1. Տիգրան Արթենյան
,,Մխիթար Սեբաստացի,,
կրթահամալիրի Գեղարվեստի
ավագ դպրոց, 11-1 դասարան

2. VIդ. Հայաստանը շարունակում էր բաժանված մնալ Պարսկաստանի եւ
Բյուզանդիայի միջեւ: Երկու տերություններում էլ փորձում էին
սահմանափակել հայ նախարարների ու եկեղեցու իրավունքները, վերացնել
Հայաստանի ներքին ինքնավարությունը, դավանափոխ անել հայերին:
Հայաստանի արեւմտյան` Բյուզանդիայի գերիշխանության տակ գտնվող
տարածքները կառավարվում էին տարբեր ձեւերով: Փոքր Հայքը, որը ավելի շուտ
էր կորցրել անկախությունը եւ միացվել կայսրությանը, բաժանված էր Առաջին ու
Երկրորդ Հայք նահանգների, որոնք կառավարվում էին ինչպես Բյուզանդիայի
մյուս սովորական նահանգները:
Հայաստանի հարավարեւմտյան շրջանները, որոնք հիմնականում ընդգրկում
էին Մեծ Հայքի Ծոփք նահանգի տարածքը, Բյուզանդիային էին միացվել IVդ.
երկրորդ կեսին եւ ունեին լայն ինքնավարություն: Դրանք բաժանված էին հինգ
իշխանությունների` Մեծ Ծոփք, Շահունյաց Ծոփք, Հանձիտ, Հաշտյանք,
Բալահովիտ, որոնք կոչվում էին սատրապություններ: Սատրապները հագնվում
էին թագավորների նման, հարկ չէին տալիս կայսրին եւ պարտավոր էին
սահմանի իրենց հատվածը պահպանել սեփական ուժերով:

3. Սատրապները սկզբում իշխում էին Արեւմտյան Հայաստանի
ժառանգաբար, իսկ Vդ. կարգը փոխվեց ինքնուրույնությունը վերացնելու
եւ նրանց նշանակում էր կայսրը` ցմահ: նպատակով կայսրն
Հայաստանի հյուսիսարեւմտյան իրականացրեց մի շարք ռեֆորմներ:
շրջանները Բյուզանդիային էին միացվել 529թ. օրենքով հայ նախարարներին
387թ. բաժանումից հետո: Այդ տարածքը արգելվեց պահել ռազմական խոշոր
կոչվում էր Ներքին Հայք: Չնայած ուժեր եւ թույլատրվում էր ունենալ
այստեղ նշանակվում էր բյուզանդական միայն նետաձիգ գնդեր: Դրանով մեծ
կառավարիչ (հիմնականում ազգությամբ հարված էր հասցվում հայ
հայ), սակայն հայ նախարարները նախարարների ռազմական
լիովին պահպանել էին ներքին հզորությանը: Միաժամանակ,
ինքնուրույնությունը: Բյուզանդիային ենթակա բոլոր
Հուստինիանոս I կայսրը (527-565թթ.) հայկական հողերը (Փոքր, Ներքին,
որոշել էր վերականգնել Հռոմեական Սատրապական Հայքերը) միացվում են
կայսրության նախկին տարածքն ու մեկ վարչական միավորի մեջ`
հզորությունը, ձգտում էր վերացնել բյուզանդացի մագիստրոսի կամ
ինքնուրույն միավորները եւ միատեսակ ստրատեգոսի գլխավորությամբ, որի
կառավարում մտցնել կայսրության ձեռքում էր կենտրոնացվում
բոլոր շրջաններում: Հայաստանի ռազմական ու վարչական
ամբողջ իշխանությունը: Հայ
իշխանների նախկին իրավունքները
փաստորեն էականորեն կրճատվեցին:
Մագիստրոսի նստավայր դարձավ
Թեոդոսուպոլիսը (Կարին):

4. Արցախի Տիգրանակերտի եկեղեցի. V-VI դդ.

5. Արցախ Տիգրանակերտ. V-VI դդ.

6. 536թ. Հուստինիանոսի նոր Նախկինում նախարարի բոլոր
հրովարտակով արեւմտյան Հայաստանը տիրույթները եւ ամբողջ
բաժանվում է չորս նահանգների` հարստությունը ժառանգում էր
Առաջին, Երկրորդ, Երրորդ, Չորրորդ ավագ որդին, որի շնորհիվ
Հայքերի: Առաջին Հայքի մեջ մտան նախարարական կալվածքները չէին
նախկին Ներքին Հայքը եւ սեւծովյան մասնատվում, իսկ նախարարը
որոշ քաղաքներ: Երկրորդ Հայքը պահպանում էր տնտեսական,
կազմվեց նախկին Առաջին Հայքից եւ ռազմական, քաղաքական
սեւծովյան որոշ շրջաններից: Երրորդ հզորությունը եւ ներքին
Հայքը զբաղեցնում էր նախկին Երկրորդ ինքնիշխանությունը: Այժմ
Հայքի տարածքը: Չորրորդ Հայքի մեջ տիրույթները բաժանվելու էին
ընդգրկվեց նախկին Սատրապական նախարարի որդիների ու դուստրերի
Հայքը: միջեւ: Հետզհետե խոշոր
Հուստինիանոսը հրովարտակով նախարարներին փոխարինելու էին
նախարարների դուստրերին նույնպես մանր ազնվականները, որոնք ի
իրավունք վերապահեց հավասար վիճակի չէին լինի հակադարձել
սկզբունքներով ժառանգություն ստանալ Բյուզանդիային եւ պահպանել
իրենց հայրերից: Հայաստանի ներքին
ինքնուրույնությունը:
Հուստինիանոսի այս
վերափոխումները առաջացրին հայ
նախարարական տների
դժգոհությունը:

7. 539թ. Առաջին Հայքում հզոր Հայաստանը որոշ ժամանակ
ապստամբություն բռնկվեց, որը մեծ շարունակում էր օգտվել Vդ.
դժվարությամբ ճնշվեց: 548թ. հայ ազատագրական պատերազմների
իշխանները մահափորձ արդյունքում ձեռք բերած
կազմակերպեցին Հուստինիանոսի դեմ, ինքնավարությունից: Պարսից
որը ձախողվեց: Չնայած արքունիքը սիրաշահում էր հայերին,
կազմակերպիչները ձերբակալվեցին, քանի որ հայ նախարարները ամուր
սակայն հաշվի առնելով նախարարների հենարան էին հանդիսանում
դժգոհությունը, կայսրը ստիպված էր Բյուզանդիայի ոտնձգությունների դեմ:
ներում շնորհել դավադիրներին: Նույնիսկ բյուզանդական մասի հայ
Հուստինիանոսի վերափոխումների նախարարները կայսրերից դժգոհ
հետեւանքով Հայաստանը կորցրեց լինելու դեպքում դիմում էին պարսից
նախկին ինքնավար կարգավիճակը, իսկ տերության օժանդակությանը: VIդ.
նախարարությունները հետզհետե առաջին կեսին տեղի ունեցած
թուլացան, եւ մեծ չափեր ընդունեց պարսկա-բյուզանդական բախումների
հայերի տեղաշարժը դեպի արեւմուտք: ժամանակ Մարզպանական
Պարսկաստանի գերիշխանության տակ Հայաստանի նախարարները դուրս
գտնվող Արեւելյան (Մարզպանական) էին բերում 30.000-ոց հեծելազոր, որը
հաջողությամբ հարձակողական
գործողություններ էր ծավալում
Արեւմտյան Հայաստանում`
ստանալով նաեւ տեղի հայ
բնակչության աջակցությունը:

8. Խճանկար, հայերեն արձանագրությունների հետ

9. Դա էր այն գլխավոր պատճառներից կրոնական հալածանքներ է սկսում,
մեկը, որ գրեթե միշտ հաղթանակը փորձում է զրադաշտական մեհյան
Պարսկաստանի կողմն էր: կառուցել մայրաքաղաք Դվինում:
Այդ ինքնուրույն կարգավիճակը Այդ ամենը հանգեցրին նոր
խաթարվում է VIդ. երկրորդ կեսին: ապստամբության: Այն ղեկավարեց Հայոց
Խոսրով Անուշիրվան արքայի օրոք (531- սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը,
578թթ.) Պարսկաստանը մեծ հզորության որի եղբորը` Մանվելին սպանել էր
հասավ, նույնիսկ Բյուզանդիային մարզպան Սուրենը:
ստիպեց որոշակի հարկ վճարել: Հայերը համաձայնության եկան նաեւ
Պարսից արքունիքը կրկին հայացքն Բյուզանդիայի հետ: Կայսրը խոստացավ
ուղղում է Հայաստանի ներքին աջակցել ապստամբներին, իսկ
ինքնավարությունը վերացնելու եւ անհաջողության դեպքում ապաստան
զրադաշտականություն տարածելու տալ նրանց: Այսպիսով`
խնդիրների վրա: Հայաստանի պարսիկ բյուզանդացիները փորձում էին հայերի
մարզպան Սուրենը (564-571թթ.) սկսում օգնությամբ պայքարել հակառակորդ
է ոտնահարել հայ նախարարների եւ պարսիկների դեմ եւ դուրս գալ այն
հոգեւորականների իրավունքները, ստորացված վիճակից, որի մեջ հայտնվել
բարձրացնում է հարկերը, էին վերջին պարսկա-բյուզանդական
պատերազմից հետո:

10. Դվինի կենտրոնական թաղամասի վերակազմություն

11. Մարզպանը, տեսնելով հայերի Այս հաղթանակից հետո հայերին
նախապատրաստությունները, մեկնեց են միանում վրացիները,
Տիզբոն եւ արքային զեկուցեց այդ մասին: աղվանները, աբխազները, որոնք
Խոսրով I-ը Սուրենին տրամադրեց հրաժարվում են պարսից
15.000-ոց բանակ եւ պատվիրեց գերիշխանությունից եւ ընդունում են
ամենայն խստությամբ ճնշել հայերի Բյուզանդիայինը: Հայաստան է մտնում
ելույթները: Այդ ընթացքում Վարդան բյուզանդական բանակը: Այսպիսով`
Մամիկոնյանը հավաքել էր 20.000-ոց հայկական ապստամբությունը
բանակ: 571թ. փետրվարին հայկական վերաճում է պարսկա-բյուզանդական
զորքերը հարձակվում են Դվինի վրա, պատերազմի, որը փոփոխակի
պարտության մատնում պարսկական հաջողություններով շարունակվում է
զորաբանակին եւ սպանում երկու տասնամյակ: Այս անգամ հայ
մարզպանին: նախարարները աջակցում էին
Շուտով, պարսկական նոր բանակ է Բյուզանդիային:
ներխուժում Հայաստան: Խաղամախյա Պատերազմն ավարտվեց 591թ.`
դաշտում հայկական բանակը Վարդան Բյուզանդիայի հաղթանակով: Կնքված
Մամիկոնյանի գլխավորությամբ կրկին հաշտության պայմանագրով
ջախջախում է թշնամուն եւ վտարում Հայաստանը երկրորդ անգամ բաժանվեց
երկրից: Պարսկաստանի եւ Բյուզանդիայի միջեւ:
Այս անգամ Բյուզանդիային անցան
ավելի շատ տարածքներ` Տուրուբերանը
եւ Այրարատի մեծ մասը:

12. Այս պատերազմի ժամանակ հայերի
համակրանքը եւ աջակցությունը
Բյուզանդիայի կողմն էր, սակայն
պատերազմի ավարտից հետո Մորիկ
կայսրը որոշեց թուլացնել հայերի
ռազմական ուժը: Կայսրը ոչ միայն իրեն
ենթակա հայ նախարարներին ու նրանց Մանրանկարչություն
VIդ. Հայաստանը էր ուղարկում
ռազմական ուժերն շարունակում էր բաժանված մնալ Պարսկաստանի եւ Պահվոմ է Էջմիածնի
Բյուզանդիայի միջեւ: Երկու տերություններում էլ փորձում էին թանգարանում
կայսրության ծայրամասերը, այլեւ VI-VII դդ.
նույնը խորհուրդ էր հայ նախարարների ու եկեղեցու իրավունքները, վերացնել
սահմանափակել տալիս անել
Հայաստանի ներքին ինքնավարությունը, դավանափոխ անել հայերին:
պարսից արքային: Փաստորեն,
Հայաստանի արեւմտյան` Բյուզանդիայի գերիշխանության տակ գտնվող
հայկական զինված ուժերը տարբեր
ճակատներում պատերազմներիէին տարբեր ձեւերով: Փոքր Հայքը, որը ավելի շուտ
տարածքները կառավարվում
էր կորցրել անկախությունը եւ միացվել կայսրությանը, բաժանված էրսկզբներին
ուղարկելով եւ դրանք նվազեցնելով` Դա էր պատճառը, որ VIIդ. Առաջին ու
փորձ էր արվում նահանգների, որոնք կառավարվում էին պարսկա-բյուզանդական
Երկրորդ Հայք թուլացնել երկու վերսկսված ինչպես Բյուզանդիայի
մյուս սովորական նահանգները:
տերությունների միջեւ հայտնված պատերազմների ժամանակ հայերը
Հայաստանի հարավարեւմտյան շրջանները, որոնք հիմնականում ընդգրկում
Հայաստանի դիմադրողականությունը: կրկին սկսեցին աջակցել
Բյուզանդիային էին միացվել IVդ.
էին Մեծ Հայքի Ծոփք նահանգի տարածքը, պարսիկներին: Երկու
երկրորդ կեսին եւ ունեին լայն ինքնավարություն: Դրանք բաժանված էին հինգ
տերությունների միջեւ պայքարը
իշխանությունների` Մեծ Ծոփք, Շահունյացշարունակվեց մինչեւ արաբների
Ծոփք, Հանձիտ, Հաշտյանք,
Բալահովիտ, որոնք կոչվում էին սատրապություններ:Սատրապները հագնվում
հանդես գալը, սակայն Հայաստանում
էին թագավորների նման, հարկ չէին տալիս կայսրին եւ պարտավոր էին
տարածքային փոփոխություններ
սահմանի իրենց հատվածը պահպանել սեփական ուժերով:
այլեւս տեղի չունեցան:

13. Աշտարակում Սպիտակավոր եկեղեցին Լամբարտավանքը