Betrokken burgers, bewogen bestuur - MinBZK

Den Haag, 10 september 2009
BETROKKEN BURGERS,
BEWOGEN BESTUUR
RETROSPECTIEF ONDERZOEK EPARTICIPATIE
MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Deze uitgave is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen. Het werk
mag gekopieerd, verspreid, doorgeven of geremixt worden onder de voorwaarden van naamsvermelding
(ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) en gelijk delen.
COLOFON
Projectnummer: 26174
Auteurs: Maarten Sinnema
Hein van Duivenboden
M.m.v.: Inge Besten
Joanne van den Eijnden
Dick Hanemaayer
Albert Meijer (USBO, UU)
Marco Pastors
B&A Centrum voor Beleidsevaluatie
Prinses Margrietplantsoen 87
Postbus 829
2501 CV Den Haag
t 070 - 3029500
f 070 - 3029501
e-mail: info@bagroep.nl
http: www.bagroep.nl

3
SAMENVATTING
Het ministerie van BZK heeft B&A gevraagd een retrospectief onderzoek uit te voeren
naar het beleid inzake eParticipatie. Het wil zo komen tot een waardering van de
sturingsfilosofie zoals tot op heden gehanteerd en tot het achterhalen van succes- en
faalfactoren van verschillende experimenten, concepten en ideeën. Op deze wijze
wordt input gegenereerd voor nieuw beleid (sturingsfilosofie) met het oog op een
verdere doorontwikkeling en opschaling van eParticipatie-initiatieven en gerichte
verbreding van de toepassing van eParticipatie in Nederland.
Binnen het onderzoek staan vijf vragen centaal:
1. Wat was de sturingsfilosofie van BZK en (hoe) heeft deze gewerkt?
2. Welk resultaat hebben de experimenten geboekt?
3. Wat waren de belangrijkste succes- en faalfactoren voor de ontwikkeling en
opschaling van bestaande eParticipatie experimenten? En wat is nodig om
doorontwikkeling en opschaling daarvan te bevorderen?
4. Welke vijf tot tien eParticipatie concepten en ideeën die niet werden gerealiseerd
lijken nog steeds geschikt en van belang om te realiseren en wat zijn hierbij succes
en faalfactoren? En op welke manier zou deze realisatie het beste gestalte kunnen
krijgen?
5. Hoe kan de komende twee jaar het thema eParticipatie verder worden
geagendeerd en het eParticipatiebeleid worden geïmplementeerd?
Bovenstaande deelvragen zijn in dit rapport in vier hoofdstukken behandeld:
Retrospectie BZK-beleid (hoofdstuk 2), Balans initiatieven (hoofdstuk 3), Blik op de
toekomst (hoofdstuk 4) en Conclusies en aanbevelingen (hoofdstuk 5).
Conclusies
Het ministerie van BZK heeft de afgelopen jaren een betekenisvolle aanzet gedaan tot
het ontwikkelen van beleid op het terrein van eParticipatie. Op basis van dit onderzoek
kan worden gesteld dat inmiddels de fase is aangebroken waarbij betrokkenen
behoefte hebben aan een meer expliciete visie, strategie en doelstelling dan de tot op
heden gehanteerde, meer losse stijl – die overigens ontegenzeggelijk meerwaarde
heeft gehad in deze explorerende en vaak experimentele beginfase. BZK kan gevolg
geven aan de breed gevoelde behoefte tot een duidelijke rolopvatting door
explicitering van keuzes ten aanzien van de bijdrage van BZK aan de verdere
ontwikkeling en ondersteuning van eParticipatie-activiteiten.
Op basis van het onderzoek zien wij op hoofdlijnen twee verschillende sporen die BZK
op het gebied van eParticipatie de komende jaren kan volgen. Sporen die elkaar niet
uitsluiten; die beide kunnen bestaan, maar die door het verschillende karakter (andere
partners, andere behoeften/opgaven, grotendeels verschillende middelen) ons inziens
een apart traject behoeven. Het zijn sporen overigens, die in grote mate een lijn
doortrekken die de afgelopen jaren reeds is ingezet. Maar wel met een duidelijker focus
(gerichtheid) dan tot nu toe: 1) focus op initiatieven en initiatiefnemers en 2) focus op
de overheidsorganisatie.

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR
4
Focus op initiatieven en initiatiefnemers
In het onderzoek zijn vele mogelijkheden naar voren gekomen waarop BZK opnieuw
initiatieven zou kunnen ondersteunen. Dit zou vorm kunnen krijgen binnen de huidige
organisatievormen van Digitale Pioniers en/of Burgerlink. Tot nu toe was bij de
experimenten vooral de uitdaging gelegen in het overwinnen van institutionele
barrières, op het ontwikkelen van een idee tot werkend initiatief. Minder nadruk lag op
het overwinnen van gebruiks- en effectbarrières. In de vervolgfase zou de
ondersteuning van initiatieven meer moeten uitdagen tot het bevorderen van gebruik,
een duurzaam beheer en/ of verbetering van de effectiviteit van het initiatief. Hiertoe
behoort bijvoorbeeld ook het ten behoeve van een brede bekendheid centraal ‘etaleren’
van initiatieven. Bijvoorbeeld door de site eParticipatie.nl verder door te ontwikkelen
of, zoals nu al plaatsvindt, door te gaan met de organisatie van de eParticipatie Awards.
Aan de orde is gekomen dat bij de ondersteuning van initiatieven een verdere
thematische afbakening een interessante optie is. Initiatieven rondom een specifiek
beleidsthema kunnen als ‘showcase’ dienen voor andere thema’s. Hierbij is ‘veiligheid’
genoemd. Dit valt binnen de beleidsverantwoordelijkheid van BZK en is voor burgers
een aansprekend thema.
Focus op de overheidsorganisatie
Naast de ondersteuning van initiatieven is in het onderzoek duidelijk de behoefte aan
een nadruk op de mogelijkheden en uitdagingen van eParticipatie voor de
overheidsorganisatie naar voren gekomen. De wens is uitgesproken om meer
nadrukkelijk bezig te zijn met het bevorderen van enthousiasme, kennis en
vaardigheden van ambtenaren en bestuurders ten aanzien van eParticipatie. Het
beoogd effect hiervan is om eParticipatie, met haar vele (extra) mogelijkheden tot
participatie van de burger, een plaats te geven in de reguliere werkwijze van de
overheid.
Naar voren is gekomen dat BZK, naast het stapsgewijs ‘mainstreamen’ van
eParticipatie binnen de overheid, ook meer visionair enkele piketpalen zou moeten
slaan op dit onderwerp. eParticipatie is, zoals duidelijk is geworden, namelijk geen
onbedreigend, machtsvrij instrument voor ambtenaren, bestuurders en politici. Het
helpt voor de ontwikkeling van eParticipatie binnen de overheid om scenario’s uit te
denken en de richting die wordt opgegaan, uit te dragen. In de denktank is in dit kader
zelfs gesproken van een ‘transformatie’.
Aanbevelingen
Mede aan de hand van voorliggend onderzoek zal BZK de komende periode zijn nieuwe
beleid ten aanzien van eParticipatie formuleren. Voortbouwend op de conclusie dat het
ook de komende jaren een zinvolle bijdrage kan leveren aan eParticipatie en dat daarbij
explicitering van de keuzes en gerichtheid van de activiteiten gewenst is, doen wij
daartoe de volgende aanbevelingen.

5
Visie en strategie
Betrokkenen vragen van BZK voor de vervolgfase een meer expliciete strategie ten
aanzien van eParticipatie. Te overwegen valt om hierbij alsnog een kort maar krachtig
actieprogramma op te stellen, zodat voor iedereen helder is welke rol BZK voor zichzelf
en voor anderen ziet weggelegd bij de verdere ontwikkeling van eParticipatie tot
reguliere vorm van participatie in de relatie tussen overheid en samenleving.
Aanbeveling 1 (visie en strategie)
Communiceer richting betrokkenen expliciet de visie en strategie met betrekking tot
eParticipatie. Stel hiertoe zo nodig een gericht, compact Actieprogramma eParticipatie
op.
Inhoudelijke focus
Met betrekking tot het bepalen van de richting waarin BZK zijn visie en strategie wil
ontwikkelen, is in principe een brede waaier van invalshoeken, overwegingen en
uitgangspunten voorhanden. Op basis van deze waaier heeft BZK de mogelijkheid
keuzes te maken voor het type eParticipatie waar het de nadruk op wil leggen (politieke
participatie of beleidsparticipatie), de functie van eParticipatie in relatie tot de
betrokkenen in de samenleving (informeren, raadplegen, adviseren, coproduceren en/
of meebeslissen), de beleidsfase (agendering tot en met evaluatie, maar denk vooral in
termen van keuzes voor accenten op hetzij beleidsagendering en -vorming versus
beleidsuitvoering – inclusief dienstverlening, handhaving, toezicht) en de keuze voor
het al dan niet centraal stellen van bepaalde beleidsthema’s die als aanjager voor
bewustwording en verdere ontwikkeling kunnen fungeren. Met andere woorden, BZK
dient – voor de komende twee jaar – expliciete keuzes te maken voor het type en de
functie van eParticipatie waar het zich op wil focussen en voor de beleidsfase en
breedte waarin het ondersteuning wil geven.
Aanbeveling 2 (focus in de beleidsfase)
Maak een keuze voor een focus op hetzij beleidsparticipatie (gericht op
beleidsuitvoering) hetzij politieke participatie (gericht op politiek-bestuurlijke
besluitvorming) om als vliegwiel te dienen voor de verdere ontwikkeling van
eParticipatie.
Gezien de mogelijkheden die beleidsparticipatie − vooral op het terrein van de publieke
dienstverlening − biedt aan zowel ambtenaren als burgers om over voor hen (vaak
persoonlijk) belangrijke thema’s intensiever te kunnen communiceren en daarmee
eParticipatie tot normaal instrumentarium in hun onderlinge relatie te maken, ligt de
keuze voor ondersteuning op dit terrein voor de hand.

6
Aanbeveling 3 (focus op doorontwikkeling)
eParticipatiebeleid dient zich in essentie te richten op de hogere treden van de
participatieladder (raadplegen, adviseren, coproduceren, meebeslissen): dan is pas
werkelijk sprake van participatie. Wel is een goede inrichting van de informatiefunctie
een conditio sine qua non voor het kunnen bereiken van deze fasen. Deze eerste trede
van de ladder, die betrekking heeft op het informeren van burgers, is echter in veel
gevallen nog van onvoldoende kwaliteit. Daarom bevelen wij aan meer aandacht te
besteden aan een goede transparante en toegankelijke informatievoorziening en de
ondersteuning van open data, waardoor de basis wordt gelegd voor meer
geavanceerde participatiefasen. Richt het beleid hierbij wel altijd op het realiseren van
doorontwikkeling naar een hogere participatiefase, zodat burgers niet blijven steken op
het niveau van ‘toehoorder’ of louter informatieontvanger.
Aanbeveling 4 (focus op beleidsthema)
Kies met het oog op versnelde doorontwikkeling en bewustwording voor één of twee
beleidsthema’s binnen het eigen departement – zoals veiligheid – om als
voorbeeldfunctie te dienen.
Aandacht voor veranderingsprocessen
De opkomst en verdere ontwikkeling van eParticipatie zal, zeker wanneer zij breed
wordt toegepast in de relatie tussen burgers en overheden, niet zonder weerstand van
politici en ambtenaren verlopen. Het is te verwachten dat ambtenaren en politici in een
aantal gevallen vinden dat ze ‘teveel op de vingers gekeken worden’ of dat ze zelf
onvoldoende weinig grip hebben op de besluitvorming en (aanpassingen in) de
dienstverlening en beleidsuitvoering. In de strategie en het actieprogramma van BZK
voor eParticipatie dient deze verwachting meegenomen te worden, om ervoor te
zorgen dat op een goede manier kan worden omgegaan met het natuurlijke
verschijnsel van weerstand dat zich (altijd) bij nieuwe, andere manieren van werken en
communiceren voordoet. Hierbij kan worden gedacht aan allerlei instrumenten die bij
veranderingsprocessen kunnen worden ingezet, zoals workshops en trainingen,
verschillende kennisuitwisselingsinstrumenten en het verhogen van het bewustzijn en
de stroomlijning van begripsopvattingen (over wat eParticipatie behelst) door het
aanstellen van een ‘boegbeeld’ op hoogambtelijk of politiek-bestuurlijk niveau.
Aanbeveling 5 (omgang met weerstand)
Besteed in de uitwerking van de nieuwe strategie expliciet aandacht aan de wijze
waarop met (natuurlijk) weerstand bij politici en ambtenaren kan en zal worden
omgegaan. Ontwikkel hiervoor een instrumentarium dat kan worden ingezet bij de
uitvoering van het nieuwe actieprogramma.
Aanbeveling 6 (borging commitment op niveau)
Stel een hoogambtelijk of politiek-bestuurlijk kopstuk aan als ambassadeur ofwel
boegbeeld van de verdere ontwikkeling van eParticipatie.

7
Focus op maatschappelijk rendement:
het overwinnen van gebruiks- en effectbarrières
Tot dusver heeft binnen de experimenten de meeste nadruk gelegen op het
ontwikkelen van een idee tot werkend initiatief, op het overwinnen van de
institutionele barrières. Om het maatschappelijk rendement van eParticipatie
initiatieven te verhogen en opschaling te vergemakkelijken, is het van belang om (ook)
de gebruiks- en effectbarrières te beslechten. Eerder in dit rapport genoemde
activiteiten die dit kunnen bewerkstellingen zijn: communicatie aan burgers,
verduurzaming van het beheer, institutionalisering van het initiatief en het
ondersteunen van de ontvangende overheidspartij bij het opvolgen van acties
voortkomend uit het initiatief. BZK dient hier met materiële ondersteuning op in te
spelen (bijvoorbeeld een stichting eParticipatie of een moderator die een halve dag in
de week ingezet kan worden), danwel hier op te sturen binnen de financiële
ondersteuning.
Aanbeveling 7 (doorbreken van gebruiks- en effectbarrières)
Richt de ondersteuning van initiatieven en overheidsorganisaties met name op het
verhogen en verduurzamen van het gebruik van instrumenten (gebruiksbarrière) en op
het verbeteren van de doorwerking en invloed van de participatie van burgers op
overheidsorganisaties en de beleidsvoering (effectbarrière).
In het tot dusver gevoerde eParticipatiebeleid van BZK wordt de elektronische
component van eParticipatie (uiteraard) sterk benadrukt. Ook in dit rapport wordt bij
de analyses van de intradepartementale en interdepartementale positie van
eParticipatie de aandacht (tevens uiteraard) sterk gericht op (andere) elektronische
initiatieven. Tegelijkertijd wordt uit de interviews, de denktanksessie en de
bijeenkomsten met de begeleidingscommissie, en in de nadere analyse met
betrokkenheid van de ‘reguliere’ vormen van politieke, beleids- en sociale participatie
duidelijk dat het niet zozeer gaat om een door de nieuwe media gecreëerd instrument
dat volledig los staat of zou kunnen staan van participatie via andere media. De
verbinding met het uiteindelijke maatschappelijk rendement dient net als bij reguliere
vormen van participatie(bevordering) een belangrijk thema te zijn bij de keuzes die in
het nieuwe eParticipatiebeleid worden gemaakt. Deze verbinding is noodzakelijk om de
verdere inbedding van eParticipatie in de relatie tussen overheid en samenleving goed
te kunnen volgen, mede te kunnen ondersteunen en richting te kunnen geven. In de
formulering van de nieuwe strategie en visie en in de uitwerking daarvan in een
eventueel actieprogramma dient derhalve aandacht besteed te worden aan de
koppeling van eParticipatie met reguliere vormen en functies van participatie, zodat
ook daarmee het gebruik en de maatschappelijke effecten sterker worden.
Aanbeveling 8 (koppeling aan regulier (niet-elektronische) participatiebeleid)
Maak bij het inrichten van het eParticipatiebeleid steeds een goede koppeling tussen
de functie en de maatschappelijke betekenis van de inzet van elektronische middelen
enerzijds en de fysieke, meer traditionele middelen anderzijds.

8
Om eParticipatie een stap verder te brengen is het verder van belang (meer) aandacht
te schenken aan de logica van gebruikers (om zo gebruiksbarrières te beslechten).
Om te voorkomen dat een middel tot doel wordt en te zorgen voor een goede
koppeling van de functie en betekenis van eParticipatie aan de wensen, behoeften en
het gedrag van burgers, wordt aangeraden nadrukkelijk aandacht te schenken aan de
betekenis die er is voor individuele burgers, groepen burgers (bijvoorbeeld
buurtbewoners, belangengroepen of een groep patiënten) of in bredere zin het
publieke domein (denk aan verbeterde veiligheid of duurzaamheid op milieuterrein).
Eén van de manieren om de (vraag)logica van burgers en bedrijven beter te betrekken
bij de ontwikkeling van eParticipatie is het verrichten van gebruikersonderzoek; een
andere is om te werken met specifieke voorbeeldcases uit de dagelijkse praktijk met
betrokkenheid van alle belanghebbenden – dus ook de doelgroep zelf – om hieruit
lering te trekken voor de verdere inrichting van het beleid op middellange en langere
termijn.
Aanbeveling 9 (betrokkenheid van de burger)
Zorg dat er in het eParticipatiebeleid ruimte is voor een op de betrokken burgers (en
eventuele andere gebruikers) gerichte evaluatie van de te ondersteunen initiatieven en
programma’s. Start deze evaluatie bij voorkeur zo vroeg mogelijk in het proces, zodat
er gedurende de uitvoering en verdere ontwikkeling van kan worden geleerd en dat het
beleid en de initiatieven zo nodig kunnen worden bijgesteld.
Samenhang in eParticipatiebeleid
Tot slot is in dit rapport naar voren gekomen dat het eParticipatiebeleid van BZK niet
op zichzelf staat. Er spelen tal van intra- en interdepartementale
afstemmingsvraagstukken, die voor een deel al door de bovenstaande aanbevelingen
bestreken worden (zoals het aanstellen van een ‘boegbeeld’ met het oog op verdere
bewustwording en stroomlijning binnen BZK en de overige overheden). Daarnaast zijn
er veel initiatieven waarbij decentrale overheden betrokken zijn. Wel is het aan te
raden om daar waar mogelijk op hoofdlijnen een goede intra- en interdepartementale
afstemming te borgen en vanwege zijn verantwoordelijkheid als ministerie voor het
binnenlands bestuur (en ‘als hoeder van de democratie’) ook de kennisuitwisseling
tussen lokaal, regionaal en nationaal niveau te bevorderen. Hiermee wordt niet alleen
voorkomen dat op meerdere plekken hetzelfde wiel wordt uitgevonden, maar wordt
ook gewerkt aan verbetering van de leermogelijkheden tussen overheden onderling. De
precieze rol van BZK is afhankelijk van de gekozen visie en strategie en de activiteiten
van andere overheden. In die lijn formuleren we onze laatste aanbeveling:
Aanbeveling 10 (samenhang in beleid)
Sluit het eParticipatiebeleid van BZK op hoofdlijnen aan op beleid, programma’s en
projecten op het terrein van eParticipatie die binnen het eigen departement en collega-
departementen worden gehanteerd en stimuleer de kennisdeling tussen decentraal en
centraal overheidsniveau. Breng hierin vanuit de gekozen visie en strategie accenten
aan.

9
De aanbevelingen op een rij
Samenvattend zijn de volgende aanbevelingen voor de bepaling van het toekomstige
BZK-beleid eParticipatie benoemd:
1. Communiceer expliciet de visie en strategie en stel hiertoe (alsnog) een compact
Actieprogramma eParticipatie op;
2. Kies hierbij voor een focus op hetzij beleidsparticipatie, hetzij politieke participatie;
3. Richt het beleid in essentie op het realiseren van doorontwikkeling naar hogere
treden van de participatieladder (raadplegen, adviseren, coproduceren en
meebeslissen); zorg hierbij voor een adequate inrichting van de informatiefunctie
als springplank naar de hogere treden;
4. Laat een of twee concrete beleidsthema’s als voorbeeld dienen, bijvoorbeeld
‘veiligheid’;
5. Ontwikkel een instrumentarium voor omgang met weerstand tegen de nieuwe
werkwijze;
6. Stel een ambtelijk of politiek-bestuurlijk kopstuk aan als eParticipatie-boegbeeld;
7. Zet gericht in op het overwinnen van bestaande barrières voor het gebruik en het
effect (de daadwerkelijke doorwerking) van eParticipatie-initiatieven;
8. Koppel het eParticipatiebeleid aan regulier beleid en uitvoering inzake
participatiebevordering;
9. Intensiveer in de betrokkenheid van de gebruikersgroep van burgers en bedrijven;
10. Breng binnen BZK en rijksbreed samenhang aan in eParticipatiebeleid en -
initiatieven.

11
INHOUDSOPGAVE
Samenvatting 3
Inhoudsopgave 11
1 Inleiding 15
1.1 Inleiding 15
1.1.1 Naar actief burgerschap… 15
1.1.2 …en gericht overheidsbeleid 16
1.2 Onderzoeksvragen 16
1.3 eParticipatie 17
1.4 Theoretisch kader 17
1.4.1 Rendementsmeting 18
1.4.2 Evaluatie van eParticipatie projecten 19
1.4.3 Participatieladder 19
1.4.4 Beleidscyclus 21
1.4.5 Barrièremodel 22
1.4.6 De theoretische bouwstenen in overzicht 23
1.5 Onderzoeksopzet 23
1.5.1 Fase 1: Voorbereiding 24
1.5.2 Fase 2: Retrospectie 24
1.5.3 Fase 3: Tussenbalans 24
1.5.4 Fase 4: Blik op de toekomst 24
1.5.5 Fase 5: Eindbalans 24
1.6 Leeswijzer 24
2 Retrospectie BZK-beleid 27
2.1 Inleiding 27
2.2 Reconstructie beleidsactiviteiten 27
2.3 Gepercipieerde sturingsfilosofie 31
2.3.1 Oordeel vanuit het netwerk 33
2.4 Netwerkanalyse 34
2.4.1 Het eigen beleidsnetwerk in kaart 34
2.4.2 Intradepartementale positie 36
2.4.3 Interdepartementale positie 37
2.4.4 Interbestuurlijke positie 38
2.5 Quickscan lopende initiatieven 39
2.6 Deelconclusies en reflectie 41
2.6.1 Retrospectie 41
2.6.2 Stand van zaken 42
2.6.3 Reflectie 42

12
3 Balans experimenten 43
3.1 Inleiding 43
3.2 Doelen en Doelbereik 43
3.2.1 Doelstelling eparticipatie 44
3.2.2 Bekendheid met initiatieven 44
3.2.3 Belangrijke criteria voor gebruik 45
3.2.4 Best uitgewerkte initiatieven 45
3.2.5 Spreiding van de experimenten 46
3.2.6 Doelbereik 48
3.3 Succes- en faalfactoren 49
3.3.1 Succesfactoren 49
3.3.2 Faalfactoren en risico’s 51
3.3.3 Reflectie vanuit het barrièremodel 52
3.4 Opschaling en doorontwikkeling van initatieven 53
3.4.1 Opschaling en doorontwikkeling vanuit het gebruikersperspectief 53
3.4.2 Kansen volgens initiatiefnemers 54
3.4.3 Bedreigingen volgens initiatiefnemers 55
3.4.4 Voorbeelden van kansrijke huidige initiatieven 56
3.4.5 Voorbeelden van kansrijke nieuwe initiatieven 57
3.5.1 Doelen en doelbereik 59
3.5.2 Succes- en faalfactoren 60
3.5.3 Kansen en bedreigingen 60
3.5.4 Reflectie 62
4 Blik op de toekomst 63
4.1 Inleiding 63
4.2 eParticipatie 63
4.2.1 Trends 63
4.2.2 Kansen en bedreigingen 64
4.3 Uitgangspunten en overwegingen voor rolinvulling BZK 65
4.3.1 Uitgangspunten 65
4.3.2 Overwegingen 66
4.4 Mogelijke invalshoeken 68
4.4.1 Awareness & mainstreaming binnen de overheid 68
4.4.2 Generieke ondersteuning van initiatiefnemers 69
4.4.3 Specifieke ondersteuning van initiatiefnemers 70
4.4.4 Focus op een specifiek beleidsthema 71
4.4.5 Bevorderen open data 72
4.4.6 Transformatie 73
4.5.1 eParticipatie 74
4.5.2 Uitgangspunten en overwegingen voor BZK 75
4.5.3 Mogelijke invalshoeken 75
4.5.4 Reflectie 76

13
5 Conclusies & aanbevelingen 77
5.1 Inleiding 77
5.2 Rendementsmeting 77
5.2.1 Waarneming 78
5.2.2 Doelen 78
5.2.3 Uitvoering 78
5.2.4 Resultaat en rendement 78
5.3 Conclusies 79
5.3.1 Focus op initiatieven en initiatiefnemers 79
5.3.2 Focus op de overheidsorganisatie 80
5.4 Aanbevelingen 80
5.4.1 Visie en strategie 80
5.4.2 Inhoudelijke focus 81
5.4.3 Aandacht voor veranderingsprocessen 82
5.4.4 Focus op maatschappelijk rendement:
het overwinnen van gebruiks- en effectbarrières 82
5.4.5 Samenhang in eParticipatiebeleid 84
5.4.6 De aanbevelingen op een rij 84
Bijlage 1: Achtergrond experimenten 87
Bijlage 2: Andere programma’s vanuit BZK 91
Bijlage 3: Programma’s vanuit andere departementen 93
Bijlage 4: Quickscan initiatieven 97
Bijlage 5: Barrièremodel Thaens en Meijer (2009) 109
Bijlage 6: Literatuurlijst 111
Bijlage 7: Deelnemers aan het onderzoek 113
Bijlage 8: Vragenlijst online survey 115

15
1 INLEIDING
1.1 INLEIDING
Afgelopen januari meldde de Volkskrant dat een ‘minder vuurwerk petitie’ op
petities.nl in acht dagen tijd 40.000 handtekeningen opleverde – de drempel voor een
burgerinitiatief.1
Zonder gebruik van nieuwe media zou het ophalen van zoveel
handtekeningen veel meer tijd en een veel grotere inspanning hebben gekost.
Digitalisering verlaagt drempels voor participatie. Met de steeds verdergaande
digitalisering van onze wereld wordt participatie steeds meer eParticipatie.2
ICT-
toepassingen worden ingezet om samenwerking tussen overheid en burgers mogelijk
te maken en te vergemakkelijken.
Bij participatie kan de overheid een faciliterende of initiërende rol spelen, maar
uiteraard kunnen de initiatieven evenzo goed door burgers, bedrijven of
maatschappelijke belangenorganisaties zelf worden genomen. Het internet biedt
hiertoe alle gelegenheid: ‘...het geeft elke gebruiker een platform om zijn mening
kenbaar te maken. En daar wordt grif gebruik van gemaakt. Van diepgravende
beschouwingen en uitgewerkte plannen tot aan de onderbuikgevoelens en
scheldpartijen in reactiefora.’3
Enerzijds noodzaakt dit overheden tot een heel andere
en vaak veel bredere manier van verantwoorden; simpel gezegd kan je stellen dat
directe publieke verantwoording belangrijker is geworden en daarmee het afleggen
van politieke verantwoording wellicht minder dominant.4
Anderzijds biedt de moderne
informatiemaatschappij vele en gevarieerde mogelijkheden om met behulp van
moderne ICT (zoals web 2.0 toepassingen) burgers en belangengroepen intensiever te
betrekken bij de voorbereiding, vaststelling, uitvoering en vooral ook evaluatie van
beleid. Steeds vaker is de rol van burgers daarmee niet meer beperkt tot die van de
traditionele kiezer (‘op afstand’); in toenemende mate worden zij online geraadpleegd
over tal van onderwerpen, of worden zij gevraagd om advies of zelfs om directe
participatie in het democratische besluitvormingsproces.
1.1.1 Naar actief burgerschap…
De tendens tot meer samenwerking met burgers en belanghebbenden speelt niet
alleen online, op steeds meer plekken duiken termen als 'slimmer (samen)werken’,
‘coproductie’ of 'sociale innovatie’ op. De on- en offline wereld lopen steeds meer in
elkaar over: overal worden krachten gebundeld. James Surowiecki spreekt in deze
1
Volkskrant van 29 januari 2009.
2
cf. Van de Donk en Edwards, 2005, p. 533.
3
Van Berlo, 2008, p. 30.
4
cf. Van Duivenboden en Lips, 2003.

16
context van de Wisdom of Crowds5
: het gezamenlijke reservoir aan kennis en kunde van
een willekeurige groep mensen. Tapscott en Wiliams verklaren online samenwerking in
termen van Wikinomics, naar analogie van de in veler ogen favoriete samenwerking
online: wikipedia.6
Kortom: de tijd dat 'de burger' bediend werd door de overheid,
zonder verdere bemoeienis vooraf van diezelfde burger, lijkt voorbij. Zo’n passieve rol
past ook niet in het beeld van een actief, mediawijs burgerschap zoals het kabinet dat
herkent en erkent.
Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is dan ook – als
coördinerend ministerie voor informatiebeleid en binnenlands bestuur – een actieve
speler als het gaat om eParticipatie. Zijn doelstelling is de dynamiek van allerlei
groepen burgers op internet te benutten, vernieuwing van onderop mogelijk te maken
en de kloof tussen overheid en burgers te overbruggen. Het doet dit door meer
interactie en betrokkenheid te organiseren, ook – en misschien wel vooral – langs
digitale weg. Centraal staat de rol van de burger als citoyen, als staatsburger: een
medebeslisser, medetoezichthouder en mede-initiatiefnemer.7
eParticipatie wordt zo
ingezet om de kwaliteit van de dienstverlening en de democratie te verbeteren.8
1.1.2 …en gericht overheidsbeleid
Om eParticipatie te versterken, zijn diverse beleidsprogramma’s, projecten en ideeën
uitgevoerd, die gepaard zijn gegaan met vele verkenningen, bijeenkomsten, concepten
van netwerkvorming en andere creatieve initiatieven. Gedacht kan worden aan
activiteiten op het vlak van burgerpanels, petities, communityvorming, e-democracy,
toezicht, zelforganisatie van burgers en wijkinitiatieven. De recente, mede door BZK
mogelijk gemaakte, ronde van Digitale Pioniers leverde bijvoorbeeld eMocracy (thans:
Democratiespel) op: het politieke proces in Nederland als online multiplayer
roleplaying game. Een ander voorbeeld is ikregeer.nl, waarop officiële publicaties van
de overheid op een gebruiksvriendelijke en open manier worden ontsloten. Via het
programma Burgerlink wordt de doorontwikkeling van vier concrete eParticipatie
instrumenten gestimuleerd: watstemtmijnraad.nl, petities.nl, wijwaarderen.nl en
Webantenne. De lijst van eParticipatie initiatieven – vaak gesteund door de overheid,
maar niet altijd – groeit gestaag.
1.2 ONDERZOEKSVRAGEN
Het ministerie van BZK heeft B&A gevraagd een retrospectief onderzoek uit te voeren
naar zijn beleid inzake eParticipatie. Het wil zo komen tot een waardering van de
sturingsfilosofie zoals tot op heden gehanteerd en tot het achterhalen van succes- en
faalfactoren van verschillende experimenten, concepten en ideeën. Op deze wijze
wordt input gegenereerd voor nieuw beleid (sturingsfilosofie) met het oog op een
verdere doorontwikkeling en opschaling van eParticipatie-initiatieven en een gerichte
verbreding van de toepassing van eParticipatie in Nederland.
5
Surowiecki, 2004.
6
Tapscott & Williams, 2008.
7
Naast de rol van staatsburger zijn bijvoorbeeld de hoedanigheden van de burger als klant of kiezer en de
klassieke rol van onderdaan te onderkennen (cf. Ringeling, 2001; Van Duivenboden en Lips, 2003).
8
Raad voor Cultuur, 2006.

17
Binnen het onderzoek staan vijf vragen centaal:
1. Wat was de sturingsfilosofie van BZK en (hoe) heeft deze gewerkt?
2. Welk resultaat hebben de experimenten geboekt?
3. Wat waren de belangrijkste succes- en faalfactoren voor de ontwikkeling en
opschaling van bestaande eParticipatie experimenten? En wat is nodig om
doorontwikkeling en opschaling daarvan te bevorderen?
4. Welke vijf tot tien eParticipatie concepten en ideeën die niet werden gerealiseerd
lijken nog steeds geschikt en van belang om te realiseren en wat zijn hierbij succes
en faalfactoren? En op welke manier zou deze realisatie het beste gestalte kunnen
krijgen?
5. Hoe kan de komende twee jaar het thema eParticipatie verder worden
geagendeerd en het eParticipatiebeleid worden geïmplementeerd?
1.3 EPARTICIPATIE
Er bestaan diverse definities van het begrip eParticipatie. Wij gebruiken binnen dit
onderzoek een (samen met de begeleidingscommissie van dit onderzoek)
aangescherpte versie van de definitie, zoals destijds door burger@overheid opgesteld:
‘Het toepassen van ICT-middelen door overheid en burgers om samen te werken
aan oplossingen voor, of in ieder geval in gesprek te komen over,
maatschappelijke vraagstukken.’
De kernelementen van deze definitie zijn: samenwerking, ICT als middel en
maatschappelijke vraagstukken. Het hoeft daarbij niet per se te gaan over
samenwerking tussen overheid en burgers; ook in relaties tussen burgers onderling kan
sprake zijn van eParticipatie. BZK zelf hanteert een indeling in drie verschillende typen
relaties:
• Burger - bestuur (politieke participatie);
• Burger - dienstverlening (beleidsparticipatie);
• Burger - burger (sociale participatie).
1.4 THEORETISCH KADER
In deze paragraaf worden de theoretische bouwstenen behandeld die we voor dit
onderzoek hanteren. Dit zijn achtereenvolgens:
1. Het B&A-protocol voor het meten van beleidsrendement;
2. Het raamwerk van Aichholzer en Westholm voor de evaluatie van
eParticipatieprojecten;
3. De theorie van Edelenbos et al. over de treden in de participatieladder;
4. De theorie inzake de klassieke beleidscyclus ingedeeld in beleidsfasen (zoals onder
meer gehanteerd door Hoogerwerf;

18
5. De theorie van Meijer en Thaens over de barrières tussen de mogelijkheden van
internet en de toename van de invloed van burgers.
Aan het eind van deze paragraaf wordt schematisch weergegeven hoe we deze
theoretische bouwstenen gebruiken binnen het onderzoek.
1.4.1 Rendementsmeting
Voorafgaand aan beleid of aan gehanteerde bestuursstijlen ligt een waarneming van
de overheid. Overheidssturing komt voort uit het waarnemen van veranderingen in de
wereld en de wens om daar op in te spelen. Het beleid wordt (doorgaans) op papier
geformuleerd, maar wordt pas werkelijkheid in de uitvoering. Beleid is bovendien geen
eenzijdige interne zaak van ambtenaren en hun ministers meer. Bij beleidsvorming en
uitvoering zijn altijd verschillende partijen betrokken; zo ook bij eParticipatie, waar
diverse publieke en private partijen samenwerken (of elkaar tenminste confronteren
met elkaars zienswijzen). Uitvoering is, zeker in dat geval, beleid in actie. En op actie
volgt, zoals we weten, reactie – en als het goed gaat een positief resultaat.
Waarneming, beleid, uitvoering en resultaat zijn de vier elementen die dienen als
onderzoekskader, in een door B&A ontwikkeld protocol voor beleidsevaluatie:
Figuur 1.1 Protocol voor analyse van beleidsrendement
Het succes meten we uiteindelijk af aan het behaalde rendement: we kijken terug naar
de wens en leggen het behaalde resultaat naast deze wens: wat is het behaalde
rendement, wat is de opbrengst?
We kunnen op deze manier iets zeggen over de effectiviteit van de sturingsfilosofie van
het ministerie van BZK als het gaat om eParticipatie. We gebruiken dit protocol in de
conclusies om terug te kijken op het gevoerde beleid. Hiertoe wordt ondermeer in
hoofdstuk 2 een retrospectie uitgevoerd en wordt de gehanteerde sturingsfilosofie in
kaart gebracht.
Waarneming
Wens
Doelen
Strategie
Beleid
Resultaat Uitvoering
Rendement

19
1.4.2 Evaluatie van eParticipatie projecten
Voor de uitvoering van het onderzoek is daarnaast gebruik gemaakt van een recente
publicatie van Aichholzer en Westholm: Evaluating eParticipation Projects: Practical
Examples and Outline of an evaluation framework.9
Dit artikel is met name nuttig als
het gaat om de vraag in welke mate eParticipatieprojecten helpen de democratie te
versterken en wanneer en hoe gesproken kan worden van effectiviteit.
Terwijl eParticipatie praktijken meer en meer de status van experiment en pilot
verlaten, zijn er weinig bestaande methoden voor diepgaande evaluaties – zo stellen
Aichholzer en Westholm. Sommige onderzoekers verwijzen naar evaluaties van
algemene (niet-elektronische) participatietrajecten10
, maar evaluaties van eParticipatie
zijn zeldzaam.11
Alles omvattende frameworks staan nog in de kinderschoenen.12
Sommige bijdragen op het vlak van transparantie en ‘accountability’, zoals de
benchmarks van de VN in 2005 en in 2008, missen een diepgaande kwaliteitsanalyse,
zo stellen Aichholzer en Westholm. Aan de hand van casestudies proberen zij te komen
tot een framework voor evaluatie. Hun methode is voornamelijk gebaseerd op ‘third-
party exploration’ van activiteiten, bijeenkomsten en verslagen. Daarnaast zijn expert
interviews afgenomen en focusgroepen ingezet. Naast het lezen van rapporten, het
bezoeken van offline bijeenkomsten en het afnemen van interviews, zijn websites en
tools aan onderzoek onderworpen.
In het onderhavige onderzoek is de aanpak van Aichholzer en Westholm mede basis
geweest voor de opzet en uitvoering. Naast documenten literatuurstudie en een
online survey, is een groot aantal betrokkenen en experts bij de evaluatie betrokken –
zowel in de reconstructie en de terugblik als in het denkproces met betrekking tot
(nieuwe) perspectieven voor het beleid en de rol van BZK hierin. In plaats van te werken
met focusgroepen is een bijeenkomst van bij eParticipatie betrokken personen
georganiseerd in de vorm van een denktanksessie en is het onderzoeksteam
ondersteund door een begeleidingscommissie bestaande uit eParticipatie-experts.
Hierdoor is een actieve bijdrage van ervaringsdeskundigen gerealiseerd, die past bij de
aard van het onderzoek.
1.4.3 Participatieladder
Er zijn verschillende vormen van participatie te onderscheiden, waarbij de mate van
participatie en de rol van burgers verschilt. In de onderstaande figuur hebben we deze
samengevat in de bij velen inmiddels bekende ‘participatieladder’. Hoe hoger op de
ladder, hoe meer de burger betrokken wordt bij het besluitvormingsproces.13
Burgers
kunnen de volgende rollen en stijlen van participatie vervullen: informeren,
raadplegen, adviseren, coproduceren en meebeslissen (zie figuur 1.2).
9
Aichholzer & Westholm, 2009.
10
Zoals Rowe & Frewer, 2000; 2004; Warburton et al., 2007.
11
Vgl. Henderson et al., 2005; Janssen & Kies, 2005.
12
Bijvoorbeeld Macintosh & Whyte, 2008; Aichholzer & Westholm, 2009.
13
Edelenbos et al., 2006, gebaseerd op Arnstein, 1969.

20
Figuur 1.2 De participatieladder van Edelenbos14
In onderstaande tabel is de inhoud van elke trede kort uitgewerkt:
Tabel 1.1 Inhoud per trede van de participatieladder
Trede Inhoud
Informeren Politiek en bestuur bepalen zelf de agenda voor besluitvorming en
houden betrokkenen hiervan op de hoogte. Zij maken geen gebruik
van de mogelijkheid om betrokkenen een inbreng te laten geven in
de beleidsontwikkeling. Rol participant: toehoorder.
Raadplegen Politiek en bestuur bepalen in hoge mate zelf de agenda, maar zien
betrokkenen als gesprekspartners bij de ontwikkeling van beleid.
De politiek verbindt zich echter niet aan de resultaten die uit de
gesprekken voortkomen. Rol participant: geconsulteerde.
Adviseren Politiek en bestuur stellen in beginsel de agenda samen, maar
geven betrokkenen gelegenheid om problemen aan te dragen en
oplossingen te formuleren, waarbij deze ideeën een volwaardige
rol spelen in de ontwikkeling van beleid. De politiek verbindt zich in
principe aan de resultaten, maar kan bij de uiteindelijke
besluitvorming hiervan (beargumenteerd) afwijken. Rol
participant: adviseur.
14
Bron: Edelenbos et. al, 2006. Schema op basis van Edelenbos en Munnikhof, 1998.

21
Trede Inhoud
Co-produceren Politiek, bestuur en betrokkenen komen gezamenlijk een agenda
overeen, waarna samen naar oplossingen gezocht wordt. De
politiek verbindt zich aan deze oplossingen in de uiteindelijke
besluitvorming. Rol participant: samenwerkingspartner.
Meebeslissen Politiek en bestuur laten de ontwikkeling van beleid en de
besluitvorming over aan de betrokkenen, waarbij het ambtelijk
apparaat een adviserende rol vervult. De politiek neemt de
resultaten over, na toetsing aan vooraf gestelde randvoorwaarden.
Rol participant: medebeslisser.
De participatieladder wordt in hoofdstuk 3 gebruikt om de experimenten te
positioneren. Vervolgens wordt bepaald waar ‘witte vlekken’ bestaan.
1.4.4 Beleidscyclus
Participatie kan plaatsvinden op verschillende momenten in het
beleidsvormingsproces. De meest bekende indeling van het beleidsproces is de
beleidscyclus van Hoogerwerf15
met zeven deelprocessen: agendavorming,
beleidsvoorbereiding, beleidsbepaling, beleidsuitvoering, beleidsevaluatie,
terugkoppeling en beleidsbeëindiging. We zullen in dit onderzoek een iets compactere
vorm hanteren, vrij naar Hoogerwerf en met toevoeging van de bij eParticipatie veel
gehanteerde fase ‘Toezicht en handhaving’:
Tabel 1.2 Fasen in de beleidsvorming
Fase Inhoud
Agendavorming Het proces waarin maatschappelijke problemen de aandacht
van het publiek en de politiek al dan niet krijgen.
Beleidsvoorbereiding Het verzamelen en analyseren van informatie en het
formuleren van adviezen.
Besluitvorming Het nemen van beslissingen over de inhoud van het beleid.
Uitvoering/
dienstverlening
Het toepassen van de inhoud, het proces en de effecten van
beleid.
Toezicht/
handhaving
Het toezien op en handhaven van de naleving van vastgesteld
beleid.
De fasen van de beleidscyclus worden, evenals de treden van de participatieladder, in
hoofdstuk 3 gebruikt om de experimenten te positioneren. Vervolgens wordt bepaald
waar ‘witte vlekken’ bestaan.
15
Zie bijvoorbeeld Hoogerwerf en Herweijer, 2003.

22
1.4.5 Barrièremodel
Met het ‘barrièremodel’ geven Meijer en Thaens16
weer dat de mogelijkheden van
internet voor participatie (eParticipatie) niet automatisch leiden tot invloed op de
overheid. Dit komt door drie verschillende barrières: institutionele, gebruiks- en
effectbarrières:
Figuur 1.3 Het barrièremodel
Institutionele barrières17
Door institutionele barrières maakt de overheid geen gebruik van alle mogelijkheden
van internet. Barrières kunnen gelegen zijn in:
• Financiën (te duur);
• Juridische aspecten (hoge juridische restricties of voorwaarden);
• Politiek (support vanuit de politieke mist);
• Beleid (huidige beleidslijn belemmert nieuwe vormen);
• Organisatie (oppositie vanuit de eigen organisatie);
• Technologie (de techniek is toch nog niet geavanceerd genoeg om een idee te
verwezenlijken).
Gebruiksbarrières
Gebruiksbarrières zorgen ervoor dat de geboden mogelijkheden niet of weinig worden
gebruikt door burgers. Barrières kunnen gelegen zijn in:
• Administratie (onzorgvuldig beheer van de applicatie ondermijnt het succes);
• Routine (burgers moeten er nog aan wennen);
• Belang (ondermijning vanwege belangentegenstelling);
• Motivatie (burgers zijn niet gemotiveerd te participeren);
• Vertrouwen (burgers hebben niet het gevoel dat hun inbreng iets verandert).
16
Meijer en Thaens, 2009 (nog te verschijnen).
17
Zie voor een uitgebreide beschrijving bijlage 5.
Internet
mogelijkheden
Overheid
gebruikt internet
voor e-
participatie
Burgers
participeren
Institutionele
barrières
Gebruiks-
barrières
Participatie
heeft invloed op
overheid.
Effect-
barrières

23
Effectbarrières
Bij effectbarrières gelden dezelfde punten als bij de institutionele barrières (financiën,
juridische aspecten, politiek, beleid, organisatie en technologie). Daarnaast zijn
relevant:
• Haalbaarheid (de ideeën van burgers zijn niet haalbaar);
• Representativiteit (door gebrek aan representativiteit kan de inbreng niet
worden gebruikt).
De driedeling van het model in institutionele, gebruiks- en effectbarrières en de
bijbehorende aandachtspunten worden gebruikt om de bij de experimenten ervaren
succes- en faalfactoren te plaatsen.
1.4.6 De theoretische bouwstenen in overzicht
De bovengenoemde theoretische modellen gelden elk als belangrijke bouwsteen
binnen dit onderzoek. Ze helpen bij de beantwoording van de onderzoeksvragen en
krijgen als volgt hun weerslag in het onderzoek:
Tabel 1.3 Weerslag van theoretische bouwstenen in het onderzoek
Bouwsteen Onderzoeksvraag18
Weerslag in onderzoek
Rendementsmeting 1: Wat was de sturingsfilosofie van
BZK en (hoe) heeft deze gewerkt?
Reconstructie, reflecties en
conclusies
Evaluatieraamwerk - Algehele onderzoeksopzet
Participatieladder 2: Welk resultaat hebben de
experimenten geboekt?
Analyse van de spreiding van de
experimenten
Beleidscyclus 2: Welk resultaat hebben de
experimenten geboekt?
Analyse van de spreiding van de
experimenten
Barrièremodel 3: Wat waren de belangrijkste
succes- en faalfactoren voor de
ontwikkeling en opschaling van
bestaande eParticipatie
experimenten? En wat is nodig om
doorontwikkeling en opschaling
daarvan te bevorderen?
Indelen van succes- en
faalfactoren, reflectie op succes-
en faalfactoren en kansen en
bedreigingen
1.5 ONDERZOEKSOPZET
Op basis van de theoretische elementen als beschreven in de voorgaande subparagraaf
is een concrete onderzoeksopzet gemaakt waarbinnen vijf fasen zijn doorlopen: de
voorbereiding, retrospectie, de tussenbalans, een blik op de toekomst en de eindbalans.
We geven hieronder kort weer wat per fase aan activiteiten is ondernomen.
18
Voor de overige twee onderzoeksvragen zijn geen theoretische modellen gehanteerd.

24
1.5.1 Fase 1: Voorbereiding
In de voorbereiding zijn alle benodigde stappen gezet om het daadwerkelijke
onderzoek te kunnen starten: een aangescherpt plan van aanpak, formats voor de
diverse instrumenten en planning van de diverse gesprekken en bijeenkomsten.
1.5.2 Fase 2: Retrospectie
Het doel van deze fase was het terugblikken op en bepalen van het succes van het
gevoerde beleid en de door BZK ondersteunde experimenten. Ook zijn de eerste ideeën
verzameld voor toekomstig beleid. In deze fase zijn documenten en verslagen
bestudeerd (beleidsanalyse en quickscan), interviews gehouden met initiatiefnemers
en gebruikers en betrokkenen bevraagd middels een online survey.
1.5.3 Fase 3: Tussenbalans
In deze derde fase hebben het onderzoeksteam en de begeleidingscommissie samen de
tussenbalans opgemaakt. De uitkomsten van de documentenstudie, interviews en
online survey zijn besproken en verder doordacht. Hierbij is uiteraard ook een blik op
het vervolgtraject van het onderzoek geworpen.
1.5.4 Fase 4: Blik op de toekomst
Tot zover het verleden. In de vierde fase is de blik op de toekomst gericht: welke rol zou
BZK de komende twee jaar kunnen spelen? Deze vraag heeft centraal gestaan tijdens
de zogenaamde denktanksessie, die is bezocht door 25 eParticipatie-experts.
1.5.5 Fase 5: Eindbalans
Op basis van de retrospectie en de blik op de toekomst is de eindbalans opgemaakt:
hoe staat eParticipatie er op dit moment voor en wat zijn mogelijkheden voor het door
BZK te voeren beleid? Een voorlopige beantwoording van deze vragen is besproken met
de begeleidingscommissie.
In de bijlagen (bijlage 7) is een overzicht opgenomen van alle gesprekspartners c.q.
deelnemers.
1.6 LEESWIJZER
In de volgende hoofdstukken worden de resultaten van het onderzoek weergegeven. In
hoofdstuk 2 wordt het gevoerde BZK-beleid beschreven (‘Retrospectie’). In hoofdstuk 3
wordt een balans opgemaakt van de huidige eParticipatie-initiatieven die in meer of
mindere mate door BZK ondersteund zijn. Hoofdstuk 4 staat in het teken van een blik
op de toekomst: welke rollen zou BZK de komende twee jaar kunnen spelen met
betrekking tot eParticipatie? In hoofdstuk 5 ten slotte, wordt de rendementsmeting
uitgevoerd, worden de belangrijkste conclusies weergegeven en worden aanbevelingen
gedaan. De hoofdstukken verhouden zich als volgt tot de onderzoeksvragen:

25
Tabel 1.4 Hoofdstukken in relatie tot de onderzoeksvragen
Hoofdstuk Onderzoeksvraag
2. Retrospectie BZK-beleid 1a. Wat was de sturingsfilosofie van BZK?
3. Balans initiatieven 2. Welk resultaat hebben de experimenten geboekt?
3. Wat waren de belangrijkste succes- en faalfactoren
voor de ontwikkeling en opschaling van bestaande
eParticipatie experimenten? En wat is nodig om
doorontwikkeling en opschaling daarvan te
bevorderen?
4. Welke vijf tot tien eParticipatie concepten en ideeën
die niet werden gerealiseerd lijken nog steeds geschikt
en van belang om te realiseren en wat zijn hierbij
succes en faalfactoren? En op welke manier zou deze
realisatie het beste gestalte kunnen krijgen?
4. Blik op de toekomst 5. Hoe kan de komende twee jaar het thema
eParticipatie verder worden geagendeerd en het
eParticipatiebeleid worden geïmplementeerd?
H5. Conclusies &
aanbevelingen
1b. (Hoe) heeft de sturingsfilosofie gewerkt?
5. Hoe kan de komende twee jaar het thema
eParticipatie verder worden geagendeerd en het
eParticipatiebeleid worden geïmplementeerd?

27
2 RETROSPECTIE BZK-BELEID
2.1 INLEIDING
In dit hoofdstuk wordt teruggeblikt op het door BZK gevoerde beleid ten aanzien van
eParticipatie. Aan bod komen een reconstructie van het beleid (2.2), de door partners
en betrokken ambtenaren gepercipieerde sturingsfilosofie van BZK (2.3), de analyse van
het netwerk (2.4), een quickscan van lopende eParticipatie-initiatieven (2.5) en,
afsluitend, een korte reflectie (2.6).
2.2 RECONSTRUCTIE BELEIDSACTIVITEITEN
2006: Het begin
Binnen onder meer de programma’s XPIN (innovatieve beleidsvorming), InAxis
(innovatie openbaar bestuur) en Burger@overheid (stimuleren digitale overheid vanuit
het burgerperspectief) is bij BZK aandacht ontstaan voor eParticipatie: het via digitale
weg betrekken van de burger bij verschillende facetten van het openbaar bestuur.19
In
2006 wordt de beleidsmatige aandacht vanuit BZK voor het onderwerp eParticipatie
concreet binnen ‘een verkennend traject eParticipatie’ vanuit DIIOS (Directie Innovatie-
en Informatiebeleid Openbare Sector). In de zomer van dat jaar krijgen vier bureaus de
opdracht om een aantal vragen met betrekking tot eParticipatie uit te werken. In de
aanloop hier naartoe zijn al twee ambtenaren (Jornt van Zuylen en Arnout Ponsioen)
bezig geweest met het in kaart brengen van eParticipatie-initiatieven en het opbouwen
van een eerste netwerk.
De verkenningen worden uitgevoerd door TNO-ICT, Dialogic, Nederland Kennisland en
het Instituut voor Publiek en Politiek en zijn vooral bedoeld om de dynamiek rondom e-
participatie op gang te brengen. De bureaus werken aan vijf opgaven: een overzicht
van initiatieven e-participatie van lokale overheden; een overzicht van initiatieven door
burgers; de mogelijkheden van web2.0 (co-creation) binnen het publieke domein, van
e-participatie op het vlak van e-toezicht en van ICT in politieke processen.
Naast de verkenningen wordt in het najaar van 2006 een sessie georganiseerd met het
ontstane netwerk rondom eParticipatie. In die sessie zijn kansrijke ideeën
geïdentificeerd, op basis van diverse quickscans en eerdere bijeenkomsten. Uit de
sessie volgen 49 ideeën. Deze worden in een vervolgsessie in klein comité voorzien van
de statussen ‘rijp’ en ‘groen’. Er blijven zes kansrijke ideeën over, die in aanmerking
komen voor de status van door BZK te ondersteunen experiment.
19
Zie paragraaf 1.2 voor de in dit onderzoek gehanteerde definitie van eParticipatie.

28
2007: ‘Voorbereidende fase’ wordt gestart
Op basis van de verkenningen en de uitkomst van de 49-ideeënsessie besluit de DIIOS-
staf van BZK in januari 2007 aan de activiteiten rondom het thema eParticipatie
vervolg te geven in een ‘voorbereidende fase eParticipatie’. eParticipatie wordt daarbij
voorgesteld als participatie van de burger binnen drie relaties: burger-bestuur
(politieke participatie), burger-dienstverlening (beleidsparticipatie) en burger-burger
(sociale participatie). Het traject is vooral bedoeld om ervaringen op te doen en het
onderwerp binnen de overheid (Rijksoverheid en gemeenten) geagendeerd te krijgen.
Er wordt gekozen voor een bottom-up sturingsstrategie, door een aantal experimenten
te gaan ondersteunen vanuit een zogenaamd ‘klussenbureau’ (zie 2007a). Daarnaast
wordt gekozen om een conferentie te organiseren (zie 2007b). Voor de activiteiten in
2007 wordt 400.000 euro gereserveerd. Intern wordt benoemd dat de activiteiten
(uiteindelijk) gericht zijn op verdere inrichting van een eventueel actieprogramma
eParticipatie. Men denkt binnen dat actieprogramma aan onderdelen als:
• Het stimuleren van de ontwikkeling van e-tools;
• Het stimuleren van het gebruik van e-tools;
• Het evalueren van het gebruik van e-tools;
• Het delen van gebruikerservaringen;
• Communicatie.
2007a: Experimenten
Er wordt in maart een “redactieraad” samengesteld met Arnout Ponsioen (BZK), Joeri
van den Steenhoven (Kennisland), Christiaan Holland (Dialogic) en Steven Lenos (IPP).
Naast het inhoudelijk voorbereiden van de conferentie (zie 2007b) gaat de redactieraad
samen met de initiatiefnemers aan slag met de uitwerking van de zeven20
ideeën tot
experimenten. Afgesproken wordt dat de redactieleden elk één of twee initiatieven
onder hun hoede nemen. De experimenten, de initiatiefnemers en de doelstellingen
zijn kort weergegeven in onderstaand schema:21
Tabel 2.1 De eerste zeven door BZK ondersteunde experimenten
Experiment Initiatiefnemer Inhoud
Watstemtmijnraad.nl Vier gemeenten Burgers kunnen hier het
stemgedrag van hun gemeenteraad
bekijken.
Petities.nl 2.0 Stichting Petities.nl Het doel is om het voor
Nederlanders gemakkelijk te maken
een petitie te ondertekenen of te
starten.
Wijwaarderen.nl Gemeente
Eindhoven
Geeft burgers de mogelijkheid om
publieke dienstverlening te
waarderen, beoordelen en
vergelijken.
20
Op verzoek van Staatssecretaris Bijleveld om nauwere samenwerking te zoeken met Inspraakpunt van
V&W, wordt een zevende idee, ikgaverder.nl, toegevoegd aan de al geselecteerde zes kansrijke ideeën.
21
Zie ook Bijlage 1 .

29
Issuefeed.net/
Webantenne
Richard Rogers Digitale zoekmachine; te gebruiken
om te zoeken naar discussiesites,
weblogs en dergelijke.
Digitale Diender Politie Utrecht Mogelijkheid voor bewoners om
online te communiceren met de
wijkagent.
Krachtwijkenindex.nl Nieuw Rotterdams
Tij
Instrument om de samenwerking
tussen bewoners in de
‘krachtwijken’ onderling op
wijkniveau te ondersteunen en om
deze bewoners om input te vragen.
Ikgaverder.nl Inspraakpunt V&W
(thans Expertise-
centrum Publieks-
participatie)
Inwoners kunnen hier hun
oplossingen voor
bereikbaarheidsproblemen rondom
Utrecht achterlaten.
2007b: Creatieve sessies en eParticipatietop
Naast de start van de zeven experimenten organiseert BZK verschillende
bijeenkomsten. Enerzijds zijn dat twee creatieve sessies over eParticipatie. Deze sessies
(‘Burgers en Bestuur 2.0’ en ‘Burgers en Burgers en Beleid 2.0’) hebben tot doel
kansrijke concepten en ideeën voor eParticipatie te inventariseren en de dynamiek op
gang te brengen. Uit de sessies komen vele creatieve, niet verder gerealiseerde ideeën:
‘stoeptegeldemocratie’, ‘ikwoonhier.nl’, ‘oplossingenmotor.nl’ en ‘wetstrijd’.
Ook wordt door Steven de Jong, een actieve speler in het netwerk, in opdracht van BZK
de site eParticipatie.nl opgezet, een platform dat een overzicht geeft van eParticipatie
projecten in het hele land.
Anderzijds vindt in het najaar van 2007 een ‘eParticipatietop’ plaats. Op de top worden
de mogelijkheden van eParticipatie met een breed publiek besproken. Ook wordt
nagegaan wat nodig is om de kansen te verzilveren. Op de top geven Jacques Wallage
en Tom Steinberg keynote speeches. Ook is er een videobijdrage van staatssecretaris
Bijleveld. De eParticipatietop wordt door velen gezien als belangrijk moment waar
gezamenlijk naar toegewerkt is.
2008a: Burgerlink
De ondersteuning en begeleiding van de uitvoering van vier van de zeven
experimenten wordt ondergebracht bij Burgerlink, een nieuw stimuleringsprogramma
vanuit BZK bij ICTU ter verbetering van de dienstverlening van de overheid en het
functioneren van de democratie door de inschakeling van burgers.22
Deze vier
experimenten zijn: watstemtmijnraad.nl, petities.nl, wijwaarderen.nl en webantenne
(issuefed.net). Voor de vier experimenten wordt een ‘Community of ePractice’
opgestart. In het geval van watstemtmijnraad.nl verzamelt Burgerlink binnen het
22
Burgerlink is de opvolger van het in 2007 gestopte programma Burger@Overheid, een onafhankelijk
forum dat de digitale overheid stimuleerde vanuit het burgerperspectief. ICTU verwijst naar de Stichting
ICTU, de ICT Uitvoeringsorganisatie van de overheid (zie www.ictu.nl). Naast eParticipatie heeft
Burgerlink nog 2 kerntaken: activiteiten rondom (de introductie en het gebruik van) de
BurgerServicecode en het meten van de burgertevredenheid.

30
netwerk verbeteringen voor het experiment. De trekker van Petities.nl wordt vanuit
Burgerlink gecoacht. De ondersteuning van de twee overige experimenten (Issuefeed
en wijwaarderen.nl) kon door Burgerlink vanwege capaciteitsproblemen niet gelijk
worden opgepakt. Op het moment van schrijven wordt de ontwikkeling van
wijwaarderen.nl een stap verder gebracht; met Issuefeed wordt dit najaar begonnen.
Daarnaast organiseert Burgerlink in het kader van eParticipatie praktijkbijeenkomsten
voor ambtenaren en richt het zich als kenniscentrum op het aanreiken van kennis op
het gebied van eParticipatie.
2008b: Digitale Pioniers
In het voorjaar van 2008 stelt TNO in haar rapport ‘Naar een User Generated State’
(onder meer) vast dat Web 2.0 steeds meer aanwezig is in het publieke domein. Wat de
onderzoekers echter opvalt, is dat de overheid erg ‘1.0’ aan instrumenten werkt; de
overheid laat kansen liggen in het benutten van online sociale netwerken en het geven
van meer verantwoordelijkheid aan burgers. In een reactie hierop geeft staatssecretaris
Bijleveld in een beleidsbrief aan de Tweede Kamer aan, dat ze de ontwikkeling van een
overheid 2.0 actief gaat stimuleren. Eén van de acties is het in eerste instantie eenmalig
aansluiten bij een stimuleringsregeling van het ministerie van OCW, uitgevoerd door
Stichting Kennisland. Deze ‘Digitale Pioniers’-regeling is bedoeld om eenmalig
financiële en organisatorische ondersteuning te geven aan innovatieve internet
initiatieven. Kort gezegd: aanvragers kunnen door middel van de ondersteuning hun
idee omzetten in een ‘proof of concept’, om hier vervolgens eventueel zelfstandig een
business model voor op te zetten. In een samenwerking tussen BZK en Digitale Pioniers
wordt in het najaar van 2008 een ronde geopend met als thema eParticipatie. Meer
dan veertig ideeën worden ingediend. Uiteindelijk rollen er zeven experimenten uit de
bus die vanuit Digitale Pioniers ondersteund gaan worden (zie tabel 2.2):
Tabel 2.2 Ondersteunde experimenten vanuit de Digitale Pioniers ronde eParticipatie
eMocracy (thans:
Democratiespel)
Stichting Petities.nl/ Reinder
Rustema
Het politieke proces in
Nederland als online
multiplayer roleplaying
game.
HNS.dev Stichting Het Nieuwe
Stemmen
De ‘development
environment’ richt zich op
de ontwikkeling van een
standaard database en
ontwikkelt API voor E-
participatie projecten in
Nederland.
Ikregeer.nl Stichting Scartabello Ikregeer.nl stelt zijn data
open zodat andere
websites of internet
toepassingen ze kunnen
gebruiken.

31
OCO Sterren versie 2 Onderwijs Consumenten
Organisatie
De OCO beantwoordt
vragen van ouders en
leerlingen over onderwijs
in Amsterdam.
Open Kamer Political Mashup Open Kamer streamt
videobeelden van debatten
uit de Tweede Kamer.
PoliDocs Political Mashup, Tim
Gielissen en Maarten Marx
Polidocs is een
zoekmachine voor politieke
documenten.
Verbeterdebuurt.nl Creative Crowds Verbeterdebuurt.nl betrekt
burgers bij het verbeteren
van de buurt.
2008c: eParticipatie Awards
In 2008 zijn voor het eerst twee eParticipatie Awards uitgereikt. Staatssecretaris
Bijleveld reikte de Awards uit tijdens de werkconferentie Overheid 2.0. De Awards zijn
bedoeld om ‘goede initiatieven meer in het zonnetje te zetten, erkenning te geven voor
getoonde inzet en meer aandacht te geven aan de goede voorbeelden die er zijn’. Eén
Award werd uitgereikt aan RotterdamIdee, voor het beste initiatief vanuit een
overheid. De ander werd uitgereikt aan Buurtlink, als beste eParticipatie-initiatief
vanuit de samenleving. In 2009 zullen de Awards opnieuw worden uitgereikt.
2009: Moment van retrospectie en blik vooruit
In 2008 loopt de ‘voorbereidende fase’ stilletjes ten einde. Inmiddels is DIIOS na een
reorganisatie (als programma Dienstverlening, Regeldruk en Informatiebeleid)
ondergebracht bij het DG Bestuur en Koninkrijksrelaties. Het onderwerp eParticipatie
valt vanaf nu onder ‘Dienstverlening van de overheid’ binnen het programma
Dienstverlening, Regeldruk en Informatiebeleid. Voor een deel van de scope van
eParticipatie – de relatie burger - bestuur – wordt verwacht dat deze door de afdeling
‘Democratie en Burgerschap’ van de Directie Openbaar Bestuur en Democratie wordt
ingevuld. In het voorjaar van 2009 wordt door de afdeling Dienstverlening van de
overheid besloten om terug te kijken op de voorbije jaren van eParticipatie en vooruit
te blikken op de komende twee jaar. Hiervoor wordt de opdracht tot het onderhavige
onderzoek uitgezet.
2.3 GEPERCIPIEERDE STURINGSFILOSOFIE
Zoals uit de reconstructie naar voren komt, is DIIOS in 2007 een ‘verkennende fase
eParticipatie’ gestart. Bij de start is in een notitie en een aanvullend plan van aanpak
benoemd wat de aanleiding is om met eParticipatie aan de slag te gaan, wat wordt
verstaan onder eParticipatie en welk traject wordt uitgevoerd. Bij de activiteiten wordt
aangegeven dat het gaat om ‘het verder verkennen van het onderwerp’, ‘een start te
maken met actieve communityvorming’ (met de werkconferentie), ‘het verzilveren van
kansen’ en ‘het hands-on ervaring opdoen’ (met de experimenten). Waartoe één en

32
ander dient te leiden (wat moet worden bereikt), anders dan ‘eventueel een
Actieprogramma eParticipatie’, wordt niet expliciet benoemd. Wel wordt in de
planning voor de periode oktober-december 2008 voorzien in de activiteit ‘uitwerken
instrumenten actieprogramma eParticipatie’.
Zodoende kan worden gesteld dat vooraf de sturingsfilosofie niet geëxpliciteerd is:
welke doelstellingen worden beoogd over twee jaar te zijn bereikt en op welke wijze
worden instrumenten ingezet om dat te bereiken? Op basis van de gesprekken met
ambtenaren en netwerkpartners kunnen wel elementen worden benoemd die samen
de bouwstenen vormen van de in de praktijk gehanteerde sturingsfilosofie van BZK.
1. Geloof in een kans
In eParticipatie ziet BZK een belangrijke ontwikkeling, die mooie kansen biedt voor de
verbetering van de democratie en het openbaar bestuur. BZK wil graag op enigerlei
wijze deze ontwikkeling een handje helpen.
2. Interessant netwerk
Daarnaast ziet men rondom het thema eParticipatie een interessant netwerk ontstaan,
met interessante partners en ideeën waar BZK graag mee in contact wil komen.
3. Niet zelf doen
Uitgangspunt is vanaf de start dat BZK ‘het niet zelf zou doen’; BZK zou niet zelf gaan
experimenteren. Externe partners zouden financieel en organisatorisch ondersteund
worden om de ideeën uit te werken tot initiatieven.
4. Bottom-up strategie
Vanaf het begin wordt een bottom-up strategie gevoerd. Besloten wordt niet gelijk
doelstellingen ‘van hogerhand’ te verbinden aan het beleid, omdat dit mogelijk
belemmerend zou werken voor de ontwikkeling van initiatieven. Er wordt gekozen voor
een strategie waarbij van onderop – en grotendeels van buiten het domein van de
publieke sector zelf – eParticipatie als onderwerp op de agenda van
overheidsorganisaties wordt gezet. De activiteiten zouden fungeren als vliegwiel; als
eenmaal zou zijn aangetoond wat de mogelijkheden zijn, zouden management,
bestuurders en politici enthousiast worden en ermee aan de slag willen.
5. Ruimte voor het experiment
Binnen de activiteiten is er nadrukkelijk ruimte voor het experiment. De ondersteunde
initiatieven zijn bedoeld om te werken aan een ‘proof of concept’, om te onderzoeken
of een idee in de praktijk werkt. Een experiment zou in theorie ook mogen mislukken,
als het idee maar getest is.
6. Agendering van het thema
Naast het ondersteunen van experimenten geeft BZK aandacht aan gerichte
agendering van het thema eParticipatie binnen de overheidsorganisatie, door middel
van het organiseren van enkele workshops, sessies en de eParticipatietop.

33
7. Persoonlijke benadering
Er is uitgegaan van een persoonlijke benadering. Vanuit het persoonlijke contact met
initiatiefnemers en betrokkenen bij eParticipatie zijn gezamenlijk stappen gezet. Alle
betrokkenen acteren overwegend vanuit een persoonlijke interesse. Er is sprake van
een ‘bondgenotensfeer’. Ook hebben ze meer dan eens op persoonlijke titel een rol,
bijvoorbeeld binnen de redactieraad of als deelnemer aan bijeenkomsten.
8. Ervaringen vanuit het buitenland opgehaald
In de afgelopen experimentele fase is bewust de blik ook op het buitenland gericht,
zowel door partners uit het veld als door ambtenaren. Zo is Tom Steinberg
(MySociety.org) betrokken bij de ontwikkelingen in Nederland. Dit heeft onder meer
geleid tot een Nederlandse variant van Fixmystreet.com van het Britse MySociety.org:
verbeterdebuurt.nl. Zelfs is even getracht om een Nederlandse variant van
MySociety.org op te richten. Op dit moment wordt door velen gewezen op het
Amerikaanse data.gov als best practice.
9. Ook geëxperimenteerd met medeoverheden
Binnen de experimenten is ook samenwerking gezocht met een aantal
medeoverheden, om tevens op dat vlak te experimenteren. Binnen twee experimenten
is samengewerkt met gemeenten: watstemtmijnraad.nl en wijwaarderen.nl. Eén
experiment is samen met het politiekorps Utrecht opgezet: Digitale Diender. Binnen
één experiment is het Inspraakpunt V&W (met ikgaverder.nl) inhoudelijk en financieel
ondersteund door BZK.
2.3.1 Oordeel vanuit het netwerk
Vanuit het netwerk wordt waardering uitgesproken over de inspanningen die BZK en
partners geleverd hebben op het terrein van eParticipatie. Daarmee hebben ze concreet
bijgedragen aan de ontwikkeling van eParticipatie in Nederland. Men is met name
positief over de enthousiasmerende houding en positiefkritische feedback van
individuele ambtenaren (de persoonlijke benadering). Ook zijn de partners te spreken
over het feit dat BZK het niet zelf wilde doen en ‘ruimte liet aan het experiment’.
Wel worden hier en daar kanttekeningen geplaatst bij de motieven van BZK: wil men
niet gewoon de kunst afkijken bij slimme initiatiefnemers? En loopt het niet te veel
achter een beweging aan, zonder zelf agendazettend te zijn? Daarnaast is men
ontevreden over de communicatie over het selectieproces van de eerste zeven
experimenten (de experimenten die zijn ondersteund door de redactieraad): voor
buitenstaanders was niet duidelijk hoe men is gekomen tot deze zeven.
Ook vragen diverse betrokkenen zich af of het eParticipatiebeleid op sommige
momenten door BZK en Burgerlink niet groter is gemaakt dan het was; het betrof
‘maar’ het ondersteunen van een aantal experimenten.
Dat men heeft gewerkt vanuit een bottom-up strategie, met ruimte voor het
experiment, is zoals gezegd als prettig ervaren. Maar: tot op dit moment, zo lijkt de
boodschap. De tijd van zaaien en enthousiasmeren lijkt voorbij: het is nu tijd om te
gaan oogsten. En daarvoor is een duidelijke strategie nodig die helder wordt

34
gecommuniceerd. BZK heeft misschien iets te lang gewacht met het formuleren en
uitdragen van een dergelijke nieuwe strategie; inmiddels wordt vanwege de
onduidelijkheid vanuit het ministerie (al) door meerdere partners een negatief beeld
gegeven over de rol van BZK. Zij verwachten vanuit BZK duidelijkheid over het beleid
dat het voert, de doelen die het beoogt en de rol die het wil spelen. Door de nu
gevoerde ‘losse’ sturingsfilosofie weet men niet zo goed ‘wat BZK wil’. Te laat voor een
nieuwe strategie is het zeker nog niet. Maar om te spreken met de woorden van de
betrokken ambtenaren: ‘het speelkwartier is over’. Er is behoefte aan helderheid over
wat BZK wil bereiken met zijn eParticipatiebeleid, welke instrumenten er hierbij
voorhanden zijn en wat hierbij de rol van het ministerie zelf is.
2.4 NETWERKANALYSE
In deze paragraaf wordt in drie stappen het eParticipatienetwerk gereconstrueerd en
geanalyseerd. Allereerst wordt het eigen beleidsnetwerk van BZK in kaart gebracht.
Vervolgens worden de intradepartementale positie (eParticipatie binnen het eigen
departement en indirect via het eigen departement – zoals via ICTU c.q. Burgerlink) en
de interdepartementale positie (eParticipatie van BZK binnen de Rijksoverheid)
inzichtelijk gemaakt. Ten slotte wordt de interbestuurlijke positie (BZK-eParticipatie
binnen het openbaar bestuur) bepaald. Telkens worden opvallendheden benoemd en
genoemde oordelen weergegeven.
2.4.1 Het eigen beleidsnetwerk in kaart
In de voorgaande paragraaf is reeds de ontwikkeling van het eParticipatiebeleid,
gevoerd door BZK, weergegeven. Op dit moment ziet het beleidsnetwerk er
schematisch als volgt uit:

35
Figuur 2.1 Het huidige eigen beleidsnetwerk in kaart
eParticipatie Ronde
BZK
‘eParticipatie’
Kennisland
ICTU
• eMocracy.nl
• Verbeterdebuurt.nl
• PoliDocs
• Open Kamer
• OCO Sterren versie 2
• Ikregeer.nl
• HNS.dev
• watstemtmijnraad.nl
• petities.nl
• wijwaarderen.nl
• webantenne
(Issuefeed.net)
eParticipatie
Awards
Digitale Pioniers regeling
Digitale
Diender
Kenniscentrum
Ikgaverder.nl
Krachtwijkenindex
Ondersteuning
afgerond
Bijeenkomsten
eParticipatie.nl
eParticipatie
Community of ePractice
Burgerlink
BZK
Web2.0
Onder de paraplu van eParticipatie worden diverse activiteiten/deelprojecten
uitgevoerd. Deze zijn in grote mate verweven met het web2.0-beleid van BZK. In het
kader van eParticipatie organiseert BZK zo nu en dan bijeenkomsten en er worden op
eParticipatie.nl nieuwsberichten gepost over nieuwe initiatieven en overige relevante
informatie.
Daarnaast ondersteunt BZK op dit moment (in juli 2009) via Burgerlink (nog) vier
initiatieven uit de eerste ronde van 2007: watstemtmijnraad.nl, petities.nl,
wijwaarderen.nl en de zogenaamde webantenne (de digitale zoekmachine; om te
zoeken naar discussiesites, weblogs en dergelijke). Watstemtmijnraad.nl wordt onder
leiding van Burgerlink uitgerold in andere gemeenten dan de eerste vier (Almere,
Groningen, Enschede en Woerden); inmiddels zijn er bijna 20 gemeenten die via
watstemtmijnraad.nl het stemgedrag van raadsleden inzichtelijk maken. Binnen
Petities.nl worden met steun van Burgerlink verbeteringen doorgevoerd.
Wijwaarderen.nl en webantenne moeten de komende tijd nog worden uitgewerkt.
De ondersteuning van drie initiatieven is reeds afgerond. Het discussiegedeelte van
Ikgaverder.nl heeft met succes gefunctioneerd en is nu gesloten. Met dank aan Digitale
Diender (een initiatief van de politie Utrecht) zijn nu verschillende wijkagenten via
Buurtlink door burgers te benaderen. De realisatie van de Krachtwijkenindex.nl (een
aandelenspel waarbij spelers kunnen handelen in aandelen van Krachtwijken) is echter
niet gelukt.

36
Daarnaast laat BZK op dit moment onder de vlag van Digitale Pioniers (een regeling van
OCW, uitgevoerd door Kennisland) de financiële en organisatorische ondersteuning
van zeven verschillende initiatieven uitvoeren: eMocracy, Verbeterdebuurt.nl, PoliDocs,
Open Kamer, OCO Sterren versie 2, Ikregeer.nl en HNS.dev.
Wat valt op?
• Er is binnen het eigen netwerk een aantal gedreven personen en/ of collectieven
actief, die op verschillende terreinen bezig zijn met eParticipatie, veelal vanuit een
daartoe opgerichte stichting: HNS.dev vanuit Stichting Het Nieuwe Stemmen,
PoliDocs en Open Kamer vanuit Political Mashup, ikregeer vanuit Scartabello,
Verbeterdebuurt vanuit Creative Crowds, petities.nl en eMocracy en Digitale
Diender. Het zijn met name de ‘believers’ in eParticipatie, die bij de door BZK
ondersteunde experimenten betrokken zijn (geweest).
• Uitzondering is echter Inspraakpunt van V&W, dat met Ikgaverder.nl, met
ondersteuning van BZK, heeft geëxperimenteerd met eParticipatie binnen een
specifiek project. Evenals de Onderwijs Consumenten Organisatie (OCO), die met
hulp van de DP-regeling een waarderingssysteem heeft opgebouwd.
• Tevens zijn bij twee door BZK ondersteunde experimenten enthousiaste
gemeenteambtenaren betrokken: watstemtmijnraad.nl (Almere, Groningen,
Enschede en Woerden) en Wijwaarderen.nl (gemeente Eindhoven). Daarnaast
wordt nu voor aansluiting bij het initiatief Petities.nl gericht actie ondernomen
richting gemeenten.
• Twee experimenten uit de eerste ronde zijn nog steeds niet goed van de grond
gekomen (wijwaarderen.nl en webantenne).
• Naar het idee van de gesprekspartners is vernieuwing ofwel ‘vers bloed’ binnen het
netwerk nodig, want ‘men begint elkaar na te praten’. Bij de Digitale Pioniers-
ronde voor eParticipatie zijn volgens de partners maar weinig nieuwe partijen
betrokken geraakt.
• Doelgroepen als politieke partijen en bestuurders zijn nu niet betrokken bij het
netwerk. Ook niet-‘believers’ onder de ambtenaren en griffiers worden moeilijk
bereikt.
• Er ontstaan nieuwe netwerken buiten het eParticipatie-netwerk (zie ook volgende
subparagrafen), zonder verknopingen.
• Het netwerk is met name gericht op elektronische participatie en niet op
participatie via andere media.
• Er worden vraagtekens gezet bij de Community of ePractice en de
Kenniscentrumfunctie van Burgerlink.
• Tot slot blijkt dat de redactieraad die ooit richting eParticipatietop functioneerde,
niet meer bijeenkomt.
2.4.2 Intradepartementale positie
Hierboven is het BZK eParticipatie-beleidsnetwerk in beeld gebracht. Naast
eParticipatie zijn er ook andere programma’s, projecten en activiteiten binnen BZK die
linken aan het onderwerp; zie bijlage 2 voor een (niet uitputtend) overzicht hiervan.

37
Wat valt op?
• In vergelijking met andere BZK-projecten heeft eParticipatie een erg brede focus.
• Andere BZK-projecten zijn op hoger niveau verankerd en hebben daardoor een
hogere status.
• Andere projecten in het departement hebben meer bekendheid gekregen dan
eParticipatie.
• eParticipatie valt beleidsmatig onder de afdeling Dienstverlening, maar is – zoals
eerder gesteld – meer dan burger-dienstverlening.
• Vanuit BZK lopen meer projecten rondom burger-dienstverlening (eOverheid, het
Nationaal Urgentie Programma – NUP).
• Bij veel BZK-programma’s zijn ook andere departementen betrokken.
• Op het terrein van burger-bestuur (besluitvorming) is een duidelijke link aanwezig
tussen eParticipatie en Democratie en Burgerschap.
• Daarnaast lopen projecten op het terrein van ontsluiting van overheidsdata
(datzouhandigzijn.nl en Open Overheid).
• Ook is men bezig met de uitdagingen en kansen die de digitalisering biedt voor de
Rijksoverheid (Ambtenaar van de toekomst).
Er kan worden geconcludeerd dat er vanuit verschillende invalshoeken op eParticipatie
sprake is van diverse links met andere BZK-programma’s. eParticipatie is onderdeel van
het brede eOverheidsportfolio. Hierbij wordt wel de vraag opgeworpen, of sprake is
van voldoende afstemming met en inbedding bij deze programma’s.
2.4.3 Interdepartementale positie
Naast BZK zijn (uiteraard) ook andere departementen en Rijksdiensten actief op het
gebied van eParticipatie en breder web2.0. In bijlage 3 is een aantal programma’s
vanuit andere departementen op dit onderwerp weergegeven.
Wat valt op?
• Ook binnen andere departementen is men bezig met vormen van eParticipatie,
zoals het bieden van digitale vormen van inspraak (VROM, het kabinet en Justitie).
BZK vervult hierin geen (actieve) rol.
• Het Expertisecentrum (voor V&W, LNV, EZ en VROM) ziet eParticipatie als ‘een
handige tool’ binnen een breed scala aan mogelijkheden voor publieksparticipatie.
BZK is nu daarbij geen automatische partner. Dit zouden ze wel kunnen zijn: het
Expertisecentrum zou graag contact op willen nemen als een project met een vorm
van eParticipatie van start gaat, om te zien welke kennis al bij BZK beschikbaar is.
• Vanuit LNV is men bezig met de kansen en uitdagingen die de digitalisering biedt
voor de Rijksoverheid (ambtenaar 2.0). BZK-ambtenaren participeren in dit
netwerk.
• OCW ondersteunt innovatieve internetinitiatieven, waaronder eParticipatie. BZK
heeft zich, zoals eerder gesteld, bij deze regeling (Digitale Pioniers) aangesloten.

38
• De Tweede Kamer is bezig met het verbeteren van de transparantie. Het vinden
van een rol hierbij voor BZK is volgens de Directie Informatiseringsbeleid lastig.
Verregaande samenwerking tussen Tweede Kamer en BZK zou “staatkundig
wringen”. Waar de Directie Informatiseringsbeleid van de griffie voor de Tweede
Kamer werkt, werkt BZK voor de minister. Dit kan voor problemen zorgen wanneer
men bijvoorbeeld gezamenlijk een workflow zou gaan bijhouden waarin alle
toezeggingen van bewindslieden aan de Kamer worden geregistreerd.
Daarentegen lijkt een dergelijk probleem oplosbaar door gezamenlijke
opdrachtformulering aan een uitvoerende derde partij.
• Tot slot, een meermalen gehoord gevoel bij partners binnen het
eParticipatienetwerk betreft de vraag in hoeverre veel van deze projecten ‘2.0’ zijn,
zoals de 100 dagencampagne en de Internetconsultatie. Bij de 100
dagencampagne van het Kabinet kon men reageren op het voorgenomen
Kabinetsbeleid, maar is in het verdere verloop niet duidelijk gemaakt wat met de
reacties is gedaan. Bij de Internetconsultatie, waar conceptwetgeving aan de
burger wordt voorgelegd, is er onder andere het probleem dat maar één keer
gereageerd kan worden, waardoor er geen discussie kan worden gevoerd over de
wenselijkheid/ verbeterpunten van de conceptwet.
Er kan worden geconcludeerd dat BZK, uitzonderingen daargelaten, niet of niet altijd
zichtbaar en actief betrokken is bij de eParticipatieprojecten van de verschillende
andere departementen.
2.4.4 Interbestuurlijke positie
Tot slot zijn vele gemeenten en ook bijvoorbeeld politiekorpsen actief bezig met
elektronische participatievormen (zie paragraaf 2.5). Enkele gemeenten zijn betrokken
bij een aantal eParticipatie-experimenten van BZK (bij watstemtmijnraad.nl,
wijwaarderen.nl en petities.nl). De politie Utrecht was betrokken bij de ontwikkeling
van Digitale Diender. Daarnaast is binnen het Actieprogramma Lokaal Bestuur sprake
van een ‘proeftuin’ eParticipatie, waarin gemeenten actief worden ondersteund in het
opzetten van eParticipatie-initiatieven.
Wat valt op?
• De belangrijkste observatie is dat BZK ten aanzien van lokale en regionale
initiatieven, buiten de eigen experimenten, geen actief beleid voert.
• Men acht het over het algemeen van belang dat wordt erkend dat er
belangwekkende lokale verschillen zijn (in apparaat, in college en in
samenleving), waardoor ook de eParticipatie-oplossingen zullen verschillen.
• Initiatieven van andere departementen zijn gefocust op het eigen beleidsterrein
en lijken daarom meer rendement te bieden dan de brede focus die BZK heeft.

39
• De vraag is of de echte beslissers (ambtelijke top van een departement,
bestuurders en volksvertegenwoordigers) wel bereid zijn om medebewind/
coproductie van bedrijven en burgers te accepteren. Meer invloed van anderen
betekent weliswaar meer draagvlak, maar ook minder invloed van degenen die
het nu voor het zeggen hebben. Als beslissers vooraf niet aangeven bereid te
zijn de consequenties te aanvaarden, is de kans groot dat er in de uitwerking
onvoldoende commitment is om innovaties ook werkelijk en met impact toe te
passen.
2.5 QUICKSCAN LOPENDE INITIATIEVEN
Uit de quickscan van lopende initiatieven in het brede veld van eParticipatie (zie bijlage
4) blijkt dat, naast BZK, veel partijen op een of andere wijze bezig zijn met eParticipatie.
Er bestaat een veelheid aan initiatieven en voorbeelden die zich op verschillende
niveaus afspelen en waarbij diverse partijen betrokken zijn. Ook vertonen zij zowel een
diversiteit in focus (op de eerder benoemde relaties burger-bestuur, burger-
dienstverlening, burger-burger), als in de mate van participatie (‘trede op de ladder’).
Burger-bestuur (politieke participatie)
Er zijn verschillende initiatieven op dit gebied ontwikkeld. Te denken valt aan
initiatieven die gericht zijn op het sneller en gemakkelijker vindbaar en toegankelijk
maken van overheidsdocumentatie als Kamer- en Raadsstukken (zoals polidocs.nl,
ikregeer.nl en het RIS in Steenwijkerland). Daarnaast zijn er voorbeelden van
experimenten die gericht zijn op het stimuleren van de betrokkenheid van burgers bij
de politiek en politieke besluitvorming. Een voorbeeld hiervan is maildepolitiek.nl,
waarbij getracht wordt om het voor burgers gemakkelijker te maken om in contact te
treden met politici door het aanbieden van een online zoekmachine waarmee burgers
snel zowel nationale als lokale volksvertegenwoordigers in Nederland kunnen vinden.
Ook ingestelde digipanels (zoals onder meer opgezet in Eindhoven) zijn gericht op het
verkrijgen van input van burgers voor politieke beleids- en besluitvorming.
Burger-dienstverlening (beleidsparticipatie)
Ook op het gebied van de relatie met burgers op het terrein van de
publieksdienstverlening zijn verschillende initiatieven ontwikkeld. Een duidelijk
voorbeeld zijn de vele digitale loketten zoals diverse gemeenten deze hebben
ontwikkeld (zie bijvoorbeeld de ‘GemGids’ van de gemeente Voorst). De idee hierbij is
dat de burger zo veel mogelijk gemeentelijke diensten online kan afnemen aan het
digitale loket. Steeds meer informatie wordt online aangeboden en daarnaast wordt
steeds vaker door gemeenten de mogelijkheid geboden om online bijvoorbeeld een
paspoort aan te vragen of een klacht in te dienen. In toenemende mate worden daarbij
ook mogelijkheden geboden om over (de kwaliteit van) deze dienstverlening online
reacties te geven, klachten te uiten of ideeën in te brengen. Bovendien wordt burgers
steeds vaker via overheidssites actief gevraagd om hun mening over diensten of om
medewerking aan bijvoorbeeld opsporing (denk aan politieonderzoeken.nl). In dat
geval kan gesproken worden over nieuwe vormen van eParticipatie op het terrein van
beleid en beleidsuitvoering (beleidsparticipatie).

40
Burger-burger (sociale participatie)
Verscheidene initiatieven worden op poten gezet, onder andere gericht op het
versterken van onderlinge contacten in en betrokkenheid bij de eigen buurt. Een
sprekend voorbeeld hiervan is Buurtlink. Buurtlink is bedoeld om ‘het buurtgevoel in
Nederland te versterken’. Dit doet ze door, op basis van de postcode, op de buurt
toegesneden communities te vormen. Een tweede voorbeeld is de BuurtBuzz.
Buurtbewoners kunnen hun betrokkenheid bij de buurt op interactieve wijze uiten en
door middel van een gesloten emailsysteem van de BuurtBuzz kunnen buurtbewoners
gemakkelijk met elkaar in contact komen. Een ander voorbeeld is Eigenwijzebuurten.nl
van de WijkAlliantie. Hiermee worden buurtteams ondersteund die de leefbaarheid in
hun buurt willen verbeteren. Een laatste hier te noemen voorbeeld van eParticipatie
gericht op de relatie burger-burger is Talkingheadz. Dit online interactieve forum biedt
jongeren de mogelijkheid om met elkaar te discussiëren over controversiële
onderwerpen.
Verschillende treden beklommen
Uit de quickscan blijkt dat er initiatieven ontplooid zijn die te plaatsen zijn op
verschillende ‘treden’ van de eerder genoemde participatieladder.
Zo zijn er initiatieven die duidelijk tot doel hebben om de burger te informeren over
allerhande zaken. Er wordt daarbij ingezet op het digitaal beschikbaar stellen en
transparant maken van (overheids)data. Te denken valt aan initiatieven als politix.nl,
waarbij burgers een overzicht wordt geboden van het stemgedrag van politici in de
Tweede Kamer, of aan hoeveiligismijnwijk.nl, dat informatie biedt over de veiligheid
van wijken en buurten.
Daarnaast zijn er initiatieven die gericht zijn op het raadplegen van dan wel het vragen
van advies aan burgers. Voorbeelden hiervan zijn 21minuten.nl, reuring.nl,
beterveilig,nl en Randstad 2040 (zie voor een beschrijving van de initiatieven bijlage 1).
Verder zijn er eParticipatiemogelijkheden gericht op het meedoen van burgers, oftewel
gericht op coproductie. Een sprekend voorbeeld hiervan zijn initiatieven waarbij
burgers gevraagd wordt de politie te helpen bij het oplossen van misdrijven en het
opsporen van verdachten en dergelijke (zie bijvoorbeeld politieonderzoeken.nl en
‘overvallers gezocht’).
Wat valt op?
Vanuit de quickscan vallen de volgende zaken op:
• Veel overheidsorganisaties (onder andere gemeenten, politiekorpsen,
provincies), maatschappelijke organisaties (onder andere musea, omroepen,
corporaties, welzijnsinstellingen) en particulieren (stichtingen en individuele
initiatiefnemers) hebben inmiddels de mogelijkheden van internet benut om
burgers dichter bij de overheid en/ of elkaar te krijgen.
• Met name rondom burger-dienstverlening bestaat veel aanbod. Veel
organisaties stellen burgers in staat online hun zaken te doen met de (lokale)
overheid, zoals het aanvragen van persoonlijke documenten of het indienen
van klachten, en voegen hier mogelijkheden tot elektronische participatie aan

41
toe (ruimte voor klachten, ideeën, opmerkingen, deelname aan discussies of
meningspeilingen, helpen in handhaving en opsporing et cetera).
• Voorbeelden doen zich voor op alle treden van de participatieladder, waarbij
vooral de trede ‘informeren’ veel initiatieven kent.
• Het totaalaanbod van initiatieven is zeer breed. Voorgesteld kan worden, dat
voor vrijwel elk idee al wel een best practice gevonden kan worden.
Overzichtelijke ontsluiting van deze best practices ontbreekt echter, evenals
een ‘etalage’ die burgers overzicht geeft van de mogelijkheden tot
eParticipatie.
2.6 DEELCONCLUSIES EN REFLECTIE
In dit hoofdstuk is in retrospectie gekeken naar het door BZK gevoerde beleid op het
gebied van eParticipatie. Onderzoeksvraag 1: ‘Wat was de sturingsfilosofie?’ stond
hierbij centraal.
2.6.1 Retrospectie
In paragraaf 2.2 zijn de beleidsactiviteiten van BZK gereconstrueerd. De afgelopen jaren
is BZK een actieve speler geworden op het terrein van eParticipatie. Met een
‘verkennend traject’ (2006) en een ‘voorbereidende fase’ (2007-2008) heeft het
enerzijds ervaring willen opdoen met het onderwerp en anderzijds willen bijdragen aan
de ontwikkeling van eParticipatie in Nederland. Belangrijkste activiteiten waren het in
twee rondes financieel en organisatorisch ondersteunen van in totaal veertien
experimenten en het organiseren van diverse bijeenkomsten, met als hoogtepunt de
eParticipatietop in 2007.
Zoals besproken in paragraaf 2.3, heeft BZK geen expliciete doelstellingen voor het
eParticipatiebeleid geformuleerd, maar is wel gewerkt met een aantal uitgangspunten
en is zicht geboden op een ‘eventueel Actieprogramma eParticipatie’, volgend uit de
voorbereidende fase. Aan de hand van interviews is in dit onderzoek de
(gepercipieerde) sturingsfilosofie gereconstrueerd. Deze bevat negen elementen:
• Geloof in een kans
• Interessant netwerk
• Niet zelf doen
• Bottom-up strategie
• Ruimte voor het experiment
• Agendering van het thema
• Persoonlijke benadering
• Ervaringen vanuit het buitenland opgehaald
• Ook geëxperimenteerd met medeoverheden.
Partners spreken hun waardering uit over de bijdrage die BZK wilde leveren aan de
ontwikkeling en de wijze waarop (persoonlijk, bottom-up) dit gedaan is. Wel wordt het
belang benadrukt van een heldere strategie van BZK vanaf nu: ‘het speelkwartier is
over’.

42
2.6.2 Stand van zaken
Op basis van de netwerkanalyse (paragraaf 2.4) en de quick-scan (paragraaf 2.5) zijn de
volgende opvallende zaken te benoemen:
• De doelgroepen die nu met eParticipatie worden bediend, zijn wat beperkt:
vooral particuliere ‘believers’ en enthousiaste ambtenaren.
• Het netwerk is sterk gericht op elektronische participatie en niet zozeer op
participatie via andere media.
• Vanuit de verschillende invalshoeken van eParticipatie (burger-bestuur,
burger-dienstverlening en burger-burger) is sprake van diverse links met
programma’s van BZK en andere departementen. eParticipatie is onderdeel van
het brede eOverheidportfolio.
• Andere projecten (zowel van BZK zelf als van andere departementen) zijn op
hoger niveau verankerd (met daardoor een hogere status) en hebben ook meer
bekendheid gekregen.
• BZK voert ten aanzien van lokale en regionale eParticipatie-initiatieven, buiten
de eigen experimenten en proeftuinen, geen actief beleid.
• In vergelijking met andere eOverheid-projecten heeft eParticipatie een erg
brede focus. Initiatieven van andere departementen zijn gefocust op het eigen
beleidsterrein.
• Met name initiatieven op het snijvlak burger-dienstverlening zijn sterk in
ontwikkeling. Ook richten veel initiatieven zich op de eerste trede van de
participatieladder: ‘informeren’.
• Het totaalaanbod van initiatieven is zeer breed. Overzichtelijke ontsluiting van
best practices voor initiatiefnemers of een ‘etalage’ voor burgers, ontbreekt
echter.
2.6.3 Reflectie
Door de sturingsfilosofie niet expliciet te formuleren, is BZK (deels bewust, zeker in de
aanvang) veelal doelzoekend bezig geweest. Opvallend is verder dat veel activiteiten
afhankelijk zijn van het enthousiasme van een kleine groep ambtenaren en
‘frontrunners’ uit het veld. Hierbij is belangrijk om te constateren dat de open,
persoonlijke en bottom-up werkwijze van de betrokken ambtenaren door partners
gewaardeerd wordt en dat daardoor ook het nodige tot stand is gekomen.
Opmerkelijk is dat na de eParticipatietop geen nieuwe ‘stip aan de horizon’ gekozen is;
geen nieuw ijkpunt om naar toe te werken. Hieraan is op dit moment een sterke
behoefte bij veel van de betrokkenen. Ook komt vanuit het veld de dringende vraag om
duidelijk te zijn over wat volgens BZK onder eParticipatie valt en wat niet, welke rol het
voor zichzelf ziet weggelegd en welke doelen het met (eventueel nieuw) beleid beoogt.
Temeer omdat er de afgelopen jaren rondom Overheid 2.0 vele netwerken en
programma’s (o.a. ambtenaar 2.0, Burgerlink, Nederland Open in Verbinding en
Vernieuwing Rijksdienst) zijn opgebloeid. Een (nog intensievere) verbinding met deze
netwerken dient te worden benadrukt om de doelen met betrekking tot eParticipatie te
verwezenlijken.

43
3 BALANS EXPERIMENTEN
3.1 INLEIDING
Nu we het gevoerde beleid hebben gereconstrueerd en het huidige netwerk en lopende
experimenten inzichtelijk hebben gemaakt, evenals de positie ten opzichte van
medeoverheden, wordt in dit hoofdstuk de balans opgemaakt van de specifieke
experimenten die BZK heeft ondersteund.
Hiertoe worden eerst zover als mogelijk de doelen en het doelbereik bepaald (3.2).
Vervolgens worden de succes- en faalfactoren in beeld gebracht (3.3) en worden de
huidige kansen en bedreigingen voor opschaling en doorontwikkeling benoemd (3.4).
Afgesloten wordt met reflectie en conclusies (3.5).
3.2 DOELEN EN DOELBEREIK
Om de doelen en het doelbereik van de door BZK ondersteunde experimenten zo goed
als mogelijk in kaart te brengen, is een online survey uitgezet en zijn de experimenten
geanalyseerd aan de hand van de participatieladder (spreiding over de tredes/functies)
en de fasen in de klassieke beleidscyclus (spreiding over de beleidsfasen). Daarnaast is
kort en separaat aandacht besteed aan de doelstellingen en het doelbereik van een
aantal initiatieven, om op hoofdlijnen zicht te krijgen op de resultaten van deze
eParticipatie-experimenten.
Binnen de voor dit onderzoek uitgezette online survey is aan gebruikers van initiatieven
een aantal vragen voorgelegd met betrekking tot doelen en doelbereik. Hieronder
worden de resultaten besproken. De overige vragen uit de survey komen bij de
relevante paragrafen aan de orde. We beperken ons, gezien de relatief lage respons
(N=18), tot een min of meer kwalitatieve bespreking.23
Telkens worden de antwoorden
weergegeven, die door meer dan de helft van de respondenten zijn gegeven,
gerangschikt naar aantal keer genoemd. De vragen uit de survey zijn opgenomen als
bijlage 8.
23
Hoewel het aantal respondenten van de survey niet erg hoog is, is er via allerlei digitale platforms waar
eParticipatie-betrokkenen actief zijn, aandacht voor gevraagd (zoals interest groups van LinkedIn en de
verschillende eParticipatieportals zelf). De relatief korte doorlooptijd van het onderzoek en de relatief
beperkte omvang van de groep actieve eParticipatie-geïnteresseerden gelden hierbij als verklaring.
Omdat de survey aanvullend is op de overige onderzoeksinstrumenten (interviews, denktanksessie,
begeleidingscommissie, literatuur- en documentenstudie) en omdat degenen die wel mee hebben
gedaan aan survey vermoedelijk veel expertise op het terrein van eParticipatie hebben, vonden de
onderzoekers het verantwoord en zinvol om de resultaten van de survey te benutten en de hoofdlijnen
mee te nemen in het onderzoek.

44
Daarnaast zijn twee eigen analyses uitgevoerd: één naar de spreiding op de
participatieladder en in de beleidscyclus en één naar het doelbereik.
3.2.1 Doelstelling eparticipatie
‘Waar gaat het volgens jou om bij eParticipatie?’ Aantal keer genoemd
(17 respondenten24
)
1. Toegankelijkheid informatie 14
2. Transparante overheid 13
3. Maatschappelijke betrokkenheid 12
4. Democratisch proces verbeteren 10
5. Politieke participatie 9
Bij de vraag waar het bij eParticipatie om gaat, kruisen de respondenten meestal
‘toegankelijkheid van informatie’ aan, gevolgd door ‘transparante overheid’. Ook dient
eParticipatie volgens de respondenten de maatschappelijke betrokkenheid en de
politieke participatie van burgers te vergroten. Tot slot dient een en ander te leiden tot
verbetering van het democratisch proces.
Drie doelstellingen die werden voorgelegd, werden door minder dan 50% van de
respondenten aangekruist: ‘Verlagen drempel tot complexe onderwerpen’,
‘verantwoording’ en ‘innovatie’. Deze worden kennelijk als minder belangrijk gezien bij
eParticipatie.
3.2.2 Bekendheid met initiatieven
‘Welke eParticipatie initiatieven ken je?’ Aantal keer genoemd
(17 respondenten)
1. Buurtlink.nl 12
2. Petities.nl 11
3. Ikregeer.nl 9
4. Verbeterdebuurt.nl 9
5. Watstemtmijnraad.nl 9
De respondenten werd een lange lijst met initiatieven voorgelegd. Een groot deel was
niet of maar in beperkte mate bekend bij de respondenten. Slechts de vijf
bovenstaande initiatieven werden door meer dan 50% van de respondenten
aangekruist. Buurtlink en petities waren het meest bekend, gevolgd door ikregeer.nl,
verbeterdebuurt.nl en watstemtmijnraad.nl.
24
Eén respondent heeft niet alle vragen ingevuld.

45
3.2.3 Belangrijke criteria voor gebruik
‘Kun je aangeven welke criteria je belangrijk
vindt voor het gebruik van initiatieven?’
Heel belangrijk/ redelijk
belangrijk
1. Duidelijkheid 17
2. Gebruiksvriendelijkheid 16
3. Interactiviteit 16
4. Relevantie 15
5. Effectiviteit 10
Vijf criteria werden heel belangrijk of redelijk belangrijk gevonden door meer dan de
helft van de respondenten als het gaat om het gebruik van eParticipatie initiatieven: de
applicatie dient duidelijk, gebruiksvriendelijk en interactief te zijn. Ook belangrijk is dat
het initiatief relevant is. Tot slot wordt de effectiviteit van het instrument van belang
gevonden.
Minder belangrijk gevonden criteria voor gebruik (neutraal of niet belangrijk) zijn:
veiligheid en bereikbaarheid van de beheerder.
3.2.4 Best uitgewerkte initiatieven
‘Kun je aangeven welke criteria je het
best uitgewerkt vindt in de initiatieven
die je kent?’
Initiatieven waar criterium het best is
uitgewerkt (meer dan eens genoemd)
Relevantie eMocracy, Buurtlink, Geluidsnet,
OpenKamer, Petities, PoliDocs,
verbeterdebuurt.nl, ikregeer.nl
Duidelijkheid Buurtlink, Ikregeer.nl,
verbeterdebuurt.nl, petities,
watstemtmijnraad.nl
Effectiviteit Geluidsnet
Gebruiksvriendelijkheid Buurtlink, petities, verbeterdebuurt.nl
Veiligheid -
Interactiviteit Buurtlink, eMocracy, verbeterdebuurt.nl
Bereikbaarheid (beheerder) -
Bij meerdere initiatieven is aangeven dat ze relevant zijn: eMocracy, Buurtlink,
Geluidsnet, OpenKamer, Petities, PoliDocs, verbeterdebuurt.nl, ikregeer.nl. Ook zijn
meerdere initiatieven duidelijk volgens de respondenten: Buurtlink.nl, ikregeer.nl,
verbeterdebuurt.nl, petities, watstemtmijnraad.nl. Slechts één initiatief is een
voorbeeld van effectiviteit, namelijk Geluidsnet. Drie initiatieven zijn een voorbeeld van
gebruiksvriendelijkheid, te weten Buurtlink, Petities en verbeterdebuurt.nl. Bij
buurtlink, eMocracy en verbeterdebuurt.nl is de interactiviteit goed uitgewerkt.
Bij geen van de initiatieven werd aangegeven dat ‘veiligheid’ of ‘bereikbaarheid
(beheerder)’ het best is uitgewerkt. Dit zijn dezelfde criteria als bij de vorige vraag over
het belang van criteria.

46
3.2.5 Spreiding van de experimenten
Naast het online survey is op hoofdlijnen geanalyseerd hoe de experimenten verspreid
zijn over de verschillende treden van de participatieladder (zie 1.4.1) en de fasen van de
beleidscyclus (zie 1.4.2). We hebben hierbij gekozen voor de trede of fase die ons
inziens het meest dominant is – wat niet wil zeggen dat een experiment of initiatief
geheel afwezig is op de andere treden van de ladder.
Tabel 3.1 Spreiding van de experimenten
Experiment Inhoud Trede
participatieladder
25
Fase
beleidscyclus26
Watstemtmijnraad.nl Burgers kunnen hier het
stemgedrag van hun
gemeenteraad bekijken.
Informeren Besluitvorming
Petities.nl 2.0 Het doel is om het voor
Nederlanders gemakkelijk
te maken een petitie te
ondertekenen of te starten.
Raadplegen Agendavorming
Wijwaarderen.nl Geeft burgers de
mogelijkheid om publieke
dienstverlening te
waarderen, beoordelen en
vergelijken.
Adviseren Uitvoering/
dienstverlening
Issuefeed.net/
Webantenne
Digitale zoekmachine; te
gebruiken om te zoeken
naar discussiesites, weblogs
en dergelijke.
N.v.t. N.v.t.
Digitale Diender Mogelijkheid voor bewoners
om online te communiceren
met de wijkagent.
Coproduceren Uitvoering/
dienstverlening en
toezicht/
handhaving
Krachtwijkenindex.nl Instrument om de
samenwerking tussen
bewoners in de
‘krachtwijken’ onderling op
wijkniveau te ondersteunen
en om deze bewoners om
input te vragen.
Raadplegen Agendavorming
Ikgaverder.nl Inwoners kunnen hier hun
oplossingen voor
bereikbaarheidsproblemen
rondom Utrecht
achterlaten.
Raadplegen Beleidsvoor-
bereiding
eMocracy (thans:
Democratiespel)
Het politieke proces in
Nederland als online
multiplayer roleplaying
game.
N.v.t. N.v.t.
25
Informeren – raadplegen – adviseren – coproduceren – meebeslissen (zie paragraaf 1.4.1).
26
Agendavorming – beleidsvoorbereiding – besluitvorming – uitvoering/dienstverlening –
toezicht/handhaving (zie paragraaf 1.4.2).

Betrokken burgers, bewogen bestuur - MinBZK

Betrokken burgers, bewogen bestuur - MinBZK

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (7)

En vedette

En vedette (10)

Similaire à Betrokken burgers, bewogen bestuur - MinBZK

Similaire à Betrokken burgers, bewogen bestuur - MinBZK (20)

Plus de Twittercrisis

Plus de Twittercrisis (20)

Betrokken burgers, bewogen bestuur - MinBZK