2. Tregu Devizor
Dihet se paraja kombëtare është mjet ligjor vetëm brenda territorit të
vendit përkatës. Meqenëse sovraniteti i një vendi mbaron në kufijtë
e tij, atëherë paraja kombëtare jashtë kufijve të vendit përkatës
humb cilësinë e mjetit ligjor të pagesës.
Kur i studiojmë ekonomitë e hapura, të cilat tregtojnë me njëra
tjetën, ekziston një dallim i madh në transaksione midis tregtarëve
vendorë dhe të jashtëm ku paraqit nevoja për konvertimin
(shndërrimin) e valutës së një vendi në valutë të një vendi tjetër,
përkatësisht në valuta të vendeve të tjera , krahasuar me
transaksionet midis vendorëve në të njëjtin vend; domethënë, këtë
dallim e bënë ndryshimi në kurset e këmbimit të valutave nacionale.
Ky konvertim është kusht për funksionimin normal të pagesave
ndërkombëtare. Në këtë mënyrë formohet kursi intervalutor(kursi I
kembimit), që tregon numrin e njësive të valutës së huaj në një njësi
të valutës kombëtare.
3. Psh; Një importues amerikan, zakonisht, një
eksportues turk do ta paguajë në lira, ndërsa një
eksportues gjerman në euro dhe një eksportues
britanez në sterlina britanike. Për këtë shkak,
importuesi amerikan do t’i blejë këto valuta me
dollarë në treg, të njohur si tregu devizor.
4. Tregu devizor paraqet formën shprehëse të tregjeve
financiare ne te cilin vie ballafaqimi i organizuar i ofertës
dhe kërkesës për deviza. Ai nuk është një vend fizikisht i
izoluar, por definohet si një treg ku valuta të ndryshme
nacionale janë blerë dhe shitur. Thënë më shtruar, eshte
nje vend kur faktoret e caktuar e përcaktojnë se sa njësi
të valutës vendore duhet të ipen në këmbim për një njësi
të valutës së jashtme në një ekonomi.
Tregu devizor bazohet ne ekonominë e tregut të lirë
dhe të hapur ndaj ekonomisë boterore.
5. Tregu devizor mund te paraqitet në formë të:
o Bursës devizore – si institucion i veçantë i tregut i cili
ka pjesemarresit e tij te rregullt në të cilen shitja dhe
blerja e deviza bëhet sipas rregullave te veçanta;
o Si mekanizëm i kontaktimit të përhershëm të blersit
dhe shitësit të devizave duke përdorur mjetet
bashkëkohore të komunikimit dhe mjetet bashkëkohore
të bartjes (transferit) nga një llogari ne tjetrën.
6. Një nga gjërat fascinante lidhur me tregun devizor janë
shumat e mëdha të parave të cilat këmbehen
(qarkullojnë), në baza ditore (për një ditë). Sipas burimit
të analizës statistikore të bërë nga BIS1 , qendra
kryesore për tregtim devizor është Londra, me një
shumë prej 753 miliardë dollarë qarkullim ditor.
Qendër tjetër e rëndësishme është Nju Jorku, me 461
miliardë dollarë, qarkullim ditor, Tokyo me 199 miliardë
dollarë, Singapori 125 miliarë dollarë, Frankfurti 118
miliardë dollarë dhe Parisi 64 miliardë dollarë.
7. Kuptimi i devizave
Për dallim nga pagesat e brendshme në qarkullim në
të cilat perdoret valuta vendore, në qarkullimin e
pagesave nderkombetare, shtetet perdorin mjetet e
huaja te pagesës (deviza).
Ne raport me pagesat jashtë vendit, shteti krijon,
shpenzon, paguan detyrimet financiare me deviza.
Devizat mund t’i definojmë si “Kerkesa afatshkurta
monetare ndaj shteteve tjera, të shprehura në valutë
të huaj”, pa marrë parsyshe se në çfarë baze janë
krijuar dhe në çfarë mënyre disponohet me to (çeku,
kambiali, e tjera).
8. Te devizat mund të arrihet në shumë mënyra:
1. Përmes eksportit të mallrave dhe shërbimeve në tregun
ndërkombëtar;
2. Përmes huazimeve nga shtetet e tjera, bankat e tyre dhe
subjekteve ekonomike, institucioneve ndërkombëtare
dhe institucionet e tjera;
3. Përmes blerjeve të devizave në bursat deviziore dhe
menyra të tjera.
9. Devizat mund të klasifikohen në:
1. konvertibile
2. jokonvertibile
Devizat konvertibile janë ato deviza të cilat në mënyrë
të pakufizuar dhe pa fomalitetete të veçanta mund të
shndërrohen në deviza të tjera. Dallojme dy lloje te
konvertibilitetit:
- I brendshëm;
- I Jashtëm.
Devizat jokonvertibile ose siç quhen ndryshe devizat e
buta, të dobëta. janë ato kërkesa të cilat disponohen
vetëm me pagesa të kontraktuara.
10. Devizat gjithashtu mund te jene:
1.Të forta dhe të buta - të parat nuk e ndrrojnë vlerën
e tyre, ndërsa te të dytat konvertibiliteti është rast i
rrallë.
2.Qarkulluese dhe termine – me të parat mund të
disponohet menjëherë, ndërsa tek të dytat pas nje
afati te caktuar apo arritjes së afatit.
3.Kliringe dhe të lira – të parat vlejnë vetëm për
llogaritë kliringe dhe në to mund të barten, ndërsa të
dytat mund të barten në te gjitha llogaritë pa kufizime.
11. Kursi kembimit (kursi intervalutor) është çmimi i një
valute, kundrejt valutës tjetrës dhe ka rëndësi të madhe
për pagesat ndërkombëtare:
së pari, kursi kembimit mundëson konvertimin e valutës
kombëtare në valuta të vendeve të tjera; dhe
së dyti, kursi kembimit ka rëndësi të madhe për formimin
e çmimeve të mallrave në tregtinë e jashtme.
Jane dy forma te paraqitjes se kursit devizor:
1.Metoda direkte- Sa njesi te valutes vendore per 1 njesi
te valutes se huaj (0.79e per1$)
2.metoda indirekte- Sa njesi te valutes se huaj per nje
njesi te valutes vendore (1.26$per1e)
12. Duhet ti kushtohet shume kujdes se cila metode perdoret
kur flasim per rritje ose renje te kursit te kembimit.
Nese kemi rritje te Kursit direkt dmth nga 0.79e/1$ ne
0.80e/1$ atehere do te thote se euro eshte zhvlersuar,
pasiqe japim me shume euro per 1 dollare.
Nese kemi rritje te kursit indirekt dmth nga 1.26$/1e ne
1.30$/1e do te thote se euros I eshte rritur vlera pasiqe
duhen me shume dollare per te blere 1euro.
13. Kurset devizore mund te jenë:
Kurse devizore stabile (fikse) – kurs te cilin e
përcakton pushteti monetar i vendit, dhe i cili duhet te
mbajë vlerën reale te valutës kombëtare në tregun
botëror;
Kurset devizore të diferencuara;
Kurset devizore te lira, fluktuive - kurse të cilat
formohen sipas kërkesës dhe oferetës ditore të devizave
në tregun devizor apo në banka;
Kurset devizore spekulative (manipuluese).
14. Pariteti valutor
Pariteti valutor caktohet me dispozitë të posaçme
ligjore te secilit vend, prandaj, ky paritet ndryshe quhet
edhe paritet ligjor.
Pariteti valutor tregon sasinë e arit që përmbanë një
njësi e valutës kombëtare.
Me krahasimin e pariteteve të arit të valutave të
ndryshme kombëtare fitohet raporti i tyre, i cili quhet
kursi i paritetit.
Nëse një vend është anëtar i FMN-së, atëherë ky vend
e përcakton paritetin e valutës kombëtare në Fond, dhe
këtë paritet nuk mund t’a ndryshoj pa pëlqimin e FMN-
së.
15. Pjesemarresit ne tregun devizor
Tregu devizor është treg botëror dhe është krijuar në
rend të parë nga bankat komerciale, brokerët
devizorë dhe agjentët tjerë, të autorizuar për tregti me
valutat më kryesore të jashtme në botë. Këto grupe janë
në lidhje të drejtpërdrejtë midis tyre dhe me të tjerët,
përmes telefonëve, terminale kompjuterësh , teksit dhe
faksit.
16. Klientët me pakicë – janë bizneset, investitorët
ndërkombëtarë, korporatat multinacionale dhe, dmth të
gjithë ata që kanë nevojë për të blerë deviza për të kryer
biznesin e tyre. Normalisht, ata nuk do të blejnë ose të
shesin drejtpërdrejt valuta të jashtme përsonalisht, por
sigurisht se ata do t’i drejtohen për shërbime të tilla
bankave komerciale, përmes dhënjes së urdhërave për
shitblerje të tyre.
Bankat komerciale – bankat komerciale i kryejnë
urdhërat e shitblerjes të klientëve të tyre me pakicë, nga
kontot e tyre, për të kryer këmbimin (ndryshimin) e
strukturës së aseteve dhe të borxheve në valuta të
ndryshme. Për më tepër, bankat punojnë drejtpërdrejt
me bankat tjera, apo përmes brokerëve devizorë.
17. Brokerët devizorë – bankat shpeshherë nuk tregtojnë
drejtpërdrejt me ndonjë bankë tjetër, por ato ofrohen të
blejnë dhe të shesin valuta të jashtme përmes brokerëve
devizorë. Operimi përmes këtyre brokerëve është
avantazh, sepse meqenëse ata (brokerët) i mbledhin
quotizimet e blerjes dhe të shitjes së shumë valuta nga
shumë banka, atëherë kuotizimi më i favorshëm
sigurohet shpejt dhe me kosto shumë të lirë.Disavantazhi
I vetem eshte pagesa per brokerin.
18. Arbitrazhi ne tregun devizore
Ekziston një shitje e njëkohshme e çastit e valutave në
qendra të ndryshme financiare (në treg devizor).
Arbitrazhi është përdorimi i ndryshimeve në çmim, për
përfitime pa rrezik.
Jane dy lloje arbitrazhesh:
1. Arbitrazha e qendres financiare- siguron qe kurset
e kembimit te jene te njejta ne qendra te ndryshme
financiare
2. Arbitrazha terthore e valutave- mundeson qe te
dihet kursi ne mes dy valutave te huaja permes kursit te
kembimit te valutes vendore me ato valuta
19. Kemi dy lloje te kurseve te kembimit:
Kursi spot i këmbimit është kursi midis dy valutave për
shitblerje imediate (të menjëhershme). Me fjalë të tjera,
kursi spot i këmbimit është kursi i tanishëm (aktual) i
këmbimit i dy valutave vis-a-vis (përballë) njëra tjetrës.
Në praktikë, normalisht ekziston një interval kohor, dy
ditësh, midis blerjes ose shitjes spot (të menjëhershme)
dhe këmbimit aktual të valutave, që të mundësojë
verifikimin, rregullimin e letrave dhe kliringun
(përmbylljen) e pagesave (transaksioneve).
Kursi forvard i këmbimit agjentët ekonomikë është e
mundur që të pajtohen sot që të këmbejnë valuta në një
kohë të përcaktuar në të ardhmen, në të shumtën e
rasteve, për një muaj (30 ditë), 3 muaj (90 ditë), 6 muaj
(180 ditë), 9 muaj (270 ditë) dhe një vit (360 ditë). Kursi i
këmbimit, me të cilin do të kryhen shitblerjet e valutave.
20. Qe te analizohen ndikimet e ndryshimeve te
kursit te kembimit ne bilancin e pagesave,
politikeberesit kane perpiluar indekset
nominale, reale dhe efektive te kursit te
kembimit.
21. QARKULLIMI DEVIZOR
Nëse janë në pyetje punët me botën e jashtme,
qarkullimi devizor ndahet në tri forma:
1. Sistemi devizor
2. Afarizmi devizor dhe
3. Politika devizore
Sistemi devizor është pjesë e sistemit ekonomik me të
cilin përmes ligjeve dhe rregulloreve tjera, rregullohet
rrjedha monetare e shtetit me botën e jashtme.
Ai mund te jetë:
1. Liberal dhe
2. I rregulluar
22. Sistemet e kurseve devizore
Si në teori, ashtu edhe në praktikë ekzistojnë disa sisteme
të kurseve devizore, mirëpo, sipas karakteristikave të veta,
veçohen tri sisteme:
a) Sistemi i kurseve devizore fikse;
b) Sistemi i kurseve devizore fleksibile ose
fluktuive; dhe
c) Sistemi i kurseve devizore të shumëfishta.
23. Rezerva devizore
Çdo vend në botë duhet të ketë një sasi të caktuar te
rezervës devizore, që i nevojitet për pagesën e borxheve
ndërkombëtare ose, thënë më mirë, për sigurimin e
likuiditetit të jashtëm.
Madhësia e rezervës monetare të një vendi percaktohet
nga BQ dhe varet në radhë të parë, nga gjendja e
bilancit të pagesave.
Nëse një vend ka deficit të madh në bilancin të
pagesave, atëherë ky vend duhet të ketë një sasi më të
madhe të rezervës devizore.
Ndërsa, kur deficiti i bilancit të pagesave është më i
vogël, atëherë edhe sasia e rezervës devizore duhet të
jetë më e vogël.
