As capas fluidas da Terra. A Atmosfera e a Hidrosfera.

1. AS CAPAS FLUIDAS DA TERRA
Profesor: Adán Gonçalves
©Paul Harrison
Cianobacterias

2. CAPAS DA TERRA
A Terra
Xeosfera Atmosfera Hidrosfera Biosfera
Capas fluidas

3. 1. A ATMOSFERA ENVÓLVENOS
A atmosfera é a capa máis externa da Terra, por ser a
máis lixeira.
É fundamental para a vida, xa que contén gases
necesarios (O2, CO2,, N2...) para os seres vivos e protexe
das radiacións solares.
A atmosfera é unha mestura de gases que rodea a
terra ata uns 1000 Km.
Faise máis tenue coa altitude ata confundirse co
espazo exterior.

4. 1.1. A ATMOSFERA A TRAVÉS DO TEMPO
1. Hai uns 4000 m.a. o planeta tiña unha gran actividade volcánica e
atopábase a altas temperaturas en superficie.
Estas erupcións foron as responsables da formación da atmosfera primitiva
con gases como o CO2, óxidos de xofre ou de nitróxeno, vapor de auga
(posible procedencia meteoritos), argón e metano.
2. Co paso do tempo o planeta foise arrefriando, permitindo a condensación
(paso de gas a líquido) do vapor de auga da atmosfera .
Esta auga, xa líquida, precipitou dando lugar as primeiras choivas.
Discurríu pola superficie terrestre formando os primeiros mares, ríos…

5. 1.1. A ATMOSFERA A TRAVÉS DO TEMPO
3. As sales características dos medios mariños foron arrastradas por estas
primeiras choivas dende a superficie cara o mar.
4. Nun principio a atmosfera non posuía osíxeno.
A aparición da vida tamén provocou cambios: primeiro as bacterias
fotosintéticas (Precámbrico 2500 m.a.: “A Gran oxidación”), e despois as
algas e as plantas capturaban o CO2 na fotosíntese e desprendían O2 cara a
atmosfera, permitindo a aparición deste gas na mesma.
5. A aparición do osíxeno na atmosfera permitiu a formación da capa de
ozono (O3) que nos protexe das radiacións ultravioletas.
Exercicios 1-7 Edixgal 1
O Osíxeno na atmosfera

6. 1.2. COMPOSICIÓN DA ATMOSFERA
A atmosfera contén un 78% de nitróxeno, un 21% de osíxeno.
O 1 % restante fórmano o argón (0,9%), o dióxido de carbono (0,03%) e
outros gases.
Posúe tamén vapor de auga procedente da evaporación da auga de mar, das
erupcións e da transpiración dos seres vivos.
Por último, ten contaminantes orixinados de xeito natural ou polas
actividades humanas.

7. 2. UNHA VIAXE POLA ATMOSFERA (ESTRUTURA)
Cando estudamos a atmosfera dende a superficie ata a
altitude onde se confunde co espazo exterior,
observamos diferenzas na súa composición e na súa
temperatura.
Por iso establécense varias capas separadas por zonas
de transición.
As zonas de transición denomínanse co nome da capa
anterior (a que queda por baixo da zona considerada)
rematado en -pausa.
Así, p.e. a zona de transición entre a troposfera (inferior)
e a estratosfera (superior) é a tropopausa.
A continuación veremos as distintas capas dende abaixo
cara arriba:

8.  Troposfera: Comeza na superficie terrestre e chega ata os 12 Km de altura
en media (Polo: 10 Km/Ecuador: 17 Km). Na superficie temos en media uns
15ºC e diminúe coa altitude ata uns -70ºC a 12 Km de altura.
Esta capa concentra a maior parte dos gases: osíxeno, nitróxeno, díóxido de
carbono, vapor de auga...
Nela prodúcense tódolos fenómenos meteorolóxicos.
A uns 500 m de altitude atópase a denominada “capa sucia” onde se atopan a
maior parte dos contaminantes atmosféricos.
 Estratosfera: Vai dende os 12 Km de altitude ata os 50 Km. O aire xa é escaso
e a temperatura aumenta lentamente coa altura ata chegar a uns 4ºC no
límite superior. Entre os 15 e os 30 Km hai unha gran cantidade de ozono. Por
iso esta zona denomínase capa de ozono, e é moi importante para os seres vivos.

9.  Mesosfera: Comeza aos 50 Km de altura e chega ata os 80 Km. Contén
moi pouco aire e a temperatura vai descendendo coa altitude ata os -80 ºC.
Cando pequenos meteoritos atravesan e se desintegran nesta capa dan lugar ás
estrelas fugaces debido o rozamento co aire que eleva a súa temperatura
liberando luz e calor.
 Termosfera: dende os 80 Km de altura ata os 600 Km.
A temperatura aumenta coa altitude ata os 2000 ºC. Esencial nas
comunicacións pois nela rebotan as ondas de radio e tv. Tamén nela
prodúcense as auroras boreais e austrais.
 Exosfera: É a última capa; vai dos 600 Km de altura aos 1000Km. Apenas
existe aire e a continuación está o espazo interplanetario.

10. Cuestións:
1. Despois desta explicación,
serías quen de deducir a que
altura atopamos a estratopausa?
2. Por que pensas que se na
troposfera a temperatura diminúe
coa altitude, na estratosfera
prodúcese un aumento deste
parámetro? E por que sucede o
mesmo na termosfera respecto da
mesosfera?
Exercicios 2-7 Edixgal 2
Troposfera
Estratosfera
Mesosfera

11. 3. A VIDA NECESITA Á ATMOSFERA
A atmosfera é imprescindible para os seres vivos fundamentalmente por
posuír dous gases: o osíxeno (respiración) e o dióxido de carbono
(fotosíntese).
É responsable do mantemento da temperatura en superficie (efecto
invernadoiro natural).
É o lugar onde se producen os fenómenos meteorolóxicos.
É tamén o noso escudo protector fronte as radiacións solares e os
meteoritos.

12. 3.1. O Osíxeno é vida
É esencial para a vida, xa que a maioría dos organismos utilízano para
respirar (aerobios).
A respiración permítenos aos aerobios obter enerxía dos alimentos.
Moitas bacterias e outros organismos son chamados anaerobios porque non
precisan o osíxeno para obter enerxía p.e. Os lévedos do pan, do viño ou da
cervexa.
3.2. A atmosfera é un filtro protector
Parte do osíxeno da atmosfera atópase na estratosfera en forma de ozono (O3).
Este ozono como sabedes protéxenos da radiación ultravioleta (uv)
procedente do Sol, evitando os seus efectos letais sobre o noso material
xenético.
Ademais en capas máis altas outros gases protéxenos de radiacións solares
prexudiciais de alta enerxía como os raios X.

13. 3.3 A atmosfera protéxenos dos meteoritos
Ao noso planeta chegan moitos pequenos fragmentos rochosos atraídos pola
gravidade que ao atravesar a atmosfera a gran velocidade, como xa
comentamos, desintégranse.
Só os meteoritos maiores poden chegar a superficie da Terra, pero son moi
pouco frecuentes.

14. 3.4. O dióxido de carbono
O CO2 ten dúas funcións importantes para os seres vivos:
 Intervén na fotosíntese: os vexetais utilizan este proceso para fabricar o
seu alimento. Para elo, toman dióxido de carbono da atmosfera e
expulsan osíxeno.
Os vexetais tamén respiran (consomen osíxeno), pero a fotosíntese libera
máis O2 do que consome a respiración.
 É o responsable do efecto invernadoiro natural. Este efecto permite que
a temperatura en superficie sexa axeitada para a vida. En media uns
15ºC, en lugar dos -18ºC que tería se non existise.
Exercicios 1-2 Edixgal 4

15. Como se produce o efecto invernadoiro?
1.- Durante o día
a radiación solar
atravesa
a atmosfera e quenta
a superficie
2.- O terreo quente devolve
parte da calor absorbida
(radiación Infravermella)
3.- Os gases da troposfera (CO2 e
vapor de auga entre outros), absorben
as radiacións infravermellas e elevan
a temperatura do aire

16. 4. O REPARTO DESIGUAL DA ENERXÍA SOLAR
 A atmosfera retén e devolve ao espazo unha
grande parte da enerxía que chega do sol. Ata
a Terra chega case exclusivamente luz visible.
 Cando a terra e a auga absorben esta luz,
quecen. Pero este quecemento é desigual.
 No ecuador os raios chegan moi
perpendiculares, polo que atravesan unha
espesura de aire moi fina e o quecemento é moi
efectivo. Nestas zonas “vai calor”.
 Nos polos, en cambio, os raios chegan oblícuos
atravesando unha espesura de aire moito maior
sendo menos efectivos. Nestas zonas “vai frío”.

17. CORRENTES OCEÁNICAS E ATMOSFÉRICAS
Como consecuencia do
reparto desigual da enerxía
solar, no planeta hai zonas
máis cálidas e zonas máis
frías.
Esto orixina correntes de
auga e de aire entre unhas
zonas e outras.
Por que?

18. DIFERENZAS DE TEMPERATURA E O MOVEMENTO DUN FLUÍDO
Fíxate no debuxo:
A auga quente é menos densa (máis
lixeira) e ascende.
A auga fría máis densa descende.
Esto orixina unha corrente de auga.
Ollo! A causa do movemento non é que a temperatura sexa
alta, senón a diferenza de temperatura.

19. Na atmosfera e nos océanos sucede algo similar debido ao desigual reparto da
enerxía solar:
 O aire quente vai do ecuador cara os polos; e o frío o revés.
 As augas frías desprázanse dende os polos cara o ecuador e viceversa.
Porén, este desprazamento non é en liña recta debido ao movemento de
rotación.

20. 5. FENÓMENOS ATMOSFÉRICOS
Presión atmosférica: forza que exerce a columna de aire
nunha determinada área da superficie terrestre. Depende de
dous factores:
 Altitude: a maior altura menor presión (menos columna
de aire)
 Temperatura: o aire quente é menos denso e ascende
diminuíndo a presión nesa zona; o contrario que o aire
frío que descende e a aumenta.
Atendendo a presión atmosférica diferenzamos:
 Borrascas: son zonas de baixas presións. Son áreas de
inestabilidade e fortes ventos.
 Anticiclóns: son zonas de altas presións. Son áreas en
calma porque o aire frío descende e se expande en
superficie lentamente.

21. As masas de aire móvense sempre dende
os anticiclóns cara ás borrascas. A estes
movementos denominámolos ventos.
Fertilizando o Amazonas
A partir dos datos de presións
realízanse os mapas de
isobaras. As isobaras
representan no mapa áreas de
igual presión.
Por enriba de 1013 mb altas presións, por baixo baixas presións.

22. COMO SE FORMAN AS NUBES?
1) Cando o aire arrefía, se ten humidade,
pode condersarse e fomar nubes. Nas
borrascas como o aire chega de todas as
direccións pode traer humidade que ao
ascender arrefía e produce nubosidade.
(Convección térmica)
2) Tamén poden formarse nubes cando
chocan un fronte cálido e un frío. (Frontes)
3) Por último poden xerarse nubes cando o
aire cálido e húmido vese obrigado a
ascender unha montaña.
Efecto Foehn

23. PRECIPITACIÓNS
Cando as gotas son o suficientemente grandes como para que caían por
gravidade prodúcense as precipitacións:
 Chuvia: gotas en estado líquido.
 Neve: gotas en forma de cristais de xeo.
 Saraiba: gotas de xeo producidas por ascensos e descensos sucesivos que
provocan a aparición de capas concéntricas de xeo.
 Rocío: o vapor de auga condensa sobre a superficie terrestre.

24. 6. CONTAMINACIÓN DA ATMOSFERA
A contaminación atmosférica é a presenza de substancias na atmosfera
que prexudican ó medio natural e os seres vivos.
Segundo a orixe dos contaminantes podemos clasificalos en:
 Contaminantes naturais
Son producidos de xeito natural como as erupcións volcánicas, os incendios
non provocados ou os gases de orixe animal.
 Contaminantes de orixe humano
Son orixinados polas actividades humanas, principalmente o uso dos
combustibles fósiles (carbón, petróleo e gas natural), os incendios
provocados e as actividades industriais.

25. 6.1. Tipos de contaminantes:
Os que máis nos afectan son:
 Son gases contaminates o monóxido de carbono,
o dióxido de carbono, e os óxidos de nitróxeno e
xofre procedentes do uso dos combustibles fósiles
(os vehículos e as industrias térmicas
principalmente). Tamén son moi contaminantes e
danan a capa de ozono, os CFC
(clorofluorocarbonados) dos frigoríficos, dos
aerosois ou dos aparatos de aire acondicionado.
 As partículas en suspensión que son cinzas e
fumes procedentes das combustións, e das néboas
industriais que emiten as actividades de moitas
industrias como a siderurxia, as químicas ou as
refinerías.

26. 6.2. Efectos dos contaminantes
Os máis importantes son:
 A destrucción da capa de ozono. Os principais responsables, como
acabamos de ver, son os CFC. O diminuír esta capa aumenta a radiación uv
que provoca un aumento de alerxias e cancro e unha diminución das algas e
plancto.
 Aumento do efecto invernadoiro, como xa dixemos este efecto é beneficioso,
pero as actividades humanas (uso de combustibles fósiles) está a aumentar os
gases de efecto invernadoiro (sobre todo CO2 e a provocar un aumento na
temperatura media do planeta.
 A chuvia ácida, os óxidos de nitróxeno e xofre, coa humidade da atmosfera
forman ácidos que ao caer coa chuvia, destrúen a vexetación e acidifican solos
e augas.

27. Destrucción capa de ozono
Chuvia ácida

28. Efecto invernadoiro artificial; Aumento do CO2

29. 6.3. Medidas para reducir os contaminantes
Entre outras poden ser:
 Reducir o uso de combustibles fósiles
 Apostar polas enerxías renovables.
 Substituír os CFC´s por outros gases non contaminantes e obrigar
ao uso de filtros nas emisións.
 Promover a reforestación para que sexa absorbido o exceso de
dióxido de carbono.

30. 1. A AUGA: UNHA SUBSTANCIA ASOMBROSA
A auga é unha substancia moi común na Terra e no resto do
Universo
Na Terra, a auga pode encontrarse nos tres estados: sólido,
líquido e gasoso.
A Hidrosfera é a capa da Terra
constituída por todas as augas
que nela se atopan, tanto
continentais como oceánicas.

31. Propiedades da auga
1. A auga é unha substancia composta por osíxeno (O) e
hidróxeno (H) cuxa fórmula química é H2O.
2. Temperatura de fusión: 0ºC (por riba dos 0º C é líquida e por
baixo é sólida)/ Temperatura de ebullición: 100ºC (por riba
gas e por baixo líquida).
3. En xeral, a maioría das substancias ocupan menos volume en
estado sólido que en estado líquido, dicimos que son máis
densas en estado sólido. Pero, na auga sucede o revés e por iso
o xeo flota na auga, permitíndo a vida nos lugares máis fríos
do planeta.

33. A auga ao solidificarse
aumenta de Volume
Diminúe a súa densidade
O xeo flota na auga
líquida

34. Propiedades da auga
4. A auga quéntase e enfríase moi lentamente, e dicir, costa moito variar a
súa temperatura e por iso é un estupendo regulador da temperatura. Esta
propiedade permítenos controlar a nosa temperatura corporal e tamén é
responsable das temperaturas máis mornas nas zonas costeiras en relación
co interior.
5. A auga é o mellor disolvente. Esto permite que a nosa sangue (90% de
auga) transporte os nutrientes por todo o corpo.
Exercicios 1, 3 e 6 Edixgal 1

35. 2. DISTRIBUCIÓN DA AUGA

36. Esta especial distribución determina a súa disponibilidade e debe
concienciarnos dunha xestión responsable da auga.

37. 3. O CICLO DA AUGA
Conxunto de procesos cíclicos
mediante os cales a auga pasa da
atmosfera a superficie terrestre e
desta de novo a atmosfera.
 O vapor de auga da atmosfera
condénsase e orixina as nubes que
orixinan as precipitacións.
 Parte da auga precipitada se
evapora ou e transpirada (plantas)
que a devolven de novo a atmosfera
sen chegar a superficie.
 Outra parte discorre pola
superficie (ríos) ata os mares ou
infíltrase no solo (augas
subterráneas).

38.  A auga dos océanos está a evaporarse
constantemente e transfirese a
atmosfera.
 As augas subterráneas, cun tempo
variable, rematan vertendo os mares
polo que esta auga tamén retorna a
atmosfera.
Estes retornos a atmosfera supoñen o
peche e novo inicio do ciclo da auga.
O motor deste movemento cíclico da
auga é a enerxía do sol xunto coa
gravidade.
Exercicios 1,3,4 e 5 Edixgal 3

39. 4. IMPORTANCIA DA AUGA PARA A VIDA
1. Mantén a temperatura corporal dos organismos pola súa
capacidade reguladora.
2. É o transportador de todas as substancias, tanto nutrientes
como refugallos (ouriños e suor).
3. Disolve o osíxeno, capacidade esencial para os organismos
mariños.
4. O xeo flota sobre a auga líquida permitindo a vida por debaixo
del.
5. Pode ascender por condutos moi finos (capilaridade) permitindo
levar substancias dende as raíces ás follas nas plantas.

40. 5. USOS DA AUGA
Os usos poden ser:
 Usos Consuntivos
Aqueles nos que consumimos a auga que utilizamos: os usos
domésticos e urbanos (fogar e regado de xardíns), os agrícolas (auga
de rega) e industriais cando se usa como materia prima (p.e.: auga de
lavado).
 Usos non Consuntivos
Aqueles nos que non se consome a auga que empregamos: usos
recreativos (piscinas, deportes acuáticos...), usos industriais que non
supoñen consumo como refrixerante e determinados usos enerxéticos
como os dunha central hidroeléctrica.

43. Exercicios 3-4 Edixgal 5
Exercicio 6 Edixgal 6
Consumo de auga diario en España: 140 litros/hab e día
O debuxo representa o consumo para unha familia de dúas persoas

44. 6. CONTAMINACIÓN DAS AUGAS
A contaminación da auga é calquera proceso que provoca a alteración
das propiedades da mesma producindo un prexuízo para o medio e/ou
para a nosa saúde. Débese a vertedura de substancias que
denominamos contaminantes.
Os contaminantes poden ser:
 Augas residuais urbanas que conteñen residuos fecais, deterxentes e
microorganismos que poden provocar infeccións.
 Os fertilizantes procedentes da agricultura que se filtran no solo e
poden inutilizar os acuíferos.
 As actividades industriais descontroladas que verten as augas
contaminantes (substancias químicas, materiais de embalaxes...).
 Os verquidos durante o transporte por auga ( mareas negras e
sentinadas de produtos derivados do petróleo son os máis graves).

45. Augas residuais uso doméstico Augas residuais uso industrial

46. 7. XESTIÓN SOSTIBLE DA AUGA
A auga doce é un recurso renovable debido ao ciclo hidrolóxico, sempre que:
 Non a contaminemos.
 Non consumamos máis da que pode rexenerarse de xeito natural.
Por iso, igual que de cualquier outro recurso, debemos facer unha xestión
sostible que é aquela que cubre as nosas necesidades sen comprometer ás
das xeracións vindeiras.
Para alcanzar esta xestión sostible:
 Extracción racional das reservas.
 Reducción do consumo: aforro de auga.
 Depuración da auga usada e reutilización (limpeza de rúas e rega).
 Boa distribución: evitar as perdas en canalizacións, filtracións...

48. Potabilización e depuración da auga
A auga potable é aquela que:
 Está libre de microorganismos patóxenos e contaminantes.
 Non ten olor, nin sabor desagradable, nin presenta turbidez.
 Contén unha pequena cantidade de sales minerais.
A potabilización son un conxunto de procesos que converten a auga
da natureza en potable. (EPA: Estación potabilizadora).
A depuración é a extracción de contaminantes das augas residuais
para que sexan axeitadas para retornar o medio natural. (EDAR:
estación depuradora de augas residuais).

49. Estación depuradora de augas residuais
(EDAR)

51. GRAZAS POR ATENDERME

52. WEBGRAFÍA:
www.astroyciencia.com
www.catedra-cereghetti1.idoneos.com
www.ciennatura.es
http://www.cienciasatlantico.blogsek.es/2014/11/07/anticiclones-borrascas-y-
viento/
www.ecologismo.com
www.esu.edu
www.dibujitosconhumor.blogspot.com
www.grandesproblemasambientales-myr.blogspot.com
www.gcastro2010.wordpress.com
www.haciendofotos.com
www.inteldig.com
www.kalipedia.com
www.lafisica-lafisica.blogspot.com
www.librosvivos.net
www.mctpcpi2portaceli.blogspot.com
www.miniyo.tumblr.com
www.nasa.gov
www.omicrono.com
www.pucp.edu.pe
www.recursostic.educacion.es
www.rpp.com.pe
www.ticylasciencias.blogspot.com
www.varia2s.blogspot.com