การออกกำลังกายเพื่อการบำบัดรักษา

1. การออกกาลังกายเพื่อการบาบัดรักษา
Therapeutic Exercise
อาจารย์ ดร.ธนากร ธนวัฒน์
หลักสูตรสาธารณสุขศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

2. การออกกาลังกายเพื่อการบาบัดรักษา
• หมายถึง การเคลื่อนไหวร่างกายตามรูปแบบที่กาหนดเพื่อการบาบัดรักษา
ความผิดปกติด้านสรีรวิทยา (Impairment)
• เพิ่มสมรรถภาพของร่างกายให้ดีขึ้น
• ป
้ องกันการเกิดโรคและภาวะทุพพลภาพ
2

3. Exercise prescription
หลักการ FITT
F=frequency
I= intensity
T= Time
T = Type
3
In normal person

4. กิจกรรมที่จะตัดสินใจว่าร่างกาย
exercise แล้ว ???
 ถูบ้าน ล้างรถ รดน้าต้นไม้ เดินไปซื้อกับข้าว
 กิจวัตรประจาวัน (activities in daily life)
4
Heart rate (HR) คือ..................................
ค่าปกติ............................ครั้ง/นาที
maximal HR (HRmax) คือ...........................
สูตร....................................................
Target HR (THR) คือ.................................
โดยปกติอยู่ในช่วง......%-……..% ของ HRmax
หลักการพิจารณา !!!

5. ข้อห้ามทั่วไปสาหรับการออกกาลังกาย
• ภาวะความดันโลหิตสูงที่ยังไม่ได้รับการควบคุมโดยมีระดับ SBP>200
mmHg หรือ DBP >110 mmHg
• ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะทั้งแบบ Tachyarrhythmia และ Bradyarrthymia
• Unstable angina ที่ยังไม่เคยได้รับการวินิจฉัยหรือรักษา
• กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน (ภายใน 2 วัน)
• ภาวะมีลิ่มเลือดอุดตันในเส้นเลือด
5

6. Exercise prescription for rehabilitation
• ประเภท (Mode)
• ความหนักเบา (Intensity)
• ระยะเวลา (Duration)
• ความถี่ (Frequency)
• การเพิ่มระดับของการออกกาลังกาย (Rate of progression)
• ข้อควรระวัง (Precaution)
6
นอกจากนี้จาเป
็ นต้องพิจารณาถึง
สุขภาพเบื้องต้น ความเสี่ยงต่อหัวใจ
เป
้ าหมายในการออกกาลังกาย
ความชอบส่วนบุคคล

7. ประเภทของการออกกาลังกายเพื่อการบาบัดรักษา
1.การออกกาลังกายเพื่อคงหรือเพิ่มพิสัยของข้อ
(Range of Motion exercise)
2.การออกกาลังกายเพื่อความแข็งแรง (Strengthening exercise)
3.การออกกาลังกายเพื่อความคงทนในการใช้ออกซิเจน
(Aerobic exercise)
4.การออกกาลังกายเพื่อการประสานงานของกล้ามเนื้อ
(Co-ordination exercise)
5.การออกกาลังกายเพื่อฝึกการทรงตัว (Balance Training)
6.การออกกาลังกายเพื่อการผ่อนคลาย (Relaxation exercise)
7

8. การออกกาลังกายเพื่อคงหรือเพิ่มพิสัยของข้อ
[Range of motion (ROM) exercise]
• พิสัยของข้อ (ROM exercise) มีความสาคัญต่อการดาเนินกิจวัตร
ประจาวัน ภาวะข้อติด (joint contracture) รบกวนการดาเนิน
กิจกรรมดังกล่าวและเสียพลังงานเพิ่มขึ้น นอกจากนี้ภาวะข้อติดยังทา
ให้เกิดภาวะแทรกซ้อนตามมา ดังนี้ เกิดแผลกดทับ (pressure sore)
ในบริเวณที่มี bony prominence การเกิดแรงกระทาต่อข้อที่ผิดไป
จากเดิมทาให้ข้อเสื่อม
8

9. ปัจจัยที่มีผลต่อพิสัยของข้อ
• เนื้อเยื่อรอบข้อ ได้แก่ กล้ามเนื้อ ผิวหนัง เนื้อเยื่อเกี่ยวพัน เยื่อหุ้มข้อ
• ปัจจัยที่ทาให้พิสัยของข้อลดลง ได้แก่ กล้ามเนื้อที่มีความยาวลดลง
จากภาวะขาดการเคลื่อนไหว กล้ามเนื้อที่มีการเกร็งตัวเพิ่มมากกว่า
ปกติ (spasticity) แผลเป
็ นบริเวณผิวหนังรอบข้อซึ่งขาดความ
ยืดหยุ่น กระดูกที่ผิดรูป
• ปัจจัยที่ทาให้พิสัยของข้อเพิ่มขึ้น ได้แก่ อุณหภูมิของเนื้อเยื่อรอบข้อที่
สูงขึ้นจะเพิ่มความยืดหยุ่นให้กับข้อ
• อายุและเพศ คนอายุน้อยจะมีพิสัยข้อมากกว่าผู้สูงอายุ
ผู้หญิงจะมีพิสัยข้อมากกว่าเพศชาย
9

10. ข้อบ่งชี้ในการออกกาลังกายเพื่อคงหรือเพิ่มพิสัยของข้อ
• ภาวะอ่อนแรงของกล้ามเนื้อ ทาให้เกิดภาวะขาดการ
เคลื่อนไหวของข้อ
• พิสัยของข้อจากัด
• กล้ามเนื้อขาดความยืดหยุ่น
• กลุ่มเป
้ าหมาย: ผู้สูงอายุ คนไข้ใส่เฝือกกระดูกหัก ผู้ป
่ วย
อัมพาต
10

11. ข้อห้ามในการออกกาลังกายเพื่อคงหรือเพิ่มพิสัยของข้อ
• หลังจากกระดูกหักใหม่ๆ ทาให้ alignment ของกระดูกเปลี่ยนไป
• บริเวณข้อที่จะดัดมีการอักเสบหรือมีการติดเชื้อ
• มีก้อนเลือด (Hematoma)
11

12. หลักการการออกกาลังเพื่อเพิ่มพิสัยของข้อ
• ความถี่หากต้องการออกกาลังเพื่อคงสภาพข้อ แนะนาว่าควรทาอย่าง
น้อยข้อละ 3 ครั้ง วันละ 2 เวลา (เช้า-เย็น) แต่หากต้องการเพิ่มพิสัย
ของข้อ ควรทาบ่อยๆ โดยยึดหลักทาแต่ละครั้งควรยืดอย่างช้าๆและ
นานๆ เพื่อป
้ องกันเนื้อเยื่อเจ็บจากการเพิ่มพิสัยของข้อ
12

13. วิธีการออกกาลังกายเพื่อคงหรือเพิ่มพิสัยของข้อ
• Passive Range of Motion exercise (PROM exercise) เป็นการ
เคลื่อนไหวของข ้อ โดยอาศัยแรงจากภายนอกซึ่งมาจากผู้บาบัดหรือเครื่องมือ
• Active Assistive Range of Motion exercise (AAROM exercise)
เป็นการเคลื่อนไหวของข ้อ โดยอาศัยอาศัยแรงจากภายนอกซึ่งมาจากผู้บาบัด
หรือเครื่องมือมาช่วยเหลือผู้ป่ วยให ้เคลื่อนไหวจนครบพิสัยข ้อ โดยผู้ป่ วยยังมี
ความสามารถในการขยับข ้อได ้บ ้างแต่ไม่ครบพิสัย
13
PROM
AAROM

14. วิธีการออกกาลังกายเพื่อคงหรือเพิ่มพิสัยของข้อ (ต่อ)
• Active Range of Motion exercise (AROM exercise) เป็นการเคลื่อนไหวของ
ข ้อที่ผู้ป่ วยทาได ้ตลอดพิสัยของข ้อ มักใช ้เพื่อการออกกาลังเพื่อคงพิสัยข ้อ
• Passive Stretching Range of Motion exercise; PSROM (การดัดยืด
ค้าง) เป็นการเคลื่อนไหวของข ้อโดยอาศัยแรงจากภายนอกซึ่งมาจากผู้บาบัดช่วยดัดหรือ
ยืดเพื่อเพิ่มพิสัยของข ้อซึ่งมักใช ้ในกรณีข ้อติด
14
PSROM
AROM

15. การออกกาลังกายเพื่อความแข็งแรง
(Strengthening exercise)
• การออกกาลังกายเพื่อความแข็งแรง
มีความสาคัญในการคงความสามารถในการทางานของกล ้ามเนื้อใช ้การ
ประกอบกิจกรรมประจาวัน ป้องกันและฟื้นสภาพจากการบาดเจ็บ และเพิ่ม
ประสิทธิภาพในการเล่นกีฬา
• ภาวะที่มีทาให้กล้ามเนื้อและเนื้อเยื่อเกี่ยวพันเสื่อมถอยลง
ได ้แก่ อายุที่เพิ่มขึ้น , การบาดเจ็บและความเจ็บป่ วย
15

16. การออกกาลังเพื่อเพิ่มความแข็งแรงแบ่งออกเป
็ น 3 วิธี
 lsometric exercise เป
็ นการออกกาลังกายเพื่อความแข็งแรงโดยไม่มีการ
เคลื่อนไหวของข้อเหมาะสาหรับการเพิ่มความแข็งแรงให้กับกล้ามเนื้อ
ภายหลังการบาดเจ็บ หรือขณะที่ผู้ป
่ วยไม่สามารถเคลื่อนไหวได้มาก
 lsotonic exercise เป
็ นการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อต้านน้าหนักที่คงที่
ตลอดพิสัยการเคลื่อนไหวของข้อโดยแรงต้านอาจมาจากแรงโน้มถ่วง แรงที่ผู้
บาบัดออกแรงต้าน
 lsokinetic exercise เป
็ นการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อโดยมีองศาการ
เคลื่อนไหวคงที่
16

17. วิธีการออกกาลังกายเพิ่มความแข็งแรง
 ความหนักเบาของการออกกาลังกายเพื่อความแข็งแรง กาหนดได ้จาก
น้าหนักที่ใช ้ในการฝึก จานวนครั้งที่มีการเคลื่อนไหว หรือความเร็วในการ
เคลื่อนไหว การฝึกเพื่อความแข็งแรง ได ้แก่
Progressive Resistance Exercise (PRE) มี 2 เทคนิค
 DeLorme Technique เป็นการเพิ่มความหนักของการฝึกโดยการค่อยๆ
เพิ่มน้าหนักที่ยกโดยใช ้10 – RM แต่โปรแกรมการฝึกที่นิยมใช ้กันคือ เริ่มต ้น
ที่ร ้อยละ 50 ของ 10 ROM และ เพิ่มขึ้นเป็นร ้อยละ 75 และร ้อยละ 100 ของ
10 RM ตามลาดับ
 Oxford Technique เป็นการเพิ่มความหนักของการฝึกในทางตรงข ้าม
โดยเริ่มจากร ้อยละ 100 ของ 10-RM ก่อนแล ้วค่อยลดน้าหนักลง
17

18. การออกกาลังกายเพื่อความคงทนในการใช้ออกซิเจน
(Aerobic exercise)
• การออกกาลังแบบแอโรบิก เป็ นการออกกาลังด ้วยกล ้ามเนื้อมัดใหญ่ เป็ น
จังหวะต่อเนื่องกันในช่วงระยะเวลาหนึ่ง เหตุที่ต ้องเป็ นกล ้ามเนื้อมัดใหญ่
เนื่องจากทาให ้เกิดการตอบสนองทางสรีรวิทยาของระบบหัวใจและหลอด
เลือดได ้มากกว่าการใช ้กล ้ามเนื้อมัดเล็กอันนาไปสู่การเกิดการปรับตัวของ
ร่างกายตามมา
18

19. ความสาคัญของการออกกาลังแบบแอโรบิก
• การเผาผลาญพลังงานมากกว่า 1,000 Kcal / สัปดาห์ จะลดอัตราการเสียชีวิตได้ถึงร้อยละ
20
 ประโยชน์ของการออกกาลังแบบแอโรบิก
 ป
้ องกันการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด
 ป
้ องกันการเกิดโรคหลอดเลือดสมอง
 ควบคุมระดับความดันโลหิต งานวิจัยยืนยันว่าการออกกาลังแบบแอโรบิกสามารถลด SBP
และ DBP ได้ 7 และ 6 mmHg ตามลาดับ ในผู้ป
่ วย HT
และลด BP ทั้ง SBP และ DBP ได้ 3 และ 2 mmHg ตามลาดับ ในคนปกติ
 ควบคุมระดับไขมันในเลือด การออกกาลังแบบแอโรบิกสามารถลด Triglycerides และ
เพิ่ม high – density, Lipoprotein (HDL), Cholesterol
 ควบคุมน้าหนักตัว
19

20. ความสาคัญของการออกกาลังแบบแอโรบิก (ต่อ)
 ป
้ องกันการเกิดโรค type || Diabetes Mellitus (DM) โดยเพิ่มความไวต่อ insulin
และควบคุมระดับน้าตาลในเลือด มีการศึกษาพบว่าการออกกาลังกายในความหนักระดับ
ปานกลางถึงหนัก นานมากกว่า 40 นาทีต่อสัปดาห์จะลดอุบัติการณ์การเกิด type ||
DM ขณะที่การออกกาลังในความหนักระดับต่าจะไม่ลด
 เพิ่มคุณภาพชีวิต
 คงความหนาแน่นของกระดูก
 เพิ่มประสิทธิภาพการทางานของ endothelia เพิ่มการไหลเวียนของโลหิตไปที่หัวใจ15
 ทาให้หลับสบาย
 ลดความเสี่ยงต่อการเป
็ นมะเร็ง
20

21. การออกกาลังเพื่อฝึกการทางานประสานกันของกล้ามเนื้อ
(Co-ordination exercise)
• ต้องอาศัยการทางานประสานกัน 3 ระดับ คือ สมอง กลุ่มกล้ามเนื้อ และระดับ motor unit
• หลักการฝึก --- เริ่มตั้งแต่การฝึกกล้ามเนื้อแต่ละมัด เรียกว่า --- muscle re-education
เป
็ นการฝึกในระยะแรก
เมื่อทาได้ดีแล้วจึงทาการฝึกต่อในขั้นถัดไป คือ --- neuromuscular coordination
• กลุ่มเป
้ าหมาย: ผู้สูงวัย ผู้ป
่ วยทางระบบประสาทส่วนกลางและส่วนปลายบกพร่อง
21

22. การออกกาลังกายเพื่อการผ่อนคลาย
(Relaxation exercise)
• ใช้ในรายที่มีอารมณ์ตึงเครียด หรือมีการเกร็งตัวของกล้ามเนื้อเพื่อลดอาการปวด
• หลักการ ต้องจัดให้ผู้ป
่ วยอยู่ในภาวะที่สบายและผ่อนคลายที่สุด จัดสิ่งแวดล้อมให้
เหมาะสมกับการพัก ไม่มีสิ่งรบกวนหรือกระตุ้น
• สอนให้เรียนรู้การผ่อนคลายกล้ามเนื้อที่ตึงแข็ง และให้ทราบความรู้สึกที่แตกต่างกัน
ระหว่าง ความตึงเครียดกับการผ่อนคลาย การกาหนดลมหายใจเข้า-ออก ทาซ้าหลายๆ
ครั้ง จนผู้ป
่ วยสามารถผ่อนคลายกล้ามเนื้อได้เต็มที่ และสามารถบังคับได้แม้ในภาวะ
แวดล้อมที่ต่างกันออกไป
• กลุ่มเป
้ าหมาย: ผู้ป
่ วยวิตกกังวล ผู้ป
่ วยก่อนและหลังผ่าตัดต่างๆ หญิงตั้งครรภ์ ผู้ป
่ วย
กลุ่มปวดต่างๆ
22

23. ปัญหาและภาวะแทรกซ้อนจากการออกกาลังกาย
• อาการปวดกล้ามเนื้อ (Fatigue) เกิดจากการคั่งของกรด lactic ซึ่งเกิดในช่วง
ออกกาลังกายและมักเป
็ นการออกกาลังแบบเพิ่มความแข็งแรง อาการจะบรรเทา
ลงเมื่อหยุดออกกาลังกายหรือมีเลือดกลับมาเลี้ยง
• อาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อระยะหลัง (Delayed Onset Muscle Soreness
หรือ DOMS) เกิดจากการออกกาลังกายที่ไม่คุ้นเคย หรือเป
็ นการออกกาลังกาย
แบบ eccentric มักเกิดภายหลังออกกาลังกาย 8-24 ชั่วโมง อาการปวดจะ
ค่อยๆ ลดลงภายใน 7-10 วัน
• อาการตะคริว (Cramp) เกิดจากภาวะขาดน้า เกลือแร่ มักเกิดในขณะออกกาลัง
กาย หรือภายหลังการออกกาลังกายแบบเกร็งตัวทั้งมัดในขณะกล้ามเนื้อหดตัว
ช่วงเวลาอาการปวดอาจเป
็ นระยะเวลาสั้นๆ ตั้งแต่ไม่กี่วินาทีจนถึงหลายนาที
23

24. ปัญหาและภาวะแทรกซ้อนจากการออกกาลังกาย
• กล้ามเนื้อบาดเจ็บ (muscle strain) มักเกิดจากการออกกาลังเพื่อเพิ่มความ
แข็งแรง จะมีความปวดรุนแรงมากกว่า ระยะเวลาเป
็ นนานกว่า DOMS กล้ามเนื้อ
ที่มีอาการจะมีความตึงตัวเพิ่มขึ้นและพิสัยของข้อในบริเวณที่ได้รับบาดเจ็บอาจจะ
ลดลง
– อาการปวดที่เกิดขึ้นโดยเฉพาะสาเหตุจาก DOMS หรือกล้ามเนื้อบาดเจ็บนั้น
สามารถบรรเทาได้ด้วยการประคบเย็นภายใน 48 ชั่วโมง หลังการออกกาลัง
กาย
– การใช้ยากลุ่ม analgesic หรือ Non – Steroidal หรือ Anit –
inflammatory Drugs (NSAIDs)
– ควรลดระดับความหนักของการออกกาลังลง
– แนะนาให้พักการออกกาลังในกล้ามเนื้อมัดนั้นในกรณีที่เกิดการบาดเจ็บมาก
24

25. อันตรายจากการออกกาลังกายที่สาคัญ
เช่น หัวใจล้มเหลวเฉียบพลัน กล้ามเนื้อหัวใจตาย และการบาดเจ็บของกระดูกข้อ
ต่อกล้ามเนื้อ
โดยมีปัจจัยสาคัญที่เกี่ยวข้อง 3 อย่าง คือ อายุ โรคหัวใจ และความหนักของการ
ออกกาลังกาย
25

26. งานมอบหมาย
1. ให้ นศ. เลือกและทดลองใช้ Health
application ใน smartphone อย่างน้อย 1
applications
- ชื่อ application / ประโยชน์ / การเข้าใช้
งานที่เป็ นขั้นตอน / การอ่านผล
2. จดบันทึกข้อมูลด้านสุขภาพที่เกิดจากเรานา
application นั้น ไปใช้จริง โดยทาเป็ นตารางใน
แต่ละวัน 26

27. Thank you
27