the mentioned slide content malnutrition and healthy balance diet in the Nepali language, which can be easy to read and understand.

1. सन्तुलित भोजन
4/5/2022
Sushant Luitel
1

2. सन्तुलित भोजन
 ब्यालेन्स डाइट अर्ाात सन्तुललत भोजन । हामीले सुन्दै र भन्दै आयौं।
तर, खानेक
ु रा कसरी सन्तुललत हुन्छ? यसको सन्तुलन कसरी
लमलाउने? ककनभने हाम्रो र्ालमा अक्सर दाल, भात, तरकारी, अचार
हुनेगछा । कततले दुध, दही, मोही पतन समावेश गछान ् । कततले तिउ,
पतनर समावेश गछान ् । कततले माछा, मासु समावेश गछान ् । कततले
सलाद, सागपात, गेडागुडी समावेश गछान ् ।
4/5/2022
Sushant Luitel
2

3.  यी सबै ककलसमको खान्की एक
ै र्ालीमा पस्कन त्यती संभव हुुँदैन । अको
क
ु रा, र्रीर्रीको खानेक
ु रा लमश्रण गदैमा त्यो सन्तुललत हुन्छ भन्ने पतन
होइन । अर्ाात दाल, भात, तरकारी, अचार लमश्रण गररदैमा त्यो सन्तुललत
हुन्न भन्ने छैन ।
4/5/2022
Sushant Luitel
3

4. 4/5/2022
Sushant Luitel
4

5. क
े हो सन्तुलित भोजन ?
 सन्तुललत भोजनको सेवनले शरीरलाई स्वस्र् तर्ा र स्फ
ू त राख्न मद्दत
गछा । यसले शरीरको रोग प्रततरोधी क्षमता बढाउनुका सार्ै ववलभन्न
रोगहरुबाट शरीरलाई सुरक्षा प्रदान गछा । त्यततमात्र हैन,यसले शरीरको
वृद्धधववकासमा पतन महत्वपूणा भूलमका खेल्छ ।
4/5/2022
Sushant Luitel
5

6.  पोषणववद्हरुका अनुसार सन्तुललत भोजन यस्तो भोजन वा आहार हो,
जसमा तरल पदार्ा, माइक्रोन्युटि्रयन्टस ्, क्यालोरी लगायतको पौष्टटक
पदार्ा पयााप्त मात्रा हुन्छ , जसको सेवनले समग्र स्वास््यलाई स्वस्र् राख्न
मद्दत गछा । सामान्यतया, सन्तुललत भोजनमा अन्न, फलफ
ू ल,
माछामासु, सागसब्जी, दूग्धजन्य पदार्ा, तेल सबै ककलसमको खाद्यान्न
समावेश हुन्छ ।
4/5/2022
Sushant Luitel
6

7. 4/5/2022
Sushant Luitel
7

8. आहारिाई ननम्न समूहमा विभाजजत गररएको छ
 अन्न तर्ा आलु (कावोहाइड्रेि्स)
 फलफ
ू ल तर्ा सागसब्जी (लभटालमन तर्ा खतनज)
 दूधजनय पदार्ा (प्रोटटन तर्ा क्याष्ल्सयम)
 माछा, मासु, दाल, गेडागुडी (प्रोटटन)
 तेल (फ्याट /वोसो)
4/5/2022
Sushant Luitel
8

9. अन्न तथा आिु (कािोहाइड्रेट्स)
4/5/2022
Sushant Luitel
9

10. फिफ
ू ि तथा सागसब्जी (लभटालमन तथा खननज)
4/5/2022
Sushant Luitel
10

11. दूधजनय पदाथथ (प्रोटटन तथा क्याजससयम)
4/5/2022
Sushant Luitel
11

12. माछा, मासु, दाि, गेडागुडी (प्रोटटन)
4/5/2022
Sushant Luitel
12

13. तेि (फ्याट /िोसो)
4/5/2022
Sushant Luitel
13

14. शाकाहारी भोजनिाई कसरी सन्तुलित बनाउन
सककन्छ ?
 शाकाहारी भोजन आफ
ैं मा सन्तुललत भोजन हो ।
 कततपयमा मासुबबनाको भोजन सन्तुललत हुुँदैन भन्ने सोच हुन्छ जुन यो
गलत हो ।
 लभटालमन बी १२ प्राप्त गना मासु नै खानुपछा भन्ने धारणा छ ।
 माछा, मासुबाहेक सोया लमल्क, तोफ
ु , चीज एवं अन्य फोटटाफाइड फ
ु डबाट
पतन लभटालमन बी १२ प्राप्त गना सककन्छ ।
4/5/2022
Sushant Luitel
14

15. 4/5/2022
Sushant Luitel
15

16. सन्तुलित भोजन का फाइदा
 -सन्तुललत आहारले गभावती मटहलालाई आवश्यक पोषण प्रदान गरी गभामा रहेको
लशशु, बालबाललका तर्ा ककशोरककशोरीको बृद्धधववकासमा महत्वपूणा भूलमका
खेल्छ ।
 -यसले शरीरमा उजााको प्रवाह गछा, शरीरलाई ववलभन्न रोगलसत लड्न मद्दत
गछा ।
 सन्तुललत आहारले एतनलमया, मोटोपना, उच्च रक्तचाप, हृदय रोग, मधुमेह,
स्रोक, अष्स्टयोपोरोलसस, क्यान्सरको जोखखम कम गना मद्दत गछा
4/5/2022
Sushant Luitel
16

17. भोजन सन्तुलित नहुुँदा क
े –कस्ता समस्या देखा
पछथन्?
 असन्तुललत भोजन धेरै भए बढी र र्ोरै हुुँदा कम पोषण हुन्छ । यी दुवैलाई क
ु पोषण मान्न
सककन्छ ।
 पोषण धेरै भए मोटोपनको सम्भावना प्रबल हुन्छ । यसले गदाा ववलभन्न रोग देखापना सक्छन्।
 यसैगरी सन्तुललत भोजनको कमीले शारीररक ववकृ तत लसजाना गनासक्छ ।
 त्यसैले शरीरलाई आवश्यक सूक्ष्म पोषक तत्वको कमी हुन पुग्छ । फलस्वरूप र्काई लागेजस्तो
हुनु, काममा मन नलाग्नुका सार्ै मानलसक ववकास प्रभावकारी रूपमा हुन सक्दैन ।
 सुरुवाती टदनमा खुि्टा तर्ा ढाड दुख्ने, तनद्रा कम लाग्ने, र्काइ धेरै लाग्ने हुन्छ । यसले गदाा
टदनचयाामै असर पछा ।
4/5/2022
Sushant Luitel
17

18. सन्तुलित आहार स्िस्थलसत कसरी सम्बजन्धत छ ?
 शरीरलाई स्वस्र् राख्न आहारमा अन्न, काबोहाइड्रेि्स, प्रोटटन, फ्याट ,
खनीज पदार्ालाई समावेश गना जरुरी छ । सार्मा शारीरीक गततववधध गना
आवश्यक छ । अन्यर्ा, गलत खानपानले मोटोपना र ववलभन्न रोगको
समस्या तनम्त्याउुँछ । त्यततमात्र हैन, शरीरलाई आवश्यक मात्रामा
पोषकतत्व प्रदान नभएमा यसले क
ु पोषणको समस्या समेत तनम्त्याउने
गछा । पररणामस्वरुप, मातनसमा रक्तअल्पत्रा, रतन्धो लगायतका समस्या
तनष्म्तने गछा ।
4/5/2022
Sushant Luitel
18

19. हरेक बार खाना चार
 बालबाललका ६ मटहना पूरा भएपतछ चाटहने सबै पोषक तत्वहरू आमाको
दूधबाट मात्र नपुग्ने भएकाले आमाको दूधको सार्ै र्प खाना खुवाउनु
पछा । र्प खाना खुवाउुँदा बालबाललकाको उमेर, पटक, मात्रा, बाक्लोपन,
सरसफाई र सकक्रयता समेतमा ध्यान टदनु पछा ।
• ६ देखख ९ मटहनासम्मका बालबाललकालाई आमाको दूधका सार्ै टदनमा ३ पटक
र्प खाना खुवाउनु पदाछ । खाना शुरु गदाा २ देखख ३ चम्चाबाट शुरु गनुा पदाछ
र बबस्तारै एकपटकमा १ धचया धगलास वा कचौरा (१२५ लम.लल) बराबरसम्म
खुवाउनु पदाछ ।
4/5/2022
Sushant Luitel
19

20. हरेक बार खाना चार
• ९ देखख १२ मटहनाको बालबाललकालाई आमाको दूधका सार्ै टदनमा ३ पटक
पूरक वा र्प खाना र एक पटक खाजा खुवाउनु पदाछ । खाजामा क
े रा, अण्डा
जस्ता खानेक
ु रालाई समावेश गनुा पदाछ ।. र्प खाना हरेकपटकमा १ धचया
धगलास वा कचौरा (१२५ लम.लल) बराबर खुवाउनु पछा ।
• १२ देखख २४ मटहनाको बालबाललकालाई आमाको दूधका सार्ै टदनमा ३ पटक
पूरक खाना र २ पटक खाजा खुवाउनु पदाछ । हरेक पटकमा २ धचया धगलास
वा कचौरा (२५० लम.लल) बराबर खुवाउनु पदाछ ।
4/5/2022
Sushant Luitel
20

21. हरेक बार खाना चार
 हरेक टदनको र्प खानामा पतन (१) अन्न वा कन्दमूल, (२) गेडागुडी /
तेलहन, (३) पशुपंक्षक्षजन्य श्रोतका खानेक
ु रा (दूध तर्ा दूग्ध पदार्ा,
माछा/मासु, अण्डा) र (४) हररयो सागपात र फलफ
ू ल समूह लमलाएर
खुवाउनु पदाछ ।
 ललटो, जाउलो, गहुुँ, कोदो, मक
ै , फापर, दाल, पालुङ्गो, लमचेको क
े रा,
तरबुजा/खरबुजा, मेवा, स्याउ र लमचेको काउली, गाजर, आलु, सखरखण्ड,
फसीजस्ता ववलभन्न प्रकारका तरकारी, अण्डा, माछा, मासु आटद खुवाउनु
पदाछ ।
4/5/2022
Sushant Luitel
21

22. 4/5/2022
Sushant Luitel
22

23. क
ु पोषण
4/5/2022
Sushant Luitel
23

24.  शरीरलाई आबस्यक सन्तुललत आहार लामो समय सम्म नपाउनाले हुने ववकृ त
अवस्र्ा लाई नै क
ु पोषण भतनन्छ ।
 धचककत्सकहरूका अनुसार नेपालमा बालबाललकाहरूलाई हुने रोगको प्रमुख कारण
क
ु पोषण नै हो ।
 जसका कारण नेपाली बालबाललकाहरूको शारीररक तर्ा मानलसक ववकास प्रभाववत
भएको छ ।
 यसरी क
ु पोषणको लसकार हुनेमा दुई वषामुतनका बालबाललकाहरूको संख्या
सवााधधक देखखएको छ ।
 स्मरणीय छ, शारीररक ववकासका दृष्टटकोणले बालबाललकाको मष्स्तटकलगायत
अन्य प्रमुख अंगहरूको ८० प्रततशत ववकास दुई वषाको उमेरसम्ममा भैसक
े को
हुन्छ ।
 मष्स्तटकलगायत अन्य प्रमुख अंगहरूको सही ववकासका लाधग बालबाललकाको
पोषण ष्स्र्तत राम्रो हुनु आवश्यक मातनन्छ ।
क
ु पोषण
4/5/2022
Sushant Luitel
24

25. क
ु पोषणका कारण
 पयााप्त खाना तर्ा पोषक तत्वको कलम
 रोग तर्ा संक्रमण
 पोषण सम्बष्न्ध ज्ञानको कलम
4/5/2022
Sushant Luitel
25

26. क
ु पोषणका असरहरु
 रोगसंग लड्ने क्षमतामा कलम
 शारीररक तर्ा मानलसक बबकाशमा बाधा
 अकाल मृत्यु
 बालबाललकाहरू क
ु पोषणको लसकार हुनु भनेको तनकट भववटयमा क
ु नै पतन
मुलुकले प्राप्त गने जनशष्क्त शारीररक रूपमा रोगग्रस्त हुनु हो । संसारमा जतत
पतन रोगहरू छन् तत मध्ये धेरैको कारक क
ु पोषण हो। रोगग्रस्त जनशष्क्तले क
ु नै
पतन मुलुकको आधर्ाक ववकासको गततलाई प्रभाववत गछा । आधर्ाक ववकासको
गतत प्रभाववत हुनु भनेको समग्र मुलुकको सबै खाले ववकास प्रकक्रयामा बाधा पुग्नु
हो । ववश्वक
ै ववकराल समस्याको कारण मातनने क
ु पोषणको दीिाकालीन समाधान
नेपालका ग्रामीण भेगमा पाइने रैर्ाने अन्नबाली र गेडागुडी भए तापतन त्यताततर
कसैको ध्यान नजाुँदा ववपन्न हजारौँ बालबाललकाहरू मृत्युको लशकार भएका छन्
।
4/5/2022
Sushant Luitel
26

27. Thank You
4/5/2022
Sushant Luitel
27