1. Үсэг бичгийн үүсэл гарал

2. Бичиг хүн төрөлхтөн
Хүмүүс санаа бодлоо бие биедээ хэлээр илэрхийлж
байсан боловч нүүр тулан харилцах боломжгүй үед бие
биенээ ойлгох шаардлагын улмаас бичиг
үүсжээ.Тухайлбал МЭӨ 25-20 мян жилийн тэртээх
хүмүүсийн агуйн хана,чулуун дээр зурж үлдээсэн элдэв
амьтны дүрс,сүг зургууд нь урлаг судлалын хувьд
сонирхолтой баримт төдийгүй бие биедээ мэдээлэл
үлдээж байсны хувьд,бичиг үсгийн түүхийн хувьд ч юм.

3. Зураг бичиг /pictography/
Бичиг үсгийн анхны үүслийг зургын бичгээс авч
үздэг.Юмс үзэгдлийг төлөөлөн бэлгэдсэн зургаар бие
биедээ ойлгуулах бичгийн тогтолцоог зураг бичиг буюу
заримдаа дүрс бичиг хэмээдэг.
Зураг бичгээр тодорхой бодитой,биет зүйлийг л түлхүү
илэрхийлэх боломжтой бөгөөд нарийн хийсвэр
ойлголтыг тэмдэглэхэд учир дутагдалтай ажээ.Жишээ
нь Морь гэхэд морины дүрс зурах,хүн гэхэд хүний дүрс
зурах гэх мэт...

4. Утга бичиг /ideagraphy/
Тухайн үедээ харилцан тохиролцсон зүйлийг
дамжуулах,сануулахад бичиг үсэг боломжмой байсан
боловч хүмүүсийн харилцааны шаардлагыг гүйцэд
хангаж чадахгүй байв.Тиймээс энэхүү дутагдлыг нөхөх
боловсронгуй бичиг шаардагдсаны улмаас дараагийн
түвшний бичиг болох утга бичиг үүсжээ.Утга бичгийн
давуу тал нь нэг тэмдэгтээр бүтэн үгийг илэрхийлдэг
явдал юм.

5. Авианы бичиг /phonography/
Бичиг үсгийн боловсронгуй болсон үе шат нь авиа
тэмдэглэх бичиг үүссэн явдал юм.Утгат бичиг нь хэдэн
зуугаар тоологдох тэмдэгттэй байдаг бол авианы цагаан
толгой нь цөөн үсэглэвэртэй байна. Анхны авианы
цагаан толгойт бичгийг Газар дундын тэнгисийн
орчмоор нутаглаж байсан финикчүүд МЭӨ II мянганы
дунд үеэс өмнө зохиожээ.

6. БИЧГИЙН ХЭЛ
Хэлний тодорхой нэг нутгийн аялгуунд
суурилж,түүний түгээмэл шинжийг хадгалсан,зөв
бичих болон зөв дуудах журам,баялаг үгийн
сантай,тухайн хэлний олон нутгийн аялгуу,аман
аялгуу,салбар аялгуугаар ярилцагч нарт
ойлгомжтой,тэдний харилцааны гол хэрэглүүр болон
үйлчлэх хэлийг бичгийн хэл гэнэ.

7. Монгол бичиг
Монголчуудын түүхэндээ хэрэглэсээр ирсэн 10 гаран
бичгийн дотроос хамгийн урт удаан хэрэглэж буй бичиг
нь монгол бичиг билээ.Монгол бичгийн махбодыг
төсөөгөөр нь хүн амьтны бие эрхтний нэр
(шүд,гэдэс,нуруу,сүүл,эвэр,шилбэ гэх мэт)-ээр
нэрийдсэн нь монголчууд эрт дээр үеэс таван хошуу
малыг аж амьдралынхаа үндэс болгож ирсэн
уламжлалтай холбоотой гэлтэй.

8. Хятан бичиг
Монголчууд бидний хэрэглэж байсан бичиг үсгийн
дотроос эдүгээ хүртэл тайлан уншиж чадаагүй бичиг
нь хятан бичиг билээ.Хятан бичгийг судлах ажил XIX
зуунд эхэлсэн түүхтэй.Тухайлбал 1842 онд
Н.Я.Бичурин хятан бичгийн дурсгалаас хэвлэн
нийтэлж олон нийтийн хүртээл болгожээ.Гэсэн
хэдий ч эдүгээ хүртэл уг бичгийг бүрэн тайлан
уншиж хараахан чадаагүй байна.

9. Дөрвөлжин бичиг
1269 онд Пагва лам Лодойжалцан дөрвөлжин бичгийг
зохион дуусгажээ.Хэдийгээр дөрвөлжин бичгийг төвөд
үсэгт үндэслэж үе үсгийн байдлаар зохиосон ч монгол
хэлний 7 эгшгийг тэмдэглэсэн арга нь монгол
бичгийнхтэй адил,мөн дээрээс доош бичдэг зэрэг
урьдын монгол үсэгзүйчдийн уламжлалыг харгалзсан
зүйл бий.

10. Тод бичиг
Зая бандида Намхайжамц хутагтын орон гэгдэх
Энэтхэг, Цастын орон гэгдэх Төвд, Гүүний сүүгээр
цэнгэгчийн орон болох монгол энэ гурван орны хэлийг
тэмдэглэж чадахуйц нэгэн зүйл шинэ монгол үсгийг
зохиосон нь тод бичиг билээ. Тод бичгээр үлдэж
хоцорсон дурсгалын зүйл дотроос тэргүүлдэг нь хэл
зохиолын хүрээлэнгийн “Тод номын хөмрөг”
тэргүүлдэг. 1940-өөд оны дунд хүртэл манайд тод
бичгийг хэрэглэж байсан бөгөөд БНХАУ-ын Шинжанд
харин эдүгээ хүртэл хэрэглэсээр байна.

11. Соёмбо үсэг
Өндөр гэгээн Занабазар Энэтхэгийн Ланз үсэгт
тулгуурлан 1686 онд Соёмбо бичиг зохиожээ. Соёмбо
гэдэг нь самгард хэлний “өөрөө гарсан” гэсэн утгатай
үг.Юуны учир ингэж нэрийдсэн талаар тэнгэрт ийм
дүрстэй үсэг тодорч харагдсанаас санаа авч зохиосон
гэж домоглон ярьдаг.Соёмбо бичиг нь
монгол,самгард, төвд хэлний үгийг тэмдэглэх 80
үсэгтэй,үсгүүдийг нь зүүнээс баруун тийш хөндлөн
бичихээс гадна дээрээс доош босоогоор бичдэг
онцлогтой.

12. Латин бичиг
Хүн төрөлхтний хэрэглэж ирсэн бичиг үсгийн
тогтолцоонд түгэн дэлгэрсэн байдлаараа латин үсэг
тэргүүн байр эзэлдэг.Одоогоор латин үсгийн хамгийн
эртний дурсгал МЭӨ VIII-р зууны үед хамаарагдана.
Латин үсэг нь гарлын хувьд герег үсгээс эхтэй юм.
Монголд 1930-аад оны үед нэвтэрч эхэлснээ түүхийн
бодит шалтгаанаар төдий л дэлгэрлийг олж чадаагүй.

13. Хэвтээ дөрвөлжин бичиг
Занабазар соёмбо болон дөрвөлжин бичиг хэмээх хоёр
бичиг зохиосон билээ. Хэвтээ дөрвөлжин бичигт 12
гийгүүлэгч үе төгсгөн дэвсгэрлэх ба түүнийг үеийн
эцэс дэх гийгүүлэгчийн доор дөрвөлжин цэг тавьж
ялгана. Уг бичгээр буй дурсгалуудын байдлаас
харахад зохиогч төрийн бичиг болгох зорилго
өвөртлөөгүй харин шашны үйл хэрэгт таацуулан
“номын гурван хэлний үг” тэмдэглэхийг зорьсон
бололтой. Тиймээс хэвтээ дөрвөлжин бичгээрх
дурсгалууд монгол, төвд, самгард хэлний шашны
агуулга бүхий зохиолууд байдаг.

14. Монголчуудын бичиг үсгийн нөлөө
Хүн төрөлхтний зохион хэрэглэж буй авианы
бичгүүд нь цөм эрт язгууртай финик хэмээх нэг л
цагаан толгойноос тал тал тийш салбарлан үүссээр
ирсэн түүхтэй юм.Тухайлбал Солонгос бичигт
монголчуудын хэрэглэж байсан монгол, хятан,
дөрвөлжин бичиг үсэг нөлөөлсөн байж болзошгүйг
Б.Сумьяабаатар тэмдэглэсэн байдаг. Мөн хамниган
угсааны манж нар хятад бичиг хэрэглэж байснаа
монголчууд дэлхийн тавцнаа хүчирхэгжсэн үеэс
монгол бичгийг хэрэглэх болсон гэж зарим эрдэмтэд
тэмдэглэсэн байдаг.

15. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа