Presentatie Green Deal Bijeenkomst 26 januari 2012

1. Invulling Green Deal
duurzame warmte en koude
Zuid-Holland

2. Inleiding

3. Elementen Green Deal
A. Strategie verduurzaming warmtevoorziening.
B. Restwarmte en warmte-infrastructuur.
C. Aardwarmte.
D. Warmte-koude-opslag en hoge-temperatuuropslag.
E. Voorbereiding verdere ontwikkelingen duurzame
energie.

4. Werkgroepen
Strategie verduurzaming warmtevoorziening
1. Groep Visie / wijze invulling
2. Groep Financiering
3. Groep Vraagzijde
Restwarmte en warmte-infrastructuur
4a. Groep Verduurzaming Rotterdam
4b. Groep Verduurzaming Leiden
Aardwarmte
Warmte-koude-opslag en hoge-temperatuuropslag
5. Groep Bodemenergie

5. Planning
Jan.
werkgroepen actief op inhoud
Mei concept strategisch plan gereed
bestuurlijke traject
Okt. bestuurlijk akkoord strategisch plan

6. Waar staan we?
• Alles is aanwezig:
– Aanbieders (mits …)
– Vragers (mits …)
– Financiers (mits …)
• Samen bereiken we het meest
• Daarvoor zijn afspraken nodig
– Visie en organisatie
– Feitelijk aanbod én vraag
– Financiering

7. Opbouw van deze bijeenkomst
• Korte inleidingen op enkele punten
– Doel en organisatie
– Financiering
– Verduurzaming Rotterdam en Leiden
Pauze
• Verdere aanpak
– Concrete stellingen en vragen
– Reacties en conclusies
– Afspraken

8. Doel en organisatie
Werkgroep 1

9. Werkgroep 1
Leden Planning werksessies
• P. Aelmans (Haaglanden) • Week 6
• P. Barendse (Vestia) • Week 11
• J. Benner (CE Delft) • Week 15
• A. Bosma (Provincie)
• R. Crabbendam (HVC)
• R. v. Diest (Nuon)
• G. Duijndam (LTO Glaskr.)
• F. Goudswaard (Eneco)
• C. Hellinga (TU Delft)
• J. Noordhoek (Den Haag)
• R. Schillemans (EL&I)
• W. Verhoeven (Rotterdam)
• T. Vles (Squarewise)

10. Onze ambitie
Bieden van zekerheid;
aan elkaar en aan financiers
• Duidelijk doel (kwantitatief)
• Duidelijk beeld (geografisch)
• Duidelijke organisatie
• Duidelijke planning (tijdlijn)
NB: er is op nog meer punten zekerheid nodig;
die zijn afgedekt in de andere werkgroepen

11. Ons doel
• In 2050 ruim meer dan 50 % duurzamer produceren;
• Ambitie 2020 14% duurzaam (24 PJ /1200 MWth).
Warmtevraag omlaag
Aandeel duurzamer omhoog

12. Ons beeld
Gezamenlijk beeld rond de (beste) aanpak,
welke bijdraagt aan:
Oplossen knelpunten
- Vervangen (liefst verduurzamen) bron bestaande levering
- Vervangen (liefst verduurzamen) WKK glastuinbouw
Slim benutten bronnen (bestaand en nieuw)
- Restwarmte (m.n. industrie / HVC)
- Nieuwe AVR centrale Rozenburg
- Nieuwe centrales Maasvlakte II
- Geothermie e.d.

13. Kansenkaart

14. Gezamenlijk beeld (puur indicatief)

15. Organisatie: Weens model
Centrale structuur
Eén beheerder
Partijen haken aan

16. Organisatie: Deens model
Decentrale structuur
Meerdere bedrijven
Samenwerking

17. Tijdlijn (puur indicatie van de vorm)

18. Financiering
Werkgroep 2

19. Werkgroep 2
Leden Planning werksessies
 WBR – Co Hamers  Werksessie 1:
 Hydreco – Mari Oerlemans financieringspraktijk (wk 8)
 Gem. Westland – Jeroen Straver  Werksessie 2:
 EUR – Ronald Huisman financieringsbehoefte (wk 12)
 Gem. R’dam – Wouter Verhoeven  Werksessie 3:
verbinden praktijk en
 Eumedion – Marleen Janssen financieringsbehoefte (wk 15)
 HFC – Robin Fransman  Werksessie 4:
 ING – Dirk-Jan van Swaay verdere vertaling afspraken naar
 LTO – Gabi Duijndam Green Deal (wk 22)
 Squarewise – Marc v.d. Steen
 Squarewise – Thomas Vles
+ aanvulling - gesprekken lopen

20. Waarom alternatieve financiering?
 Investeringsbehoefte ongeveer € 2 miljard
 Duurzame motieven alleen werken niet meer,
economisch perspectief noodzakelijk
 Initiatieven lopen vaak vast:
 Hoge initiële investering
 Lange terugverdientijd
 (Onzekere) risico’s
 Overheidsfinanciering traditionele instrumenten
onwaarschijnlijk
Alternatieve (innovatieve) financiering lijkt binnen het
potentierijke Zuid-Holland voor de hand te liggen.

21. Waarom willen financiële spelers investeren?
 Financiële wereld investeert steeds meer in duurzame energie;
in 2007 tot 2009 ongeveer 3 miljard Euro.
 Energiebedrijven produceren meer duurzame energie.
 Netwerkbedrijven moeten innoveren.
 Urgentie door wegvallen huidige warmteproductie
in Rotterdam, Leiden en Den Haag.
 Toename geothermieprojecten met hoge aanloopinvesteringen.
 SDE+ regeling kansen voor warmteprojecten.
 Ontstaan investeringsfondsen voor duurzame energieprojecten.
 Consument wil investeren in duurzame energie
(o.a. collectieve inkoopacties).

22. Aantal financieringsopties al genoemd
 Warmtebedrijf Zuid-Holland:
 Publiek private organisatie
 Uitvoer (grotere) warmteprojecten in Zuid-Holland
 Aansluiting landelijk initiatieven (HFC / Groene Investerings
Maatschappij)
 Fondsvorming:
 (Revolving) funds
 Privaat kapitaal aantrekken
 Structured finance:
 Bundelingen van warmteprojecten
 Pakketten aanbieden ter financiering
De werkgroep zal deze ideeën aanvullen/aanscherpen en
verwerken in de Green Deal.

23. Overige groepen
Werkgroep 3 t/m 5

24. Werkgroep 3 (vraagzijde)
Leden Planning werksessies
• Wouter Verhoeven • Week ..
• Rick van Diest • Week ..
• Patrick Aelmans
• Sonja van Vooren
• Frank Schoof
Opgave
Hoe is het draagvlak voor duurzame centraal opgewekte (rest)-
warmte onder de gebruikers te vergroten en de perceptie van
dit product te verbeteren?
Via: Analyse KTO’s en nieuw onderzoek
Leidt tot: Aanbevelingen communicatie- en productverbetering

25. Werkgroep 4a (verduurzaming R’dam)
• Vervanging (niet duurzame) warmtebronnen binnen Rotterdam
creëert momentum voor verduurzamingskansen.
• Er wordt o.a. nagedacht over de volgende opties:
– Uitbouw warmtebedrijf R’dam naar Rijnmond niveau
– ‘Leiding over Noord’
– Ontwikkeling geothermie
– Optimalisatie (vervangende centrale, optimaliseren van de
bedrijfsvoering en van de warmteafgiftesystemen )
– Koppelen van stadsverwarmingsnetten tot warmtenet op
Zuidvleugelniveau (lange termijn)
• Betrokken partijen: E.ON, Eneco, WBR, Gemeente Rotterdam,
HbR, Deltalinqs
• Green Deal vooral voor het verbinden van deze opties aan een
warmtevisie op Zuidvleugel niveau.

26. Werkgroep 4b (verduurzaming Leiden)
Na het aflopen van de huidige warmteleveringsovereenkomst
tussen E.ON en Nuon einde 2013, zijn in principe de volgende
opties denkbaar:
Afbouw van de stadsverwarming
1. Optimalisatie (vervangende centrale, optimaliseren van de
bedrijfsvoering en van de warmteafgiftesystemen )
2. Warmtebedrijf Leidse regio, bijvoorbeeld koppeling met een
biomassacentrale en uitbreiden naar Valkenburg
3. Aansluiten aan groter warmtenet, vanuit Den Haag
Nuon, de betrokken gemeenten en E.ON zijn hierover in overleg.
Provincie/Green Deal is met name voor de opties 3 en 4 relevant.

27. Werkgroep 5 (bodemenergie)
• Voorbereiden verbrede garantieregeling
geothermie? (of wg 2 Financiering?)
• Probleem Staatssteun bij ondersteuning projecten
Pijnacker door lagere overheden
• SDE+ (2012) voldoende in beeld voor geothermie
(inhoudelijke bijdrage vanuit Green Deal)?
• Vraag naar WKO >30°C en HTO i.r.t. nieuw
bodembeleid?
• Voortgang gemeentelijke bodem-energieplannen
(Den Haag, Rotterdam, Westland)?

28. PAUZE

29. Stellingen / vragen / afspraken

30. Aanbod rest- en aardwarmte
• De ambitie van 24 PJ in 2020 is zowel haalbaar door
benutting van alleen het (huidige) restwarmtepotentieel
als van alleen het aardwarmtepotentieel.
• Het gebrek aan concrete informatie over het
restwarmtepotentieel (omvang, temperaturen, kosten
uitkoppeling) is een urgent probleem, zeker afgezet
tegen de toenemende kennis over aardwarmte-
potentiëlen.

31. Vraagzijde
• Er is veel bekend over de technische voor- en nadelen
van centrale warmtelevering. Voor het realiseren van
projecten is ook het gevoel van afnemers van belang.
Er moet meer worden ingespeeld (en invloed worden
uitgeoefend) op de drijfveren van afnemers.
• Door o.a. gemeentelijk zoneringbeleid kan worden
gezorgd voor meer zekerheid aan de vraagzijde.

32. Backbone(s)
• Gelet op de situering van warmteaanbod en –vraag
tekent zich voor de ‘backbone’ een verdeling af in twee
afzonderlijke takken;
(a) Botlek-Pernis-Rotterdam
(b) Maasvlakte-Europoort-Westland-Den Haag

33. Financiering
• Voor financiering van de aanvangsinvesteringen voor
de warmteambitie in 2020 is ca. € 2 miljard nodig.
• Gestreefd moet worden naar een combinatie van vooral
private financiering en publieke garantstelling (door de
gezamenlijke overheden).

34. Organisatie
• Rekening houdend met de Nederlandse marktcondities
past het ‘Deense model’ beter bij de mogelijkheden in
Zuid-Holland dan het ‘Weense model’.

35. Vraag-stellingen
• De huidige stads- en wijkverwarming in Zuid-Holland
bedraagt ca. 15 PJ/jaar (?)
• Het huidige WKK vermogen van de glastuinbouw in ZH
is … MW en de hieruit gehaalde warmte … PJ's (?)
• De omvang van de warmtelevering vanuit de RoCa-
centrale aan de glastuinbouw bedraagt ca. .. PJ/jaar (?)

36. Afspraakcluster 1: Restwarmte en infra
Werkgroep 4 doet (en krijgt medewerking bij):
• in kaart brengen warmtepotentieel 15 bedrijven in
havengebied (+ uitkoppelkosten);
• uitwerking opties Rotterdam;
• uitwerking opties Leiden: backbone, geothermie,
biomassa;
Werkgroepen 1 en 3 houden rekening met het
vervangingspotentieel WKK glastuinbouw in ZH en
het toekomstig aandeel belichte teelt.
Het Rijk pakt de interactie/spanning tussen het ETS-
systeem en restwarmte-/CO2-levering aan.

37. Afspraakcluster 2: Aardwarmte
Werkgroepen 2 en 5 doen samen:
• voorbereiding verbrede garantieregeling geothermie
• aanpak probleem ‘staatssteun’ bij ondersteuning
projecten Pijnacker door lagere overheden
• analyse betekenis SDE+ (2012) voor geothermie (en
evt. benodigde actie vanuit de Green Deal)
Het Rijk verkent de mogelijkheid van een verbrede/
verhoogde garantieregeling geothermie.

38. Afspraakcluster 3: WKO en HTO
Werkgroep 5 beschouwt:
• de vraag naar WKO >30°C en HTO in relatie tot nieuw
bodembeleid;
• voortgang gemeentelijke bodemenergieplannen
(Den Haag, Rotterdam, Westland).

39. Afspraakcluster 4: Verdere ontwikkeling
Plenair:
• de mogelijkheden van CO2 levering aan glastuinbouw
(m.n. korte termijn) binnen de Green Deal;
• mogelijke nieuwe projecten voor Green Deal 2.

40. Einde