Esther de Boer Adviseur en trainer @KPC Groep

1. 5-6-2018
1
Esther de Boer
Workshop Formatief Evalueren (en
differentiatie)
Programma
Onderdeel
Welkom en doelen
Differentiëren en formatief evalueren
Wat is formatief evalueren?
Verschillen formatief - summatief toetsen
Wat veronderstelt formatief evalueren van leraar en leerling?
5 strategieën van formatief evalueren
Tips en tools
Evaluatie en afsluiting

2. 5-6-2018
2
Doelen van vandaag
• De relatie kunnen uitleggen tussen differentiatie en formatief evalueren
• Uitleggen wat formatief evalueren is
• Verschillen benoemen tussen summatief en formatief toetsen
• De 5 strategieën van formatief evalueren benoemen
• Minimaal 1 voorbeeld geven van formatief evalueren dat je kunt toepassen in
de les.
Waar denk je aan bij differentiëren?
Opdracht: aan welke begrippen of woorden denk je bij differentiëren?
https://answergarden.ch/704822

3. 5-6-2018
3
DIM-model
verkorte
instructie
verlengde
instructie
begeleide
inoefening /
verwerking
zelfstandig
verwerken
zelfstandig
inoefenen /
verwerken
zelfstandig
inoefenen /
verwerken
lesvolgorde
differentiatiemodel toe
te passen indien de les
één doel heeft met
succescriteria op
minimaal 2 niveaus en
differentiatie plaatsvindt
middels instructie
BHV-model
instructie
basisstof
formatief
evalueren
herhalingsstof
summatief
toetsen
verrijkingsstof
lesvolgorde
differentiatiemodel toe
te passen indien de les
één doel heeft met
succescriteria op 2
niveaus en waarbij
gedifferentieerd wordt in
de fases van inoefening
en verwerking

4. 5-6-2018
4
Kun je differentiëren zonder formatief te
evalueren?
Wat is formatief evalueren?
Opdracht: aan welke begrippen of woorden denk je bij formatief evalueren?
https://answergarden.ch/704825

5. 5-6-2018
5
Wat is formatief evalueren?
Een veel gebruikte omschrijving van formatief evalueren (formative assessment)
is die van Black & William (1998: 7).
Zij omschrijven formatieve evaluatie als
“alle activiteiten van docenten en leerlingen, die informatie geven die gebruikt
kan worden als feedback om het onderwijs en de leeractiviteiten bij te stellen”.
Doel van formatief evalueren
• Leerlingen beter inzicht te geven in
hun eigen leerproces om op die
manier goed onderwijs mogelijk te
maken.
• Het gaat bij formatief evalueren
niet alleen om het gebruik van
toetsen, maar ook om allerlei
andere activiteiten om de
voortgang van leerlingen in beeld
te brengen. Denk bijvoorbeeld aan
observaties, leervragenlijsten,
leergesprekken.
Diagnostische
toetsing
Selfassessment
for learning
Formatief
evalueren
observaties

6. 5-6-2018
6
Verschillen formatief – summatief toetsen
Summatief toetsen:
- terug kijken;
- beoordelen of een leerling de beoogde leerdoelen (stof) beheerst;
- worden afgenomen na een bepaalde periode;
- toetsen met een cijfer dat meetelt: zak/slaag beslissing.

7. 5-6-2018
7
Verschillen formatief – summatief toetsen
Formatief evalueren:
• achteruit kijken om een plan naar de toekomst te maken;
• informeert de docent en de leerlingen over in hoeverre de leerling de leerdoelen
beheerst;
• doorlopend proces van verzamelen van informatie;
• didactische functie, geeft informatie over het onderwijs leerproces;
• resultaten worden gebruikt voor het geven van feedback en of het aanpassen van de
instructie;
• geen cijfer/score die ‘meetelt’.
Summatief vs. Formatief
• Beoordelen van leerprestaties
• Toetsen als een manier van
beoordelen
• Toetsen als eindmeting van wat
leerlingen kennen / kunnen
• Prestaties van leerlingen worden
vergeleken met prestaties van
andere leerlingen
• Voortgang leren in beeld brengen
• Toetsing als een manier van leren
• ‘toetsen’ om leerling inzicht geven in
waar ze staan in hun leerproces
• Prestaties van leerling wordt
vergeleken met zijn eerdere prestaties

8. 5-6-2018
8
Wat veronderstelt formatief evalueren van de
docent?
Volgens Schildkamp e.a. (2014) gaat het om:
• kennis en vaardigheden om toetsgegevens te verzamelen, analyseren en
interpreteren;
• competenties om op basis van de resultaten het leren en lesgeven te
verbeteren;
• competenties om feedback te kunnen geven aan leerlingen;
• samenwerking met collega-docenten, schoolleiding en leerlingen;
Wat veronderstelt formatief evalueren van de
leerling?
Volgens Schildkamp e.a. (2014) gaat het om:
• een actieve rol van leerlingen in het toetsproces;
• kennis en vaardigheden om zowel hun eigen werk als dat van medeleerlingen
te kunnen beoordelen en van feedback te voorzien;
• zelfstandig reflecteren om zo verbeterpunten en vervolgstappen te bepalen
voor hun leerproces;
• open houding van de leerling ten aanzien van formatieve evaluatie

9. 5-6-2018
9
5 strategieën formatief evalueren
Bron: Dylan William, bewerkt door ‘Onderwijs maak je samen
Feedup, feedback, feed-forward

10. 5-6-2018
10
Fase 1: Leerdoelen en succescriteria verduidelijken
Met als doel:
• Waar gaat de leerling naartoe? feed-
up
• Voorkennis testen en activeren
Feed-up en gegevensverzameling:
instrumenten voor feed-up zijn
bijvoorbeeld handleidingen of
groepsgesprekken, diagnostische toets
Voorbeeld feed-up: Iedere leerling neemt deel

11. 5-6-2018
11
Feedup Voorbeeld biologieles Rikko 1-VWO
Doel (product-): de leerlingen kunnen de kenmerken en functies van cellen
benoemen.
Succescriterium: de leerlingen benoemen aan het eind van de les minimaal 3
kenmerken en 2 functies van cellen.
Waarom zijn (les/leer)doelen belangrijk?
Leerlingen:
- zijn meer gemotiveerd
- zijn meer op de taak gericht
- nemen betere beslissingen om taken aan te pakken
Marzano:
- Het verschil tussen een effectieve leraar en een
minder effectieve leraar
- Dit heeft effect op de leerresultaten van de leerlingen

12. 5-6-2018
12
Communiceren van leerdoelen
• Niet benoemen
• Alleen benoemen en niet checken of de leerlingen het
begrijpen
• Benoemen en checken of de leerlingen het begrijpen
• Benoemen, checken begrip en het belang van het lesdoel
duidelijk maken
• Benoemen, checken begrip, maakt belang duidelijk en geeft
plaats aan in het groter geheel van doelen
Fase 2: Bewijs van leren verzamelen
Met als doel:
• In beeld krijgen wat leerlingen al
wel/nog niet beheersen
• Docenten geven feedback aan
leerlingen

13. 5-6-2018
13
Voorbeeld feedback: niet de hand opsteken
Feedback Voorbeeld biologieles Rikko 1-VWO
Rikko heeft zes meerkeuze- en korte antwoordvragen voorbereid
1. Dit organisme heeft een celkern, een celwand, maar geen
bladgroenkorrels. Om welk organisme gaat het hier?
a. een bacterie
b. een dier
c. een plant
d. een schimmel

14. 5-6-2018
14
Fase 2: Bewijs van leren verzamelen
Op welke manier geven jullie feedback aan leerlingen?
Fase 3: Feedback gericht op vooruitgang
Met als doel:
• Leerlingen weten welke stappen zij
moeten zetten om het leerdoel te behalen
(feed-forward).
• Verschil tussen de huidige en gewenste
situatie verkleinen.

15. 5-6-2018
15
Voorbeeld feed-forward: Commentaren, geen cijfers
Bron: https://www.youtube.com/watch?v=1iD6Zadhg4M 7m15s – 10m23s
Feed-forward
Doordat Rikko aan het begin van zijn les vier vragen stelt over de te behandelen stof, krijgt hij inzicht waar
zijn leerlingen staan in hun leerproces:
• Hebben ze de eerder behandelde stof voldoende begrepen?
• Kan hij deze les inderdaad aan nieuwe lesstof beginnen?
• Of blijkt dat leerlingen ook die stof beheersen?
• Hebben slechts enkele leerlingen extra instructie nodig?
Op basis van de uitkomst is het voor Rikko mogelijk om in te spelen op wat zijn leerlingen nodig hebben en
om eventueel zijn lesinstructies en leeractiviteiten bij te stellen.

16. 5-6-2018
16
Fase 3: Feedback gericht op vooruitgang
Welke vragen zou je leerlingen kunnen stellen met het
oog op feedforward?
Formatieve vragen (feed-forward)
• Stel dat je dit proefwerk opnieuw mocht maken wat zou je dan anders doen?
• Vind je dit cijfer terecht? Geef 5 argumenten tegen en 5 argumenten voor. Hoe kun je er voor
zorgen dat je cijfer de volgende keer meer terecht is?
• Welke soort fouten heb je gemaakt? Welke stof wil je nog een keer opnieuw zien?
• Wat behoud je voor de volgende keer bij het leren? Wat gaat er goed?
• Hoe stel je (voor de toets) vast of je de stof begrijpt?
• Aan welke drie punten ga je speciaal aandacht besteden? Bovenaan de toets zetten.
• Wat/wie heb je nodig aan ondersteuning om de stof te beheersen?
• Heb je goed zicht op wat je voor deze toets moet weten en hoe je dit gaat doen?
• Wat heb je anders gedaan ten opzichte van de vorige keer?
• Een medeleerling moet deze toets nog inhalen, welke tips heb je?

17. 5-6-2018
17
Actieve vormen van feed-forward
• Schrijf feed-forward van een bepaalde opdracht op losse stroken. Maak
vervolgens groepjes van maximaal 4 leerlingen en geef hen de opdracht met
stroken terug. Laat leerlingen zelf de juiste stroken bij de juiste opdracht
zoeken.
• Geef bij een specifieke zin aan dat iets verbeterd moet worden, maar benoem
niet wat. Leerlingen leren zo zelf beter hun fouten terug te zoeken. Om een
vorm van structuur te bieden, kun je aangeven om wat voor soort fout het gaat
(bij talen kan bijv. het onderscheid gemaakt worden tussen een fout in
interpunctie, grammatica, spelling en vertaling).
Fase 4: Leerlingen als bron van instructie
Met als doel:
• Leerlingen geven elkaar feedback (peer-assessment).
• Bij peer assessment (ook wel peer review of peer feedback genoemd)
beoordelen/evalueren leerlingen (peers) elkaars producten/leerproces en
voorzien elkaar van feedback.
• Peer feedback kan formatief of summatief zijn.
• Formatieve peer feedback werkt beter: gericht op verbetering.

18. 5-6-2018
18
Fase 4: voorbeeld
Fase 4: Leerlingen als bron van instructie
Op welke manier geven leerlingen feedback aan
elkaar?

19. 5-6-2018
19
Voorbeelden peer-assessment
1. Leerlingen stellen samen beoordelingscriteria op aan de hand van
voorbeelden. Vervolgens maken zij zelf de opdracht en geven zij elkaar
feedback a.d.h.v. opgestelde criteria.
2. Leerlingen maken in groepjes een quiz en overleggen samen over de
antwoorden. Elke ronde licht één groep toe waarom hun antwoord het juiste
is.
3. Leerlingen zitten in groepjes van 4 en schrijven allen een persoonlijke
ontwikkelvraag op over hun leerproces. Het blad wordt doorgeschoven en
iedere leerling schrijft er een tip/oplossing/idee bij.
Fase 5: Leerlingen als eigenaar
Met als doel:
• Het eigenaarschap van leerlingen te bevorderen.
• Leerlingen evalueren hun eigen leerproces (self-assessment).
• Self-assessment, ook wel zelfbeoordeling, houdt in dat de leerling zelf
betrokken is bij het beoordelen van zijn of haar eigen leren.
• Zelfbeoordeling is ontwikkelingsgericht en is gericht op proces en product
(aan de hand van duidelijke criteria)
• Zelfbeoordeling kan ook vóór een toets/opdracht ingezet worden
hoe goed denk jij dat je de stof kent?

20. 5-6-2018
20
Voorbeelden self-assessment
1. Leerlingen beoordelen zichzelf aan de hand van opgestelde rubrics /
reflectieverslagen enz.
2. Maak aan het einde van de les groepen van vier leerlingen, stel deze zo
heterogeen mogelijk samen. Geef de leerlingen vier vragen waarop ze eerst
zelf antwoord geven:
• Wat heb je deze les gedaan?
• Hoe voelde je je in deze les?
• Wat heb je deze les geleerd?
• Welke praktische tip heb je deze les gekregen?
Laat leerlingen vervolgens hun antwoorden met elkaar uitwisselen.
Fase 4 en 5: Wat levert het op?
• Leerlingen leren beter reflecteren
• Leerlingen ontwikkelen een kritische houding
• Leerlingen nemen meer verantwoordelijkheid voor hun eigen werk
• Leerlingen worden zich bewust van sterke- en ontwikkelpunten
• Bij peer-assessment: leerlingen leren van anderen

21. 5-6-2018
21
Tips en tools
Digitale tools:
• Kahoot
• Padlet
• Plickers (https://youtu.be/dMAX2EQnUXE )
• Socrative
Zie voor de verschillende tools met
uitleg:
https://www.vernieuwenderwijs.nl/c
ategory/apps-en-tools/page/4/
Tips en tools:
• Leerlingen oefentoets laten ontwerpen
doelen stellen
• Succescriteria opstellen a.d.h.v.
voorbeeldteksten doelen stellen
• Hoeken-run feedback
• Pubquiz feedback in groepen
• Waar ging het eigenlijk over? peer- /
selfassessment
• Feedback op leerproces geven peer-
assessment
• Bron: 5 minuten formatief

22. 5-6-2018
22
Meer vragen?
Esther de Boer
0651192773