Монгол Ардын намын "Бид хамтдаа" үндэсний форумын "Монгол Улсын нийгмийн хөгжлийн бодлогын асуудлууд" нэгдсэн хэлэлцүүлгийн "Боловсрол, соёл, ШУ-ны салбарын өнөөгийн байдал, тулгамдсан асуудлууд, шийдвэрлэх арга зам" салбар хуралдааны илтгэл

1. ШИНЖЛЭХ УХААНЫ САЛБАР:
ТУЛГАМДСАН АСУУДАЛ,
ШИЙДВЭРЛЭХ АРГА ЗАМ
Улаанбаатар хот
2014 он

2. АГУУЛГА:
Нэг. ШИНЖЛЭХ УХААН, ТЕХНОЛОГИЙН
САЛБАРЫН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ
Хоёр: ТУЛГАМДСАН АСУУДАЛ, ШИЙДЭЛ
Гурав: ДҮГНЭЛТ

3. Их Чингис хаан 1206 онд “Цэцдийн зөвлөл”
Хубилай сэцэн хаан 1275 онд Монголын бичгийн
мэргэдийн хүрээлэн
1921 онд эрдэм судлалын ажил эрхлэх анхны төв
байгууллага Судар бичгийн /Номын/ хүрээлэн
1961 онд БНМАУ-ын Шинжлэх ухааны Академи
Богд хаант Монгол улсын засгийн газраас 1911 онд
Монголыг судлах газар

4. ШИНЖЛЭХ УХААН, ТЕХНОЛОГИЙН САЛБАРЫН
ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ
• Төрийн өмчийн ЭШБ 31
• Хувийн хэвшлийн ЭШБ 12
• Их сургууль 15
• Бүтэн орон тооны судлаач 1600
Үүнээс:
- Ph.D + Sc.D зэрэгтэй 500 гаруй

5. ШИНЖЛЭХ УХААНЫ САЛБАРЫН САНХҮҮЖИЛТ (2014}

6. ШИНЖЛЭХ УХААНЫ САЛБАРЫН САНХҮҮЖИЛТИЙН ДИНАМИК
(Дотоодын нийт бүрээгдэхүүнд эзлэх хувь)
0.54
0.64
0.74
0.85
0.97
1.10
1.23
1.38
0.15
0.22 0.18 0.18 0.2
0.26
0.15 0.15
-
0.20
0.40
0.60
0.80
1.00
1.20
1.40
1.60
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Мастер төлөвлөгөө Гүйцэтгэл

7. ГАДААДАД ХЭВЛЭН НИЙТЛҮҮЛСЭН БҮТЭЭЛ
Гадаадын мэргэжлийн эрдэм шинжилгээний томоохон сэтгүүлд нийтлүүлсэн бүтээл
/WoS сайтын мэдээгээр /

8. Монголын эрдэмтдийн бүтээлээс 11008 удаагийн ишлэл авагдсан байна.
ГАДААДАД НИЙТЛҮҮЛСЭН БҮТЭЭЛЭЭС АВСАН ЭШЛЭЛ

9. Хятад ДНБ-ийхээ 2,09% буюу 330 орчим тэрбум ам. $
ШУТ-ийн үйл ажиллагаандаа зарцуулж буй нь дэлхийд 2-рт
орох үзүүлэлт болно.
Израил 4,2% (11)
Швед 3,3 % (14)
Япон 3,3% (165)
Финлянд 3,1 % (7)
БНХАУ 2,09% (330)
Австри 2,5% (10)
Тайвань 2,3 % (23)
Уганда 0,81%
Монгол 0,17 (0,015)
АНУ 3,47 (450)
ЗАРИМ УЛСЫН ШУТ-ИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДАЛ

10. Судалгаа боловсруулалтын ажилд зарцуулах санхүүжилтийн хэмжээ дэлхийн дунджаар
2013 онд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 2%-д хүрчээ .
10

11. Монгол улсын шинжлэх ухааны салбарын үндэсний чадавхи улсын
хөгжилд бодит хувь нэмэр оруулах түвшинд хүртлээ өсөж дэвжихгүй 20
гаруй жил болж байгаа нь энэ салбарын үндсэн гол тулгамдсан асуудал
болоод байна.
Ийм байдал нь сүүлийн 20 гаруй жил ШУ салбарт төрөөс баримталж байгаа
“мөнгөтэй болохоороо дэмжих” амиа аргацаасан бодлогоос үүдэлтэй
бөгөөд зарчмын хувьд туйлын буруу, улс орны хөгжлийн ирээдүйд халтай
бодлого гэдэг нь улам бүр тодорсоор байна.
Үндсэн гол тулгамдсан асуудлыг үүсгээд байгаа нөхцөл, шалтгаан юунд
оршино вэ?
Хоёр: ТУЛГАМДСАН АСУУДАЛ, ШИЙДЭЛ

12. ТУЛГАМДСАН АСУУДЛЫН ЕРӨНХИЙ ШАЛТГААН
• Төр, хувийн хэвшил нь шинжлэх ухааны чадавхид төдийлөн
итгэдэггүй,
• Төрөөс үзүүлэх институцийн болон санхүү, техник тоног
төхөөрөмжийн талын дэмжлэг хангалтгүй,
• Шинжлэх ухаан, технологийн салбарын нийт чадавхи, дэд
бүтэц нь сул,
Шалтгааныг арилгахын тулд:
- Харилцан итгэлцэлийг бий болгох,
- Хөрөнгө оруулалт төлөвлөх, төсөвлөх арга барилаа өөрчлөх,
- Дэд бүтцээ сайжруулах замаар чадавхийг дээшлүүлэх (Салбар
дундын болон төрөлжсөн лабораториуд, ахисан түвшэий
хүрээлэн, технологийн бирж, инкубатор, ШУ-ы парк,)

13. ТУЛГАМДСАН АСУУДЛЫН ТОДОРХОЙ ЗАРИМ ШАЛТГААН
1. Хязгаарлагдмал хүний нөөц
– Нийт эрдэм шинжилгээний ажилтны тоо бага
– -Өндөр мэргэжсэн эрдэмтдийн тоо эрс багассан
– Залуу эрдэмтэд бизнесийн байгууллагууд уруу ихээр шилжиж буй
2. Хэт хязгаарладмал санхүүжилт
3. Бодлого хэрэгжилтийн шатны дутагдлууд:
- Эрдэм шинжилгээний байгууллагууд хүний болон санхүүгийн нөөцөө уян
хатан ашиглах боломжгүй;
- Эрдэм шинжилгээний байгууллага, их, дээд сургуулиуд хүний болон
лабораторийн хязгаарлагдмал нөөцөө үр бүтээлтэй хамтран ашиглах эрхзүй,
зохион байгуулалтын орчин бүрдээгүй;
- Эрдэм шинжилгээ, үйлдвэрлэл-бизнесийн байгууллагуудын хамтын
ажиллагааны туршлага хангалтгүй.
• - ШУТ-ийн төслийн шалгаруулалт хэт төвлөрсөн, санхүүжилтийн
стандартгүй;
4. Нийгмийн зүгээс шинжлэх ухааныг ойлгох, хүлээн авах хөрс суурь
тааруухан:

14. Шинжлэх ухааны салбарт тулгамдсан асуудлыг зөв шийдэх явдал нь
салбарын хамгийн гол шинэчлэл юм. Энэхүү шинэчлэлийн гол зорилго нь
шинжлэх ухааныг монголын нийгэм, эдийн засгийн эрчимтэй хөгжлийн
хөтөч болж ажиллах нөхцлийг бүрдүүлэхэд оршино. Үүний тулд:
БОЛОМЖИТ ШИЙДЛИЙН САНАЛУУД:
Шинжлэх ухааны салбарын хүний нөөцийн бодлого, менежментэд томоохон
шинэчлэл хийх
Хүний нөөцийн хэмжээг Ази тивийн дунджид хүргэх,
Залуу эрдэм шинжилгээний ажилтныг эх орондоо бодлогоор бэлтгэх тогтолцоо
бий болгох, тэднийг тогтвор суурьшилтай ажиллах нөхцлийг бүрдүүлэх,
Гадаадад ажиллаж байгаа эрдэмтдээ эх орондоо ажиллах боломжоор хангах
(сайн лаборатори, харьцангуй өндөр цалин),
Тэргүүлэх чиглэлээр гадаадад бэлтгэх судлаачдын квот бий болгож, салбарын
хөрөнгө оруулалтын бодлоготой уялдуулах

15. БОЛОМЖИТ ШИЙДЛИЙН САНАЛУУД
- Төсөв санхүү, хөрөнгө оруулалтын оновчой тогтоолцоо
бүрдүүлэх;
- Судалгаа-боловсруулалтын ажлын санхүүжилтийг олон эх үүсвэртэй
болгож, санхүүжилтийн нийт хэмжээг ойрын 3 жилд ДНБ-ий 0.5
хувьд хүргэх,
- Шинжлэх ухаан, технологийн үйл ажиллагааг санхүүжүүлсэн хувь
хэмжээгээр бизнесийн байгууллагад татварын хөнгөлөлт үзүүлэх,
- Хөрөнгө оруулалтыг үе шаттай нэмэгдүүлэх замаар лабораториудын
чадамжийг сайжруулах,
- Шинжлэх ухаан, технологийн тухай хуульд заасан гадаадаас манайд
олгосон буцалтгүй тусламжийн 1-ээс доошгүй хувийг энэ салбарыг
хөгжүүлэхэд тогтвортой зарцуулдаг болох,
- Эрдэм шинжилгээний байгууллагын санхүүгийн бие даасан байдлыг
хангах эрхзүйн орчинг бүрдүүлэх,

16. БОЛОМЖИТ ШИЙДЛИЙН САНАЛУУД
- Салбарын удирдлагын тогтолцоог бүрдүүлэгч байгууллагуудын
ажил үүргийн хуваарийг тодорхой болгон хуульчлах,
- Эрдэм шинжилгээний хүрээлэн, их сургуулиуд шинжлэх ухааны
хөгжлийн төлөө нэгэн зорилгын дор хамтарч ажиллах боломжийг
бүрдүүлэх,
- - Төрийн бодлогын ШУ-ы үндэслэлийг сайжруулах процесст
идэвхтэй оролцох,
- Шинжлэх ухааны нийгмийг соён гэгээрүүлэх үүргээ гүйцэтгэхэд
нь бодлого, зохицуулалтын дэмжлэг үзүүлэх.

17. ДҮГНЭЛТ
• Шинжлэх ухааны салбарт олон эх үүсвэртэй
санхүүжилтийн тогтолцоо бий болгох;
- Суурь санхүүжилт (СС+сан),
- Төсвийн эх үүсвэрийг олшруулах (СС+сан+СЯ),
- Үйлдвэрлэл-бизнесийн (СС+сан+СЯ+Бизн),
• Салбарт 4-6 жилээр төлөвлөсөн тогтвортой хөрөнгө
оруулалтын бодлого хэрэгжүүлж хэвших;
- ШУТ-ийн тэргүүлэх чиглэл,
- Мэрэгшүүлэх боломж,

18. ДҮГНЭЛТ
• Салбарт бүтэн орон тоогоор ажилладаг ЭША-ы тоог үе
шаттай нэмэгдүүлж, чадавхийг нь сайжруулах;
- 2016 онд 3000,
- 2020 онд Азийн өнөөгийн дундаж,
• Салбарын эрдэм шинжилгээний байгууллагуудын
чадавхийг сууриар нь сайжруулах төсвийн бодлого
тууштай хэрэгжүүлэх;
- Сүүлийн жилүүдийн сургамж, СС
- Олон улсын дундаж түвшний хүрээлэн,
- Мега болон улсын хэмжээний томоохон
төслүүдийн экспертиз.

19. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа