Prof. Dr. Vladimir Trajkovski ja prezentirashe temata: "Metodi i intervencii bazirani na dokazi vo specijalnata edukacija na ASN" na seminarot vo organizacija na STARS centarot od Veles na 24.12.2019.

1. МЕТОДИ И ИНТЕРВЕНЦИИ БАЗИРАНИ
НА ДОКАЗИ ВО СПЕЦИЈАЛНАТА
ЕДУКАЦИЈА НА АСН
Проф. д-р Владимир Трајковски
Велес, 24.12.2019

2. Дефиниција на АСН
 АСН е развојно нарушување што значително влијае на
вербална и невербална комуникација и социјалната
интеракција, генерално евидентно пред 3 годишна
возраст, што негативно влијае на образовните
перформанси на детето.
 Другите карактеристики што честопати се поврзани со
аутизмот се ангажирање во повторливи активности и
стереотипни движења, отпорност на промена на
животната средина или промена во секојдневните
рутини и невообичаени реакции на сензорни искуства.
2

3. Подобност за услуги за
специјална едукација
Области на потреба:
 Академски достигнувања,
функционални перформанси,
карактеристики на учење
 Социјален развој
 Физички развој
 Потреби за управување
3

4. Што го причинува АСН? (1)
Гени
 Студии на близнаци покажале дека ако 1
монозиготен близнак има аутизам,
шансата дека и другиот ќе има е 10 пати
поголема од таа кај дизиготните близнаци.
 Мултипни гени се вклучени во
патофизиологијата.
4

5. Што го причинува АСН? (2)
Други теории:
• Тешки метали
• Полутанти
• Токсини
• Вакцини
• Хемикалии
• Пестициди
• Гастроинтестинални проблеми.
5

6. Импликации за училницата
Комуникација
Широк спектар на комуникациски способности
 Невербални до вербални, но немаат прагматика
 Често повеќе бихејвиорална комуникација отколку намерна,
социјална или вербална комуникација
 Тешкотии со рецептивниот говор - очекувањата, насоките,
коментарите треба да бидат јасни, конкретни, едноставни,
директни и визуелни
 Експресивни јазични тешкотии - дури и многу
интелигентните ученици можат да се фрустрираат
обидувајќи се да споделат мисли, чувства и идеи
 Тешкотии во пишаната комуникација - од механиката на
пишување до организирање мисли и приближување до
хартија
6

7. Импликации за училницата
Социјални дефицити
 Недостасува социјална имитација (академски и неакадемски)
- се бара експлицитна инструкција
 Перцепција и интерпретација на говорот на телото и
социјалните знаци што недостасуваат - внимавајте на
социјалните недоразбирања
 Суптилните и произволни социјални правила што ги
препознаваат, разбрани или ценети - можеби треба да ги
објаснат или експлицитно да поучуваат; правилата треба да
бидат функционални за да има смисла
 Им треба значителна помош при воспоставување и
одржување на социјални односи; самозастапување и
интеграција во училишната заедница
 Честопати жртви на малтретирање - бидете свесни
 Недостаток на „Теорија на умот“ - не сфаќаат дека другите
можат да мислат и да се чувствуваат поинаку 7

8. Импликации за училницата
Репетеитивно однесување и интереси
 Придржување кон нефлексибилна рутина или
вообичаени правила - зачувување на рамнотежата
во структурата e клучот за флексибилност на
наставата
 Честопати преокупиран со активност или посебен
интерес - дали можете да ја претворите активностa
или имате можност да разговарате за интересот во
засилување на просоцијални и добри работни
навики?
 Може да се вклучат во чудно повторувачко
однесување - прекин на однесувањето не секогаш
најдобриот пристап.
8

9. Поврзани карактеристики
Сензорни проблеми
Процесирање на сенозрни информации
 Хипер или хипо чувствителност на бучава,
осветлување, мирис, вкус, текстури, болка
 Сензорна над-селективност
 Скриени „сетила“
 вестибуларно (движење и рамнотежа)
 проприоцептивно (повратна информација за тоа
колку сила или притисок да се примени при
подигање на нешто или држење на предмет).
9

10. Поврзани карактеристики
Когнитивни проблеми (1)
 Тешкотија при носење заклучоци
 Тешкотија со случајно учење
 Често одлична фотографска меморија
 Бавни при прибирањето информации
 Забавена брзина на обработка на информации
 Проблеми со работната меморија
 Проблеми со предвидување на исходите (на пр.
реакции на луѓето)
 Честопати не гледаат причина-последица.
10

11. Поврзани карактеристики
Когнитивни проблеми (2)
Проблеми со егзекутивното функционирање
 Прашања со смена: преминување слободно од една
активност / ситуација во друга, транзиција, флексибилно
решавање на проблеми
 Прашања со иницијација; не може да започне со задачи
 Прашања со планирање, организирање,
секвенционирање, поставување цели / задачи
 Прашања со гледање „голема слика“ или главна идеја
 Прашања со оценка на активност; темпо, завршување,
 Прашања со модулирање на емоционална реакција
 Прашања со контролни импулси.
11

12. Што е практика базирана на докази?
Ефективни
практики на
образование
Научно засновано
истражување
Ригорозна
рецензија
Позитивни
резултати
 Научно засновани:
поседуваат „значајна
и убедлива
емпириска
ефикасност и
поддршка“
 Ветувачки: програми
кои се појавија како
„ефикасност и
корисност кај лица со
АСН“
12

13. Зошто учениците со АСН бараат посебни
средини за учење?
Основните симптоми и придружните карактеристики ги
предизвикуваат учениците да учат во потипични
опкружувања, па затоа често бараат:
 Структурирани средини за учење кои вклучуваат обука
за социјална комуникација и поддршка на однесувањето
 Структура и зајакнување на релевантни стимули за
зголемување на посетеноста
 Опсег и низа на вештини
 Повторени обиди за учење
 Специфична интервенција за генерализација
 Континуирани можности за учење и примена на вештини
во повеќе контексти.
13

14. Фокус на проценка
 Специфични предизвици за учење
 Когнитивна способност и профил
 Академска способност и профил
 Еколошка проценка
 Наставен контекст
 Интеракција помеѓу контекстот на учење / околина и
однесувањето на учениците при учењето
 Проценка на други вештини поврзани со учење
 Прилагодливост
 Социјални
 Јазични
 Емоционално-однесувањето
14

15. Поврзување на проценката со
интервенцијата
 Одредете го профилот на способност на ученикот
 Одредете ги елементите за контекстуална поддршка
за да го зголемите учењето
 Знајте ја наставната програма / лекциите и усогласете
го нивото на тешкотија во содржината со способноста
на учениците, потоа изберете најдобри наставни
методи, активности и формат
 Диференцирајте ги инструкциите и зајакнете каде што
треба
 Оценете го напредокот и перформансите
(континуирано)
• Решавајте проблеми
• Ревидирајте
• Проценувајте
15

16. Континуирана проценка
Одговор на план
/ интервенција
Ревидирајте,
изменете,
подобрете
образовен план
Почетна /
континуирана
проценка и
образовен план
Magyar, C., (2008, November). Developing a system of support for students with autism
spectrum disorders: A classroom model. Presentation given at the 7th Annual Conference
sponsored by CARD-Albany, Albany, NY 16

17. Ефективни компоненти за образовни
практики (1)
Тековните истражувања поддржуваат дека
следните работи треба да бидат присутни во
квалитетни образовни програми за студенти со
АСН:
 Индивидуализирана поддршка и услуги
 Систематска инструкција
 Разбирливи и структурирани средини за учење
 Специјализиран фокус на наставната програма
 Функционален пристап кон проблемите во
однесувањето
 Вклучување на семејството 17

18. Ефективни компоненти за образовни
практики (2)
Индивидуализирана поддршка и услуги
• Учениците со АСН се хетерогени во
презентирањето на однесувањата
• Уникатни интереси, параметри и стилови на
учење
• Ниту една програма, поддршка или услуга
веројатно нема да погне на учениците како
целина
• Потребни се флексибилни опции за поддршка
• Направете специфични практики, поддршка,
услуги со уникатен профил на секој студент и
индивидуални разлики во семејството.
18

19. Практики базирани на докази
Применета анализа на однесување (АBА)
 Не е специфична интервенција, туку теоретска
рамка
 Врз основа на работата на бихевиористите
(Skinner, итн.)
 Посакуваните однесувања се идентификуваат,
подучуваат и засилуваат
 Програмите се многу индивидуализирани
http://www.abainternational.org
19

20. Ефективни компоненти за
образовни практики
Систематска инструкција
 Идентификација на валидни образовни цели
 Внимателно конципирање на наставните
процедури и нивната примена
 Евалуација на ефективноста
 Прилагодување на инструкциите засновани
на податоци.
20

21. Практика базирани на докази
Дискретен пробен тренинг (ДТТ)
 Обид = „единечна наставна единица“
 Упатство, одговор на деца, последица
 Разложи ги задачите во дискретни однесувања
 Секое точно однесување е позитивно засилено
 Податоците се собираат за да се постигнат
наставни цели
21

22. Практика базирана на докази
Обука за клучен одговор
 Врз основа на принципите на АБА
 Цели клучни однесувања за зголемување на
важниот јазик, игра и социјално однесување
(натуралистички пристап)
 Мотивација; одговорност на повеќе знаци
 Искористува природни засилувачи
 Податоците се собираат за да се постигнат
наставни цели
http://psy3.ucsd.edu/~autism/prttraining.html
Koegel et al., 1987
22

23. Практика која ветува
Случајна настава
 Упатство за време на типични активности засновано врз
интересот и мотивацијата на учениците
 Опкружување за учење организирано околу предвидените цели
и изборот на студентите
 Предности
• Генерализација на вештини
• Социјални иницијативи
• Дневни рутини
http://www.autismnetwork.org/modules/academic/incidental/index.html
23

24. Ефективни компоненти за
образовни практики
Разбирливи / структурирани средини за учење
 Наставната програма треба да биде јасна и за учениците и
за училишниот персонал
 Овозможува ученикот да предвиди што ќе се случи следно
 Обезбедува распоред на активности
 Планирајте и обезбедете одлучување
 Обезбедете поддршка за однесување
 Дефинирајте области од училницата и училиштето
 Обезбедете временски односи
 Олеснете ги транзициите, флексибилноста, промената.
24

25. Практика што ветува
TEACCH – Treatment and Education of Autistic and
related Communication Handicapped Children-
структурирано учење
 Модификација на околината за да се задоволат
потребите на лицата со АСН
 Физичка организација
 Распоред на работа
 Работни системи
 Организација на задачи
http://www.teacch.com
25

26. Ефективни компоненти за
образовни практики
Специјализиран фокус на наставниот план
 Фокус на развојот на социјален реципроцитет и
комуникација
 Систематска учење на:
• Вештини за социјално ангажирање (иницирање и
одговарање)
• Соодветни вештини за рекреација
• Разбирање на јазик и комуникација
26

27. Практика базирана на докази
ЛЕАП: Искуства за учење: Алтернативна програма
за предучилишни установи и родители
 Рано детство; социјален развој
 Инклузивно поставување (дом, училиште,
заедница)
 Управување со однесувањето
 Образовен пристап со индивидуализирани цели
http://prekese.dadeschools.net/docs/leap/LEAPinfoflyer.pdf
Kohler & Strain, 1999
27

28. Практика што ветува
Picture Exchange Communication System
(PECS)
 На најосновно ниво им овозможува на
поединците да разменуваат слики за
некоја ставка
 Базирана на функционалната природа
на комуникацијата
http://www.pecs.com
Frost & Bondy, 1994
28

29. Практика што ветува
Социјални приказни
Индивидуализирана когнитивна
интервенција која ги опишува
социјалните знаци и соодветните
одговори
Наставни рутини и академски материјал;
решавање на проблеми со
однесувањето
http://www.thegraycenter.org/
http://www.polyxo.com/socialstories/
29

30. Практика што ветува
SCERTS®
СЦ - социјална комуникација
ЕР – Регулација на емоции
TS - Трансакциска поддршка
Развојна рамка
Вклучува практики засновани врз докази
http://www.scerts.com 30

31. Ефективни компоненти за
образовни практики
Функционален пристап кон проблемите во однесувањето
Позитивна поддршка на однесувањето
Целта е да се подобри квалитетот на животот на ученикот со проширување на
неговите / нејзините однесувања и прилагодување на околината за учење
и правејќи го нефункционалното однесување да стане нерелевантно
 Функционално оценување на однесувањето
Идентификација на променливи кои сигурно го предвидуваат и одржуваат
проблемот во однесувањето со собирање на податоци директно и
индиректно
План за интервенција на однесување
 План за предавање на ново еднакво ефикасно просоцијално однесување
 Нацрт прилагодувањата на околината за поддршка на просоцијалното
однесување
 Идентификува одговори на однесување од образовен персонал и други кои
ќе го поддржат и зајакнат новото, посакувано однесување.
31

32. Практика базирана на докази
Позитивна поддршка на однесувањето
 Стратегии засновани на истражување,
користени за зголемување на квалитетот
на животот и намалување на проблемот во
однесувањето
 Учење на нови вештини; промена на
животната средина
http://www.pbis.org/
http://www.apbs.org/
32

33. Хиерархија на поддржано
однесување
План за интервенција на однесување врз
основа на проценка на функционално
однесување
Поддршка на карактеристиките на АСН
(визуелни, организациски, комуникациски,
сензорни)
Поддршка за однесување низ целина
на училиште (јасни очекувања,
социјални и други засилувачи)
33

34. Класи на предизвикувачко однесување
Однесување поврзано со
недостаток на комуникациски
вештини
Однесување поврзано со
дефицити во социјални
вештини
Однесување поврзано со
недостаток на когнитивни
вештини
Однесување поврзано со
ригидност, персеверација и
сензорни потреби
34

35. Проценка на функционалното
однесување
Треба да се спроведе доколку
предизвикувачкото однесување:
 Значително влијае на академските /
социјалните резултати на ученикот
 Го става детето под ризик од
порестриктивно сместување
 Произведе серија дисциплински дејствија
од страна на администрацијата (суспензии,
итн.)
35

36. Планови за интервенција на однесувањето
Целите на планот за интервенција на
однесување се:
 Спречете го однесувањето, кога е можно и
соодветно
 Научете нови однесувања да го заземат
местото на предизвикувачко однесување
 Променете ги одговорите на возрасните /
врсниците на однесувањето, така што
однесувањето повеќе не е засилено
36

37. Ефективни компоненти за
образовни практики
Семејно вклучување
• Најстабилни, вредни, влијателни луѓе во детската
средина
• Одредување на оптимално ниво на учество
засновано на семејни карактеристики, стресори,
потреби на семејството
• Гледање на родителите како активни партнери
• Научете ги родителите да имплементираат
стратегии
• Родителите придонесуваат за ефективноста,
особено кога станува збор за спроведување
стратегии низ повеќе опкружувања
37

38. Ефективна соработка, поддршка и
ресурси
 Глобалната природа на АСН бара мултидисциплинарен
пристап вклучување на родители или старатели
 Експлицитната потреба да се генерализира учењето низ повеќе
средини бара обучени професионалци во областите и
училиштата да соработуваат за да обучуваат други во рамките
на образованието и да им помагаат на родителите во
разбирањето на образовните потреби на учениците
 Поддршката на семејствата преку давање на знаења и
упатување до агенциите во заедницата и поддршката е од
суштинско значење за семејствата да управуваат со стресот на
одгледување дете со АСН
 Градењето партнерства со агенциите во заедницата ќе доведе
до поефективни исходи од транзицискиот план за ученици со
АСН
 Користење на ресурсите на заедницата за да се подготват
учениците со АСН за да влезат во дневните третмани / обуки,
работна сила или високо образование.
38

39. Пораки за дома
 Секогаш земајте ги предвид
карактеристиките на аутизмот и како тие
влијаат на поединецот
 Развијте реални цели за поединецот
 Користете го тимот во секоја проценка
 Користете повеќе алатки за проценка
 Поврзете ја проценката со интервенцијата.
39

40. 40
Ви благодарам на
вниманието!
+389-2-3116-520 (234)
+389-2-3118-143
vladotra@fzf.ukim.edu.mk
http://vladotra68.blogspot.com
Prof. Dr. Vladimir Trajkovski
@vladotra
http://www.linkedin.com/profile/VladimirTrajkovski
@vladotra1968