PRELEGARO Internacia simpozio “Apliko de Esperanto en la Profesia Agado” Karlovo (Parto I, 2011) СБОРНИК ДОКЛАДИ Международен симпозиум „Приложение на еспeранто в професионалната дейност“ Карлово (Част І, 2011 г) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ PETU PRINTEBLAN KOPION DE аера@intеrprеs.оrg (bv. retajpi la adreson, ne kopiu!) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

1. AKADEMIO INTERNACIA DE LA SCIENCOJ /AIS/ - SAN MАRINO
ВСЕМИРНАЯ АКАДЕМИЯ НАУК - САН МАРИНО /AIS/
СВЕТОВНА АКАДЕМИЯ НА НАУКИТЕ /AIS/-САН МАРИНО
ФИЛИАЛ - БЪЛГАРИЯ /AIS-БЪЛГАРИЯ/
Bulgario 4300 Karlovo p.k.44 Mobil 0885056469
E-mail:leonov@rozabg.com
INTERNACIA SIMPOZIO
“APLIKO DE ESPERANTO
EN LA PROFESIA AGADO”
KARLOVO
МЕЖДУНАРОДЕН СИМПОЗИУМ
„ПРИЛОЖЕНИЕ НА ЕСПEРАНТО
В ПРОФЕСИОНАЛНАТА ДЕЙНОСТ“
КАРЛОВО
P R E L E G A R O
СБОРНИК ДОКЛАДИ
PARTO I
ЧАСТ I
2 0 1 1
KARLOVO

2. AKADEMIO INTERNACIA DE LA SCIENCOJ /AIS/ - SAN MАRINO
ВСЕМИРНАЯ АКАДЕМИЯ НАУК - САН МАРИНО /AIS/
СВЕТОВНА АКАДЕМИЯ НА НАУКИТЕ /AIS/-САН МАРИНО
ФИЛИАЛ - БЪЛГАРИЯ /AIS-БЪЛГАРИЯ/
Bulgario 4300 Karlovo p.k.44 Mobil 0885056469
E-mail:leonov@rozabg.com
INTERNACIA SIMPOZIO
“APLIKO DE ESPERANTO
EN LA PROFESIA AGADO”
KARLOVO
МЕЖДУНАРОДЕН СИМПОЗИУМ
„ПРИЛОЖЕНИЕ НА ЕСПEРАНТО
В ПРОФЕСИОНАЛНАТА ДЕЙНОСТ“
КАРЛОВО
P R E L E G A R O
СБОРНИК ДОКЛАДИ
PARTO I
ЧАСТ I
Kompilis kaj redaktis : prof. Boĵidar Leonov
Prespretigis:Interpres - Mariana Evlogieva
AIS - Bulgario
Karlovo 2011
ISSN: 1314-5177

3. 2
ENHAVO
3 Antaŭparolo de prof. B. Leonov
6 La rolo de la ekologia scienco en
la nuntempa mondo
Prof. Boĵidar Leonov
14 Lernu vian lingvon per lernado
de alia lingvo: Esperanto kaj
lingva konscio
Prof. Renato Corsetti
28 Profesia aplikado de Vikipedio
Prof. Reinhard Fössmeier
34 Modelo por la eduka agado en la
universitato
Doc.Valitova Ju.O., doc.Gor-
lushkina N.N., doc.Ivanov A.Y.
42 Sistemo de profesia edukado en
bulgario. Bazaj prioritatoj
Dejan Puŝkarov, Direktoro de
Nacia Agentejo por profesia
edukado en Bulgario
54 LEADER - maniero revivigi la
vilaĝan ekonomion
Doc. d-ro Marina Nikolova
62 La kompleksa agroturisma
produkto - eblecoj por diversfaka
evoluo de la agrara ekonomiko en
Bulgario
Doc. d-ro Marina Nikolova
73 Energiproduktado el planta
biomaso - perspektiva formo de
entreprenado en la kondiĉoj de
daŭra evoluo
Pavlin Pavlov
86 La arto organizi kongreson
D-ro G.C.Fighiera
СЪДЪРЖАНИЕ
3 Предговор от проф. Б. Леонов
6 Ролята на екологията като наука
в съвременния свят
Проф. Б. Леонов
14 Учете своя език чрез ученето на
чужд език: Есперанто и
езиковото съзнание
Проф. Ренато Корсети, Италия
28 Професионално използване на
Уикипедия
Проф. Р. Фьосмайер
34 Модель мониторинга
воспитательной работы вуза
Доц.Валитова Ю.О., доц.Гор-
лушкина Н.Н., доц. Иванов А.Ю.
42 Система на професионалното
образование и обучение в Бълга-
рия: характерни особености,
ключови аспекти на управле-
нието, основни приоритети
Деян Пушкаров, председател на
НАПОО
54 Подходът "Лидер" – начин за
съживяване на селската
икономика
Доц. д-р Марина Николова
62 Комплексният агротуристически
продукт– възможност за
диверсификация на селската
икономика в България
Доц. д-р Марина Николова
73 Производство на енергия от
растителна биомаса –
перспективна форма на
предприемачество в условията на
устойчиво развитие
Павлин Павлов
86 Изкуството да се организира
конгрес
Д-р Дж. К. Фиджиера

4. 3
Estimataj kaj karaj Gekolegoj,
Antaŭ Vi estas la prelegaro de la
prelegoj dum okazintaj Simpozioj
“Apliko de Esperanto en la profesia
agado “/AEPA/ - Karlovo. La
prelegaro estas eldonita en du
versioj - reta kaj papera. Ni
pardonpetas, ke pro financaj kialoj
malfruigis la eldonon de la
Prelegaro.
La Estraroj de Bulgara E-Asocio,
AIS-Bulgario, Internacia
Universitato - Karlovo kaj regiona
Estraro en Karlovo de la Scienc-
teknika Asocio en Bulgario faris la
provon por unua fojo en la historio
de la monda faka E-agado organizi
simpoziojn, organizitajn de la
esperantistoj, sed dedičitaj ankaŭ al
la neesperantista monda fakularo.
Por unua fojo oni faris la provon
ĉesigi la tradicion, ke la E- aranĝoj
estas nur por la esperantistoj, kiuj
parolas Esperanton.Oficialaj lingvoj
de la simpozioj estis bulgara kaj
Esperanto, sed laborlingvo - la nacia
lingvo de ĉiu partopreninto. Ĉiu
partopreninto, kiu ne estas
Уважаеми Колеги,
Пред Вас е сборника от лекции
изнесени на проведените в
Карлово международни
симпозиуми „Приложение на
Есперанто в професионалната
дейност“ /АЕРА/ Сборникът се
издава в две версии- електронна и
на хартия. Молим за извинение,
че поради финансови причини
издаваме сборника със
закъснение.
Ръководствата на Българския
есперантски съюз /БЕС/, Филиала
в България на Световната
Академия на науките /АIS-
България/, Международният
Университет Карлово и
Регионалното Ръководство в
Карлово на НТС направиха опит
за първи път в историята на
световното есперантско движение
на есперантистите-специалисти да
организират симпозиуми, чиито
организатори са есперантистите,
но организираните симпозиуми са
предназначени също за
специалисти от различни страни,
които не са есперантисти.
За първи път се направи опита да
се преустанови традицията, че
есперантските мероприятия са
само за есперантистите, които
говорят есперанто. Официални
езици на симпозиумите бяха
български и есперанто, а работен
език - националният език на всеки

5. 4
esperantisto uzante la rektan
tradukon: nacia lingvo - Esperanto -
nacia lingvo, havis la eblecon
partopreni la diskutojn, prelegi.
Sekve de tio la simpoziojn
partoprenis eminentaj bulgaraj kaj
eksterlandaj profesoroj, scienculoj,
fakuloj, kiuj prelegis Esperante kaj
nacilingve kontribuante por la
sukceso de la Simpozioj.
La sukcesoj de la simpozioj
kontribuis por la plialtiĝo de la
aŭtoritato kaj intereso flanke de la
oficialaj instancoj en Bulgario al la
E- movado kaj pruvis, ke Esperanto
ne estas nur unu lingvo uzata de la
esperantistoj por babilado, amikaj
renkontoj dum la E-aranĝoj, sed
estas taŭga kaj devas esti aplikota en
la internaciaj fakaj simpozioj kiel
kontaklingvo en la profesiaj
kontaktoj de la fakuloj en la mondo!
En la Prelegaro estas prezentitaj la
prelegoj Esperante aŭ nacilingve
kun resumoj. Tiamaniere, se estas ia
intereso al iu de la prelegoj ni povus
sendi la tradukon esperante aŭ
bulgare.
участник, който не говори
Есперанто. Чрез директния
превод национален език -
есперанто - национален език,
всеки участник неесперантист,
имаше възможността да участва в
дискусиите, да изнесе лекция.
По този начин в симпозиумите
имаха възможнoст да учaстват
видни български и чуждестранни
професори, учени, специалисти,
като изнесоха лекции на
есперанто или на български език
и допринесоха за успеха на
симпозиумите.
Успехът на симпозиумите
допринесе за издигане авторитета
и интереса от страна на
официалните институции в
България към есперантското
движение и доказаха, че
Есперанто не е само език
използван от есперантистите за
взаимно тясно общуване,
приятелски срещи по време на
есперантските мероприятия, но
също така е пригоден и трябва да
бъде използван в международните
специализирани симпозиуми като
език за професионалните контак-
ти между специалистите в света!
В сборниkа са публикувани
лекциите на есперанто или на
националния език и с резюмета.
По този начин, ако се прояви
интерес към някоя от лекциите,
ние можем да изпратим превода
на есперанто или на български.

6. 5
La Estraroj de BEA kaj de AIS-
Bulgario tutkore dankas al ĉiuj
prelegintoj kaj ni esperas ke nia
estonta kunlaboro inter la fakularo
tutmonde daŭros invitonte Vin,
Viajn gekolegojn, sengrave ĉu estas
aŭ ne estas esperantistoj, partopreni
niajn Simpoziojn.
Bondezirante sukcesojn en Via faka
profesia agado
Restas kun estimo sincere kaj amike
Via
Prof. Bojidar Leonov
Prezidanto de AIS- Bulgario
Prezidanto de BEA
Rektoro de IUK
Ръководствата на БЕС и AIS-
България сърдечно благодари на
всички докладчици и се надяваме
да продължи нашето бъдещо
сътрудничество между
специалистите в света,
поканвайки Вас и Ваши колеги,
независимо дали са или не са
есперантисти да участват в
нашите симпозиуми.
Пожелавайки успехи във Вашата
професионална дейност
Оставам с уважение
Проф.Божидар Леонов
ПРЕЗИДЕНТ наAIS- България
ПРЕДСЕДАТЕЛ на БЕС
РЕКТОР на МУК

7. 6
La rolo de la ekologia scienco
en la nuntempa mondo
Prof. Boĵidar Leonov
La disvolvo de la homo kaj de la homa socio ĉiam estis nedisсgeble
ligita kun ŝangoj en la natura medio.Tiel dum multaj jarcentoj la homo
devis interesiĝi de la fenomenoj kaj procezoj, kiuj okazas en la natura
medio ĉirkaŭ li. Eĉ en la plej primitiva socio ĉiu individo devis havi iajn
konojn pri la ĉirkaŭa medio, pri la naturaj potencoj, pri la kreskaĵoj kaj
bestoj. La homaro povas ekzisti nur surbaze de la konstanta interrilato kun
la naturo. Surbaze de tiu konstanta interrilato dum la pasintaj jardekoj ĉiam
pli kaj pli grandiĝas la problemoj kunligitaj kun la rilato "homo - naturo",
"natur- kaj medioprotktado".
En la nuna etapo de la homa ekzistado la nuntempa scienc-teknika
progreso karakteriĝas kun rapida evoluo de diversaj branĉoj de la scienco
kaj teknko.Grandan rolon en la solvo de la problemoj kunligitaj kun la
scienc-teknika progreso ludas la ekologia scienco.
La eklogio kiel scienco estis kreita dum 1866 j. de Ernest Hekel,
unue kiel fako de la biologio kaj daŭre de jardekoj transiris la vojon de
evoluo, ĝis kiam jam la nuntempa ekologio formiĝis kiel kompleksa
interfaka kaj multaspekta scienco. La kreo de vivkapablaj ekvilibroj, ligitaj
kun la ekologizado de la nuntempaj industriaj kaj agraraj procezoj, estas tre
serioza demando. Ĝin oni ligas kun la hipoteza neceso de speciala industria
kaj agromastruma ekologio, kiu devas esplori la kombinitan tipon de naturaj
kaj artefaritaj ekosistemoj.
Ekzistas multe da terminoj por la vorto "ekologio". Etimologie la
vorto ekologio devenas de la grekaj vortoj "oikos", kiu signifas hejmo,
mastrumo, medio kaj "logos" - scienco, aŭ komplete - scienco kunligata kun
la loĝebla medio de la vivorganismoj, do la ekologio esploras la medion en
kiu loĝas la vivoranismoj. Ĝi ankaŭ signifas analizon de la rilatoj inter la
organismoj kaj la medio. Nun la nocio evoluas, sanĝiĝas kaj signifas ne nur
la rilaton inter la vivo kaj la natura medio, sed ankaŭ la homagado , do ĝi
prezentas la rilaton de la homo al la naturo kaj ĉirkaŭa medio.
Vaste en la ĉiutaga vivo kaj inter homoj ĉiam kiam oni parolas pri
ekologio oni komprenas la nocion de la termino "ekologio " - scienco
kunligita nur kun la rilatoj al la malpurigado de la naturo.Sed ekzistas
diversaj branĉoj de la eklogia scienco.

8. 7
Strukture oni povas prezenti la eklogion kiel tuteca sistemo de la
sekvantaj interligitaj partoj:
- Generala ekologio - Scienco por la rilatoj inter la sistemoj: naturo,
socio kaj tekniko en ĝenerala aspekto. Ĝi prilaboras la filozofiajn kaj
medologiajn aspektojn de la kompleksa ekologio, difinas ĝian lokon en la
sistemo de la nuntempa scienca kono kaj ĝian interligon kun la aliaj
sciencoj. La ĝenerala ekologio estas ligita kun la filozofio, sciencologio,
informatiko, kibernetiko, ekonomio kaj la sciencoj por la tero.
- Teoria kaj matematika ekologio - ĝi prezentas bazajn teoriajn kaj
maematikajn esplorojn ligitaj kun la ekoscienco.
- Speciala ekologio - en ĝi enkluzivas la ekologio de la freŝaj akvoj,
ekologio de la maro, ekologio de la kontinentoj.
- Aplika ekologio - ĝi enkluzivas la ekologion de la rimedfontoj kaj
la rilatoj inter la malpurigo de la ĉirkaŭa medio kaj homa sano.
- Bioekologio - ekologia branĉo kunligita kun la biosciencoj.
- Ekologio de la naturaj sistemoj - Ĝia sfero estas la principoj kaj la
kriterioj por optimizado de la ĉirkaŭa medio, konsidere al sekurigo de
kondiĉoj por funkciado de la naturaj ekosistemoj. Ĝi utiligas la metodojn de
la biologio kaj la sciencoj pri la tero.
- Zooekoogio - branĉo de la ekologio, kiu esploras la interrilatojn:
bestoj-ĉirkaŭamedio.
- Fitoekologio - scienco pri la interrilatoj plantaro - cirkaŭa medio.
La fitoeklogio aperiĝis en la fino da la XIX-a jarcento, sed oficiale estis
agnoskita kiel memstara fako de la botaniko dum 1910 j. kiam okazis la
Internacia botanika kongreso en Bruselo.
- Ekologio de la mikroorgansmoj - scienco pri la interrilatoj
mikroorganismoj- ĉirkaŭa medio.
- Medicina ekologio - Ĝia objekto estas la principoj kaj la kriterioj
por optimizado de la ĉirkaŭa medio pri la celoj de la sanprotekto de la nuna
kaj la venontaj homaj genaracioj. La metodoj kaj la konceptoj utiligitaj de la
medicina ekologio devenas de la teoriaj kaj praktikaj atingaĵoj de la higieno,
epidemologio, geografia patalogio kaj sociala higieno. Kiel faka scienco,
tiel nomata "medicino-sociologio" disvolviĝis la ekologio de la homo.
Tamen oni povus paroli ankaŭ pri ekologio de la loĝantaro,kiel scienco pri
adaptigaj mekanismoj de la loĝantaro en la kondiĉoj de la ŝanĝanta ĉirkaŭa
medio.
- Teknika ekologio - Ĝi okupiĝas pri la principoj kaj la teknikaj
rimedoj por optimizado de la ĉirkauŭa medio surbaze de la homaj interesoj
kaj ankaŭ pri rimedoj por racia funkciado de la naturaj ekosistemoj. En la

9. 8
kadroj de tiu ĉi fako sinteziĝas la rezultoj de la ĝenerala teknologio, sanitara
kaj komunuma ingenierado kaj urbokonstruo.
- Sociala ekologio - En la ekologiaj esploroj aperis sociala aspekto
kiam oni enkondukis la komunecon "homo-medio". La sociala ekologio
integras en si informaĵon rilatanta la ekologiajn branĉojn ĉi supre
menciitajn. Ĝi pritaksas la efekton de la malfavoraj ekologiaj situacioj,
ligitaj kun socie gravaj objektoj kaj prilaboras socialajn, ekonomiajn kaj
direktitajn principojn. La metodoj kaj la konceptoj de tiu ĉi ekologia branĉo
devas baziĝi sur materialoj, esplorataj de sociologio, ekonomiko,
socialahigieno k.a.
- Produktada ekologio aŭ kiel oni nomiĝas ekologio de la
produktadaj sistemoj. En tiu faka ekologio estas esploritaj la problemoj
kunligitaj kun la rimedoj por ekologizado de la produktadsistemoj en la
industrio, agromastrumo kaj transporto.La ĝisnuna evoluo pruvis, ke la
industriaj artefaritaj sistemoj estas ekonomie pli profitdonaj ol la
naturaj.Tamen ĝia kreo estas permesebla ĉe konsidero de difinitaj ekologiaj
socialaj limigoj. Oni devas ĉiam analizi la ekonomian valoron kaj la
efikecon de ĉiu aparta industria entrepreno depende de ĝia influo sur la
ĉirkaua medio.Tio estas unu de la ĉefaj celoj de la ekologia ekspertizo.
- Agromastruma ekologio - Ği estas branĉo de la teknika kaj aplika
ekolgio kaj rilatas la problemojn kunligitaj kun la agromastrumado.
- Geoekologio - ĝi estas kunligita kun la geosciencoj.
- Ekologio de la landŝafto - termino proponita de K.Trol /1930 j/ pri
ekologia argomentado por konkreta regiono/landŝafto/.
-Ekologio de la urboj - ĝi rilatas ĉiujn problemojn kunligitajn kun la
urboj kaj diversaj loĝlokoj.
- Ekologio de la industriaj regionoj - esploras la specifikajn
ekologiajn problemojn en aparataj industriaj regionoj.
- Soci-politika ekologio - ĝi okupiĝas kŭn la rilatoj en la soci-politika
vivo.
- Tutmonda ekologio - ĝia objekto estas la biosfero kiel tuteca
ekosistemo. En ĉiu problemo de la tutmnda ekologio oni povas trovi
fizikajn, kemiajn, biologiajn, ekonomiajn kaj aliajn aspektojn.
- Ekologia ekonomiko aŭ tiel nomata bioekonomiko - La kompreno
de la socialaj aspektoj en la ekologio kaŭzigis la formiĝon de la ekologia
ekonomiko.Ĉe la enkonduko de nova tekniko oni devas esti konsederataj ne
nur la kriterioj por la profito, sed ankaŭ tre grava devas esti la ekologia
motivado.
- Lingvistika ekologio - Ği rilatas la problemojn kunligitaj kun
linvistiko kaj ekologio, la defendo de ĉiu aparta lingvo kontraŭ la influo de
iu alia lingvo.

10. 9
- Sozologio - Tio estas aplika fako de la scioj kunligitaj kun la
naturprotektado.
- Ekologio de la kulturo - okupiĝas kun la esploroj kunligtaj kun la
kultura hisoria kaj nacia medio, kie la homoj loĝas, ĝia formiĝo kaj influo al
la homaro. Gi ankaŭ okupiĝas ĝenerale kun la protektado de la kulturaj
monumentoj de la homaro.
- Etnoekologio /parto de la sociala ekologio/ - Ĝi enkluzivas la
rilatojn de la etnosoj al la naturaj resursoj.
- Kibernetika ekologio - la ĉefa celo de tiu tute nova branĉo de la
nuntempa ekologio estas analizo de la alternativoj por raciaj decidoj en
regulado de la medio kiel kompleksa sistemo. Tiurilate la ekologia
kibernetiko proksimiĝas al la biokibernetiko, kiu aplikas kibernetikajn
metodojn en la esploro de vivaj organismoj. Ĝi konsideras la organismojn
kiel maŝinojn kaj ne kiel fiziko-kemikajn unecojn.
- Turisma ekologio - nova branĉo en la ekologio, kiu prezentas la
rilatojn turismiko kaj naturprotektado.
Dum la lastaj jaroj tre ofte oni parolas pri la naturprotektado kaj
medioprotektado kaj tre ofte oni miksas tiujn terminojn.
Ekzistas kelkaj defminoj de la termino naturprotektado, kiel
ekzemple: "Naturprotekto estas disponado de la naturo laŭ longevida kaj
ĉiuflanka konsiderado atentanta ĝian naturan produkteblecon kaj ĝian
biologian karakterizaĵon kaj la estetikajn valorojn de la pejzaĝo." Tio ĉi
devas esti la bazo por produktaj planoj kaj formado de influado al la naturo.
La naturprotekto ne kontraŭas utiligon de la naturo. Sed la
naturprotekto defendas i.a. la longevidajn intersojn kontraŭ la mallogevidaj,
la tutmondajn, naciajn kaj regionajn interesojn kontraŭ la lokaj kaj
komunajn interesojn kontraŭ la privataj kaj sektorecaj. La disponado devas
baziĝi sur scioj pri la naturleĝoj kaj sur la adaptiĝo al la naturaj rilatoj.
En la rezolucio, akceptita de la XI-a Internacia botanika kongreso en
1969 j. la tasko de la naturprtekto estas formuligita kiel konservado de la
produktebleco kaj de la varieco de la naturo.
La socia planado ludas gravan rolon por la socia vivo.Ĝi devas havi
malproksimajn celojn.Neniu ja akceptos politikon, kiu donus al ni bonajn
vivkondicojn dum la proksimaj kelkaj jaroj kaj poste aperus ekologia
katastrofo. Ni ĉiuj devas pensi ankaŭ pri niaj posteuloj - tiu ja estas unu de
la celoj de la ekologia ekspertizo, de la ekologia politiko gvidata de ĉiu
lando. Ĉie surloke la politikistoj kaj gvidantoj de la ŝtato devas trovi tian
solvon de la ekologia situo, ke estu utila por la popolo loĝanta en tiu
teritorio. Sur landa bazo oni povas tre facile trovi solvon de la problemo.
Sed jam komplikiĝas la problemo de la fakto, ke la apud la naciaj

11. 10
problemoj, troviĝas ankaŭ nesolvitaj internaciaj problemoj. Ekzemplo de tio
prezentas la problemoj pri la utiligado de la mara animala vivo en
internaciaj marregionoj, kie ja montriĝis malfacile atingi interkonsenton kiu
certigas ekvilibron inter kaptado kaj reproduktiĝo. Ankaŭ la problemoj pri
la malpurigado havas internacian karakteron. La malpurigado ne respektas
landlimojn, kaj ĉefe de tio estas tre ofte konfliktoj inter najbaraj landoj, kie
funkcias proksime ĉe la landlimo kemiaj kaj aliaj grandaj uzinoj, kies
funkciado kaŭzigas malpurecon de la cirkaŭa medio.
Kia estas la grava diferenco inter la naturprotektado kaj
medioprotekado? La naturprotektado metas la naturon en la centron rilate al
la bezonoj de la homoj. La medioprotektado metas la homon en la centron.
Medioprotektado estas protektado de la homoj kontraŭ malbonaj influoj de
la ĉirkaŭaĵoj, akcelado de medio en kiu homoj povas funkcii. En tio la
naturo partoprenas kiel komponanto.
Dum longa tempo ne intence, sed dum la lastaj jardekoj la homo
konscie malpurigas kaj misuzas sian medion. La mediopolucio havas tri
ĉefajn kauzantojn:
- la industrio;
- la grandiĝo de la trafiko;
- la forĵetitaj rubaĵoj en la ĉiutaga vivo.
Nun ni vivas dum la tempo kiam estas aktiva la scienc-teknika
progreso. Surbaze de la progreso de la scienco kaj de la teknologio oni
povus kredi, ke se aperus ia problemo, la tekniko kaj la scienco povus trovi
ian solvon. Tia sinteno estas speco de romantiko, kiu povus malhelpi por
realece trakti la problemojn. Per maŝinoj kaj industrio ni akiras grandan
povon influi la ĉirkauaĵojn. Sed samtempe kreskas la danĝero, ke malutilaj
sekundaraj efikoj povus fariĝi ĝenaj. Ekzemplon ni trovas en la problemoj
pri malpurigado de la akvo kaj aero. Konata estas la fakto, ke surbaze de la
evoluo de la kemia industrio kauziĝis gravaj ekologiaj problemoj surloke.
Dum la proceso de antaŭprojektado de iu granda industria centro gravan
rolon ludas la faritaj antaŭaj esploroj kunligitaj kun akiro de aktuala scienc-
kaj patentteknika informacio pri la uzado de la plej modernaj, ekologipuraj
procesoj, teknologioj kaj teknikiloj. Tio estas ankaŭ unu de la ĉefaj taskoj
de la ekologio kiel scienco de la moderna vivo
La trafiko ludas gravan rolon por la aeropolucio en la ĉiutaga homa
vivo. Ĉiutage pli ol 400 milionoj da motorveturiloj trafikas survoje de la
mondo kaj ili emisias la duonon de la gasoj, kemiaj komponaĵoj, kiuj
troviĝas en la aero.En kelkaj industrigravaj urboj tiu ĉi proporcio atingas eĉ
90% de la aeropolucio. La efiko de tiuj malutilaj materialoj, emisiitaj de la
motorveturiloj en la ĉirkauajo de la publikaj vojo, grandiĝas ankaŭ per tio,
ke la veturiloj polucias tiun tavolon de la aero, en kiu vivas la kreskaĵoj,

12. 11
bestoj kaj laboras la homoj. De la statistikaj esploroj estas videbla, ke unu
aŭtomobilo veturante 10000 kilometrojn konsumas la jarbezonan oksigenon
de 20 homoj. Pro tio tre grava tasko en la nuna etapo de la scienc-teknika
progreso estas la serĉado de diversaj rimedoj por plimalaltiĝo de la influo de
la aŭtotrafiko al la naturo, konstruado de novaj ekologiaj konstrukcioj de
trafikiloj /ekzemple elekromobiloj/ trafikiloj uzantaj kiel brulaĵon
ekologipuraj tergaso, fluidgaso, uzado de urba centra trafiko k.a.
La problemoj kun la medioprotektado estas ĝenerale ligitaj kun la
likvido de la rubaĵoj.
En la faka literaturo ekzistas kelkaj definoj de la termino "rubaĵo",
ekzemple: "rubaĵoj estas moveblaj aĵoj, kiuj la posedanto ne plu deziras
havi aŭ kies ordigata forigo estas necesa por la la bonfarto de la socio". Tre
ofte oni miksas du terminojn kunligitajn kun la uzado de la rubaĵoj - "reuzo"
kaj "recikligo". La proceso "Recikligo" signifas, ke la materialoj denove
eniras la ciklon de produktado-konsumado, sed paŝas en ŝanĝita formo. La
termino "reuzo" au "reutiligo" nur ampleksas la uzon en la sama ciklo.
Ekzemplo por "reuzo" estas, se oni kolektas la vitrajn butelojn por denove
plenigi ilin per trinkaĵoj. "Recikligo" estas se oni transformas la vitron al
tute alia produkto, ekzemple al fibroj, kiuj formas vitran felton, servante
kiel varmoizolilon.
La hejma rubaĵo havas gravan socialan signifon por la malpurigo de
la ĉirkaŭa medio. Malgraŭ ke ĝia kvoto al la ĝenerala volumo de la rubaĵo
estas ĉirkaŭ 10%, ĝi ludas gravan rolon en la ĉiutaga vivo de la homoj.
Tradiciaj metodoj por trakti la hejman rubaĵon estas:
- bruligado;
- humigado.
Por ebligi pli efektivan recikligon de la materialoj, pli efektivan
eluzon de la energio, pli efektivan redonon al la biologiaj cikloj, oni uzas
ankaŭ aliajn metodojn: permaŝina disspecigo, pirolizo, anaerobia
fermentado, aparta kolektado k.a.
La ekologio, kiel ĉiu scienco evoluiĝas kaj havas rilatojn en la nuna
moderna mondio al diversaj fakoj de la homa agado kaj estiĝis unu de la
bazaj sciencoj por la homa ekzistado kaj civilizacio.
LITERATURO
l. LEONOV B. "Ekologio kaj turismo" Aktoj de Internacia
Universitato Karlovo Karlovo. 2002 j.
2. LEONOV B. "Juraj aspektoj de ekologio kaj ekologia turismo" -
Internacia konferenco. Sibiu 2007

13. 12
3. LEONOV B."Evoluo de la intrenacia kaj eklogia turismo en
Eŭropo" KAEST-2004
4. LEONOV B "Bazaj principoj de la eklogio". Internacia
Universitato Karlovo 2003
5. MARINOV Hr. "Diferenco de la nuntempa ekologio " Ekofuturo
Sofio 1984 p. 6-11
6. MARINOV HR. La evoluo de la trafiko kaj ĝia polucio Sofio
1984
7. BOWITZ Stop C. Protektado de la naturo kaj la medio -Ekofuturo
Sofio 1984 p. 13-26
8. SCHNEL R.La problemo de la hejma rubaĵo Ekofuturo Sofio
1984 p.281-299
9. JIEOHOB Б. 2001 Основови на екологията МУ Карлово 2001
10. ЛEOHOB Б. Екология и право МУ Карлово 2001
11. ЛEOHOB Б. Екологичен туризъм МУ Карлово 2001
12. COKOJIOB 3 .M. JIEOHOB Б -"Теория ипрактика решения
природоохраныхзадач". Тула 2000
13. MATEB ИВ.. Екология София 2004
14. БАЙКОВ Б. Екология за всеки София 2000
15. Екологизация на общественото производство Свищов 1981
16. Сборник със закони и актове за опазване на околната среда –
София 1998
РОЛЯТА НА ЕКОЛОГИЯТА КАТО НАУКА
В СЪВРЕМЕННИЯ СВЯТ
Проф. Б. Леонов
Взаимодействието между човека и околната среда ежегодно
става все по голямо, разнообразно и сложно. При това взаимодействие
от голямо значение е правилния избор на начина на природозащитната
дейност, осигуряващ оптималното взаимодействие между обществото
и околната среда. Съвременният научно-технически прогрес се
характеризира с бързи темпове на развитие на отделните отрасли на
науката и техниката. Важна роля за решаване проблемите свързани с
научно-техническия прогрес заема екологията като специфична и
многоаспектна наука. В доклада е посочена структурната схема на
науката екология. Посочена е ролята на индустрията, транспорта и
битовите отпадъци като основна причина за замърсяване на околната
среда. Сега в резултат на огромното количество промишлени,

14. 13
селскостопански и битови отпадъци се нарушават условията,
позволяващи на природата успешно да се справи с използването на
отпадъците като се използва взаимодействието между бактерии, вода и
въздух резултат на светлината излъчвана от слънцето От голямо
значение за решаване проблемите отнасящи се до защитата на
околната среда имат разработките на технологически процеси
свързани с малко отделяна на отпадъци или изцяло без отделяне на
отпадъци. Тези технологии могат да се създават и използват само ако
се познават добре природните закони.
РОЛЬ ЭКОЛОГИИ КАК НАУКА В
СОВРЕМЕННОМ МИРЕ
Проф. Б. Леонов
Связи человека и окружающей его среды с каждым годом
становятся все обширнее, разнообразное и сложнее. В этих условиях
особое значение приобретает выбор путей природоохранной
деятельностию обеспечивающих оптимальное взаимодействие
общества с окружающей средой. Современный научно-технический
прогрес характеризуется быстрым развитием отдельных отраслей
науки и техники. Важная роль для решения проблемм, связанных с
научно-техническим прогрессом играет экология как специфическая
компексная и многоаспектная наука. В докладе указана структурная
схема науки экология.Дана роль индустрии, транспорта и бытовых
отходов как основные причины загрязнение окружающей среды. В
настоящее время в резултъате болыного количества отходов
промышленного, сельскохозайстенного и бытового произхождений
нарушается условия позволяющие природе успешно справиться с
утилизацией отходов с помощью бактерий, воды, воздуха и путем
воздействия солнечного света. Огромное значение в решении
проблемы защиты окружающей среды имеет разработка новых мало- и
безотходных технолохий, которые можно создавать только при
глубоком понимании законов природы.

15. 14
Lernu vian lingvon per lernado de alia lingvo:
Esperanto kaj lingva konscio
Prof. Renato Corsetti
Resumo
Ĉi tiu prelego celas kompari la komprenon pri la funkciado de
lingvoj fare de unulingvuloj kaj dulingvuloj. Ĝi raportos pri la studoj faritaj
en la lastaj jardekoj pri la “dulingvula avantaĝo” de infanoj, kiuj denaske
lernas duan lingvon, aǔ lernas ĝin en la socio. La “dulingvula avantaĝo”
estas jam parto de la komuna scienca akiritaĵo de la pasinta jarcento
Estas konataj ankaǔ la pozitivaj efikoj de lernado de fremda lingvo
en lerneja aĝo en la lernejo, kaj ekzistas studoj pri la efikoj de internacia
planlingvo kiel Esperanto rilate al la prilingvaj (metalingvaj) kapabloj de
infanoj en lerneja aĝo, kiuj lernas ĝin kiel unuan fremdan lingvon. Temos,
en ĉi itu prezento, ĉefe pri la metalingvaj kapabloj rilate al la propra nacia
lingvo.
En pluraj eǔropaj landoj oni mapli kaj malpli formale instruas
gramatikajn konceptojn pri la propra lingvo (oni faris ek de kiam ne plu
necesis lerni la latinan). Tio portas al situacio, en kiu uzado de la propra
lingvo en gramatike ĝusta maniero kaj posta lernado de fremda lingvo estas
tre pli malfacila pro manko de kompreno fare de la lernanto de la bazaj
konceptoj pri funkciado de lingvoj (substantivoj, verboj, ktp.), alivorte pri
manko de metalingvaj kapabloj.
Esperanto pro sia reguleco kaj planiteco povas tre facile doni
komprenon pri tio, samtempe kun sento pri sukceso mastrumi fremdan
lingvon eĉ en kursoj relative mallongaj.
La eksperimentoj faritaj en la pasinta jarcento pri tio estos
ekzamenataj.
1. Enkonduko kaj klarigo pri la terminoj
Ĉi tiu artikolo baziĝas sur la koncepto ke ju pli da lingvoj oni lernas
des pli grandiĝas onia prilingva konscio, alivorte la kompreno pri la
funkciad-maniero d elingvoj. Tio siavice helpas onin lerni kromajn
lingvojn. La ideo, do, estas en si mem tre simpla.

16. 15
Necesas unue klarigi kiel oni alvenis al la koncepto de “prilingva
konscio”, ofte nomata en Esperanto ankaŭ “metalingva konscio”.
La unuaj ideoj pri ĉi tiu koncepto en la Okcidento aperis en la
antikva Grekujo, ĉar, laŭ mia firma konvinko, en la okcidenta civilizo la
grekoj jam faris al si ĉiujn kernajn demandojn kaj donis al si ĉiujn
respondojn, al kiuj ili povis alveni per simpla rezonado. Tio validas ankaŭ
pri la prilingva konscio
Aristotelo estis la unua ankaŭ pri tio. Oni vidas lin rezoni pri la
lingvo kaj ekkrei la komprenon pri gramatiko, ekzemple la distingon intere
“verboj” kaj “aliaj vortoj”. Li diras al si, ekzemple, ke “homo” kaj “blanka”
ne esprimas la kiamon (la tempon), dum “marŝas” kaj “marŝis” esprimas
ĝin, krome, unu esprimas la estantan tempon kaj la duan la estintan
tempon1
.
Same tre moderna rialte al prilingva konscio estas la dialogo inter
sokrato kaj aliaj, en kiu oni sin demandas pri la jeno: “Se ni nomus la
homon ĉevalo kaj la ĉevalon homo, ĉu la lingvo funkcius same?” Kaj oni
donas al si la respondon: “Jes!”2
Temas evidente pri simpligo de la dialogo,
sed ne pri falsado de ĝia enhavo.
De Sokrato ni saltu al la 70-aj jaroj de la pasinta jarcento. Intertempe
ne multo esence nova okazis en ĉi tiu kampo. En la 70-a jaroj oni komencas
paroli en anglalingvaj verkoj pri metalinguistic capacity
/ability/consciousness, awareness, kion ni povus traduki al Esperanto per
“prilingva kapablo/lerteco/konscio”.
Tri grupoj da fakuloj interesiĝis pri ĉi tiuj novaj konceptoj:
lingvistoj, evolu-psiĥologiistoj kaj eduk-psiĥologiistoj.
Inter la unuaj ni citu Jakobson (1963) kaj Benveniste (1974).
Benveniste en la verko citita diras, ke la prilingva kapablo estas: “la ebleco,
kiun ni havas, suprentiri nin el la lingvo, forigi nin el ĝi, sed samtempe uzi
ĝin por niaj rezonado kaj por niaj observoj [pri la lingvo mem]”3
.
La fakuloj pri evoluo psiĥologio estis evidente inter la plej atentaj pri
ĉi tiu fenomeno, kiu estas parto de la kapabloj, kiuj evoluas en kreskantaj
infanoj. Ni citu nur unu el la ĉefaj verkoj de la mezo de la 80-aj jaroj de la
pasinta jarcento de la aŭstraliaj aŭtoroj W.E.Tunmer, C. Pratt,
M.L.Herriman (1984), Metalinguistic Awareness in Children. Theory,
1
Aristotele, Dell’Arte Poetica, (a cura di Carlo Gallavotti), Roma: Fondazione Lorenzo Valla-
Mondadori, 1974: 74-75.
2
Kratilo de Platono. Konsultebla ankaŭ rete, ekzemple: http://www.filosofico.net/cratilo2.htm,
zorge de Diego Fusaro.
3
La traduko estas de la aŭtoro de la artikolo. La originalo estas: “possibility which we possess
of elevanting ourselves above language, ob abstracting ourselves from it, tough using it at the
same time in our reasoning and our observations.”

17. 16
Research and Implications. Sed indas aldoni almenaŭ la franclingvan
verkon de Gombert (1990), Le développement métalinguistique.
Ni vidu la difinon en la verko de la aŭstraliaj aŭtoroj: “Unuarigarde
prilingva konscio povas esti difinita kiel la kapablo pripensi kaj manipuli la
strukturaĵojn de la parola lingvo. Tiel oni traktas la lingvon mem kiel
objekton de penso, kontraste kun la simpla uzo de la lingva sistemo por
produkti kaj kompreni frazojn. Esti prilingve kapabla estas komenci
kompreni, ke la parol-fluo, kiu komenciĝas per la sona signalo kaj finiĝas
per la celita signifo, povas esti rigardata per la menso kaj disanalizata.”4
(paĝo 12-a)
Se temas pri la interesiĝantoj pri eduka psiĥologio ni povas citi unu
el la multaj aŭtoroj, kiuj verkis pri tio en tiu periodo. Pro la malfacileco
elekti, ni prenas signifan peceton el la redaktora artikolo en la unua numero
de la revuo Language Awareness:
“Por instruisto de fremdaj lingvoj ĝi [Prilingva Konscio] estas esenca
intelekta kadro, kiu devas ekzisti antaŭ efika instruado kaj lernado povas
komenci….”5
.
La fakto mem, ke ekestas scienca revuo dediĉita komplete al tiu
temo, montras la gravecon, kiun tiu temo akiris enla komenco de la 90-aj
jaroj en akademiaj rondoj okupiĝantaj pri edukado kaj eduka psiĥologio kaj
instruado de fremdaj lingvoj.
2. Natura evoluo de prilingva konscio
Infanoj nature akiras lingvon kaj akiras konscion pri la lingvo, kiun
ili uzas. Ni preterlasas en ĉi tiu artikolo detalan traktadon pri la konatja
faktoj rilate al lingvo-akirado fare de beboj. La esencaj momentoj estas la
jenaj:
4
W.E.Tunmer, C. Pratt, M.L.Herriman (1984: 12). La traduko estas de la aŭtoro de la artikolo.
La originalo estas: “As a first approximation, metalinguistic awareness may be defined as the
ability to reflect upon and manipulate the structural features of spoken language, treating
language itself as an object of tought, as opposed to simply using the language system to
comprehend and produce sentences. To be metalinguistically aware is to begin to appreciate
that the stream of speech, beginning with the acoustic signal and ending with the speaker’s
intended meaning, can be looked at with the mind’s eye and taken apart”.
5
Language Awareness (1992, 1: 1, Editorial, p. 1). La traduko estas de la aŭtoro de la artikolo.
La orginala teksto estas: “To thr foreign language teacher, it [Language Awareness] is an
essential intellectual framework which has to be in place before effective teachiong and
learning can begin…”

18. 17
 tuso kaj ploro ĝis 3 monatoj
 komenco de videbla atento al lingvo kaj de provoj imiti
 inter 6 kaj 8 monatoj: vokalumado
 je 9 monatoj: gestoj kaj sonoj
 de 9 ĝis 13 monatoj: unuaj vortoj
 unuvortaj frazoj
 je 1 jaro kaj duono: 30-50 vortoj
 de 1 jaro kaj duono: rapida akirado de vortoj
 je 3 jaroj la kerna parto de la lingva sistemo estas akirata
 je 5 jaroj la revizio kaj sistemigo de la lingva sistemo estas
kompleta
 lingvolernado daǔras la tutan vivon.
Se tio estas la lingvo-akirado, kiel progresas en la sama tempo la
prilingva konscio?
Ŝajnas esti kvar rimarkindaj momentoj, en kiuj la lingvoakirado
stabiliĝas en gradoj daŭre kreskantaj:
 3-jaraj beboj
 5-jaraj infanoj
 7-jaraj infanoj
 12-jara knabo
Pluraj aŭtoroj konsentas pri tio ek de la klasikaj Vygotsky (1934),
Piaget (1977) kaj Piaget kaj Inhelder (1955) ĝis la lastatempa Pinto (1999),
kiu dividis la ilojn por mezuri la prilingvan konscion en tri partojn: TAM1,
TAM2 e TAMT3, respektive por la aĝoj:de 4 al 6 jaroj, de 9 ĝis 13 jaroj kaj
de 14 kaj poste.6
La rapidiĝo de la prilingva konscio, kiun oni spertas, kiam oni ekiras
al la lernejo, kaj komencas okupiĝi pri sia lingvo, okazas en ĉiuj kampoj de
la kompreno pri lingvo-funkciado.
Sekvas tre klara ekzemplo de rezonado de 6-jara infano, kiu vizitis
dulingvan internacian lernejon, en kiu oni instruis samtempe en la itala kaj
en la angla. Li tuj rimarkis, ke eĉ la formo de la unuopaj literoj estas
6
La tri iloj aperis unue en ital-lingva libro: Pinto, M.A. (1999), La consapevolezza
metalinguistica. Teoria, sviluppo, strumenti di misurazione, Pisa-Roma: Istituti Editoriali e
Poligrafici Internazionali. Vidu ankaŭ Pinto (2002).

19. 18
malsama inter la du lingvoj, kaj ke la itala instruistino insistas por ke oni
ligu la literojn dum la angla instruistino tute ne ligas la literojn. Li konstruis
por si mem la “vortaron” de la bildo 1-a. Evidente li rezonis pri io, pri kio
unulingvaj infanoj ne havas okazon rezoni.
Bildo 1-a.7
Per tio ni transiras al dulingveco kaj al la avantaĝoj de dulingvuloj en
ĉi tiu kampo. Alivorte, kiel ni vidos en la posta sekcio dulingvuloj havas
konsiderindajn avantaĝojn pri la prilingva konscio.
7
La bildo aperis unue en Corsetti, Gouskos, Sabbatini, Taeschner, Trotti (1997), Won, Tu,
Treeh: Bilinguismo, bigrafismo e strategie ortografiche, in Rassegna Italiana di Linguistica
Applicata, Roma, Bulzoni Editore, 24, 2: 125.

20. 19
3. Dulingveco kaj prilingva konscio
Ni ne povas evidente pritrakti la tutan kampon de dulingveco, pri kiu
estis faritaj multaj studoj en la dua duono de la pasinta jarcento. Ni limiĝu je
kelkaj esencaj demandoj: kiu estas dulingva? Alivorte ek de kiu grado de
kono de du lingvoj oni rajtas esti konsiderata dulingva.
En la normala mondo troviĝas homoj kiuj en malsamaj kvantoj
konas du aŭ plurajn lingvojn, de la perfekta kono tipa por denaskaj
parolantoj ĝis kompreno kaj uzo de kelkaj vortoj kaj kelkaj frazoj en
difinitaj kuntekstoj.
Ĝis antaŭ la jaro 1950-a, por doni malfajnan ĝeneraligon, oni emis
konsideri dulingvaj homoj, kiuj havis perfektan konon de du lingvoj,
alivorte homoj, kiuj estis akceptataj de, ekzemple, angloj kiel angloj kaj de,
ekzemple, francoj kiel francoj. Alivorte oni ne povis distingi ilin de la
ceteraj unuligvaj parolantoj de la du lingvoj.
Bedaŭrinde tiaj kazoj estas ege maloftaj en la reala mondo. Ni ne
povas nun eniri la detalojn, sed sufiĉas malsamaj spertoj en malsamaj
kampoj en malsamaj lingvoj, lernado de unu el la du lingvoj post la
pubereco, kaj simile, por igi bonegajn parolantojn de ambaŭ lingvoj estis
rekonataj kiel “aliaj” de la denaska parolantoj. Foje oni estas rekonata ankaŭ
ĉar oni parolas tro bone, tro regule en tro norma variaĵo sen la dialektaj
elementetoj, kiuj en multaj landoj enpenetras eĉ la paroladon de la plej
superaj klasoj.
En la dua duono de la pasinta jarcento oni komencis akcepti kiel
dulingvajn ankaŭ homojn kun malsama kapablo en la du lingvoj, kondiĉe ke
ili havas la kutimon uzi ambaŭ lingvojn eĉ se en malsamaj cirkonstancoj,
ekzemple se oni parolas france aŭ arabe kun sia patrino kaj itale en la
lernejo. Evidente en tiu sitaucio oni ne povas rakonti en la hejma lingvo
same flue tion, kion oni lernis en la alia lingvo en la lernejo.
U. Weinreich (1968: 1) difinas la dulingvulon jene:
“La praktika fakto alterne uzadi du lingvojn estos nomata
dulingveco, kaj la koncernata homo, dulingvulo”8
Ni vidos poste, ke, rilate al niaj celoj, ankaŭ lernantoj de dua lingvo
en lernejoj estas konsidereblaj dulingvuloj post la tute komenca
lernomomento.
• 8
En la originalo: “The practice of alternately using two languages will be called
bilingualism, and the person involved, bilingual” (Weinreich, 1968:1)

21. 20
En la dua duono de la pasinta jarcento furoris ankaŭ studoj pri la
mensaj efikoj de dulingveco je dulingvaj individuoj. Unu el plej konataj
inter la unuaj estas Peal & Lambert (1962).
La studoj furoris ĉar en la antaŭa jarcento de la sama duono pro tute
aliaj politikaj idearoj ekzistantaj en la mondo (naciismo deklarita aŭ
nedeklarita) dulingvaj homoj estis konsiderataj homoj kun disduigita menso
kaj kun ŝanceliĝanta lojaleco.
Ĉiukaze la konkludoj de ĉiuj tiuj studoj estas, por resumi ĝin
mallongege, tiu de Hakuta (1986:35):
“Prenu iun ajn grupon da dulingvuloj, kiuj estas proksimume samaj
pri siaj kapabloj en L1 kaj L2, kaj komparu ilin kun unulingva grupo per
aĝo, socia.ekonomia nivelo kaj kiu ajn alia variebla informo, kiu laŭ vi
povas malpruvi viajn rezultojn. Nun elektu mezurilon pri mensa fleksebleco
kaj mezuru ambaŭ grupojn. La dulingva grupo respondos pli bone.”9
La ekzistanta literatura pri sciencaj studoj pri dulingveco estas tro
vasta. Ankaŭ citi nur la ĉefajn titolojn estus troa tasko en ĉi tu artikolo.
Tamen interesiĝantoj povas komenci esplori ĉi tiun kampon en Baker &
Prys Jones(1998).10
Kompreneble studantoj de la fenomeno klopodis kompreni ĉu estas
fakoj, en kiuj la plej granda mensa fleksebleco pro dulingveco, donas pli da
avantaĝoj. Ni provas resumi tutan serion de aliaj studoj per unu frazo: La
avantaĝoj rilatas al krea pensado kaj prilingva konscio. Ĉiuj esplorantoj
konsentas ke la avantaĝoj rilatas al lingvoj kaj kunligitaj temoj, ekzemple
literaturo, sed kelkaj el la esplorantoj kaj laŭ kelkaj eksperimentoj ankaŭ al
fakoj kiel muziko kaj matematiko. En ĉi tiu lasta kazo la mensa fleksebleco
estus la kerna elemento.
Bialystok (2001) specife donas pruvojn pri pli granda prilingva
konscio de dulingvuloj.
9
La traduko estas nia. La originalo estas: “Take any group of bilinguals who are approximately
equivalent in their L1 and L2 abilities and match them with a monolingual groups for age,
socioeconomic level, and whatever other variables you think might confound your results.
Now, choose a measure of cognitive flexibility and administer it to both groups. The bilingual
will do better.”
10
Aliaj verkoj pri aspektoj de dulingveco, dulingveco en pluraj lingvoj kaj liongvoakirado fare
de infanoj en pluraj lingvoj estas la jenaj: Saunders (1988), Slobin (1971), Slobin (1985),
Steinberg, Nagata, Aline (2001)

22. 21
Sed ni rajtas demandi nin, ĉu tio vere rilatas ankaŭ al lernantoj de
dua lingvo? Por respondi jese, ni ekzamenu malgrandan eksperimenton.
La eksperimento estas detale analizata en artikolo en la revuo
Language Problems & Language Planning.11
Temas pri eksperimento bazita sur individuoj, kiuj apenaŭ povus esti
nomataj dulingvuloj, ĉar ilia grado de kono de la dua lingvo estis plene
komencanta.
La infanoj estis 12-jaraj lernantoj de itala publika lernejo en unu el la
malbonaj periferiaj kvartaloj de Romo (Aprilia). La eksperimenta grupo
estis instruata pri Esperanto du horojn semajne dum la normala lernoljaro de
oktobro ĝis la fino de majo. La kontrol-grupo apartenis al la sama lernejo,
kaj temis pri infanoj samaĝaj, kun la sama socia-kultura nivelo de la
familioj (malalta por ambaŭ grupoj) kaj kun la sama intelekta nivelo
(mezurita per la matricoj de Raven12
).
Ili (kaj la eksperimenta grupo kaj la kontrol-grupo) estis esplorataj
pri la prilingva kapablo per testo utiligata en pluraj landoj, la tiel nomata
TAM (Test di Abilità Metalinguistiche)13
. Ili estis esplorataj per la itala
versio de tiu testo rilate al la prilingvaj kapabloj en la itala, kaj ne en la
lernata dua lingvo.
La testoj estis faritaj en la ĉi-sekvaj momentoj dum la lerno-jaro.
 unua testo en oktobro 1998
 dua testo en februaro 1999
 tria testo en majo 1999
La esploro de iliaj kapabloj en la itala ŝuldiĝas al la deziro mezuri la
efikon de la malmultaj scioj pri la dua lingvo akiritaj en la malmulta
lernotempo dediĉita al Esperanto.
Jen tre esence la rezultoj:
11
Pinto M. A. & Corsetti, R. (2001), Ricadute metalinguistiche dell’insegnamento
dell’esperanto sulla lingua materna dell’alunno, in Language Problems & Language
Planning, 25, 1: 73-90.
12
Raven, 1982.
13
Pinto, 1999.

23. 22
Tabelo 1-a
Meznombra poentaro akirita de la du grupoj
pri la respondoj rilatantaj al prilingva konscio
Kontrol-grupo Eksperimenta grupo
1-a testo 24,85 24,98
2-a testo 27,08 27,96
3-a testo 30,76 47,02
La komparo de la du kolumnoj klare montras, ke el situacio de
sameco la grupo, kiu lernis duan lingvon, akiris fine de la lerno-jaro
konsiderindan superecon.
Tio cetere ne devas multe mirigi. La supereco de dulingvuloj rilate al
unulingvuloj ŝuldiĝas, kiel ni diris antaŭe, al la fakto, ke ili devas daŭre
kompari la malsamajn strukturojn de du lingvoj. Kaj tio, estas la samo, kiun
lernantoj estas devigataj fari en la lernejo, kiam ili lernas fremdan lingvon.
4. Lernado de tria lingvo
En la lastaj jaroj akumuliĝas ankaŭ esploroj pri lernantoj de triaj
lingvoj kaj pri la efikoj de la unuaj du lernantaj lingvoj al la tria.
Unua grupo de esploroj rilatas al la efikoj de dulingveco al la akirado
de tria lingvo. Alivorte: ĉu dulingvuloj akiras trian lingvon pli rapide ol
unulingvuloj akiras la saman lingvon, kiu por ili estas “nur” la dua?
En la multkulturaj eŭropaj situacioj oni aparte dediĉis sian atenton al
infanoj dulingvaj pro vivado en regiono de etnaj malplimultoj. El tio oni
havas ekzemploj el regionoj kun dulingvuloj en la pola kaj germana,
hungara kaj germana, franca kaj nederlanda, eŭska kaj kastilia, ktp.
La dulingvaj lernantoj, kiuj lernas la anglan aŭ la francan, estas
komparataj kun unulingvaj lernantoj kiuj lernas la saman lingvon.
Provante resumi multajn eksperimenton per unu simpla frazo, ni
utiligas frazon de Safont Jorda’ (2005: 43), kiu diras: “Ĉiuj studoj cititaj

24. 23
supre raportas pri la pozitivaj efikoj de dulingveco rilate al akirado de tria
lingvo.14
”
Alia grupo de eksperimentoj kaj esploroj rilatas al la efiko de la
angla por neeŭropanoj kiel lernofaciliga faktoro por posta lernado de aliaj
eŭropaj lingvo. Oni argumentas, kaj pruvas, ke ĉino lerninta la anglan lernas
pli facile ankaŭ la germanan.
Pluraj eksperimentoj estis faritaj ankaŭ pri lernantoj de triaj lingvoj,
kies dua lingvo estas Esperanto.
Esperanto estas lingvo jam relative vaste parolata en mondo kaj
sufiĉe pristudata, el pluraj aspektoj, sociologiaj, lingvistikaj, instruaj kaj eĉ
rilate al denaska akirado de ĝi fare de malgranda nombro da infanoj. Ankaŭ
ĝia gramatika strukturo estas interesa el la vidpunkto de komprenado pri
funkciado d elingvoj, kiel jam rimarkis la inciatinto d ela lingvo mem15
Ĉiuokaze la unuaj konsideroj pri la lernofaciliga valoro de Esperanto
estas tre antikvaj, en 1908 fare de unu el unuaj verkistoj en Esperanto,
Antoni Grabowski16
.
Post tiuj unuaj observoj estis multaj aliaj eksperimentoj ĝuste pri ĉi
tiu temo.
Por doni ideon pri la multeco de la eksperimentoj sekvas listo ne-
kompleta de eksperimentoj pri kiuj ekzistas bona dokumentado:
- Girls' Middle School en Bishop Auckland (Britujo)
- Bishop's Elementary School, Auckland (Nova Zelando)
- Wellesley College, Department of Psychology
(Massachusetts, Usono)
- Columbia University, Nova Jorko (Usono)
- Public High School en Nova Jorko (Usono)
- Provincial Grammar School en Sheffield (Britujo)
- Egerton Park School, Denton (Manchester, Britujo)
- Middle School in Somero (Finlando)
- Universitato Eötvös Lorand, Budapeŝto (Hungarujo)
- Internacia Pedagogia Eksperimento de ILEI en kelkaj
eŭropaj landoj
- Lingva Orientado, Paderborn (Germanujo)
- Eksperimentoj en italaj elementaj lernejoj
- EKPAROLI (Melbourne, Aŭstralio)
14
En la originalo: “All the studies quoted above report the positive effects of bilingualism
in third language acquisition.”
15
Corsetti, R. (1987), Corsetti, R. (1993), Vesteegh K. (1993), Wells, J. (1989), Zamenhof, L.
(1903).
16
"http://en.wikipedia.org/wiki/Propaedeutic_value_of_Esperanto

25. 24
Ĉi tiuj estas nur parto de la eksperimentoj. Aliaj estas troveblaj en
Corsetti kaj Latorre (1993) aŭ en Corsetti kaj Latorre (1995).
Oni povas havi dubojn pri la rezultoj de tiuj eksperimentoj, sed ili
ĉiuj indikas al tio, ke lernado de tria lingvo fare de lernantoj de Esperanto
estas pli sukcesa. Oni povas havi dubojn pri la scienca kontrolo de kelkaj el
ili, sed certe ne pri, ekzemple, la lastatempa en Aŭstralio, kontrolita de la
Universitato Monash.
Sen ebla dubo el la scienca vidpunkto ŝajnas al mi almenaŭ la
rezultoj de la eksperimento farita en Britujo en la Provincial Grammar
School en Sheffield, kaj kontrolita de J. H. Halloran, Universitato de
Sheffield17
, kies konkludoj estas inter la plej sobraj.
La eksperimento daŭris 4 jarojn, fine de la 40-aj kaj komence de la
50-aj jaroj.
La lingvoj estis la angla, L1 de ĉiuj lernantoj, Esperanto kaj la
franca, tria lingvo por la eksperimenta grupo kaj dua lingvo por la kontrol-
grupo.
La eksperimenta grupo studis Esperanton dum unu jaro dum la
kontrol-grupo rekte komencis studi la francan.
Ek de la dua jaro Esperanto estis forlasita kaj la eksperimenta grupo
transiris al studado de la franca.
La esploroj faritaj de Halloran fine de la kvar jaroj montris pluraj
aferojn, sed tio, kio plej interesas nin en ĉi tiu kunteksto estas la jena:
“1. En la kazo de malpli inteligentaj lernantoj, tiuj, kiuj dediĉis la
unuan jaron al Esperanto konis la francan pli bone (laŭ mezuroj faritaj per
11 malsamaj testoj), je la fino de 4 jaroj, ne dediĉante al la franca pli da
tempo dum la postaj 3 jaroj”18
.
Ŝajnas al mi, kiel esploranto pri ĉi tiuj fenomenoj, ne eble ne akcepti
almenaŭ ĉi tiujn konkludojn, kiuj simple rezultas el la fakto, ke Esperanto
estas lingvo kiel ĉiuj aliaj, sed kun pli travidebla gramatika strukturo, kiu
ebligas al lernantoj mem pripensi pri la funkciado de lingvoj inkluzive de la
propra.
17
Halloran, 1952.
18
En la originalo: 1. In the case of the less intelligent pupils, those who had devoted the first
year’s language study to Esperanto did better in French (as measured by eleven different kinds
of tests), at the end of four years, without spending any extra time on French in the three years.

26. 25
BIBLIOGRAFIO
Aristotele, Dell’Arte Poetica, (a cura di Carlo Gallavotti), Roma:
Fondazione Lorenzo Valla-Mondadori, 1974.
Baker, C. & Prys Jones, S. (1998), Encyclopedia of bilingualism and
bilingual education, Clevedon, UK: Multilingual Matters.
Benveniste, E. (1974), Problèmes de linguistique générale, Parizo:
Gallimard.
Bialystok, E. (2001), Bilingualism in Development. Language, Literacy and
Cognition, Cambridge: Cambridge University Press.
Corsetti, R. (1987), L’Esperanto in pratica: istruzioni per l’uso, en Chiti-
Batelli, A. (ed.), La comunicazione internazionale tra politica
e glottodidattica, Milano: Marzorati Editore, 178-180.
Corsetti, R. (1993), A mother tongue spoken mainly by fathers, en Language
Planning and Language Problems, 20, 3: 263-273.
Corsetti, R., La Torre, M. (1995), Quale lingua prima? Per un esperimento
CEE che utilizzi l’esperanto, en Language Planning and
Language Problems, 19, 1: 26-46.
Corsetti, Gouskos, Sabbatini, Taeschner, Trotti (1997), Won, Tu, Treeh:
Bilinguismo, bigrafismo e strategie ortografiche, in Rassegna
Italiana di Linguistica Applicata, Roma, Bulzoni Editore, 24,
2: 125.
Devescovi, A., Pizzuto, E.(1995), Lo sviluppo grammaticale, en Sabbadini,
G. (a cura di), Manuale di neuropsicologia dell’età evolutiva,
Bologna: Zanichelli.
Gombert, J.E. (1990), Le développement métalinguistique.Parizo: PUF.
Hakuta, K. (1986), Mirror of language: the debate on bilingualism, New
York: Basic Books.
Jakobson, R. (1963). Essais de linguistique générale, Parizo: Les Editions
de Minuit.
Halloran, J. W. (1952), A Four Year Experiment in Esperanto as an
Introduction to French, British Journal of Educational
Psychology, 22, 3: 200-204..
Piaget, J. (1977), Recherches sur l’abstraction réfléchissante, Parizo: PUF

27. 26
Piaget, J., Inhelder, B. (1955), De la logique de l’enfant à la logique de
l’adolescent, Parizo: PUF.
Peal, E. & Lambert, W. (1962), The relationship of bilingualism to
intelligence, en Psycological Monographs, 76/27: 1-23.
Pinto, M.A. (1999), La consapevolezza metalinguistica. Teoria, sviluppo,
strumenti di misurazione, Pisa-Roma: Istituti Editoriali e
Poligrafici Internazionali
Pinto, M. A. (2002), Bilinguismo e sviluppo metalinguistico, en G. Di
Stefano, R. Vianello (a cura di), Psicologia dello sviluppo e
problemi educativi. Studi in onore di Guido Petter, Florenco:
Giunti, 280-295.
Pinto, M. A. e Corsetti, R. (2001), Ricadute metalinguistiche
dell’insegnamento dell’esperanto sulla lingua materna
dell’alunno: Un’esperienza nella scuola media italiana,
Language Problems & Language Planning, 25/1: 73-90
Platono, Kratilo, en http://www.filosofico.net/cratilo2.htm, zorge de Diego
Fusaro.
Raven, J.C. (1982), Progressive Matrices 1938. Manuale di Istruzione,
Florenco: Organizzazioni Internazionali.
Safont Jordà, M.P. (2005), Third language Learners – Pragmatic
Production and Awareness, Clevedon-Buffalo-Toronto,
Multilingual Matters Ltd.
Saunders, G. (1988), Bilingual Children: From Birth to Teens, Clevedon:
Multilingual Matters.
Slobin, D. I. (1971), Psycholinguistics,, Glenview, Ill.: Scott, Foresman and
Company
Slobin, D. I. (ed.) (1985), The Cross-linguistic Study of Language
Acquisition, 2 volumes, Hillsdale, N.J.: Erlbaum.
Steinberg, D. D., Nagata, H., Aline, D. P. (2001), Psycholinguistics –
Language, Mind and World, Harlow: Longman Linguistic
Library
Taeschner, T. e Volterra, V. (1986), Strumenti di analisi per una prima
valutazione del linguaggio infantile, Roma. Bulzoni.
Titone, R. (1989), On the Bilingual Person, Ottawa: Canadian Society for
Italian Studies.

28. 27
Tunmer, W.E., Pratt, C., Herriman, M.L. (1984), Metalinguistic Awareness
in Children. Theory, Research and Implications.
Vygotsky, L.S. (1934), Myslenie I rec’. Psichologiceskie issledovanija,
Moskvo-Leningrado.
Vesteegh K. (1993), Esperanto as first language Acquisition with a
restricted input, en Linguistics, 31: 539-555.
Weinreich, U. (1968), Languages in Contact: Findings and Problems, The
Hague: Mouton.
Wells, J. (1989), Lingvistikaj aspektoj de Esperanto, Rotterdam: UEA
Zamenhof, L. (1903) Fundamenta Krestomatio de la lingvo Esperanto, 17th
ed. Richmansworth, U.K.:Esperanto Publishing Company,
1954: 234-235.
http://en.wikipedia.org/wiki/Propaedeutic_value_of_Esperanto
УЧЕТЕ СВОЯ ЕЗИК ЧРЕЗ УЧЕНЕТО
НА ЧУЖД ЕЗИК: ЕСПЕРАНТО
И ЕЗИКОВОТО СЪЗНАНИЕ
Проф. Ренато Корсети, Италия
Докладът сравнява разбирането за функционирането на езика
при едноезични и двуезични хора. Информира за изследвания от
последните десетилетия, показващи предимството на двуезичните
деца, които от рождението си учат втори език.
Известни са положителните ефекти на изучаването на чужд език
в училищна възраст. Съществуват редица изследвания за влиянието на
международен планов език като есперанто по отношение на
способностите за многоезичие при деца в училищна възраст, които го
изучават като пръв чужд език.
В лекцията става дума предимно за метаезиковите способности
по отношение на родния национален език.
Поради своята регулярност и плановост есперанто лесно създава
разбиране за структурата на езика и чувство за успех при
чуждоезиково обучение в кратки курсове.

29. 28
Profesia aplikado de Vikipedio
Prof. Reinhard Fössmeier
Kio estas Vikipedio?
Vikipedio estas plurlingva interreta enciklopedio redaktata de
malferma komunumo. Ĝi ekestis la 15-an de januaro 2001 [1] per sia
anglalingva versio. Ankoraŭ en la sama jaro 2001 ekestis alilingvaj versioj
en preskaŭ dudek lingvoj. Je la 6-a de novembro 2001 la esperanta
vikipedio estis fondita de Chuck Smith; la publikigo de la unuaj artikoloj
okazis je la 2-a de januaro 2002. Jam komence en la kerna teamo de
Vikipedio estis esperantisto, Brion Vibber, la „ĉefprogramisto“ de
Vikipedio. En 2004 la fondinto de Vikipedio, Jimmy Wales, deklaris la 1-an
de junio kiel „tagon de Brion Vibber“ kaj proponis, ke je tiu tago la
vikipedianoj salutu sin reciproke en Esperanto [2]. La memortago
intertempe eniris en ĝeneralan forgeson.
La esperanta vikipedio, kiu en 2010 havis multe pli ol 100.000
artikolojn kaj en 2011 atingis la nombron de 150.000, certe estas impresa
atestaĵo pri la aplikeblo de la lingvo kaj valora helpilo en ĝia pluevoluigo
kaj aktualigo. Sed kiel ĝi povas helpi al unuopaj uzantoj, precipe en la
profesia laboro? Tiu ĉi teksto kunmetas kelkajn konsilojn pri la uzado de
(diverslingvaj) vikipedioj ĝenerale kaj de la esperanta vikipedio speciale.
Jen rimarkigeto pri la ortografio: Mi skribas „Vikipedio“ kun
majuskla „V“, kiam mi celas la multlingvan projekton kiel tutaĵon.
Skribante pri unuopa variaĵo en iu certa lingvo mi uzas minusklan „v“, ĉar
tiusence la vorto „vikipedio“ ne estas propra nomo, sed nomo por tuta aro
da similaĵoj.
Kiel uzi vikipedion
Same kiel papera leksikono Vikipedio povas utili al ĉiu ajn, kaj
ekzistas jam konsilaroj pri ĝia uzo, ekzemple tie de Ziko van Dijk [3]. Tiu ĉi
teksto tamen okupiĝas precipe pri la profesia uzo de Vikipedio, ekzemple
fare de ĵurnalistoj, teknikistoj aŭ sciencistoj, kiuj bezonas informojn por sia
laboro.
La fidindeco de Vikipedio
Ĉiu ajn povas kontribui al Vikipedio, verkante novajn artikolojn aŭ
modifante ekzistantajn. Tial ne ekzistas iu centra redaktistaro, kiu
respondecas pri la ĝusteco de la informoj. Leviĝas do la demando, kiom
fidinda estas informoj el Vikipedio (komparu [1]).

30. 29
Pro juĝi pri la fidindeco de iu vikipedia artikolo eblas rigardi ĝian
redakto-historion. Artikolo, al kiu kontribuis multaj homoj kaj kiu ne estis
signife ŝanĝita lastatempe, estas pli fidinda ol nova artikolo, al kiu
kontribuis nur unu aŭtoro, aŭ artikolo, kiu ĵus estis funde ŝanĝita.
La diverslingvaj vikipedioj diferencas laŭ siaj fidindeco kaj kvalito.
Ĝenerale la vikipedioj en „grandaj“ lingvoj, kiuj havas multajn
kontribuantojn, estas pli fidindaj ol la malgrandaj. Pluraj vikipedioj establis
sistemon de kvalit-kontrolo; kontribuantoj, kiujn oni konsideras fidindaj,
revizias artikolojn kaj deklaras ilin „kontrolitaj“. La kontrolo koncernas ne
la fakan kaj faktan ĝustecon, sed la ĝeneralan kvaliton kaj la neekziston de
intencaj, malicaj fuŝoj („vandalaĵoj“) En kelkaj vikipedioj nur kontrolitaj
artikoloj estas ĝenerale videblaj. Tio reduktas la impreson „logi en
konstruata domo“, kiun priskribas Wunsch-Rolshoven [1].
La esperanta vikipedio certe ne estas inter la plej fidindaj. Ĝi ja
havas sistemon de kontrolistoj, sed montras ankaŭ ne kontrolitajn artikolojn.
Ankoraŭ nur planata estas sistemo de „aprobado“. Aprobado estu
farata de fake kompetenta kaj fidinda kontribuanto, deklaranta, ke li
ekzamenis la enhavon kaj trovis ĝin ĝusta [4].
Kiam oni serĉas fidindajn nombrojn, estas utile kompari plurajn
vikipediojn; eĉ en nesciata lingvo oni ofte facile trovas nombrojn. Nombroj,
kiuj idente aperas en pluraj vikipedioj, ĝenerale estas fidindaj. Tamen
konsiderindas la eblo, ke artikolo eble estis tradukita el alia vikipedio sen
kontroli la ĝustecon.
Serĉado en Vikipedio
La utileco de enciklopedio evidente dependas de la ebloj trovi la
deziratan informon. Kiam oni precize scias la serĉatan kapvorton, tio estas
facila: Sufiĉas aldoni ĝin al la baza adreso de la vikipedio, intermetante la
vorton „/wiki/“. Do la esperantlingva artikolo pri „libro“ havas la adreson
eo.wikipedia.org/wiki/libro. Ial ĉiuj vikipediaj kapvortoj komenciĝas per
majusklo. Adreso kun komenca minusklo („libro“) estas aŭtomate
plusendita al adreso kun majusklo („Libro“).
Tajpi retpaĝajn adresojn (URL-ojn) ne estas la normala, certe ne la
plej komforta vojo por trovi artikolon. Pli taŭge estas uzi serĉkampon, kiu
troviĝas dekstre super ĉiuj artikoloj. Per tiu serĉkampo oni atingas artikolon
ne nur per la preciza kapvorto, sed ankaŭ per parto de ĝi, aŭ eĉ per parto de
la artikola teksto. Serĉado pri „libro“ do trovas ne nur la artikolon „Libro“
(en la unua pozicio), sed ekzemple ankaŭ la artikolojn pri la „Unua Libro“
(de Esperanto) kaj pri „E-libro“, kaj eĉ la artikolon „Biblioteko“, en kiu
dufoje aperas la vorto „libro“, kvankam ne en la kapvorto.
Nesciante la deziratan vorton oni do tamen havas ŝancon trovi ĝin,
serĉante similajn terminojn kaj sekvante referencojn. Tio eblas ankaŭ en

31. 30
papera enciklopedio, kie tamen ne eblas trarigardi ĉiujn artikolojn, serĉante
certan vorton. En vikipedio ekzistas eĉ plia eblo: Ĉiuj referencoj inter
artikoloj funkcias ankaŭ en la inversa direkto. Do eblas trovi ĉiujn artikolojn
kun referenco al „libro“; por tio servas la funkcio „ligiloj ĉi tien“, kiu
troviĝas maldekstre sub la titolo „Iloj“.
Ekzemple, se vi ne scias aŭ ne memoras la nomon de la son-portiloj
plej ofte uzitaj antaŭ la apero de lumdiskoj, vi povus konsulti la artikolon
pri „Lumdisko“; bedaŭrinde tiu ĉi ne mencias la objektojn. Elektante
„ligiloj ĉi tien“ vi tamen trovas en listo de artikoloj la vorton „sonkasedo“,
kiu referencas al la diska artikolo. La artikolo „Lumdisko“ striktasence ne
ekzistas en la esperanta vikipedio. Ekzistas artikolo „Kompakta disko“; sed
estas aŭtomata plusendilo de „lumdisko“ al ĝi. Aliaj plusendiloj nomiĝas
„kodisko“, „kd“ kaj „laserdisko“.Tiel eblas trovi la saman artikolon per
pluraj nomoj (kapvortoj).
Citado de Vikipedio
Kiu uzas informojn el Vikipedio por verki sciencan aŭ teknikan
artikolon, kutime deziras formale citi la inform-fonton. Por fari tion oni
kutime mencias la interretan adreson de la referencata vikipedia paĝo,
ekzemple la ĉi-supran adreson de la artikolo pri „libro“. Ĉar vikipediaj
paĝoj kutime havas multajn aŭtorojn, oni ne citas iliajn nomojn; ili estas
troveblaj el la „redakto-historio“, kiu akompanas ĉiun vikipedian paĝon.
Ĉar vikipediaj paĝoj daŭre evoluas, citaĵo devas mencii ankaŭ la
referencatan version. Tio povus okazi per dato kaj tempo, sed tio estus
komplika kaj konfuza, pro la diversaj tempozonoj. Estas pli taŭge mencii la
versian numeron, kiun havas ĉiu versio de ĉiu vikipedia paĝo. Detalajn
konsilojn donas la menuero „citu ĉi tiun artikolon“ en la menuo „Iloj“, kiu
donas interalie la sekvajn informojn:
 „Ligo al la citita versio“: Per tiu ĉi adreso oni atingas la saman
version, eĉ se intertempe okazis modifoj pri la artikolo.
 „Paĝversia ID“: Numero, kiu unike identigas la artikolan version
kaj neniam ŝanĝiĝas. Ĝi estas parto de la ĵus priskribita ligo-adreso.
Ĉar vikipediaj artikoloj evoluas dinamike kaj povas ŝanĝiĝi de unu
tago al alia, oni nepre menciu la daton de la versio, al kiu oni referencas. Per
ĝi eblas ĉiam reatingi la koncernan tekston, ĉar vikipediaj artikoloj
konservas sian tutan historion. Ĝin oni povas vidi klakante al „Vidi
historion“ super la artikolo.
Ekzistas unu sola escepto: Kiam Vikipedio decidas forigi (nuligi)
artikolon, ankaŭ ĝia evolua historio ne plu estas atingebla (kvankam en la
datenbanko de Vikipedio ĝi plu ekzistas). Tiel ekzemple la germana artikolo
pri AIS estis forigita, kaj referencoj al ĝiaj versioj ne plu funkcias.

32. 31
Vikipedio ofertas servon, kiu aŭtomate generas tekston taŭgan por
literaturlisto, laŭ diversaj aranĝoj. Tiu ĉi servo estas atingebla per la adreso
„Specialaĵo:Citi“ [5].
Reuzo de vikipedia materialo
La materialo en Vikipedio estas publikigata sub tiel nomataj licencoj
aŭ permesiloj; ili estas:
1. La licenco „krea komunaĵo“ [6], kiu permesas uzi materialon
menciante la aŭtoron kaj prilabori ĝin konservante la licencon;
2. La licenco „GFDL“ (Permesilo de GNU por Liberaj Dokumentoj
[7]; angle GNU Free Documentation License), kiu certigas uzo-
kaj modifo-rajtojn al uzanto, sed estas iom kompleksa.
Sub tiuj ĉi licencoj vi povas reuzi ajnan tekston el Vikipedio, kaj vi
eĉ rajtas elekti la licencon, kiun vi preferas. Se vi volas nur citi el
Vikipedio, estas eĉ pli facile, ĉar citado ne kontraŭas aŭtorajn aŭ similaj
rajtojn. Kiam iu verko via baziĝas sur mencio de vikipedia artikolo, vi
ĉiuokaze rajtas meti referencon al ĝi en vian literaturliston.
Kial kaj kiel uzi la esperantan vikipedion
Vikipedio ekzistas en multaj lingvoj, kaj ĉiu esperantisto scias ankaŭ
alian lingvon, do plej ofte havas alian vikipedion je sia dispono. Kial uzi la
esperantan?
Unue ĝi povas helpi al la anoj de malgrandaj lingvoj, kies vikipedioj
estas malpli ampleksaj. En majo 2010 estis nur 33 lingvoj, kiuj havis pli ol
100.000 artikolojn, do multaj malgrandaj lingvoj povas profiti de la
esperanta vikipedio. Pri certaj kampoj de scio, ŝatataj de iuj esperantlingvaj
vikipediistoj, la esperanta vikipedio havas pli da artikoloj aŭ pli detalajn
artikolojn ol multaj aliaj.
Due la serĉado en la esperanta vikipedio ofertas la eblon ignori
finaĵojn. (Tia mekanismo ekzistas ankaŭ en aliaj lingvoj, sed tie ĝi ofte estas
malpli facile realigebla aŭ havas esceptojn.) Ekzemplo estas serĉado pri la
vorto „enciklopedie“, kiu trovas la samajn rezultojn kiel serĉo pri
„enciklopedio“ (pli ol 2000). Eblas insisti pri la finaĵoj metante la serĉ-
vorton inter citilojn; tiel per „enciklopedie“ kun citiloj oni trovas (en 2011)
nur unu artikolon, kun la esprimo „enciklopedie erudita“.
Trie la enhavoj de diverslingvaj vikipediaj artikoloj ne estas identaj,
kaj povas esti interese kompari ilin. Pri temoj natursciencaj la diferencoj
emas esti precipe laŭ la amplekso, sed temoj sociaj aŭ historiaj ofte estas
prezentataj laŭ malsamaj vidpunktoj, kvankam la „neŭtrala vidpunkto“ [8]
estas grava regulo de Vikipedio.

33. 32
Vikipedio kiel tradukhelpilo
Ĉar Vikipedio povas enhavi pri unu temo paralelajn artikolojn en
pluraj lingvoj, ĝi povas helpi en tradukado. Vikipedio ne estas vortaro; por
tio ekzistas la frata projekto „Vikivortaro“ [9]. Sed male al nura vortaro
Vikipedio ofertas kompletajn tekstojn, en kiuj aperas iu serĉata vorto, do ĝi
povas helpi por trovi taŭgan manieron por uzi fremdlingvan vorton en tute
fremdlingva frazo.
Vikipedio povas helpi ankaŭ pri homonimaj vortoj, ofte pli bone ol
vortaro, kiu nur koncize distingas homonimajn vortojn. En Vikipedio la
artikoloj pri homonimoj kutime estas „apartigiloj“, kiuj donas koncizajn,
sed klarajn difinojn de la diversaj signifoj kaj plusendas al sub-artikoloj kun
detalaj priskriboj. Ekzemple la artikolo „krampo“ sendas al „krampo
(fiksilo)“ kaj „krampo (interpunkcio)“. Konsultante ilin kaj iliajn alilingvajn
variaĵojn oni, ekzemple, trovas, ke la itala vorto „parentesi“ estas uzebla nur
en la dua signifo, sed la germana vorto „Klammer“ en ambaŭ.
Propraj kontribuoj
Homoj, kiuj konsultas Vikipedion pro profesia kialo, ofte posedas
fakajn sciojn, kiuj ankoraŭ mankas en la esperanta vikipedio, kaj povus esti
tre utilaj vikipediistoj. Unu ebla okazo por kontribui al Vikipedio estas,
kiam oni trovas en artikolo „ruĝan ligilon“, tio estas ligilo al artikolo
ankoraŭ ne ekzistanta. Ruĝa ligilo pri temo, kiun oni bone konas, estas
kvazaŭ invito (ek)verki la mankantan artikolon. Kiu serĉas informojn pri sia
profesia kampo, eble pli probable kompetentas pri trovita ruĝa ligilo ol iu,
kiu pro privata kialo konsultas artikolon pri ĉiutagaĵo.
Due, eble okazas, ke serĉatan informon oni ne trovas en la esperanta
vikipedio, sed pro profesia neceso serĉas en aliaj fontoj kaj tie trovas. Tia
uzanto do scias, ke li posedas informon, kiu mankas en la vikipedio, kaj
povas helpi al kolegoj enmetante la trovitan informon. Per tio li samtempe
strukturas ĝin kaj tiel eble pli klare komprenas.
REFERENCOJ
1. Lu Wunsch-Rolshoven: Jam pli ol 140 000 artikoloj en la Esperanta
Vikipedio. Libera Folio, 2011-01-25. http://www.liberafolio.org/2011/
jam-pli-ol-140-000-artikoloj-en-la-esperanta-vikipedio (elŝutita je 2011-11-12).
2. Vikipedio:Tago de Brion Vibber,
//eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Vikipedio:Tago_de_Brion_Vibber
&oldid=3836886 (elŝutita je 2011-11-12).
3. Ziko van Dijk: Vikipedio por vi. Espero por E@I, Partizánske, 2008.
4. Helpo:Markitaj versioj,
//eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Helpo:Markitaj_versioj&oldid=38

34. 33
26640 (elŝutita je 2011-11-12).
5. Specialaĵo:Citi, //eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Specialaĵo:Citi
(elŝutita je 2011-11-12).
6. Krea Komunaĵo,
//eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Krea_Komuna%C4%B5o&oldid=
3913493 (elŝutita je 2011-11-12).
7. Permesilo de GNU por Liberaj Dokumentoj,
//eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Permesilo_de_GNU_por_Liberaj_
Dokumentoj&oldid=3878505 (elŝutita je 2011-11-12).
8. Vikipedio:Neŭtrala vidpunkto,
//eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Vikipedio:Ne%C5%ADtrala_vidp
unkto&oldid=3793204 (elŝutita je 2011-11-12).
9. Vikivortaro,
//eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Vikivortaro&oldid=3900049
(elŝutita je 2011-11-12).
ПРОФЕСИОНАЛНО ИЗПОЛЗВАНЕ НА
УИКИПЕДИЯ
Проф. Р. Фьосмайер, Германия
В лекцията си за най-голямата онлайн енциклопедия
wikipedia.org проф. Фьосмаейр се спира на няколко основни точки:
 Какво е Уикипедия - накратко за историята й;
 Как да се използва Уикипедия - от обикновени потребители и за
професионални цели;
 Доколко е достоверна Уикипедия - по какво да познаем доколко
можем да се доверим на определена статия (например по това, че е
преведена в различните езикови версии);
 Как се търси в Уикипедия - по точни изрази, сродни статии и т.н.;
 Как да цитираме Уикипедия - информацията се обновява много
често, дават се практически съвети за цитиране на източника;
 Права за ползване на материали - с цитиране на източника с/без
модифициране;
 Как и защо да ползваме есперантската Уикипедия, която е сред
най-големите езикови версии;
 Уикипедия като помощник за превеждане - кога енциклопедията е
по-полезна от речник;
 Собствени статии - каква е ползата за автора и за разширяването на
професионалните му контакти.

35. 34
Модель мониторинга
воспитательной работы вуза
Доц. к.т.н Валитова Ю.О., Доц. к.п.н.
Горлушкина Н.Н., Доц.к.т.н. Иванов А.Ю.
В условиях формирования единого образовательного
информационного пространства России особое значение, с одной
стороны, приобретает информационное обеспечение, эффективное
использование информационных и коммуникационных технологий во
всех видах вузовской деятельности. С другой – в высшей школе
формируется новое воспитательное пространство, ориентированное на
подготовку профессионально компетентного выпускника с активной
гражданской позицией, научным мировоззрением, нравственным
поведением, развитым самосознанием, высококультурного и
способного к творчеству.
В этих условиях особенно заметной становится потребность
субъектов образования в получении объективной, полной,
качественной информации о функционирующих в высшей школе
системах воспитания. При сложившейся практике оценка
воспитательной деятельности вуза осуществляется по формальным,
чаще количественным, показателям [1], что далеко не всегда дает
возможность ее объективной оценки и разработки путей повышения
эффективности этой деятельности.
Это определяется тем, что современное общество и рынок труда
предъявляют высокие требования не только к уровню
профессиональной компетентности, но и к личностным качествам
специалистов. Результаты исследования мнений работодателей,
сотрудников агентств по подбору персонала и выпускников высших
учебных заведений [2], показали, что они оценивают уровень
полученных студентами в вузах знаний, умений и навыков как
достаточный для эффективной работы по специальности.
Одновременно с этим отмечается отсутствие у выпускников многих
значимых личностных качеств, необходимых для эффективной
профессиональной деятельности, например, таких как
коммуникативные качества, социальная активность и других. Поэтому
в процессе обучения необходимо одновременно формировать не
только профессиональные компетенции, но и уделять особое внимание
формированию общекультурных компетенций, личностных качеств
студентов, что максимально эффективно можно осуществлять в
рамках воспитательной деятельности. В связи с этим мониторинг
качества подготовки выпускника должен включать мониторинг

36. 35
формирования профессиональных, общекультурных компетенций и
мониторинг сформированности профессионально значимых качеств.
Одной из важнейших задач воспитательной работы со студен-
тами является формирование и развитие студента как творческой,
всесторонне развитой личности, гражданина с активной жизненной
позицией и современного специалиста-профессионала, конкуренто-
способного на рынке труда. Для решения этой задачи необходимо:
– на основе анализа профессионально-квалификационных
характеристик, ФГОС и иных документов определить личностные
качества, определяющие конкурентоспособность выпускников на
рынке труда в конкретном регионе и по определенному направлению
подготовки (специальности);
– осуществить диагностику личностных качеств студентов с
целью определения их номенклатуры, уровней сформированности,
соответствия требованиям профессионально-квалификационных
характеристик, ФГОС и иных документов с целью внесения
оперативных корректив в процесс формирования профессионально
значимых качеств;
– организовать воспитательную деятельность со студентами,
целенаправленно формирующую и развивающую те личностные
качества, которые обеспечат им конкурентоспособность на рынке
труда;
– оценить эффективность воспитательной работы;
– при необходимости провести модернизацию воспитательной
работы в вузе на основе оценки ее эффективности.
Каждый из этих этапов имеет большое самостоятельное
значение. Вместе с тем, формирование эффективной системы
воспитания невозможно без организации обратной связи, которая
является основой любой системы управления и основанием для
внесения корректив в процесс воспитательной деятельности. Контроль
с периодическим слежением за объектом исследования и обязательной
обратной связью – это и есть мониторинг [4].
Следует отметить, что согласно нормативно-правовой базе [1] в
ходе мониторинга воспитательной деятельности со студентами
проверяются:
– наличие в образовательном учреждении условий для
внеучебной работы с обучающимися;
– организация воспитательной работы с обучающимися и
формирование стимулов развития личности.
Анализ перечисленных показателей оценки эффективности
воспитательной деятельности позволяет утверждать, что исследование
даже всех перечисленных в документе характеристик и параметров
даст возможность оценить только формальные признаки качества

37. 36
воспитательной работы не констатируя сформированности у студента
качеств, необходимых для того чтобы быть конкурентоспособным на
рынке труда. Эти исследования очень трудоемки, в связи с большим
количеством проверяемых параметров и студентов, поэтому они
нуждаются в автоматизации.
Исходя из вышеизложенного, необходимо решить следующие
задачи:
 спроектировать и обосновать модель мониторинга
воспитательной работы со студентами;
 определить параметры, которые позволят оценивать ее
эффективность с точки зрения формирования конкуренто-
способности будущих выпускников на рынке труда;
 разработать измерительные материалы.
В основных концептуальных документах Министерства
образования и науки РФ, формирующих стратегию и тактику развития
системы профессионального образования, в частности высшего, в
качестве одного из основных личностных качеств, которое должно
быть сформировано у выпускников профессиональных учебных
заведений, выделяется конкурентоспособность на рынке труда.
Под конкурентоспособностью выпускников высших
профессиональных учебных заведений понимается совокупность их
отличий по уровню сформированности субъектно-ориентированных
знаний, мотивационной компоненты готовности к профессиональной
деятельности при минимизации цены освоенных образовательных
программ по сравнению с выпускниками других вузов, обеспечи-
вающая преимущества на рынке профессиональных ресурсов [4].
Для эффективного формирования конкурентоспособности
выпускников вузов недостаточно только внесения изменений в
учебный процесс. Необходимо менять содержание и специфику
организации воспитательной работы со студентами, а также
специально управлять процессом воспитательной работы. Следует
отметить, что содержание воспитательной работы меняется регулярно,
но, как правило, оценить эффективность этих изменений очень
сложно. Этот факт связан с тем, что не существует комплексных
методик оценки эффективности воспитательной работы, основанных
не на оценке формальных показателей (число проведенных
мероприятий, сумма средств, выделенных на воспитательную работу,
наличие концепции воспитательной работы и т.п.) [1], а на оценке
изменений, произошедших в структуре личности студента.
Структура мониторинга воспитания в широком значении
состоит из четырех элементов:
 изучение состояния воспитания путем непосредственного
наблюдения за ним;

38. 37
 оценка состояния воспитания;
 прогноз развития воспитания;
 выработка предложений и мер по развитию позитивных и
предупреждению выявленных негативных процессов.
Для организации и проведения мониторинга воспитательной
работы со студентами предлагается следующая модель мониторинга,
которая представлена на рисунке 1.
Рисунок 1. Модель мониторинга воспитательной работы в вузе.
Воспитательная деятельность
Условия
воспитательной
деятельности
Органы
студенческого
самоуправления
Воспитательный
процесс
Субъекты
воспитательной
деятельности
Структура
организации и
управления
воспитательной
деятельностью
Цели
воспитательной
работы
Методы
регулирования и
контроля
Технологии
воспитательной
работы
Содержание
воспитательной
работы
Методы
эмоционально–
волевого
стимулирования
Мониторинг
Результат воспитательной работы Эталон
Сравнение
Социальный заказ
Государства Работодателей Вуза
Определяет
цели
Определяет
Модернизация
воспитательной
деятельнсоти
Показат
ели
Измере
ние

39. 38
При ее проектировании учитывалась внутренняя, внешняя среда
и социум вуза, а также технология управления на основе социальных
технологий.
Рассмотрим подробно содержание модели. Мониторинг состоит
в сравнении полученного в ходе диагностики воспитательной
деятельности результата – личности студента, обладающего опреде-
ленной совокупностью и уровнем развития устойчивых качеств
личности, ставших основой его мировоззрения, нравственными
ориентирами поведения, изменившими его ментальность и т.п. – с
эталоном – предполагаемым образом воспитанного студента (моделью
выпускника), являющимся ориентиром в воспитательной деятельности
в вузе. На основе результатов сравнения принимается решение о
модернизации воспитательной деятельности в образовательном
учреждении.
Как видно из модели, цели воспитательной деятельности в
образовательном учреждении определяются исходя из социального
заказа, который, в свою очередь, основывается на изучении
требований к выпускнику профессиональных образовательных
заведений со стороны:
– государства (эта группа требований является единой для всех
вузов страны и определяется законами, подзаконными актами,
нормативными документами и т.п.);
– работодателей (эта группа требований является
специфической для различных групп профессий и регионов.
Требования регионов необходимо изучать, так как в каждом регионе
предъявляются различные требования к знаниям, умениям, навыкам и
личностным качествам выпускников, определяемые спецификой
региона, особенностями производства и т.д.);
– вуза (эта группа требований определяется спецификой
деятельности конкретного вуза, группами работодателей, с которыми
работает вуз, представлением администрации и сотрудников вуза об
идеале (модели) выпускника).
Отметим, что социальный заказ формирует не только цели
воспитательной деятельности в образовательном учреждении, но и
эталон воспитанного студента.
На основе определенных целей реализуется воспитательная
деятельность в вузе, основными показателями качества которой
являются:
– условия воспитательной деятельности;
– качество субъектов воспитательной деятельности;
– качество организации воспитательного процесса;

40. 39
– наличие органов студенческого самоуправления;
– структура организации и управления воспитательной деяте-
льностью.
Каждый из этих показателей является важным для достижения
высоких результатов воспитательной деятельности. На наш взгляд,
наиболее интересным для изучения и управления им в дальнейшем
является качество воспитательного процесса. Так как именно ради
качественной организации воспитательного процесса осуществляется
вся воспитательная деятельность в образовательном учреждении.
Рассматривая воспитание как специально организуемую в
системе образования деятельность, направленную на развитие
личности, создание условий для самоопределения и социализации
обучающегося на основе социокультурных и духовно-нравственных
ценностей, принятых в обществе правил и норм поведения в интересах
человека, семьи, общества, государства, воспитательный процесс мы
рассматриваем как целенаправленный процесс взаимодействия всех
компонентов и субъектов воспитательной деятельности. Причем эта
деятельность должна быть организована как созидание и поддержание
условий для саморазвития студентов, в тесном взаимодействии с ними
и с учетом их доброй воли.
Качественная реализация рассмотренных пяти показателей
воспитательной деятельности должна привести к формированию
выпускника, обладающего определенной совокупностью и уровнем
развития устойчивых профессионально важных качеств личности.
Именно эти результаты воспитательной деятельности и должны
изучаться в ходе мониторинга, а измеряться – устойчивые значимые
характеристики личности студента.
Результаты мониторинга используются для модернизации
воспитательной работы в вузе. Следует отметить, что полученные
результаты могут быть использованы и для модернизации социального
заказа, но только в части требований вуза, так как две других группы
требований, определяющих социальный заказ, не зависят от
образовательного учреждения.
Отметим, что оценить результат воспитательной работы
сложно, так как проблема формирования показателей и свойств
воспитанной личности связана с большим количеством проблем,
основной из которых является отсутствие полно разработанных
методик «диагностичного целеполагания для социальных свойств
личности, несмотря на их очевидно ведущую роль в структуре
личности» [6]. Решением этой проблемы занимаются многие ученые.