut bir eylen-
ce gördükleri zaman ona yönelib dağıldılar... •
. .,, .
• ,. t.,..,. (�.;; ,. ,--�... ,.• .},, ,,,... ::.... ......
.,_.,., �.,,·,. }�''ı.�- ( . &
0� ...�..!, l.:•.,.J..>. • .}•>; j_ .>..,.� L�.)..:,,. =�l; . :. �- j_ j ��.ı j_ .>..t- ./
)3) "-, ! > - r.-,
, ,
' } . ,,. ,,,,.., ..,. ., ..,, •,- • •;,• ., ..,.�·.,,, " • ..,. .,,,,.s., • • ,,,.•,, '•.ı
• :��11.>..:tJ ��:.:.JI �;...) :J;� -;,'-,E'-1 ._,....) .·s- , :;,>.::c. J ıJ"' , •..ı• '-1 J.;,,f Ve. , JJ-4:.�
'-' J' • • u �,,,_.. u . -· -
��:; : j(.; '.1,-J�J . ı:;� �k��:ftı Ii�;;. :Jı IJ�l;,j1 :J(;; . ı:;(; ���_pı (,i ::;_1
. (;(;':Jr;-j (;Jı,J::.::1,;;ı:,,:;r4,,:,,j
39 - (864) ...:... .: : Ka'bu'bnu .Ucre (R) den:
Bir gün Abdurrahmarii'bnu Ummi'l-Hakem oturduğu yerde hutbe
irad ederken,;_ Ka'b mescide girmiş ve: Hele şu habise bakın! Allah:
•Onlar bir ticaret yahut bir eylence gördükleri zaman ona yönelib daiıl­
dılar, seni de ayakta bıraktıl�r...• buyurmuş iken o oturduğu yerden hut­
be irad ediyor! demiştir.
40 - (865) ......... : Abdullah ibn ,Umer ile Ebu Hureyre (R) tah-
dis ettiler ki onlar, Rasulullah (S) dan minberinin ağaçları üzerinde şöyle
buyururken işitmişlerdir: «Bir takım kimseler cumua (namaz) lannı terk
etmelerinden ya vaz- geçerl�r, yahut da Allah onların kalbleri üzerine
muhakkak mühürleyecek, sonra da kendileri muhakkak surette gafiller•
den olacaklardır• 18•
18. İbn Mace'nin Cabir'den rivayet ettiği � �ealdeki hadis de bu ağırlığı ifade etmekte•
dir: Cabir (R) demiştir ki : .Rasulullah (S) hutbe irad edib şöyle buyurdu : •Allah Tel•
la cumuayı size bu sene, bu ayda, bu günümde. hu makamımda kıyamete kadar farı

29. SAHtH-t MUSLİM
(13) NAMAZIN VE HUTBENİN HAFİF TUTULMASI BABI
41 - (866) ..... .. . . : Cabir ibn Sernure (R) şöyle dedi:
Ben Rasulullah (S) ile birlikte namaz kıhyor idim. Onun namazı
mutevassıt, hutbesi de mutevassıt idi (yani uzun veya kısa değil ikisi
ortası idi).
.� ;; .,, o ,- • ).-; , J 1_--; .; �
'· 0 , ! J • ; • • • _ ; J O 1/, J c •
w"J.:>... r. j .A.� w"-A-> : ';it; . �-� �lj .ı..7.�, J. � _,,A-! __,ı_1 l:,;fa?., (...)- tt
- -- . ,,, �
- '.l::;_ı �� � �I,.,,
J�, t ,._ •. 1/. .,Jı-' , .,., • , •., • ..... )•
.,
. '::., :. c--'.,·
· � � � '-?;' L _,l '-'�-) . l9 • �:,.c-- � !·ı.;. 0� �_,,� � !)l.ı:-:'. <./ h • ıt�! j
� • ,, ,} ,4"-4 } � o .,,- >}, .,,.- • .,,. .,,. .,,.
. ....a.i �:.::k:►j . ı�; .ı.i'� ı,;..;lG
. �l� 0�ı()3: .)�,J �:ı:-,) Jj
- - - � ; .,,.
42 - ( ) ......... : Cabir i_bn Semure (R) şöyle dedi i
Ben Peygamber (S) ile bidikte birçok n_amazlar kılıyor idim. Onun
namazı orta uzunlukta, hutbesi de orta uzunlukta idi.
Ebu Bekr'in rivayetinde: Zekeriyya, Simak'den isnadıyle gelmiştir.
kıldı. Binaenaleyh her kim benim hayatımda veya benden sonra adil veya zalim. bir
imamı olduğu halde cumuayı hakir görerek veya inkar ederek terk ederse Allah onun
iki yakasını bir yere getirmesin ve işinde bereket vermesin. Haberiniz olsun ki ta· tevbe
edinceye kadar o kimsenin namazı da yoktur, zekatı da yoktur, haccı da yoktur, oru­
cu da yoktur, hayrı da yoktur. Her kim de tevbe ederse Allah tevbesini kabul eder•.

30. KlTABU'L-CUMUA 29
43 - (867) . . . . . . . .. Cabiru'bnu Abdillah (R) şöyle dedi :
Rasulullah (S) hutbe yaptığı zaman gözleri kızarır sesi yükselir ve
hiddeti artardı. Hatta bir düşman ordusunun hucumundan ikaz eden, düş­
�an sabah ve akşam sizlere baskın yaptı diyen bir kimse gibi olurdu.
Şehadet parmağı ile orta parmağını birbirine yanaştırarak: «Ben, kıya­
metin şu iki parmağın yakınlığı gibi yakıh olduğu bir zamanda gönde­
rildim» der ve devam ederek :
«AMMA BA'DU. FE İNNE HAYRA'L-HADİS KİTABU'L-LAHİ VE·
HAYRU'L-HEDYİ HEDYU MUHAMMEDİN VE ŞERRU'L-UMÜRİ MUH­
DESATURA VE KULLU .BİD'ATİN DALA.LE = bundan sonra (biliniz
ki) sözün hayırlısı Allah'ın Kitabı; yolun hayırlısı da Muhammed'in yo­
ludur 19• Ve işlerin en kötüsü, (dinde) sonradan çıkarılan şeylerdir. (Din­
de sonradan çıkarılan) her bid'at bir sapıklıktır» buyururdu. Daha son­
ra: «Ben her mu'mine kendi nefsinden daha yakınımdır. Her kim mal
bırakırsa bıraktığı malı ailesine ve yakınlarına aiddir. Ve her kim borç
veya evlad . bırakırsa borcu ve çocuklarının işi ile meşgul olmak bana
aiddir» buyururdu 20.
,...., .�:: -- J---• ,.. ··.r.....,, .�� , :ı•...,.• '.ır:- r.--
..� -- ·--,,.,.• ,. .... , • :...- ( ) , ,
�(S ..b • ,J( '-1 �4:-'--'"5'1 � • ı.J.J--� '-1 ..U1- w ..u- . .l.:� 4,) � ,;,/J,;J .. . - "'
.,, ttJI ., • .,, - . ...
- •
...!. ,. ..... ....,j' .... .: -� ... ;;; t..·}. --v >ı ) ... � ... .... ,.. ,,.. , • ,.. ...,,. '·,.. .::
-->
>•,
� �. �-·�'r..,����k;. �t,: '-'J4!. �I f-:C u: ���: uli � �:; (J' f·� il.
l
. .. ,,, . 1 ... , •,, , ,.. •
• _, "• .,.,.r J} • .,, .,. • ,.. ..- ,r • ,. , ,
1 ,- ı:; • •.l'"' :.J ,ııı,
....�-:.��f ' J - ( . -.i.r' ;}.;, ...iJ ' �� > ! ı Jc '-'_,
iı
.. ( . �= C. �
..J
44 - ( ) ......... : Cabir ibn Abdillah (R) :
Peygamber (S) in cumua günkü hutbesi şöyle idi : (Evvela) Allah'a
hamd ve sena eyler daha sonra bu hamd ve senanın ardınca sesi yükse­
lerek hitab ederdi... piye yukardaki hadisin benzerini sevk�tti 21•
19. �adisin bu kısmı, (Buhari, edeb, el-hedyu's-salih) bölümünde Abdullah ibn Mes'ud'dan
da rivayet edilmiştir.
20. • •. ı-,:t.... �I_,_;I J �-ı .:y.. �_;L� J, �-H
: O Peygamber, mu'minlere öz ııefislerinden daJıa. evladır. Zevceleri de (mu'minlerin)
analarıdır...• (el-Ahzab: 6). Çünkü Peygamber mu'minlere bütün din ve dünya işlerinde
salah ve selametlerini gerektirecek şeylerden başkasını emretmez. Fakat nefis böyle
değildir. Binaenaleyh mu'minler Peygamber'i nefislerinden daha çok sevmeli, onun em­
rini her şeyden üstün ve geçerli tanımalıdır.
21. Şu hadis de vardır :
,.s:ı, ..ı.t":jj ;�-!� �.!..c. til ,.ı-1- �uıJ;-; JI .ı.� .ı.Ulı.5
•; <.S�IJI � ıJ.' i.r"
� L.I : Jlı l .ı...k.
= Ebu Humeyd Sa.idi (R) den, (şöyle demiştir) : Rasfılullah (S) bir gün öğlen ile akşam
arasında namazdan sonra (hutbeye) kalktı.' Teşehhüd etti, Allah'a ehli olduğu sözlerle
hamd ve senada bulundu, ondan sonra da «amma ba'du» dedi. (Buharı, cumua, metı
kale fi'l-hutbeti ba'de'�-sena amma ba'du).

31. 30 SAHiH-! MUSLtM
45 - ( ) . . . . . .. .. Cabir (R) dedi ki :
Rasulullah (S) halka (şöyle) hitabe yapardı: (Evvela) Allah'a 1ayık
oiduğu sözlerle hamd ve sena eyler· 22• Bundan sonra:
"MEN YEHDİHİ'L-LAHU FELA MUDİLLE LEH
VE MEN YUDLİL FELA HADİYE LEH
VE ·HAYRU'L-HADİS KİTABU'L-LAH
VE HAYRU'L-HEDYİ HEDYU MUHAMMEDİN = Allah'ın hidayet
ettiğini kimse saptıramaz, Allah'ın saptırdığına da kimse hidayet veremez.
Sözlerin en· hayırlısı Allah'ın Kitabı, . yolların en hayırlısı da Muham­
med'in yoludur...» buyururdu. Ravi bundan sonra hadisin tamamını daha
önceki (43 rakamlı) Sakafi hadisi gibi sevketti.
--------
22. Rıı»Olullah gerek cumua hutbeleri gerek askeri, siyasi, ictimai, ta'limi ve di�er herhangi
ıebeple olursa olsun yaptığı bütün hitabelerinde ooze Allah'a hamd ve sena ile başlardı.
Ekıerlya hamd ve senadan sonra şehadet kelimelerini de söylerdi. Bunu takiben amma
bcı'du faslu'l-hitabı ile mukaddimeyi bitirir, bundan sonra maksadı �lan konuşmayı yapar.:
. .

32. KlTABU'L-CUMUA 31
' . ... - ' ... ...,, ;,
• • .... • ... • ... ıı .. - :;; 'I ,. ı... 'J'.:: •..._ 1 ı,-: .. , ... .rı� .., Jt , ... ,.,..-: J'· • .
,j� i�JA : �� ;�f..,J '-:""�
ı-, �d • ��... J
�
·s �..!""��l ı.)_JM) �-�s Ü • ı.S,,,J'
,., fi • ,... - • • e • ·, ..,,
., J• .,, • " • t,... ' "', 'Jı.:: -,.,,. •J J •,... "' • ,.,
.,, J J..,. .,,ı(.,, l,:-:_ ./¾, ...
.;4.}ı':/jıı. ı.Jıj • "J,J.: w. ;...ıtk� �1 �l:..._.,Al ,:ı� '-'l�1 '-1ld r�ı1
_
)A
. •46 - (868) ........·. : İb� Abbas (R) dan, (şöyle demiştir) :
Dımad Mekke'ye geldi. O, Ezdu Şeniıe kabilesine mensub olub deli­
lere nefes ederdi. Mekke ahalisinden bazı sefihlerin: «Muhammed deli­
dir» dediklerini işitti. Şu adamcağızı görsem! Belki Allah benim elimle
ona şifa nasib eder, diyerek kalkıb görüşmeye gitti. Nihayet ona. kavuş­
tuğunda: Ya Muhammed! Ben şu cin çarpmasına nefes ederim. Allah
Teala dilediğine benim elimle şifa ihsan eder. Nefes edeyim ister misin?
dedi. Bunun üzerine Rasulullah (S) :·
İNNE'L-HAMDE Lİ-LLAH, NAHMEDUHU VE NESTEINUH,
MEN YEHDİHİ'LLAHU FEL.A MUDILLE LEH
VE MEN YUDLİL FEL.A HADİYE LEH,
VE EŞHEDU EN LA İLAHE İLLALLAHU VAHDEHU LA ŞERİKE LEH
VE ENNE MUHAMMEDEN ABDUHU VE RASÜLUH. AMMA BA'DU
diyerek söze başladı. Dımad: Aman! Bu sözlerini bana tekrar et, dedL
Rasulullah tekrar etti ve üç kere söyledi. Bunun üzerine Dımad: Kahin­
lerin sözlerini işittim, sihirbazların sözlerini dinledim, şajrlerin sözlerini
dinledim. Amma senin bu sözlerine benzer hiç bir söz işitmedim. Bu söz­
lerin, deryaların en engin yerine bile vardı (bütün dünyayı kapladı).
Ver elini seninle islam üzerine biat edeyim, dedi. Rasulullah da onunla
bey'atlaşıp: «Bu bey'at kavmin namına da_ olsun mu?» diye sordu. O da :
Kavmim adına da olsun, dedi.
Ravi şöyle dedi: Sonraları Rasulul�ah (S) bir tarafa bir seriyye
(müfreze) gönderdi. O seriyyedeki mucahidler Dımad'ın kavmine uğra�
mışlar. Seriyyenin kumandanı maiyyetindekilere: Bunlardan hiçbir şey
aldınız mı? diye sordu. İçlerinden b�ri: Ben onlardan yalın� bir mithare
(temizlik kabı) aldım, demesi üzerine kumandan: Onu sahibine geri ve­
riniz, çünkü bunlar Dimad'ın kavmidir, dedi 23•
dı. Konuşması da gayet veciz, açık ve sai:le olurdu. Ekseriya konuşmasının muhtevasını
J:(ur'an ayetleri teşkil ederdi. Rasulullah�ın hemen hemen bütün konuşmalarının giriş
kısmı hep bu tarzda hamd ve sena olduğunu gösteren yalnız Buhari'de otuz kadar ha­
dis vardır. Bu en ma'kfıl, en güzel ve en eskimez bir hitabet şeklidir. Çünkü Kur'an
ELHAMDU ile başlıyor, namaz ELHAMDU ile başlıyor. Rasulullah'ın bunca hitabeleri
de hep ELHAMDU ile başlıyor. Konuşmaya, konuşma ni'rnetini ihsan eden Allah'a hamd
ile başlamak ne kadar ma'kul, ne derece yakışan bir hitabet tarzı olduğu daha fazla
izahdan rnustağnidir.
23. Bu Dımad yahut bir kavle göre Dırnam, Sa'd'bnu Bekr oğullarından olan Dımam'dan
başkasıdır. Musedded'in Mumedindeki rivayete göre cahiliyet devrinde Ras(Uullah ile
bu zat arasında dostluk da varmış.
Sa'du'bnu Bekr oğullan ise Rasulullah·ın süt dayıları olmakla müşerref olan ka­
biledir. Süt annesi Halime es-Sa'diyye onlardandır. Bu Sa'd oğullarının iymana gelmesi
Siyer sahibi İbn İshak'ın beyanına göre hicretin 9. cu yılında Huneyn ğazveılliıden �onra
vaki olmuştur.

33. 32 SAHIH-1 MUSLlM
47 - (869) ......... : Ebu Vail şöyle dedi:
Ammar bize bir hutbe okudu. Hutbeyi hem kısa, hem de beliğ yap­
tı. (Minberden) inince kendisine: Ya Eba'l-Yakzan! Hutbeyi beliğ ve
kısa yaptın, biraz uzatsaydın, dedik. Bunun üzerine Ammar : Ben Ra­
sulullah (S) dan işittim: «Kişinin namazının uzunluğu ve hutbesinin kı­
salığı bilgi ve anlayışının alametidir. Bunun için namazı uzatın ve hut­
beyi kısaltın. Ve muhakkak ki beyandan bir kısmı sihirlidir» buyuru­
yordu, dedi.
Jc::D °[jj_;_ : 'Y� . .;J{1_ � � ::i_ 'tiJ ��i 'J./:(J.iL:})P (Av•)- fA
.... ... ... "' ,, ... ,!f ..
... ... .,,. • •
� �1;,;. �� � � ;� s'5�;;' �:ık s ır--' if' �� ii j.;,, �-if '�[;� �.;:
• _,, ,. ,,,,,, �•..- 1•
"'
.:_... ,,,,.,...,, ,. • V
��1�_,�; Jti;. �-;� ���:;:;. :;�J:{;;'{?�J..2ü,����= Jfü -�;n
� :,
.,,.
, } .,� .
}_l ,
., ......... , ..........
·,.
...
. ,
,
. -:
..
..
• (l "J_J-)J 41) � 1)4J: ,J -� - � )
., . .,,,
.,,.
.
. �; :a;: ;.1z,J6
. .
.,,. -
48 - (870) .........: Adiyyu'bnu Hatim (R) den, (şöyle demiştir):
Bir kimse Rasfılullah (S) ın yanında bir hutbe yaptı ve: Her kitn Allah'a
ve Rasfılune itaat ederse muhakkak doğru yolu bulmuştur. Ve her kim
de bu ikisine asi olursa muhakkak sapıtmıştır, dedi. Bunun üzerine Ra­
�fılullah (S): «Sen fena bir hatibsin. (Öyle. tesniye zamiri ile değil) ve
her kim Allah'a ve Rasfılune asi olursa, de» buyurdu.
Ravi İbn Numeyr: Fe gad ğaviye (=o şerre dalmıştır) dedi 24•
24. Rasulullah, sahabllerine hitabet ta'limleri de yaptınnıştır: Sa'd ibn Cubeyr tarikiyle
Ebu'd-Derda şöyle demiştir : Bir kere Pey�amber (S) kısa bir hutbe yaptı, sonr� : Ya
Eba Bekri Kalk bir hutbe de sen söyle! buyurdu. Ebu Bekr de kalktı ve Rasftlullah'm
hutbesinden kısa bir hutbe söyledi. Sonra Rasfilullah Umere : Ya Umer! Bir hutbe de
sen söyle buyurdu. Umer de Ebu Bekrden kısa bir nutuk söyledi. Ras'lllullah ba§kala­
rma da bu suretle emredib nutuklar söyleterek en sonra : YA İbne Ummi Abd! Şimdi sen
söyle buyurunca, İbn Mes'ud hemen ayağa kal.kıh Cenab Hakka hamdu sena ettikten
sonra:
Ey nas! Allah Teali Rabbımızdır. İslam elini aziz dinimizdir. (Eliyle Peygamber'i
ipret ederek:) Şu yüksek zat da Peygamberjmi:zdir. Allah'ın ve Rasulullah'm bizim için

34. KlTABU'L-CUMUA 33
"' ' .,, • • ... ., ,,, ,,.., • .,,.,,,,, 1,...,,.,. .,, ,, .,,.,,. .
,._;.� �:;,J:��:'.,l�ıi:, 0��-�-:l� �, �;ır;:;��:,l,ı-j;.: 4-& J;. "--:::�'!,
- - -
. ��ı:�-ı�;&j , J}ıJ;Uc��t�ı d
49 - (871) ...... ,.. Ya'la ibn Umeyye (R) Peygamber (S) in min­
ber üzerinde «VE NADEV: YA MALİK! : Çağırıştılar : Ey Malik!..» (ez­
Zuhruf: 77) ayetini okurken işitmiştir 25•
beğenib seçtiği her haberi biz de beğendik, razı olduk, demiş ve es-sela.mu aleykum
dua cümlesi ile hazır olanları selamlıyarak nutkuna nihayet vermiştir. Bunun üzerine
Rasulullah: «İbnu Urnmi Abd, isabet etmiştir; İbnu Ummi Abd doğru söylemiştir» bu­
yurmuştur (İbn Mes'ud'un hal tercemesD.
25. Bu sözl�ri ihtiva eden ayet grubu mu'min kullarla mu'min olmayanların ahiretteki du­
rumlarını tasvir etmektedir. •Malik» cehennem mu.hafızının adıdır. İbn Mes'ud bu ke­
limeyi. •kô.f• ın hazfıyle ve terhim ile •ı,ıi Mcili• okumuştur. •lam-ın ötüresiyle «ya
Mıilu• de bir kıraattır. Bu ayet grubu meal� şöyledir :
•Ey benim ıiyetlerime iyman edib de musliman olan kullarım, bu• giin tize hiçbir
korku yoktur. Siz mahzün da olmıyacaksınız. Surur ve ikrama miistağrak olduğunuz
halde !iz de zevcelerinizle girin cennete. Onla-r altım tepsiler ve destilerle tavaf (ve
ziyaret) edileceklerdi?'. Canlarının isfrueceği, gözlerin hoşlanacağı ne var3a hep!i orad.a­
dı-r ve siz içinde ebedi kalacak olanlarsınıt, işte bu, sizin yapageldiğiniz iı,i amellerini.21
sayesinde miTascı kılındığınız cennettir. Buruda sizin için birçok meı,valar vaTdı-r. On­
lardan yiyeceksiniz.
Şüphe yok ki (iyman etmiyen) mucrimler, cehennem azabında ebedı kalıcıdırlar.
(Bu azab) onlardan hafifletilmiyecek. Onlar bunun içinde ümitsizlikle susacak olanla-ı:­
dır. Biz onlara zulmetmedik. Fakat onlar kendileri zalim idiler. (Onlar cehennem mu­
hafızlarına :)
- Ey Malik, Rabbın işimizi bitirsin artık, diye çağınşırlar. O da:
- Siz muhcı1ckak bekliyeceksiniz, der. Andolsun biz size Hakkı getirdik. Fakat
çoğunuz hakkı çirkin görenlerdi'liiz. Yoksa onlar işi sağlam mı tutmuşlar? lşte biz de
hakikaten sağl�m tutanlarız. Y-;hut biz onl�nn içlerinde gizlediklerini ve a-ralanndaki
fısıltılarını işitmiyor mu sanıyorlar? Hayır. (işitiyoruz). Onların. 11anında bizim elçile­
rimiz de var, vazıyorlar• (ez-Zuhruf: 68-80).
F: 3

35. SAH!H-t MUSLtM
.
50 - (872) ......... : Abdurrahman kızı Amre'nin bir kız kardeşi
.(R) şöyle demiştir : Kaf ve'l-Kur'ani'l-Mecid suresini cumua günü bizzat
Rasô.lullah (S) ın ağzından ezberledim. Rasulullah-·b:u sureyi her cumua
günü minber üzerinde okuyordu.
( ) .....••.•. : Abdurrahman kızı Amre'nin kız kardeşi, Amı;e'den
. büyük idi. Bu seneddeki raviler de yine bu k-adından yukarda�i Süley•
man ibn Bilal hadisinin benzerini rivayet ettiler.
51 - (873) . .. ....... : Harisetu'bnu'n-Nu'man'ın kızı (Um.mu Hişam)
şöyle dedi: Ben �af Suresini başkasından değil, sırf Rasulullah (S) ın
ağzından ezberlemişimdir. Her cumua bununla hutbe yapardı. Ve ilave
ederek : Bizim tandırımızla Rasulullah'ın tandırı a:yni idi, dedi 26•
52 - ( ) ......... Harisetu'briu'n-Nu'man'ın kızı Ummu Hişam
(R) şöyle dedi: Bizim tandırımızla Rasulullah (S) ın tandırı muhakkak
bir idi. İki sene yahut bir sene ile senenin bir kısmı kadar süre içinde
Kaf ve'l-Kur'ani'l-Mec�d suresini başkasindan değil,. sırf Rasulullah (S)
ın dilinden almışımdır. Her cumua günü halka hutbe yaptığı zaman min­
ber üz�rinde bu sureyi okurdu.
26. Bu ta'bir kendisinin yüksek ezberleme kabiliyetine, Peygamber'in hallerini gayet iyi
bilmesine ve ona menzilinde yakınlığına işarettir.

36. KlTABU'L-CUMUA
/ .
• > • ı,. .,JI- ,..... � ., . •.. > • ,. ......,...... >' I.'•".. .... >• l ...
..
� I • �- ( )
�- ..:..�): u � �....:) �r, � 0...,..,j'- � � J� �J.>- • f:6:,- il.�,...,)ilJ ...
,. ,. .
,,,,"'.,,�:,_
:: .,ııı,,.,,,... ,,,r., •'� >�•' .. ,,,.,,.,• ., ,.,......... .... . ,
- . •.J� � ...t. ½�JJ � •;.r.uld ........�.. �./
..:' �•� _,�, ı.J J..,• W:
53 -- (874) ·.......'.. : Umaretu'bnu Rueybe (R) den : .
Kendisi Irak valisi Bişru'bnu Mervan'ın minber üzerinde ellerini kal-
, .
dırmış olarak dua ettiğini görünce : Allah şu·••jki eli ·çirkinleştirsin. Val-
lnhi ben Rasiilullah (S) ı dua ederken gördüm. Şukadarcıktan fazla elle­
rini kaldırmıyordu, demiş ve söylerken şehadet parmağı ile ölçüsünü
göstermiştir zr.
( ) ·.......... : Husaynu'bnu Abqirrahman dedi ki :
Bişru'bnu Mervan'ı cumua günü ellerini kaldırırken gördüm._ Bunun
üzerine Umaretu'bnu Rueybe şöyle dedi, diyerek yukardaki hadis tar­
zında rivayet etti.
. .
0; 'J;i ;;�, �)J�i, �l�� u� �f�j�I �).�;, �;� J ::i �--;l;}jp (....
� , � . . 1
. �E)ı ri:/J. ��J[;-Lf: ���ı,;, j_;
.... .,... ,,,,_
(14) İMAM HUTBE Ol{URKEN TAHİYYETU'L-MESCİD KILMA BABI
. -54- (875) ......... : Cabir ibn Abdillah (R)' şöyle dedi :
Peygamber (S) cumua günü hutbe irad ederken biri mescide çıka­
geldi. Peygamber ona: «Ya fulan! Sen namaz kıldın mı?» diye sordu.
O da: Hayır, dedi. Bunun üzerine: «Kalk da namaz kıh buyurdu.
( ) ......... : Buradaki ravi de Cabir>
den, o da Peygamber'den üst
tarafda Hammad'ın dediği gibi söylemiş, iki rek'atı zikretmemiştir.
27. İşte bu hadise istinaden 1mam Malik - bir rivayete göre - dua esnasında ellerini kal­
dırmanın mekruh olduğuna kail olmuştur. Diğer alimler ise herhangi duada elleri kıl­
dırmak caizdir, derler. Cumhürun bu görüşünü te'yid olmak üzere istiska hadisinde
olduğu gibi Rasulullnhın hazan. koltuk altları görti.nünceyc kndar·' ellerini kadırdıluiı
· hatırlamalıdır...

37. 36 SAH!H-t MUSlJM
55 -. ( ) ......... : Cabir ibn Abdillah (R) şöyle diyordu:
Cumua günü RasuJl!llah (S) hutbe irad ederken mescide bir kimse
girdi. Rasfılullah .ona-: «Namaz kıldın mı?» diye sordu. O: Hayır, dedi.
Rasulullah: «Kalk ve iki rek'at namaz kıl» buyurdu. Ravilerden Kutey­
be'nin rivayetinde de: «İki rek'at namaz kıh şeklindedir.
r.......• ' -t-- ı,··� r...� ... r ,.·,...1�
·, ,. ,.• ' •-... ,... '• ,..,...' •
�P." . � j:,J � ;.�..b- : t ) � ,.,- . f� � J.�J � ) j_ .).,J. (,f.»J (._..) - o
,;!r
,J$0:;�),� :J):�'����6:'��l;-��J>;i�;�·,,6��1
-
:« {j ı> jra. '}: J� � Y�::
..
� � » 'JJın. �b��, �41 �Y-
56 - ( ) .; ....... : Amru'bnu Dinar haber verdi ki:
· Kendisi Cabiru'bnu Abdillah'ı şöyle derken işitmiştir : Cumua gunu
Peygamber {S) minber üzerinde hutbe yaparken bir kimse geldi. Rasfılul­
lah ona: «İki rek'at kıldın mı?» diye sordu. O zat: Hayır, deyince Ra­
sulullah : «Kıl!» buyurdu.
-
57 - ( ) ......... : Amr şöyle dedi: Cabir ibn Abdillah'�an işittim
ki Peygamber (S) hut?e irad edib şöyle buyurmuştur: «Herhangi biri­
niz imam· (minbere) çıkmış ik�n mescide gelecek olursa i�i rek'at na-
maz kılsın»: ·
58 - ( ) ......... : Cabir (R) şöyle demiştir:

38. KlTABU1
L-CUMUA 37
Bir cumua gu_nu (mescide) Suleyk el-Ğatafani geldi. Rasulullah (S)
da minber üzerine oturmuş halde idi. Derken Suleyk namaz kılmadan
oturuverdi. Bunun üzerine Peygamber ona: «İki rek'at namaz kıldın mı?•
diye sordu. O: Hayır, de_di. Rasulullah: «Kalk o iki rek'atı kıl» buyurdu.
59 - ( ) : Cabir ibn Abdillah (R) şöyle dedi:
Bir cumua günü Rasfılullah (S) hutbe irad ederken (mescide) Su­
leyk el-Ğatafani geldi ve· namaz kılmadan oturdu� Bunun üzerine .Ras1ilul­
lah ona: «Ya Suleyk! Kalk da _iki rek'at namaz kıl. Lakin bu iki rek'atı
hafif tut» buyurduktan sonra cemaate dönüb : «Herhangi biriniz imAm
hutbede iken mescide gelecek olursa iki rek'at namaz kılsın. �u iki rek'at
namazı da hafif tutsun• buyurmuştur 28•
28. Bu namaza tahiyyetıı'l-mescid denilir, iki rek'atdan az olmaz. Bu namaz, tavaf niyetiyle
Mescid Harama dahil olan, mescide girerken imamı farzda bulan, cumua günil hatlb
minbere çıktıktan sonra mescide giren kimseler hakkında. değildir. Bazı zahir ebll, na­
maz caiz olan vakıtlarda mescide giren her muslimana iki rek'atın farz olduluna kail
olmuşlarsa da. diğer muctehidlerden hiçbiri hatta zahiri olan İbn Hazın bile tahlyyetu'l•.
mescidin vacib olmadığını tasrih eylemiştir. Bu babdaki Peygamber emirleri menddb•
luk ve mustehablığa hamledilir. Bunun böyle olduğuna pek çok delillerden blrl:
c l•� J' JA .
üzerimde baş�a namaz var mı?• sualine:
« t�i jl "Jı � = hayır,
ıeğer·. ki gönüllü olarak kılasın� buyurulmuş · olmasıdır.
İmam minberde iken tahiyyetu'l-mescid kılmanın caiz hatta mustehab olduluna
kail olan Şafii, Ahmed ibn Hanbel, Ishak ibn Rffiıuye ve diğer muhaddis faldhlerln
dayandıkları delillerden biri bu -hadisdir. Bu imamlara göre mescide giren• kimıenln
- velev imamı hutbede bulsun - bu iki rek'atı kılmadan oturması mekruh olub, bu
iki re,l(atı hutbeyi dinleyebilmek için hafifce kılması da mustehabdır. Eb'Q · Hantfe, Ml­
lik, Leys bin Sa'd, Sevri ·ne sahabe ve tabiilerden birçok zevat da bilakis hutbe esna­
sında namaz kılınmıyacağına ka.ildirler. Huccetleri in.satın yani imamı dinlemenin w­
cuben emredilmiş olmasıdır. Kufe fakihleri bunu Suleykın zatına mahsus bir vlkıa te•
lakki edib umuma şumulu olmadığını ileri sürerler ve : Rastilullah'ın ona o sırada na•
rnaz kıldırması perişan halini görüb de kendisine elbise tasadduk eden bulunur diye ldl.
Bahusus Suleyk namazı bitirinceye kadar sükut buyurulduğu da Enes'den rivAyet olu­
nuyor, derler. Öte!dler ise: Aslolan hükmün umumiyetidir.. Tasadduk olunsun makıa­
dıyle namaz kıldırılmış olması da tahiyyetu'l-mescidin o sırada cevazına mlnl' dtlll4Jr,
derler. İki tarafın biribirine. karşı adeta· cidal rengini alan başka istidlalleri de vardır.

39. 38 SAH!H-1 Mt,SLlM
�I J �• .:-:� -� (o)
' .
60 - (876) .. .. ... .. : Ebu Rafi'. (R) şöyle dedi :
Peygamber (S) in yanına vardım. O hutbe irad ediyordu. Ben : Ya
Rasulallah! Yabancı bir _kimse.. Gelmiş, dininden sorar. Dininin ne oldu-.
ğunu bilmez, dedim. Bunun üzerine Rasulullah hutbesini terk ederek,
benden tarafa yöneldi ve nihayet benim yAnıma ulaştı. Hemen kendisine
bir. kürsiyy getirildi ki bunun ayaklarının demirden olduğunu zannede­
r�m. Rasulullah onun üzerine oturdu ve Allah'ın k�ndisine öğretmiş ol­
duğu bilgilerden bana da öğretmeğe başladı. Sonra. tekrar hutbesine
gidib devam ederek onu sonuna kadar tamamladı�-
;.), i>ı-,ı J i� � "='� (,,) :
"'j:J· ,,,. t • ... ... , ,,. ! ' ... • • ... .,
1 l � · • • ı ..... �V • ,,,,..... , ,,,, � ,,. ....
}.1 J. ,,. ,,,,, • ,,,, ,,,,, • ..... . ..... � , 1 '"'
:..4-t � '4f: ı.,;,:�h�J il J�'"'D uf).J-� �ı:,, cll:'I �. u�, � ö)_,./' �.
.... ,, . ,.; . ,,,,. .... ,,,- .
.��µ'��-��i):��J.,�j�=?Jı:;]_;_;JJlli
29. •Bu hutbenin cumua -hutbesinden gayri' herhangi bir emir hutbesi olması muhtemil­
dir. Bunun için bu uzun öğretme fasılası ile hutbeyi kesmiş olabilir. Keza bu,nun bir
cumua hutbesi olması ve öğretimi yaptıkdan sonra yeniden başlamış olması da ntuh­
temilclir. Yahut· belki de · arada çok uzun bir fasıla· yapmamıştır. Yahut da Rasulul­
-lah'ın bu yabancı, ğarib kişiye söylediği sözler belki de hutbe ile alakalı idi de o se­
·bepten hut�nin devamı gibi olmuş· olabilir. Bu halde hutbe esnasında yürümek zarar
vermez> (Nevevi).
Heme hal ise hakkı öğrenib, ·öğretmek İslam'ın en öride gelen bir hedefidir. Bunu
her fırsatda tatbik edib gerçekleştirmek, ulu Peygamber'in daima tan.ıdığımız bir tutumu
ve sünnetidir (Mütercim).

40. KlTABU'L-CUMUA 39
(16) Cl1MUA NAMAZINDA OKUNAN SÜRELER BA.BI
61 - (877) ......... : İbnu Ebi Rafi' şöyle dedi :
(Muaviye'nin Medine valisi olan) Mervan, Ebu Hureyre_'yi Medine
üzerine halef ta'.yin edip Mekke'ye gitti. Bu sebeble cumua namctzını bize
Ebu Hureyre kıldırdı. Ebu Hureyre (birinci rek'atda) Cumua Suresini
okuduktan sonra ikinci rek'atda: İza caeke'l-munafikiın suresini okudu.
Namazdan ayrılırken ben Ebfı I:Iureyre'ye eriştim ve kendisine: Sen bu
gün Aliyyu'bnu Ebi Tlılib'in Kufe'de okumak adetinde olduğu iki sureyi
f
okudun dedim. Bunun üzerine Ebu Hiıreyre: Ben Rasulupah (S) dan
cumua günü bunları okurken işittim, dedi.
( ) ......... : Burada da Abdullah ibn Ebi Rafi': Mervan, Ebu Hu­
reyre'yi halef ta'yin etti diyerek, geçen hadisin benzerini rivay�t etmiş­
tir. Ancak buradaki Hatim'in rivayetinde: Ebu Hureyre birinci secdede
(yani rek'atda) Curnua Suresini ikincisinde de İza caeke'l-munaf.ikun
suresini okudu tarzındadır.
Abdulaziz rivay�ti ise yukardaki Süleyman ibn Bilal hadisi gibidir.
J� • .f.J� ::ı�:;, • �:WlJ ��'"'':; �...-;., �Z�� l:?i.? (A�A)-,t
--., , . �· ..,,. : .. ·, -
�r:.�-,,Jy_ı.,�§: � �;, �-:�:;, .)__ii0
(jı§. µ�---��ı;.l_:; �;..G:,;�: �
... ,,, _,. .,,,, .,,,, ,.. .,,,,.
_, •
.,..,. .. _,,_, •
, • . •_,, •
,
• 1
� •_, ..ü,11� ·:l, ı't } .,,. --; İ/ .,.1- _, • • f • l .,. .,,. •
r ci••t' �••� ����� �' ._;ı_ � �- UJ-') vC :.ı� � �-� �.H...:J ı;ı-, ;-:?-1/.
' .,. .,,,,._. ,. .,·.,t , ..... ı • .,. -
. �:;J�I ��� ::JL·ı �J, Jc'I ��
. -}.fi:.Jı� �i f:;
ij:' ;-�ı.:,_c';.�' ';..::�ı.:, �I �I il;: J�
ı.•y·ıı-: ,__ ....,•ı. �,}-·--�,,,. . ,., � ...-:...,,; ,'(--;;;;... .,._.,.. !,•..,. ,.:.._ (- )
:;l;.....,j. -Lr:,'f"
_,:..,:..I !i.-:...!t-'İ. (:�.ı..! ı:.r- .,_; J'-.,: w"�> • f:ı:.-j_ '--��:; oviPJ ., ···
62 - (878) ......... : N1:1'manu'bnu Beşir (R) şöyle dedi:
Rasulullah· (S) iki bayram (namazın da ve cumuada Sebbihi'sme
Rabbike'I-a'la · ile Hel etake hadisu'l-ğaşiyc surelerini okur idi.

41. 40 .. SAH!H-! MUSL!M
Ravi: Bayram ile cumua ·bir günde birleştikleri zaman Rasulullah her
iki namazda da yine ayni sureleri okurdu, _ dedi.
( ) ...�..... : Buradaki raviler de İbrahim ibn Muhammed ibni'l­
Munteşir'den. bu isnad ile ayni hadisi ri':'ayet ettiler.
1
l. .,J, • ; ; • ; ,.. t ; e ; :: �O; J, , • �
_, D ' r_," ; > � J e <' •
41) ....� -·�' .l....-.. j ; .•� -·� .....:.L..� � � Aıi- c..:J.._.::ı,- • ...;dl ., ,..-c I • �;hJ (...) - "'t
.,, ,, ... u ,ıl ..,,,,, - • ..., u ... . .. ,,,,, ...,' �
__,.,.
•,,;.. l- ,t , ,,,. ı .. • ,,,. c; ı ,,,,l. ,,,. ,,,. • . r.� - ... ,• ) �" -- ,,,. � ,,,. -- !. .,,. •
� � �_r) :} t.<.r <5: :ıJ -?, ! �U �t..a:l JlU"'�; U:., :.ıc..aJ ._.:.) : J; � �f-f' �,-
- _,,,,, ,,,,.... - . . . . ,.
,,,. __ , t ..........
� .. -.,. •
t
-.ıı... ( ' .., . JI�· ......,ı,ı ...... ,. ı , ..,, 'I ...,
. .:.ıv u•: .;4� � : w � ;-� !JJ- '->.J':', �•...J�
63 -. ( ) ......... : Ubeydullahi'bnu Abdillah şöyle dedi:
Dahhaku'bnu Kays, Nu'manu'bnu Beşir'e· maktub yazıb on·a : Ra­
sulullah (S) cumua ·günü Cumua· Suresinden başka hangi sureleri oku­
du? diye sordu. O da : Hel etakeyi okurdu, diye cevab yerdi.
;J., r'
.r. J f� t., ":"� (,v)
. .. ' <- t
J J1,��,�Ç.a�:; 2,l:;L_::; ��� ��. � LJ. � �.. .!. l:}jg (Av,)� "f
.,,,. • .,,,. • ıı- .,,,, •
' ::i,.�:,.',,.i
--
�� � � f,ı � � ...�Jı _.; ,;;� � �� �.; '·�� p·> �' ��
.J• .,,,. V ✓-.. ..:, � ıı..ı .• ,,,,,, • U • .,,,. • .,,,. ...,,,. u· .,,,. ,,, ,,, .,,,, ,,, .,,,,
.,,,. .,,,. ,,. -' .,,,, -
. . .. � � �, ,, ..
....
, , J, "" , •.,. - .. .
,� �'6� �:JI �j . )� 0�� �G)'I JJJAJ , ;..� j_� fi :�=�fJr:,._
" ·
-
-
- - . , ' .�_iti,��µ,i:;;. '�'�:i:.�
(17) CUMU� GÜNÜNDE OKUNAN SÜRELER BABI
64 - (879) ......... : İbn Abbas (R) dan, (şöyle demiştir) :
Peygamber (S) cumua günü sab�h namaz (ımn ilk rek'at) ında Elif
lam mim tenzili yani es-Secde Suresini ve (ikinci rek'atında da) Hel eta
ale'l-insani hinu'n ·mine'd-dehri Suresini okurdu. Ve yine Peygamber (S)
cumtia namazında Cumua _Suresi ile Munafikun Suresini okurdu.
( ) .... . .... : Buradaki iki tarik rav.ileri de· Sufyan'dan bu isnad ile
geçen hadisin aynını rivayet ettiler.

42. KlTABU'L•CUMUA 41
( )· .. ....... : Burada da Şu'be, Muhavvelu'bnu Raşid'den bu isnad
ile her iki namazda da her iki sureyi okuduğunu, Sufyan'ın dediği gibi
aynen rivayet etti._
:; , '
r-
�]j i�:� , �r;�0c �e:D (;}� . 4j? �
1
;;(; (rN (M:) -"O
•.,,.,,.• .,,..; ..... . �... •.,,. -:? , ;ı:;ı;
-�� � .,,. .....,,...... ..,. ı.....
•{;, ,... �" .,.
: �-� iJ� , ;'�Al1 � 1.),_ v �; � � � � , ö1
...,A �-1 ,y , �:r , �►.J' f,:�
J ... -
·
· J,JAJ,JJ.f r'
66 - ( ) Ebu Hureyre (R) den, (şöyle demiştir) : ·
Peygamber (S) cumua günü sabah namazının birinci ·rek'atında Elif
Lam Mim Tenzili ikinci rek'atında da Hel eta ale'l-insani hinun min ed­
dehri lem yekun şey'en ınezkôran surelerini okurdu.
67 - (881)
;Jı ;ı, ;�, _l ('")
. . .
Ebu Hureyre. (R) şöyle d·edi:
Rasulullah (S): «Herhangi b;riniz cumuayı (yani farzını) kıldığı za­
man ondan ·sonra dört rek'at daha kılsın> buyurdu.
30. Bu iki sftrenin curnua günleri sabah namazına· tahsis buyurulrnasındaki incelik beliti•
de bu surelerde Adem Aleyhisselamın hılkati ile kıyamet bahislerini müşteınil olına-
larıdır.
Kufe alimleri herhangi sureyi veya ayeti herhangi vakıt namazına tahsis etmek,
mesela Secde sıi'resi ile Hel etayı her ·curnua günü - sanki vacib yahut başkasını oku­
mak mekruhmuş gibi..:_ okumak m�knlhtur, Lakin arasıra başka siıreler de okumak
.•
şartıyle bu iki sureyi Rasfıl'un fiiline ittiba olsun diye cumua günleri tebernlken oku-
makda kerahat yoktur, derler.

43. 42 SAH1H-İ MUSlJM
' .
• , ,. • J• !. J•--(-:.-
,
,
..,. ) .:J:; ..,.,.,. ::,
• .,,. ')• ;,,,,
.,,
,., ı.
·v" �);)l '-' � .).�,:.,
"'
..l> = �i ! � •
1 J.ı�J '---:�!. ıJ <.1 � .J'.ı l,:;.,Z?J (.:.)-=- '.-A
- . .,: . ..,
,.
. • i .f, -: ,.,.n •1 .,,•,. • >.•
"'
.,, : .üık !, J I J .,, J,. .,,
; J,. I• ,..,.·• , ) ı • .,, t • ,. , •--}
«· �; -l'..a.' �....� � l;ı"° ;)! » � � ur; . : i � •.ı...ı,. � u�' ��' �
,·�;·:.iıj J�J�-ı�:-� J� �}; (�� J�: �);l::;, J�: --��IJJ J/;.;;J)
- - - - . - - - . - • • « �.;; ,;10.�j
68 - ( ) ......... ·: Ebu Hureyre (R) şöyle dedi :
Rasulullah (S) ·'?uyurdu ki: «Cumuadan sonra namaz kıldığımzda
dört rek'at kılınız».
(Ravi Amr kendi rivayetinde şunu ziyade etti : İbnu İdris dedi ki :'
Suheyl dedi ki) «Eğer herhangi bir şey seni acele ettirirse o takdirde
mescidde iki rek'at kıl, yerine döndüğün zaman ise iki rek'at daha kıl>.
,,.
;
. . ,.y } i ,. 1�.
.J. ,. r......:;; ,.,. .J ,. ( ..
,." .. • .. ,. • ,. • ,. ,. :.
-: 'i -
_
. ";:"�..J .J'.j--'!.J J..J•' w.).>J e.. . ../_-:>: :..i J.> •
�
.;>-
'-'. J'?�j &
,kJ (...) - °'
4iıll"- l,"l ,-, .. J(_..
Jf- .......,,, '•.. ı. ,.. .,.,_ ... (!,ı/ ....,•J. ... ., l"""".f_.-,.",.
�� '-'rJ � : i : •..t
•..J• �- us:. ' �:; 0ı:.
' �='- 0" ır.}� · vl:i....
us: C::�J �..b
1
F,
- . �... . •;.. . .. -�
F
'.-- t/' ..
. «. �)) j;. �-����j. (( l.J_� �:lı �:�� I..� :i:a!. .! �t) � D·
69 - ( ) .......... : Ebu Hureyre (R) dedi ki :
··
Rasulullah (S) şöyle buyurdu: «��zden her kim cumuadan s_onra na­
maz kılacaksa dört rek'at kılsın». Ravilerden Cerir'in rivayetinde «s{zden»
sözü yoktur. ··
ı,.�,(,:$ .. , , .:;, ... ....•s. ..( .,.}•}il ;..
} , ... ...
, • ... --ı.:.,.. ( )
. �-��i :.,
"'
�J e.. ; � �.1':;.. : ':/; • �) '-'. ��., '-€-� '-'. � V.JPJ MY -v.
. • , • � , ., ,,,,.. ,�, ' r. ,, ., r�..-ı!
. --�� � �{�_:. J.;::; :;;4i, �;ıı J:» l�l, �'({' .ı.; � �I ;½; � ,�li if. � l:.ı,.
:'.b.
.
,.. .
' .. ,, .. .,, ,.
.._.u. >-:• .. -�� .. ,,.t ,. .,, •V. -ıı- �•
. �;)t.��� ıJ.,-; vt) . vu (
· 70 .- (882) ......... ·: Nafi'den (şöyle demiştir)':·
Al?dullah (ibnu Umer R) cumuayı kıldığı zaman gider ve evinde .iki
rek'at daha namaz kılardı. Sonra da:· Rasulullah (S) .böyle yapar idi,
derdi.
71 - ( ·) ......... :· Nafi'den (şöyle demiştir) : ·
Abdull�h ibn Umer, Rasulullah (S) ın. nafile namazlarını tavsif etti

44. KİTABU'L-CUMUA 43
1
de şöyle dedi: Rasfılullah (S) c�ua namazından sonra evine dönünceye
kadar namaz kılmazdı. ·Muteakiben evinde iki rek'at kılardı.
Ravi Yahya : Malik:in huzurunda «fe yusalli (= muteakiben kılar­
dı)» sözünü okuduğumu• z�nnediyorum, yahut da yakinen biliyorum,
dedi.
�,-,r.��-- .,....., ...,, ....!>•- ... ,.,.�.,.... :;--•' ,,. /,ı,,r. .
��4- w..:,..: �Aj uli •J:' �IJ �.r'" � �jJ .._�·cJ. �:.J""'�·.,: v� (...) - VT
ti' ,,
• ,
.�:��;��ı�j������,�t��:�,:;·, ���{,�i�j'w� /!�C�i;_.i:��::;,
, � -t, , . .
. .
72 -. { · ) ......... : Salim, babası Abdullah ibn Umer'den (şöyle de-
m�ştir) : Peygamber (S) cumuadan sonra iki rek'at namaz kılardı.
'• .
73 - (883) · ....... . . : İbn Cureyc -şöyle· dedi :
Bana :Aµıru'bnu Ata ibn Ehi Huvar':naber verdLki: Kendisırii Nafi
ibn Cubeyr, «Nemir'in kız kardeşinin oğlu» demekle ma'ruf olan·_Saibu'­
bnu Yezid'e (Allah ikisinden de razıy olsun). yollamış ve _Saib'den namaz
kılarlcen Muaviye;nin kendisinde göı:düğü bir şeyin mahiyetini·. soruyor­
du? Saib şöyle dedi: Evet, maksuresi içind� Muaviye ile birlikte cumua
namazım kıldım. İ��m sel�m ver
i
nce olc,uğuın yerde hemen ayaga kal­
kıh sünnet'.nainazi kılmağa başladım. · (Muaviye) içeriye girince,bana
iletib şÔyle _dedi: Bir daha böyle -3/apmıyasın. Cumuayı �ıldrktan sonra
konuşmadıkca yahut paşka tarafa·gıtmedikce ona başka bir nam�z ulama.

45. 44 SAHIH-1 MUSL!M
Çünkü Rasfılullah (S) kon�şmadan yahut yer değiştirmeden hiçbir na­
mazı �iğerine ulamamak için bize emretmiştir 31•
( ) ......... : Buradaki raviler de yine yukardaki isimlerden ayni
hadisi rivayet ettiler. Ancak r�vi: Selam verince olduğum· yerde ayağa
kalktım, demiş, «imam»ı zikretmemiştir.
31. Curnuadan· sonraki nafile hakkında fakihler üç taifeye ayrılmıştır:
a. Birinci taifeye göre cumuadan selam verince iki rek'at sürme.ti kılmak için
eve dönmelidir. Umer, imranu'bnu Husayn ve İmam Nehai'nin mezhebi budur. !marn
Malik evine dönmek vazifesini yalnız imama yükler. Cemaat sünneti mescidde. kılabilir;
der.
b.· İkinci taifeye göre cumua farzından sonra evvela iki, sonra dört rek'at kılın­
malıdır. Bu, Ali, İbn Umer, Ebu Muse'l-Efari'den rivayet edilmiş olub Ata, Sevri ve
Ebu Yusuf'un kavlidir. Ancak Ebu Yüsuf dört rek'atın evvel kılınmasını mustehab
görür. İmam Şafii ise cumuadan sonra tatavvu namazı nekadar çok kılınırsa hoşuma
gider demiştir.
· c. Üçüncü taifeye gelince; ar�da selam verilmeksizin dört rek'at kılınır, diyorlar.
Bu, İbn Mes'fıd'dan rivayet edilmiş olub Alkame ve Nehai de buna kaildirler. Ebu
Hanife ile İshaku'bnu Rahuye de _bu görüştedirler.

46. 8 - KİTABU SALATİ'L-İYDEYN
(İki bayram namazı kitabı)
1 - (884) ..... .... : İbn Abbas (R) şöyle dedi :
Allah'ın Peygamber'i (S) ile Ebu Bekr, Umer ve Usman ile birlikte
fıtır (bayramı) namazında hazır bulundum. Bunların hepsi de namazı
hutbeden evvel kıldırır sonra da hutbeyi okurdu. Allah'ın Peygamber'i
(S) hutbeden sonra (minberden) aşağıya indi (cemaat dağılmadan bil..
..
hassa kadınlar çekilmeden erkeklerin çıkmama�sı için) eliyle oturun diye

47. 46 SAHIH-t MUSIJM
işaret edib erkekleri oturturkenki hali şu anda dah� gözümün önün<:i,edir.
Sonra erkeklerin saflarını yara . yara kadınların safflarına ·kadar ·gitti.
Bilal de beraberinde idi. Peyga�ber:. «Ey Peygamber! Mu'min kadınlar:
- Allah'a hiçbir şeyi eş, tutmamaları, hı:rsızlık yapmamaları,. zina etme­
meleri, evladlarını öldürmemeleri, eU�ri ile ay�kları arasınd�n bir iftira
diizüb getirmemeleri, herhangi bir, •iyilik hususunda sana asi olmamaları
şartıyle·- sana bey'atlaşmaya geldikleri zaman bey'atlarını kabul et.
Onlar için mağfiret isteği ver. Çünkü Allah çok mağfiret edici, çok rah­
met eyleyicidir,. (Mumtahıne: 12) ayetini.okuyub bitirdi. Ayetin oku-
masını bitirdikten sonra :
·
- Sizler bu biat (türkcede bey'at) üzere sabit misiniz? diye sordu.
İçlerinden ·.kim olduğu ravice bilinmiyen yalnız bir kadın (ki kadınlar
içinde ondan başkası.Peygamber'e cevab vermedi) :
- Evet, ya Rasulallah! dedi. Rasfılullah:
- Madem ki öyledir sadaka verin, buyurdu. Bilal elbisesini yayıb : ·
- Babam, anam ·size feda olsun! Haydi gelin· atın,. dedi. Onlar da
halkalarını, yüzüklerini Bilal'in elbisesi içine atmaya başladılar.
2 - ( ) İbn Abbas (R) şöyle der:
Rasulullah (S) üzerine şehadet ederim ki o namazı hutbeden önce
kıldı. Sonra hutbe okudu. Muteakiben kadınlara işittiremediğini düşünüb
onların yanına geldi. Onları tezkir etti, onlara öğüt verdi ve sadaka ver­
melerini emretti. Bilal da elbisesini açmış, vermelerini işaret etmekte
idi. Kadın (taifesi) yüzük, halka (ve kıymetli her) şeyi atmaya başladı.
( ) ......... : Buradaki iki tarik ravileri de Eyyfıb'd:an, bu isnad ile
ayni hadisi rivayet ettiler.

48. K!TABU SALATl'L-!YDEYN
... . .. .
47
�>,, 2,üı,',,
•.,,,. •.J --- .J
· ! ($.,;j�(Sl:J� l�Y-4;�:�ıuıJt:�,S'v, ..ey,J; �, = ıü:.ı �
.... � . _,,. ...., j
....
3 - (885) ..........
,... ., ,. • .,. ... ,, ... ,., ,, ,... ili
!�l �):.cC'1 � �.,. ril�� �j�l
: Cabir İbn Abdillah (R) şöyle diyordu:
Fıtır (bayramı) günü �eygamber (S) ·ayağa kalkıo namaz kıldırdı.
Şöyle ki: Hutbe�en önce namazdan işe başladı. Sonra halka hutbe irad
buyurdu. Allah'ın Peygamber'i hutbeyi bitirince indi ve kadınlann ya­
nına geldi. Bilal'in eline dayanarak kadınlara ya'z ve tezkirde bulundu.
Bilal elbisesini açmıştı. Kadınlar sadakalarını atıb duruyorlardı. (Sened-
deki ravi İbn Curecy :) Ata ibn Ehi .Rebah'a:
- Kadınların bu v�rdikleri Ramazan Bayramı zekatı mı idi? diye
sordum. O da:
- Hayır, lakin o vakıt verdikleri bir sadaka idi. Kadın (taifesi) yü­
züklerini atıyor ve atıyordu, dedi. (Yine İbn Cureyc:) Ata'ya :
· - Bu gün de imamın, hutbeyi bitirince kadınlar tarafına gidib on­
lara va'z ve tezkirde bulunma�ını, üzerine vacib görüyor musun? diye
sordum. Ata :
- Evet. Ömrüme yemin ederim ki bu, onlar üzerinde bir haktır. Bu­
nu yapmamakla bilmem ki ellerine ne geçer? cevabım verdi.

49. 48 SAHİH-1 MUSLİM
4 - ( ) .. .. ..... Cabir ibn Abdillah (R) şöyle dedi :
Bayram günü Rasulullah (S) ile birlikte namazda hazır bulundum.
Hutbeden önce ez�nsız ve ikametsiz olarak namaza başladı. Sonra Bilal'e
dayanarak ayak üstü durub Allah'a karşı takva üzere bulunulmasını emir,
Allah Teala'ya ita.ata teşvik ederek halka va'z ve tezkirde bulundu. Son­
ra yürüdµ. Kadınların bulunduğu tarafa gelince onlara da va'z ve tez­
kirde bulundu. Onlara:
- Sadaka verin. Zira siz kadınların çoğu cehennem kütüğüdür, bu­
yurdu. Kadınların en hayırlılarından ve yanakları kırmızımtırak olan
biri 1 ayağa kalkıb:
- Ya Rasulallah! Niçin? diye sordu. Rasulullah:
- Çünkü siz halinizden çokca şikayet eder, kocalarınızın ni'metine
karşı küfranda bulunu�sunuz, cevabım. verdi.
Ravi der ki : Bunun üzerine kadınlar kendi ziynet eşyalarını tasadduk
etmeye başladılar. Bilal'in elbisesi içine küpelerini ve yüzüklerini atı­
yorlardı.
,, •ı >J• ,. ., � } (--"" ,. ,. ..... ,
'
-ılk; J...;.;., . .,t:ı�j_l �;.�ı . ;;ıj�1Ly. :tj__;.. . ti::'�'-1, lJ. (f
.»J (AA") - o
• ı. .... • . }� 1/. ,, ,...., .. •ı• ' • "' •
· ���ll,r:;_ ':/j ;'k�I (� (.)�'j�0�C .f: 1i · �:l.a;'I fı;½; �f;b:;jJ · �½��i6
!�:a��ı�'1�,� �):_:;�ı�ıf;��J.��J__��:J� . J..��{;��';::,;0!:"��-"l:it:�
... ....
. ,,,. . .... :, . .,, . .
ı;��ı,� '1 . 1� Yj . ı'� �j . �:�1':/j _. ��� t::;�_')j r�Y'�:��� ..J�l r�
- � � ..:..: �
. --;_:�lvj
5 - (886) Bana Muhammedu'bnu Rafi' tahdis etti. Bize Abdurraz­
zak tahdis etti. Bize İbnu Cureyc haber verdi. Bana Ata, İbn Abbas ile
Cerir ibn Abdillah'dan şunu haber verdi: Onlar: Ne fıtır bayramı günü,
ne de kurban bayramı günü ezan okunması yoktur, dediler.
(İbn Cureyc der ki:) Sonra bir müddet geçince Atadan ayni meseleyi
sordum. Bana haber verib dedi ki: Bana Cabir ibn Abdillah el-Ensari
ı. - Bu kadırlın ismi Muslim'de zikredilmiyorsa da İbn Hacer'in kuvvetli tahminine göre
Hatibetu'n-nisa (kadınların hatibesi) diye tanınan Esma Blıitu Yezid ibn Seken el­
Ensôriyye olmak gerektir. Zira Taberani ile Beyhakideki rivlyetinde bu kadın ayni
kıssayı naklederken kendisinin orada hazır olduiunu söylüyor ve : RasfiluU.ah'a karşı
cür'etlice idim ve ya Rasulallah! Niçin? diye nida ettim, diyor.
Emui. Bintu Yezid '(Allah ikisinden de razı olsun) Yermuk muha�ebesinde çadı­
rının direği ile dokuz düşman tepelemiş şecaat sahibi bir kadın idi.

50. KlTABU SALATl'L-IYDEYN 49
şöyle haber verdi : Fıtır bayramı günü ne imam namaza çıkarken, ne"de
çıktıkdan sonra namaz için, ne ezan vardır, ne ikamet, . ne de nida,· ne de
hiçbir şey. O gün ne nida vardır, ne ikamet.
6 - (. ) ......... : İbn Cureyc şöyle haber verdi: Ata bana haber
verdi- ki: İbn Abbas, Abdullah ibn Zubeyr'e biat �lunduğu ilk zaman:..
larda: «Fıtır bayramı günü bayram namazı için ezan okunmak yoktur.
Binaenaleyh sen de o günün namazı için ezan okutma» diye haber yolla­
dı. İbnu Zubeyr de kendi gününde (zamanında) o namaz için ezan okut­
madı. İbnu Abbas, İbn Zubeyr'e bu haberle beraber : «Hutbe de. behe­
mehal namazdan sonra okunur, bu bayram namazı işi• muhakkak surette
böyle yapılır olmuştu» diye de haber gönderdi. İbnu Zubeyr de bayram
namazını hutbeden önce kıldırdı.
7 - (887) ......... : Cabiru'bnu Semure (R) şöyle dedi:
Ben her iki bayramı Rasulullah (S) ile birlikte bir iki kere denmiye­
cek kadar müteaddid defalar ezansız ve ikametsiz olarak kıldım.
8 - (888) ......... : İbn Umer (R) den (şöyle demiştir) : •
Peygamber (S) ile Ebu Bekr ve Umer, bunlann hepsi de iki bayram
namazını hutbeden önce kıldırırlardı 2•
. .
2. Bu hadislerden kat'i olarak şu meseleler sabit oluyor :
a. Bayram namazlarının hutbeden evvel olduğu.
b. Bayram r.amazı için ezanın meşru' olmadığını, ancak «es-satatu camiatun»
..
F: 4

51. 50 SAH1H-1 MUSLtM
.
9 - (889) ......... : Ebu Said Hudri (R) den, (şöyle demiştir) :
Rasulullah (S) kurban bayramı ile fıtır bayramı günlerinde musal­
laya çıkardı. Orada evvela namaza. başlardı. Namazı kıldırıb selam verin­
ce cemaat namaz kıldıkları yerlerinde otururlarken ayağa kalkar ve in­
sanlara karşı dönerdi. Şayet kendisinin bir mufreze göndermek ihtiyacı
olursa bunu insanlara zikreder, yahut kendisinin bundan başka bir şeye
ihtiyacı olursa kendilerine bununla emreyler idi. Hutbesinde : «Sadaka
verin, sadaka verin, sadaka verin• buyururdu. En çok sadaka veren de
kadınlar olurdu. Ondan sonra (musalladan) avdet ederdi. Nas (sünnete
muvafık olarak) hep böyle namazı hutbeden evvel yapıp dururlarken ni­
hayet Mervanu'bnu'l-Hakem (Medine emiri) oldu. Ben Mervan ile yan­
yana yürüyerek çıktım, musallaya kadar geldik. Musallaya vardığımız­
da bir de baktım ki orada Kesiru'bnu's-Salt çamur ile kerpiçten bir min­
ber bina ettirmiş. Birde baktım ki Mervan'ın eli benim elimle çekişiyor.
Sanki o beni minbere, ben de onu namaza çekiyorduk. O halini görünce:
İşe namazdan başlamak keyfiyeti nerde kaldı? dedim. Mervan :
yahut •Jıelummtl ile'ı-aa.ldti• iibl bir lafızla halka bayram namazı vaktının i'lanının
eliz olduğu.
c. Bayram namazından evvel hiçbir nAfile namaz kılınmadığı.
d. Bayram namazı için namazgaha giderken binekli gitmekte be's yoksa da Pey­
pmber yaya olarak gittiiİllden, yürüyerek gitmenin mustehablıiı,
e. Kadınların, gençlerin ve çocukların bayramlarda namazgaha çıkmalan, imAmm
hutbe ve irı&dlarını dinleyib istifade etmeleri, İ&lam ıeAirinin öğretici faaliyetlerini biz­
zat ıörmelerl, konuşmaların kadınlar tarafından işidilmemesi gibi hallerde icab ettikce
onlar için ayrıca komışma ve hitabeler yapılması.
f. Kadınların da bu toplantılarda gerektiğinde söz alıb konuşabildikleri ve me­
ıelelerl ııorub öğrendikleri veya daha ziyade tafsilat istedikleri.

52. KtTABU SALAT1'L-IYDEYN 51
- Hayır, böyle değil ya Eba Said! Senin o bildiğin terk olundu,
dedi. Ben de cevaben :
- Hiç de öyle değil Nefsim yedinde bulunan Allah'a yemin ederim
ki benim bildiğimden daha hayırlısını yapamazsınız, dedim. (EbO. Said
bunu üç defa söyledikten sonra dönüb gitmiştir).
J�)J .:.1;..,ti� ,�ı J.ıy-J �• J���• ,i ,�JI l)✓� ;��ı J; -:-� (,)
",,:ıi·,, :::-> • .,., &'(:-;�.,. ";ıı
.,.
(-;c;ı .... l,, ·- " _,
f
,.
1 �" iJC. ' fJ. Lr "':'.J'.. �"..b- . ;) İl" �
A
� • d.,.1:,..jl �:()1.,� &
.it;, (A'.) - ' •
, . "T, ' · , t! .,. • • • > • ı " ,, r: ,
·
� ;,:, · 3J� �J;J �!J,J ,iJ.:�I� ,�f 0 (- �I �.i) ı.:;: :.:J(ı·
(1) BAYRAM NAMAZLARINDA KADINLARIN DA MUSALLAYA
ÇIKMALARI VE ERKEKLERDEN AYRILMIŞ OLA�AK HUTBEDE
HA.ZIR BULUNMALARININ MUBAHLIĞINI ZİKİR BABI
10 - (89�) ..... .. .. : Ummu Atiyye (R) şöyle dedi :
Peygamber (S) bize her iki bayramda da henüz kocaya gitmemiş
taze ·kızları, perde ehli hanımları musallaya çıkarmamızı emretti. Hayızlı
kadınlara da muslimanların namaz kılacakları yerden biraz uzakca du�­
malanm emretti.

53. 52 SAH!H-l MUSL!M
12 - ( ) ......... Bize �işam, Hafsa Bintu Sirin'den, o da Ummu
Atiyye (R) den tahdis etti. Ummu Atiyye dedi ki: Rasulullah (S) Ra­
mazan ve Kurban bayramı günlerinde henüz evlenmemiş kızlan, hayızlı
genç kadınlan, perde ehli hanımları hep musallaya çıkarmamızı bize em­
retti. Hayızlı kadınlara gelince : Onlar namazdan uzakca durur, hayırda
ve muslimanların dualarında hazır bulunurlar buyurdu. Ben:
- YP. Rasulallah! He!hangi birimizin cilbabı (yani örtünecek çar­
şaf vesairesi) bulunmuyor! dedim.
- (Din) kardeşJ kendi cilbablarından birini ona (ariyeten) giydir­
sin, buyurdu 3•
.(2) .BAYRAM :N'AMAZINDAN .ÖNCE VE -SONRA MUSALLADA
BAŞKA NAMAZ KILINMADIĞI BABI
13 - (884) ......... : İbnu Abbas. (R) den, (şöyle demiştir) :
Rasulullah (S) kurban bayramı veya fıtır bayramı günü (musallaya)
çıktı ve orada yalnız iki rek'at kıldınb ondan evvel de sonra da hiçbir
3. ·Buharide bu hadis daha tafsillidir : Muhammedu'bnu Sirin'in kız kardeşi Hafsa Bintu
Sirin şöyle diyor :
Biz tazelerimizi bayramlarda namazgaha çıkmaktan men ederdik. Basra'ya bir ka­
dın ıelib Benu Halefe kasrına indi. (Bu kasr, Talhatu't-TalaMt demekle ma'rtlf olan
Talhatu'bnu Abdillah ibn H�lef HtwU'nin kasri idi). O kadın, kız karde5inin - ki ko­
cası Peygamber'le birlikte on iki ğazvede bulunmuş, kendisi de bizzat altısına iştirak
etmiş idi - «Biz yaralılara ilac yapar, hastalara bakardık• dediğini riviyet ettikden
sonra dedi ki; hemşirem, Peygamber'e: Birimizin cilbabı olmazsa namazpha çıkma­
sında be's var mı? diye sormuş. Rasiilullah : «Arkadaşı kendi cilbablardan birini ona
giydirsin de hayır meclisinde ve muslimanların duisında hazır bulunsun• buyurmuştur.
(Hafsa Bintu Sirin der ki :) .Ummu Atiyye buraya geldiğinde : Bunu Peygam­
ber'den sen işittin mi? diye sordum. Dedi ki: Ona babam feda olswı. Evet işittim.
Rasiilullah (S) buyurdu ki: •Tazelerle, perde ehli hanımlar ve hayızlı · kadınlar çıkıb
hayır meclislerinde ve mu'minlerin duasınd·a hazır bulunsunlar. Yalnız hayızlı kadın­
lar namazgahdan uzakta dursunlar.• Biri - ki Hafsa Binhi Sirin'dir - : Hayızlılar da
mı? diye sordu. Ummu Atiyye cevaben: Bunlar Arafat'da fulan, fulan yerlerde hlzır
bulunmuyorlar mı? dedi. (Buhdri: Haıız, ıuhu.du'J-hdid. el-ı11deı,n...).

54. K1TABU SALATl'L-IYDEYN 53
namaz kılmadı. Sonra yanında Bilal olduğu halde kadınların yanına gel­
di, onlara sadaka vermeyi emretti. Bunun üzerine artık kimi kadın hal­
kasım, kimi de gerdanlığını atmağa başladı 4•
( )· ......... : Buradaki iki tarik ravileri de Şu'beden bu isnad ile
bu hadis tarzında rivayet etmişler�.
u.�1 i.>w J-�1): lı ı.:-��(r)
(3) BAYRAM NAMAZLARINDA OKUNAN S"ÜRELER BABI
14 - (891) ......... : Umeru'bnu'l-Hattab, Ebu Vakıd el-Leyslye :
Rasulullah (S) kurban ve Ramazan bayram nam�lannda neyi okurdu?
diye sordu. Ebu Vakıd : Rasulullah bu iki bayramda _Kaf ve'l-Kur'ani'l•
Mecid ile va'ktarabeti's-saatu ve'n-şakka'l-kameru surelerini okur idi,
dedi 5•
4. Buharideki lbnu AbbAs rivayeti §Öyledir:
�v"ı. . J� �J �u,�·, r"flA..Lı?,�J � J..���!� _,h.Jlr,.. � t'� �IJ
lr,l:ı:-J �__,;. ;ı_;ı J1i : � � • �.wl�
= Nehiy (S) Ramazan _bayramı günü yalnız iki rek'at kıldırıb ondan evvel de sonra
da hiçbir namaz kılmadı. Sonra yanında Bilal olduğu halde kadınların bulundulu ta­
rafa geldi. Onlara sadaka vermeyi emretti. Kadınlar artık halka mı, gerdanlık mi, el­
lerinde her ne varsa Bilal'ın eteği içine atmaya başladılar. Kimi kadın halk�sını. kimi
de gerdanlığını atmaya başladı (Buhari: 1yd, el-hutbe ba'<U'l-ı,ıd)_
5. Bayram namazlarının iki rek'at olduğu Peygamber devrinden bugüne kadar bütün mus­
limanların ameli icması ile sabit olduğu gibi bu bablarda geçen hadisler ve bayram
namazı tekbirleri ile Peygamber'in bayram namazlarında okuduğu sureler ile de s&bittir.
Bayram namazlarındaki tekbir sayısına gelince : Ebft Davftd, Tirmizi, Nesal ve İbn
MAce'nln Sünen kitablannda bu tekbirlerin adedlerini bildiren çeşitli hadisler vardır.
İmimlar ihram tekbirinde tamamıyle ittifak ettikden sonra onu takib eden zAi� tek­
birlerin adedinde ve kıraatten evvel veya sonra olmaları keyfiyetinden - gelen rivl­
yetlere istinaden - ayrı ayrı görüşlere sahibdirler.-' Ebu Hanife'ye göre her iki rek'at
da üçerclir. Milik ile Ahmed ibn Hanbel'e göre ise birinci rek'atda altı, ikincide beştir.
Şafiiye göre ise birincide yedi, ·ikincide beştir. Yine Şafiiye göre iki tekb!r �asında
zikretmek mustehabdır. Ebu Hanife ile Malike göre. tekbirlerin sıra ile arka arkaya
olması evlfülır. Mfılik ile. Şafiiye göre her iki rek'atda tekbir kıra.attan "evvel okunur.
Ebu Hanife ise İbn Mes'ud rivayetine tutunarak birinci rek'atde tekbirleri kırAatten
evvel· ikinci rek•atde ise kıraatı öne geçirerek tekbirleri geri bırakır. Ahmed lbn Han­
bel'in her iki mezhebe uygun kavilleri vardır. Tekbir alınırken eller kalkar. Bunda
hemen hemen ittifak vardır. İmam Muhammed de� Bayram namazları tekbirlerinde
,.,vfıyetlerden hangi.si ile amel edilirse güzel olur, demiştir,

55. 54 SAHIH-l MUSLİM
15 - ( ) ......... : Ebu Vakıcİ Leysi (R) şöyle dedi:
Umeru'bnu'l-Hattab bana Rasulullah (S) ın bayram gününde okudu­
ğu sureleri sordu? Ben de : İktarabeti's-Saatu ile Kaf ve'l-Kur'ani'l-Mecid
surelerini okurdu, dedim.
�'('�� J ,,�.�"'·"'.JJ '5;,, ,�ıı, j ;-4�.)1 ":"� (t)
', • ., 1....& • ., ':. .... 1., ·ı Jı ., ' -:; .- .... ;: ç; J • 7, t
' ��
Ü� ',ll!.� 6► -...L... .j! l l:.tJ._> · "-�.:.. J_ ıJ_ _,'A.J_--
}.l l:}jg (Ay) -
''$«""_, ,,,,,. • ı:.
.... ,,,,,,.
��:.;j . }�' <.S)�� � ��;ı.; <.S/-....J ..,�...}. � J;.; : �� � i�ı; �.;
-- ,,. , ,,. ,,. ,,,, ,,. '-'
1/ } ı .,(l....
• .......'!t...., (., ·- • ........
.... ("
• 'h
: .J"-! .J! LJ �; �-=::�:.. l:-�j : �Hi . . ';-J -� r� ' �Uvı �- ::..3jli- �
- - _,, ,
(4) BAYRAM GÜNLERİNDE, İÇİNDE MA'SİYET BULUNMAYAN
OYUN VE EYLENCELERE RUHSAT BABI
16 - (892) ......... : Aişe (R) şöyle dedi :
Bir defa yanımda Ensar kızlarından iki kız varken Ebu Bekr yanıma
girdi. O kızlar Buas gününde Ensarın. yekdiğeri hakkında söyledikleri
şiirleri teganni ediyorlardı. Bu iki kız teganniyi san'at ve adet edinmiş
kızlar da değil idiler. Ebu Bekr: Rasulullah (S) ın evi:tıde şeytan muz­
mfıru mu? diyerek beni azarladı. Bu bir bayram günü idi. Rasfılullah
(S) : «Ya Eba Bekr! Her kavmin bir bayramı vardır, bu da bizim bay­
ramımızdır» buyurdu 6•
6. Bu hadisden köle olmasa bile şarkı söyliyen kızın sesini dinlemenin caiz olduğu istid­
lal olundu. ÇünkU Hz. Peygamber Ebu Bekr'e karşı teganninin dinlenmesini red etme­
di. Bil'�kis Ebu Bekr'in red etmesini red etti... (el-Lü'lüii ve'l-MeTcan... I, 193).
Sonra düğün, nikah gibi sebeblerle de çalgı ve eğlenti meş'ru hatta luzumludur.