Sessie 4: Participatief waarderen – waarderen doe je niet alleen. Een collectie beheren vraagt keuzes maar wie bepaalt de waarde erfgoed? Hoe betrekt je de erfgoedgemeenschap en andere stakeholders bij je waarderingstraject? Lessons Learned. (Jef Vrelust – MAS, Anse Kinnaer – Onroerend Erfgoed) Waarderen maritiem erfgoed Antwerpen. Met het oog op de realisatie van een nieuw maritiem museum startte het MAS een participatief waarderingsproject op voor de grootste collectie maritiem erfgoed van Vlaanderen. Onroerenderfgoedrichtplannen. Samenwerking en participatie staan centraal om onroerend erfgoed te behouden en te ontwikkelen voor de toekomst.

1. Participatief
waarderen
Basisnormen voor een kwalitatief waarderingstraject

2. Waarom?
2015: rondvraag naar noden in de sector
in verband met waarderen
- Sectorbrede minimumregels voor
een kwaliteitsvol waarderingstraject:
uitgewerkt met werkgroep, maart
2017
https://faro.be/publicaties/kwaliteitsvo
l-waarderingstraject-basisnormen
- toolbox

3. Wat?
Zes stellingen: stelling, duiding, minimumvereisten
1. Waarderen doe je met voorkennis:
Vooraf onderzoek naar context, herkomst, registratie nodig
evenredig met niveau waarop je waardeert

4. Wat?
2. Waarderen is een project: afbakening, definitiefase,
voorbereidingsfase, realisatie en nazorg

5. Wat?
2. Waarderen doe je niet alleen: participatie!
Trajectbegeleider
kernteam
klankbordgroep
belanghebbenden

6. Wat?
2. Waarderen doe je niet alleen: participatie!
Trajectbegeleider

7. Wat?
2. Waarderen doe je niet alleen: participatie!
kernteam

8. Wat?
2. Waarderen doe je niet alleen: participatie!
klankbordgroep

9. Wat?
2. Waarderen doe je niet alleen: participatie!
belanghebbenden

10. Wat?
4. Waarderen doe je met een brede blik
criteria: minimum drie clusters: (kunst)historische waarden, maar
ook sociaal-maatschappelijke waarden en gebruikswaarden

11. Vragen oefening
Een aantal kerken uit de regio moeten sluiten. Een waardering van de kerken die volledig uit de
eredienst worden onttrokken, zal uitsluitsel bieden voor een kerk die als depotkerk zal fungeren, waarin
het roerend erfgoed van de gesloten kerken uit de regio zal worden bewaard.
• Wie voert de waardering uit? Wie betrekt u bij het uitvoeren van de waardering?
• Welke zijn de stakeholders? Formuleer het kernteam, klankbordgroep en belanghebbenden en geef
aan op welke manier (participatieladder) en in welke fase van de waardering u ze zal betrekken.
• Door een waardering van die kerken hebben drie kerken een identieke score en komen ze alle drie in
aanmerking om depotkerk te worden. Hoe komen jullie op een democratische manier tot de
beslissing welke kerk het uiteindelijk zal worden? Wie betrekt u bij de discussie?
• De gehele kerkfabriek is bij het proces (ook de waardering) actief betrokken, maar kant zich fel
tegen de beslissing om 'hun' kerk als depotkerk te herbestemmen. Hoe pakt u dit conflict aan?

12. Participatief waarderen van de
maritieme collecties van het MAS
Jef Vrelust
MAS Antwerpen

13. De collectie van het
Nationaal Scheepvaartmuseum

16. “De buitencollectie eet de binnencollectie”

17. Erfgoed dat beweegt 2006/2016

22. Anse Kinnaer
Onroerenderfgoedrichtplan
Hoogstamboomgaarden in
Haspengouw

23. Wat is een
onroerenderfgoedrichtplan?
Onroerenderfgoeddecreet 12/07/2012
Nieuw instrument om het erfgoed te behouden en
ontwikkelen
Visie op de toekomstige ontwikkelingen
Thematisch of gebiedsgericht
Participatief: betrekken verschillende belanghebbenden
Start in 2015 met twee projecten waarvan deze één is

24. Waarom
onroerenderfgoedrichtplan voor
hoogstamboomgaarden?
Hoogstamboomgaarden dreigen te verdwijnen
Nog maar 10% van oorspronkelijk areaal  sterk
veranderd landschap
Nog steeds onder druk door landbouwintensivering,
urbanisatie en verwaarlozing
Nochtans belangrijk voor streekidentiteit en toerisme
Verschuiving van waardering
Quasi geen landbouwwaarde meer, wel erfgoedwaarde,
natuurwaarde, landschappelijke waarde,…
Valt tussen wal en schip op beleidsvlak + beleid erg
versnipperd
Onevenredige verdeling van lasten en lusten
HEEL VEEL BELANGHEBBENDEN/BETROKKENEN

25. Doelstelling
We willen hoogstamboomgaarden
koesteren als waardevolle
streekeigen landschapselementen
en samen werken aan een duurzame
verankering van hoogstamfruit in
een dynamisch landschap

26. Hoe willen we dit bereiken?
Onderzoek naar waardering van hoogstamboomgaarden
Waardering door lokale bevolking (streekidentiteit?) en toeristen
Waardering door eigenaars
Waardering door verschillende beleidsdomeinen
Beleidsanalyse
Welke beleidsinstrumenten zijn er nu beschikbaar voor
hoogstamboomgaarden en hoe functioneren deze?
Wat zou goed kunnen werken? (bestaande beleidsinstrumenten
die nog niet ingezet worden voor hoogstamboomgaarden, goede
voorbeelden in buitenland)
Wat is het draagvlak voor het toepassen van bepaalde
instrumenten bij eigenaars en bij het beleid?
Wat zijn mogelijke rendabele ‘herbestemmingen’ of modellen
Opmaken van een sectoroverschrijdende visie met medewerking van
alle betrokkenen

27. Waarom is waarderen belangrijk?
Nodig om afwegingen te kunnen maken
Vergelijking van waardering door verschillende
beleidsdomeinen
Wat vindt de bevolking belangrijk?
Wat is voor eigenaars belangrijk?
Hoe kunnen we zo goed mogelijk een beleid op maat
voeren door het inzetten van verschillende instrumenten
in verschillende situaties

28. Aanpak
Samenwerking met verschillende beleidsdomeinen en
beleidsniveaus
Stuurgroep met vertegenwoordiging van alle beleidsdomeinen en
beleidsniveaus
Intentieverklaring om neuzen in dezelfde richting te krijgen
‘randvoorwaarden’ beleid
Onderzoeksgroep met onderzoekers uit verschillende
beleidsdomeinen
Zoveel mogelijk integrale benadering
Waarderingsonderzoek bij verschillende bevolkingsgroepen
Online bevraging van ruime bevolkingsgroep met betrekking tot
kennis en waardering van hoogstamboomgaarden
Online bevraging van geïnteresseerden naar welke aspecten van
hoogstamboomgaarden meest gewaardeerd worden
Interviews met eigenaars mbt waardering en beleid
korte bevraging toeristen

29. Onze rol
Sturing en structurering project en proces
Afbakenen project;
(erfgoed)waarderingskader uitwerken
Onderzoeken coördineren en samenbrengen
Communicatie en participatie coördineren
Opvolgen van uitvoering
Partners samenbrengen
Starten dialoog
Consensus zoeken

30. Samenwerking met de stuurgroep
Voor het lokale beleid is het belangrijk dat er een algemeen
kader komt voor hoogstamboomgaarden
Intentieverklaring is nodig om eensgezindheid te hebben
over doelstellingen en aanpak
Zichtbaarheid!! (persconferentie)  politiek engagement

31. Samenwerking met de
onderzoeksgroep
Noodzakelijk voor een geïntegreerde benadering van de
problematiek
Draagvlak en betrokkenheid verhogen bij de verschillende
beleidsdomeinen
Probleem van inzet van mensen en middelen
Onroerenderfgoedrichtplan is juridisch gezien een
sectoraal instrument

32. Uitvoering bevragingen
Onlinebevraging leverde interessante inzichten op
Veel communicatie om grote groep te bereiken
Mailings, HBVL, intranet
Goed nadenken over vraagstelling I.f.v. verwerken
resultaten
‘Dubbel doel’ (bewustmaking + dataverzameling) is
moeilijk te realiseren wegens beperkte lengte
Wedstrijd, verzamelen van contactgegevens voor verder
verloop
Interviews met eigenaars
Belangrijk om inzicht te verkrijgen en waardering,
draagvlak en knelpunten van groep die verantwoordelijk
is voor instandhouding
Zichtbaarheid zodat dit
kan meegenomen worden
in visie

33. Lessons Learned
Intensief proces, neemt veel tijd in beslag;
Sturing en structurering project vraagt om specifieke expertise
waarin ervaring met waardering, participatie, en communicatie
onmisbaar is.
Ondersteuning nodig voor kennis die niet ‘in huis’ aanwezig is (bv,
participatie organiseren, expertenwaardering,…)
Een project over een onderwerp waar verschillende
beleidsdomeinen mee bezig zijn maakt samenwerking noodzakelijk
 politiek engagement nodig
Dialoog met de bevolking en specifieke groepen (bv. eigenaars)
van belang om gedragen plannen te maken en te weten wat voor
hen belangrijk is.

34. Bedankt voor jullie
aandacht!
Anse Kinnaer
anse.kinnaer@vlaanderen.be

35. Onroerenderfgoedrichtplan
Mergelgroeven
Zichen-Zussen-Bolder
Projectcoördinator: Aukje de Haan
Afbeeldingen: Werkgroep Groevenonderzoek Riemst

36. Wat is een
onroerenderfgoedrichtplan?
Onroerenderfgoeddecreet 12/07/2012
Nieuw instrument om het erfgoed te behouden en
ontwikkelen
Visie op de toekomstige ontwikkelingen
Thematisch of gebiedsgericht
Participatief: betrekken verschillende betrokkenen
Start in 2015 met twee projecten waarvan deze één is

37. Waarom een
onroerenderfgoedrichtplan voor
de mergelgroeven in Riemst?
Conflict erfgoed en stabiliteit:
Potentieel hoge erfgoedwaarde van de groeven;
16-18de-eeuwse ontginningen, ondergrondse landschap goed
bewaard, veel waardevolle elementen;
Bedreiging door instortingen en stabilisatiewerken.

38. Een betaalbare, gedragen en
uitvoerbare visie ontwikkelen op de
(stabiliteitsproblematiek van de)
mergelgroeven met optimaal behoud
van het aanwezige boven- en
ondergrondse erfgoed en (maximaal)
rekening houdend met de (openbare)
veiligheid.
Doelstelling

39. Projectgebied

40. Waarom waarderen erfgoed?
De mergelgroeve is niet beschermd:
Waardering nodig om afwegingen te kunnen maken.
Vergelijking met andere groeven,
Vergelijking intern: meer en minder waardevolle delen?
Impact bepalen van stabiliteitswerken.

41. Aanpak waardering
Voorbereiding: uitwerken methodologie voor waardering
mergelgroeven, zie inventarismethodologieën.
Evaluatie van de waarden van de mergelgroeven: erfgoed,
gebruik, natuur,…;
Intensieve samenwerking met IOED, gemeente Riemst,
vrijwilligersgroep;
Dialoog met eigenaars en inwoners
Toelichting tijdens boekpresentatie
Aanwezigheid op rommelmarkt
Informatieavond over de mergelgroeven

42. Onze rol
Sturing en structurering project en proces.
Partners samenbrengen en starten dialoog;
Communicatie en participatie coördineren;
Afbakenen project;
Inventarismethodologie voor mergelgroeven uitwerken:
kader voor waardering!
Dit vereist een specifieke expertise en ervaring met het
waarderen van erfgoed.
Opvolgen van uitvoering.

43. Samenwerking met gemeente
Besef dat het slagen van dit project voor de gemeente van
het grootste belang is;
Intentieverklaring
Het project en de dialoog met de gemeente speelt een
belangrijke rol in de bewustwording dat het erfgoed in de
groeven waardevol is en mogelijk behouden kan worden.

44. Samenwerking met
vrijwilligersgroep:
Onmisbaar! Specifieke materie
(mergelgroeven) vraagt om inbreng
externen;
Zonder deze mensen is het erfgoed
zelfs ontoegankelijk voor de
onderzoekers.
Begin aftasten: ze moeten er het
voordeel van inzien en vertrouwen dat
meewerken voor hen ook meerwaarde
heeft: in dit geval bijvoorbeeld het
behoud van de mergelgroeven
waarvoor zij zich ook inzetten.

45. Dialoog met bevolking en eigenaars
Boekpresentatie:
eerste kennismaking met het project.
Rommelmarkt Zussen:
Flyeren voor informatieavond.
Dialoog over de groeve: kaart met
afbakening, foto’s uit de groeve, etc.
Veel belangstelling!
Informatieavond en dialoog:
Specifiek voor eigenaars boven de
groeve.
Dialoog op gestructureerde wijze zodat
iedereen gelijkwaardig behandeld werd.
Deels een succes, van 35p waardevolle
inbreng;
Deels grote stap voor bevolking.

46. Lessons learned
Intensief proces, neemt veel tijd in beslag;
Ondersteuning nodig voor kennis die niet ‘in huis’ aanwezig
is (bv, participatie organiseren, expertenwaardering,…)
Sturing en structurering project vraagt om specifieke
expertise waarin ervaring met waardering onmisbaar is.
Een project over onderwerp waar intern weinig
ervaring/expertise voor is maakt het onmisbaar om samen
met lokale deskundigen (vrijwilligers) samen te werken!
Dialoog met de bevolking van belang om gedragen plannen
te maken en te weten wat voor hen belangrijk is.

47. Bedankt voor uw aandacht