Hamdi Islami u lind më 1945 në fshatin Gajre të Tetovës, në një familje të varfër. Në moshën 12 vjeçare, bashkë me tre vëllezër të tjerë, mbeti pa nënë. Me vuajtje të mëdha e kreu tetëvjeçaren dhe, duke iu falënderuar vëllait më të madh, Islamit, mësues i sapo dalë, e kreu shkollën Normale në Tetovë, prej të cilit u nxit për t’u marrë edhe me shkrime letrare, duke botuar që atëherë nëpër gazeta e revista për fëmijë. Punoi dy vjet si mësues në fshatin Kamnjan dhe më pas vazhdoi studimet për muzikë në Prishtinë. Gjashtë vite më pas, po në Prishtinë, pa shkëputje nga puna, i kreu edhe studimet e larta për Letërsi e Gjuhë shqipe. Dhjetë vjetët e fundit e jep këtë lëndë në shkollën e mesme ekonomike të Tetovës. Më 1988 “Rilindja” e Prishtinës ia botoi përmbledhjen e parë me poezi për fëmijë “Shikimi kah mali” e cila u vlerësua lart nga kritika letrare. Më 2007, me financim të Ministrisë së Kulturës, iu botua libri me poema, pjesë skenike e përralla në vargje për fëmijë me titull “Gurët e Kalasë”. Ky është libri i tretë i tij, i financuar nga Këshilli Komunal i Tetovës. Në dorëshkrim ka edhe veprat “Poema për sytë e çeliktë” dhe atë me poema satirike “Hamshorët e qytetit tim”.

1. Hamdi Islami
I
J U, B I J T Ë E N Ë N A V E
(Poema për UÇK- në)
II
DY POEMA PËR DY MARTIRË
Tetovë, 2008
1

2. Botues:
Arbëria Design – Tetovë
Redaktor:
Remzi Salihu
Recensentë:
Teuta Arifi
Rami Kamberi
Lektor:
Ekrem Ajruli
Realizimi kompjuterik:
Dashmir Ademi
Foto e ballinës:
Foto “Blena” – Tetovë
Shtypi:
Shtypshkronja ArbëriaDesign
- TETOVË –
Ky libër u financua nga Këshilli i Komunës së Tetovës
2

3. Fjala e redaktorit
MONOGRAFIA POETIKE NE VARGJE
Fryma e militantizmit mbetet akoma motiv inspirimi
te shumë autorë të kohës sonë. Ajo edhe më tej mëton të
bëhet bartëse artistike e ngjarjeve që ndodhën viteve të
fundit të demokracisë në këtë nënqiell. Te disa autorë
kushtrimi i lirisë, patriotizmi dhe heronjtë e kombit,
tatuazhohen në kujtesën e tyre, si taban kryesor
vokabular i ndërgjegjes dhe bindjes së tyre të fiksuar, e
që duhet bartur e trashëguar me kujdesin më të madh
edhe për gjeneratat që vijnë pas. Isoja e veprimeve të
dëshmorëve të luftës, ka për qëllim ngjeshjen e ritmit të
entuziazmit revolucionar të edukimit njerëzor në
frymën e sakrificës dhe të atdhedashurisë. Duke
evokuar të kaluarën legjendare dhe duke iu përgjigjur
kërkesave të kohës sonë, këta autorë duan që gjaku i
lëvizjes kombëtare të ngjishet, përkujtohet e plotësohet
edhe me heronjtë e viteve të fundit. Patosi heroik bëhet
motivi kryesor i poetëve për të zbardhur dhe ndritur
guximin dhe burrërinë e rinisë sonë nëpër shekuj.
Poezia e kësaj fryme jep imazhe narrative, e cila me
përpikëri, shpalon fatin e një heroi, karakterin dhe
trimërinë e tij. Poetët shkojnë edhe mëtej në thellësitë e
historisë për të zbardhur një të kaluar të hidhur me plot
sakrifica jetësore. Legjendat dhe heronjtë legjendarë
atyre u mbeten frymëzime të përhershme dhe nga
heroizmat e këtyre prijësve në mënyrë analogjike
barten deri te heronjtë e kohës sonë. Këta poetë duan që
trimëritë e popullit shqiptar t’i vënë në abetaren e
kujtesës së gjeneratave, për të ditur se nëpër çfarë
peripecishë e sakrificash kaloi ky popull gjatë historisë.
Poezia e shkruar me një ton himnizues, por e
plotësuar me reflekse poetike meditative, akoma don të
mbajë gjallë jetën shpirtërore të një populli. Ajo bëhet
i

4. aktive për fenomenet dhe etapat e ndryshme kohore, 15. ALBI ËSHTË SHUMË I GJALLË................................... 315
duke pasqyruar dhe përcjellë zhvillimin e shoqërisë 16. KTHIMI ................................................................................ 316
nëpër rrjedhat e historisë. Konventat e tij tradicionale ARDHJA E SËRISHME.................................................................. 317
shëmbëllejnë me një fanatizëm të përkushtuar për të 1. KA DALË GJYSHI PËR TA PRITUR .............................. 317
nxjerr në dritë të gjitha figurat e kombit që ranë 2. SHËTITJA NË BORË ......................................................... 318
dëshmorë në altarin e lirisë. Në frymën e kësaj bindje 3. SHQETËSIMI ....................................................................... 320
padyshim shpërthen edhe frymëzimi poetik i Hamdi 4. BIÇIKLETA.......................................................................... 322
Islamit. Ky poet, pak sa i çuditshëm, kërkon me 5. JETA NË BERLIN ................................................................ 323
këmbëngulësi të harmonizojë ekuilibrin midis formës 6. TAKIMI ME SHOKËT ....................................................... 324
dhe përmbajtjes në shtimungun e frymëzimit poetik të 7. NË BJESHKË ........................................................................ 325
tij. Ky poet me vargjet e veta, më duket se don ta 8. KTHIMI I SËRISHËM ....................................................... 326
ndërgjegjësojë lexuesin. Përkushtimi i madh për të sjellë TREGIMI PËR DO ÇANTA E LIBRA TË NJË SHKOLLE ... 327
një dinamikë të shprehjes me një ritëm dhe formë të ZËNKA NË NJË VITRINË ............................................................ 338
shkolluar e të kultivuar bëhet bindje e tij teorike letrare TREGIMI PËR DY MAÇORRËT ................................................. 351
për të vazhduar traditën tonë në letërsi. Duke sjellë NIPI IM ME SYTË SHKËNDI ...................................................... 364
përvojën e tij të vargënimit nga krijuesit më të mirë të
traditës sonë kombëtare, me një figuracion të
guximshëm, ngjall interesim studimi nga lëmi i teorisë
së letërsisë. Të duket se këto vargje me ritmin dhe
muzikalitetin që kanë, mund të këndohen edhe si këngë
popullore. Të gjitha vëllimet poetike të poetit Hamdi
Islami kanë këtë rrjedhshmëri këngëtimi, qoftë kur
shpalon motive lirike, qoftë kur sjell frymën epike
nëpër poemat. Ai i përmbahet normës së vargut të
matur. Ndikimeve të huaja ua ka vënë grilat e fanatizmit
të vet letrar për të krijuar me çdo kusht poezi
tradicionale kombëtare. Në të gjitha vibrimet poetike
vërehet një përpjeke e vazhdueshme për të sjell e
ndriçuar figurat heroike të popullit tonë. Me një gjuhë
komunikuese e spontane sjell një ngrohtësi
meditacionesh për shumë figura historike duke
shpalosur para lexuesve të vet një monografi poetike në
vargje. Meditimet poetike në krijimtarinë e këtij autori
shpalojnë një imazh të lartë ndjenjash intime që bartin
frymën epike të bjeshkëve tona legjendare. Vargjet e tij
dallohen për njëfarë nënteksti, në të cilin shprehja ka
një emocion dhe forcë sugjestive, që marrin
përpjesëtime përgjithësuese. Duke qenë i prirur nga
ii 367

5. KALA E ULQINIT ........................................................................... 114 bindja e tij subjektive për të shprehur me guxim poetik
frymën burrërore të heroit epik, sjell fakte për ndodhi të
A U T O B I O G R A F I K E .................................................... 119
shumta si një kronolog i kohës.
GËSHTENJA E FËMIJËRISË................................................. 121 Vepra mund të merret si një ditar në vargje, të duket
BURIMI........................................................................................ 122 se autori të gjitha ngjarjet dhe ndodhitë e individit i ka
KROI ................................................................................................... 124 përcjellë e përjetuar hap pas hapi, duke lidhur veten më
MOLLA .............................................................................................. 128 për së afërmi me fatin e jetës dhe heroin epik.
TI MË ERDHE BEFAS ................................................................... 129 Karakteristikë e poezisë së tij është brumosja dhe prirja
e natyrshme për të dhënë një gërshetim spontan të
POEMA PËR FËMIJË .............................................................. 131
heroit me vendin, tokën në të cilën jeton.
DJEM TË SHARRIT, DJEMTË AZGANË Bjeshkët dhe malet janë ngacmim i fantazisë së tij
E BËNË LUFTËN SI LUANË ....................................................... 133 për t’u ngjitur lart kodrave të gjykimit dhe dashurisë për
BURGU......................................................................................... 165 veprat e mëdha të njeriut të kësaj ane. Të mendosh për
TRI BETEJAT ............................................................................ 177 ato drama të mëdha kombëtare, të duhet përkushtim i
madh. Si duket ky vullnet te poeti Hamdi Islami nuk
MONOGRAFI NË VARGJE PËR MARTIRIN mungon. Ai me mjaft mjeshtëri e dashuri këtë e ka
RAFI HALILI .................................................................................... 186 arritur te vepra “Ju, Bijtë e Nënave ”. Kryesorja e këtij
Hajde mu’j Nandor I bardhë porsi borë…................... 209 autori është se poezia duhet të shkojë në frontin e
bindjeve të udhëhequr nga idealet e larta patriotike dhe
MONOGRAFI NË VARGJE PËR MARTIRIN të vazhdojë traditën duke krijuar kulte njerëzish si
RROHIMN NEZIRI ........................................................................ 267 mësime të përgjithshme për realitetin ku jeton e vepron.
Ai don të japë fakte dhe aspekte historike përmes
POEMË PËR NIPIN TIM ALBIJONIN .................................... 300 shprehjes metaforike, duke lidhur të kaluarën me të
1. GJYSHI QË DO TA HAJË ................................................... 300 sotmen. Me anë të detajeve konkrete të bukurive
2. ARDHJA E PARË ................................................................. 301 natyrore dhe madhështive njerëzore u ikën
3. HYRI GËZIMI NË SHTËPI ............................................... 302 abstraktimeve gjuhësore, duke sjellë në këngëtimin e tij
4. NË DET ................................................................................... 303 një gjuhë konkrete e frymë origjinale. Gjuha e tij është
5. NË PLAZH ............................................................................. 304 një britmë e fuqishme jehonë e shpërndarë nëpër
6. GOMONIA PATOK............................................................. 305 shpatet e skalitura me kala qëndresash dhe të shtigjeve
7. ZEMËRIMI ME VALËN ..................................................... 306 të vrazhda që kaloi populli ynë nëpër histori.
8. GUASKAT .............................................................................. 307 Frymëzimet e tij pasurojnë ndjenjat njerëzore me
9. AKULLORE ME KAJMAK ................................................. 308 patriotizëm dhe dashuri për njeriun e kësaj ane, e që
10. NJË GOMAR VESHKLLAPUSH.................................... 309 është e lidhur ngushtë me vet realitetin. Të duket se
11. ARIXHIU ME ARIUN ....................................................... 310 mënyra e këngëtimit te poezia e Hamdi Islamit është
12. ALBIJONI KAMPION ...................................................... 312 kthyer në rutinë, e cila del mjaft rrjedhshëm dhe në
13. KA NJË KALË ME FRER E SHALË ............................. 313 mënyrë spontane. Ai kërkon mjete efikase për të
14. DHE PËRSHESHIN E KOLLOFIT ............................... 314 gdhendur figurat e tij, të cilat i lartëson dhe hiperbolizon
deri në pavdekshmëri. Ai zgjedh një gjuhë efikase dhe të
366 iii

6. përshtatshme për çdo hero me të gjitha karakteristikat
dhe vetitë e virtytet e tyre, që kanë pasur ata gjatë jetës. Përmbajtja
Ai manovron nëpër imagjinatë refleksive për të sjellë
portrete efikase, për ta tipizuar sa më mirë lapidarin e
lirisë. E rëndësishme është se, heroi epik i poetit - PJESA E PARË - ........................................................................ 3
komunikon me të dhe ndanë emocionet e përgjithësuara KANTATA PËR SHARRIN ............................................................... 5
me vet autorin. Poeti zgjedh fjalët për të krijuar nuanca JU, BIJTË E NËNAVE.......................................................................... 9
semantike të pasura me një gjuhë të vrullshme duke JU ERDHËT, BIJTË E NËNAVE.....................................................15
zotëruar ndjenjën e perceptuesit që edhe i vdekuri t’i TAKIMI ME DJALIN TIM USHTAR.............................................45
duket i gjallë. Si duket poeti me çdo kusht respekton 1. NË OBORRIN E XHAMISË SË XHERMËS ....................45
normat skolastike të vargut të matur. Por, duke u bazuar 2. SI ENGJUJ, TË SHENJTË......................................................46
në këto norma, në vargje ka kujdes edhe për idenë dhe 3. NJË SHTËPI E VOGËL ..........................................................47
mendimin, si forcë kuptimi të komunikimi artistik. 4. KOMANDANT SHEMSHOVA ............................................48
Vëllimi poetik ‫״‬Ju, Bijtë e Nënave ‫ ״‬të poetit Hamdi 5. USHTAR ARDITI. ...................................................................49
Islami si për nga forma edhe për nga përmbajtja luan një 6. KUAJT QË NUK FLASIN ......................................................51
rol të rëndësishëm për kuptimin e ideve në kohë dhe 7. USHTAR SHKUPI ...................................................................53
hapësirë. Ky vëllim pos peshës së kohës që ka, ka edhe 8. USHTAR VISARI ....................................................................54
rëndësinë e vet për strukturën e formës dhe normës 9. USHTAR BETIMI ...................................................................56
teorike letrare. Poeti në këtë vëllim krijon figuracione 10. NË SHTËPINË E VJETËR .................................................57
popullore, duke shfaqur ndjenjën e vet sipas 1. KY ARGJENDI IM NJË DJALË I LLASTUAR .................58
këndvështrimit të tij të jetës. Temperamenti krijues nuk 2. MOSDËGJIMI ...........................................................................59
derdhet nëpër vargje thjesht me fjalë të rëndomta, siç 3. DJEMTË ZËNË RRALLOHEN ............................................60
ndodh te shumë autorë të kësaj ane, kur u përkushtojnë 4. SHQETËSIMI ...........................................................................61
vjersha heronjve të kombit. Më duket se, Hamdi Islami e 5. TE GURI I KUQ .......................................................................63
tejkalon këtë mënyrë të të shkruarit me gjuhën e tij 6. PARANTEZË I .........................................................................64
figurative dhe me çdo kusht tenton t’i përmbahet atij PARANTEZA II ...........................................................................66
stili. Ai mundohet poezisë së tij t’i japë sharm, ndjenjë RRËFIMET E MAJES SË KUBESË ............................................68
dhe frymëzim, kurse kuptimin e idesë don ta HOMAZH PËR MUJDIN ALIUN ...................................................90
përgjithësojë. Në orkestrën e tij poetike sjell nota të TI ERDHE MIDIS NESH ................................................................94
larta këngëtimi. Si me një marsh ritmik kapërcen nëpër TI ERDHE MIDIS NESH ...........................................................97
shtigjet e mprehta të historisë dhe në analet e kohës HOMAZH PËR SADUDIN GJURËN ...........................................99
përhap tingullin e simfonisë me tema e motive të mëdha PO VJEN ............................................................................................ 104
kombëtare. Duke pasur kujdes në shprehjet metaforike HOMAZH PËR VISAR SINANIN ............................................... 105
dhe të komunikimit direkt të fjalës me figurën e heroit DY TAKIME ME MIGJENIN NË SHKODËR...................... 110
epik në njërën anë dhe, imazhin artistik në anën tjetër të TAKIMI I PARË ........................................................................ 110
kuptimit të poezisë, zgjon kërshërinë për studime e TAKIMI I DYTË ........................................................................ 111
qasje më të veçanta. Gjithsesi, se kjo mënyrë e TAKIMI ME ISË BOLETININ NË SHKODËR ........................ 112
këngëtimit na futë në mundësitë e interpretimit të
iv 365

7. NIPI IM ME SYTË SHKËNDI poezisë, duke hedhur dritë në probleme teorike të
formës dhe përmbajtjes së poezisë. Përdorimi me
sukses i këtyre dy formave të shprehjes, si duket te
Ç’ më shikon ky nipi im poeti Hamdi Islami vjen si përgatitje paraprake nga
Me ata dy sytë shkëndi kuptimi që ka për poezinë.
Nga portreti n’komodinë Poeti përdor shumë trope e detaje konkrete për të
Ja, aty, n’fotografi. shëmbëllyer si zë karakteristik me individualitetin e tij
artistik. Gjithsesi se është mjaft i ndikuar nga poezia më
Buzët pak si në të qeshur e mirë e traditës sonë kombëtare, sidomos nga poema
Ballin, faqet, ah, si i ka! për fëmijë e Kadaresë ‫״‬Në muzeun e armëve‫ ״‬që është
Mjekrën, hundën, flokët, veshët, një shkollë si duhet të shkruhet . Të duket sikur autorin
kur ia shoh më bëjnë t’ia ha! pikërisht kjo vepër e ka nxit dhe motivuar për të krijuar
në këtë mënyrë të këndimit, ku forma dhe përmbajtja
Dhe, vërtet, pa ia ngrënë, janë të gërshetuara me mjaftë sukses. Kjo nuk do të
kur na vjen, nuk mund të rri thotë se poeti është në ndikim verbal, por këtë këngëtim
nipi im që ndrit si hënë e ka çuar e shkrirë edhe më tej, duke e plotësuar edhe
nipi im me sytë si yj. me më shumë muzikalitet e ritëm të theksuar. Lirisht
mund të themi se këto poezi mund këndohen edhe si
Kur vjen ai qesh çdogjë këngë. Shpeshherë u ngjajnë rapsodive e baladave tona
Qosh më qosh shtëpinë e mbush! më të mira. Në vargun e tij ka edhe një dozë të madhe të
Ah, ç’e ka pastaj një zë poezisë popullore, e cila është përdorur me një
Atë zë s’e ka askush! shkathtësi të veçantë, që rrallë mund ta gjesh te ndonjë
autor tjetër. Poeti H. Islami këtë mundësi e ka
Trapa trupa me ato këmbë shfrytëzuar më së miri në poezinë e tij, qoftë kur
Nëpër dhomë kur hyn e del shkruan për fëmijë, apo për të rritur. Ai poezinë nuk e
Nuk i ka as pesë pëllëmbë fëmijëron, por fëmijërinë e burrëron, duke i dhënë
Po, ama, është krejt sheqer! reflekse e muskuj të fortë idesë për t’u bërë ballë
rrebesheve të kohës në të cilën kalon populli i vet.
Vargjeve të tij u jep shëndet dhe vrull patriotik, që
edukojnë brezat për lirinë dhe atdhedashurinë. Shumë
vargje u kushtohen të burgosurve politik, madje disa
poema u kushtohen komandantëve dhe luftëtarëve të
luftës së vitit 2001. Këto poema vijnë me një frymëzim
të fuqishëm, me plot shprehje të bukura dhe emocione
që tregojnë madhështinë e tyre dhe urrejtjen ndaj
armikut. Me anë të thjeshtësisë së shprehjes poetike na
sjell raporte të afërta midis figurave që i dedikohen
ambientit jetësor ku veprojnë ato. Duke përdorur
364 v

8. animizmin figurativ, ai është gjithnjë në kërkim të Aty hyjnë e dalin
prirjes së tij për të gjetur një shprehje sa më adekuate Të rritur e fëmijë
në poezi. Sinteza filozofike nëpër të cilën kalon poezia e Të lexojnë romane
Hamdi Islamit inkarnon në vete botëkuptimin Libra me poezi.
revolucionar. Me taban realist ndërton kështjellën
heroike të figurave që u dogjën për ideale të larta Dhe biblioteka
kombëtare. Në kopsht me lule ngjan
Përmbledhja poetike ‫״‬Ju, Bijtë e Nënave‫ ״‬e poetit Aty e vërteta
Hamdi Islami, për nga qëllimi i të shkruarit është Të merr në krahë, të mban...
interesant për dy arsye: njëra është se, poezitë dhe
poemat u përkushtohen heronjve të vdekur dhe të gjallë
të kohës më të re, kurse e dyta është përdorimi i normës
së formës letrare e cila nga autori është përdorur me
mjaft sukses e precizitet. Kjo është një vepër poetike
realiste me plot emocione, ku poeti e njeh heroin nga
brenda, ia njeh shpirtin e tij revolucionar. Në
organizimin e brendshëm të poemave nuk mungon
subjekti, por ka edhe elemente të poemës sintezë, e cila
nënkuptohet përmes simbolit dhe konvencionit, por nga
kuptimi e ruajnë tërësinë e qëllimit tematik. Duke i
njohur kaq mirë karakteret e personazheve, poeti
tipizon figurat e tij, duke i ngritur në piedestalin e
kujtesës me biografinë e tyre të bujshme. Ato i shndëron
në legjenda të gjalla të kohës, e asimilon biografinë e
tyre me fakte reale të kohës me mendimet dhe idealet
mbarëpopullore. Ato personazhe ndërtohen mbi
fondamentin bazë të ndonjë ngjarjeje të caktuar, duke
përshkruar biografinë e tyre deri në detaje të skajshme
të jetës. Aty shihen edhe larmi, ku gërshetohen
përmbajtja dhe forma. Ai me këto vargje lanë një borxh
patriotik për sakrificën e tyre në çështjen kombëtare.
Me mjaft përkushtim i bën këto figura të pavdekshëm.
Konkretizimi i toponimisë poetike letrare
Poeti Hamdi Islami, tashmë një kohë të gjatë është i
pranishëm në letrat tona poetike, që nga botimi i parë i
vi 363

9. * * * një libri për fëmijë ”Shikimi kah mali‫ ,8891 ״‬por edhe
më herrët e deri në ditët e sotme. Me botimint e këtij
Kishte rënë dielli vëllimi poetik ‫״‬Ju, Bijtë e Nënave‘’, na vjen në
Shpateve mbi male laboratorin e vlerësimeve ideo-artistike paksa më i
Larg një copë qielli ngjeshur dhe ky fakt konkret do të na shërbejë për të
Dukej në dritare. kuptuar më mirë dhe në veçanti natyrën e këngëtimit të
autorit, e që nënkupton veçantinë e vetë stilit të autorit
Libri i Agollit që ka akumuluar gjatë këtyre viteve. Një ndërgjegjësim
Të dy sytë i hapi artistik i këtillë, sjell një tipar të veçantë të autorit në
Aty mu përballë toponiminë e konkretizimit të shprehjeve me përmasa
Shikimin e zgjati. realiste, domethënë të një ngritjeje stilistike e
përmajtësore e cila lexuesin e detyron ta përcjellë deri
Dy maçorrët s’ishin në fund të vargëzimit. Gjithsesi, në këtë vorbull
Në raft, si më parë, gjykimesh, lexuesin e nxit edhe natyra e veçantë e
Si duket, gjatë natës, figurave dhe shprehjeve që sjellin autoktoninë dhe
Të dy kishin dalë. vizionin e poetit. Duke qenë i vetëdijshëm për këtë
mision, që u dedikohet heronjve të popullit, autori
Vetë kishin dalë mëton që me çdo kusht t’i kthej individët në legjenda, të
Apo i kishin nxjerr cilët në kujtesën e popullit do të përcillen brez pas brezi.
Kjo nuk ka rëndësi Libri poetik mjaft voluminoz ‫״‬Ju, Bijtë e Nënave‫ ״‬i
Askush vesh ta merr. Hamdi Islamit, është një përmbledhje që ka ngërthyer
në strukturën e vet, poezinë për të rritur dhe atë për
Po rëndësi kishte fëmijë. Libri është i ngarkuar me një mori poezishë e
Që s’ishin më aty poemash të cilat kërkojnë durim dhe përkushtim të
Mes librave të bardhë gjatë, për të çvesh detaje e ide të cilat autori i ka pasur si
Dy maçorrë të zi. preokupim një kohë të gjatë në sirtarin e ndjenjave.
Edhe në këtë libër, sikur dhe në dy të parët, autori
Larg diku vërtiteshin trajton temat e njohura të luftës çlirimtare, si në pjesën
Me bishtin ndër shalë e parë për tërritur, ashtu edhe në të dytën për fëmijë. Në
Dhëmbët i skërmitnin këtë ka edhe vargje të frymëzuara kushtuar të afërmeve
Si bishat në përrallë. të vet, të rrethit familjar. Edhe këto kanë të veçantë
normën ritmike e metrike, që është përdorur me
Nuk mund t’i afrohen kujdesin më të madh. Ka një gërshetim natyral të
Bibliotekës së re bindjes së tij estetike të etikës me didaktikën, e cila në
Ajo është e pastër realitet paraqet tiparet karakteristike të bindjes
Si qielli pa re. njerëzore kundrejt shoqërisë, e cila përcillet me
vëmendje nga klishetë e preferuara të jetës.
362 vii

10. Hamdi Islami edhe kësaj radhe frekuenton nëpër të Ulën macet sytë
njëjtat brigje tematike e që është i lidhur ngushtë me Ulën poshtë kokën
jetën e individit përballë shoqërisë. Duke përdorur me Aty, majë këmbësh,
një maturi të veçantë perceptimin artistik, poeti E shikonin tokën.
konfirmon parafrazimin e problemeve dhe ndodhive të
cilat në skenë janë paraqitur si çështje të përjetuara nga Dhe thanë vetë me vete,
vet autori. E vërteta është se, gjithë ky bagazh vjen me Thanë, të menduar:
një spontanitet të të kënduarit epik midis figurës dhe të S’kthehet më, jo,
folmes së qartë me plot dinamizëm e dramacitet. Poeti Koha e kaluar.
sjell qartësi dhe precizitet, që përmbushet e përcillet me
ritëm e rimë të funksionalizuar, duke përmbushur kodin Ajo kohë e shkuar
semantik e të precizuar të stilit e të toponimisë së Ajo kohë më parë
shprehjes poetike. Kur i kemi zbuar
Në poezitë dhe poemat e libri ‫״‬Ju, Bijtë e Nënave‫ ״‬si Kur i kemi vrarë.
për inat qarkullojnë vetëm shqiptime revolucionare
bindëse në rrethin e njohur të problemeve e ideve të T’u biem dhe njëherë!
temave. Të duket se poeti idenë e ka të fiksuar në një T’u biem pa mëshirë!
pikë të caktuar, te lufta e njeriut për liri. Ai bëhet një me T’i djegim, t’i shfarosim!
ndodhitë dhe dukuritë që e rrethojnë. Të gjitha këto Të mbushen me mend mirë!
përjetime vijnë si procode përshkruese, me detaje të
veçanta të bukurive natyrore të kësaj ane. Imazhet e S’ka rrugë tjetër!
ngjarjeve vijnë në mënyrë brilante, duke vendosur Me këta, nuk ka!
fiksimin e ideve në një qëllim të caktuar të toponimisë Thanë që të dy
stilistike letrare. Poeti e konkretizon realitetin jetësor Në sy duke u pa’.
me tema nga aktualiteti i luftës së fundit. Kërkimi i
motiveve historike ngjesh idenë për lëvrimin e Dhe ndërsa u panë
baladave, të cilat ngriten mbi themelet e një situate Përreth ra errësira
heroike. Në të shumtën e rasteve këto balada dhe poema Nga dita u ndanë
u përkushtohen trimave që dhanë jetën për çlirimin e Të dy ndytësirat.
vendit. Por ka edhe të tilla, që u kushtohen të gjallëve,
atyre që qenë të persekutuar nga regjimi i kohës, e që Një pas një dhe tjerët
përjetuan të zitë e ullirit nga sistemi fashist. “Kantata e Heshtën mengadalë
Sharrit” inkarnon në vete të gjitha zërat e mundshëm Gjumi i rëndoi
për t’i ardhur në ndihmë çlirimit dhe bashkimit U ra në qepallë.
kombëtar. Sipas autorit, për bashkim kombëtar duhen
të gjithë zërat e bindjes revolucionare. Në kullën e
çlirimit duhet të riradhiten të gjithë të bashkuar, si në
një orkestër filharmonik, për ”kantatën sharriane‫ ״‬si
viii 361

11. Nga ju, o barbarë! baritonët ashtu edhe altot, sopranot e tenorët, që liria të
Nga ju, egërsira! ketë kompozimin e vërtetë të drejt. Andaj poeti thotë
Se juve xhavgarë simbolikisht por edhe hapur:
Ju ka bërë natyra!
Radhituni këtu, ju zëra madhështorë!
Më s’kemi ku të shkojmë! Ju alto, soprano, baritonë, tenorë
S’kemi ku të vemi! Violina, viola, çelo, basistë!
Prandaj do luftojmë Trombonë, borizanë, tuba, kornistë!
Gjer sa gjallë të jemi! E dëgjoni si vjen tutje me alarm?
Bam Barababam, bam!
- Si? si? Do luftoni? Daulle, tampanë, bini pa pushim!
Do luftoni the? Në një kreshendo me tërë atë gjëmim!
Po ne do t’ju djegim Ju zëra të thellë me qefinët rreth koke,
Me zjarr e rrufe! Ortiqe malesh dhe bardhësi toke!
Ju qeleshe me maje, takije të rrafshëta,
Libri i Agollit Xhoke, mitanë, fustanelle të lashta
Pa folur s’ndejti dot Kapuni mbi supet e malit gjerdanë
Ndaj, që të dyve Aty ku hap krahët dykrenëshja Nanë!
U tha me gojën plot: Aty t’i ngulim sytë, aty, për të kënduar:
“Rreth flamurit të përbashkuar…!
- S’është më ajo kohë
Kur s’kishim bukë të hamë! Është një himn për çlirim e bashkim përfundimtar.
Dhe kur njeri tjetrin
Në pusi e vramë. Letërsia e luftës dhe e atdhedashurisë sheshon edhe
më tej në kornizat e vetëdijes së shumë autorëve, por
Tani tërë bunkerë kjo vetëdije më së miri pasqyrohet te poeti Hamdi
Mbi tokë e nën tokë Islami. Vëllimi poetik ‫״‬Ju, Bijtë e Nënave‫ ״‬është shprehja
Armë e municion më aspiruese e idealeve, ku patosi patriotik shpalon
Kemi për çdo kokë. ndjenjën shpirtërore të vegjëlisë. Autori këtë ndjenjë e
asimilon me përkushtim në synimin e drejtë të idealeve
Po ne s’duam luftë të veta, si çështje madhore që duhet ta preokupojë
Luftën qejf s’e kemi! çdokend. Poeti në këngëtimin e tij sjell një marsh
Por, po deshët ju, revolucionar, një notë kushtruese me besimin se një ditë
Gati dhe ne jemi! do të vijë koha kur populli do ta shporr nga trojet e veta
armikun e urryer. Në këtë vëllim nuk ka nota pesimiste,
por shfaqet karakteri i hapur luftarak, ashtu siç ishin
edhe personazhet e tij me veprimtarinë e tyre në
ilegalitet. Fryma revolucionare me parrullat tashmë të
360 ix

12. njohura ‫״‬Kushtrimi i Lirisë‫ ״ ,״‬Bashkim Kombëtar‫,״‬ Si t’i kishin shpuar
‫״‬Kosova Republikë, ja me hatër ja me thikë‫ ״‬etj., e Njëqind halë në sy
shpreh më së miri atë frymën romantike të së ardhmes I ngritën dy duart
më të ndritur. Ja dhanë përsëri:
Brendia e vargjeve është e qëndisur edhe me një lloj
patetizmi, të cilat për nga mënyra e rrjedhshmërisë së Nuk ju shohim dot!
ritmit që kanë, mund shndërrohen në këngë dhe himne, Të shporreni prej këtu!
apo elegji me intonacione revolucionare. Këto poezi, Bashkë s’mund të rrijmë!
herë duke sjellë shtimungun epik, e herë përmes flladit Jo, nuk rrijmë me ju!
lirik nëpër vargje, japin bindjen dhe kultivimin e
ndjenjës çlirimtare, për të shporrur armikun nga këto - Ç’ke? – i tha Naimi
troje. Ato shprehin edhe dhembjen për dëshmorët të Nga faqja e parë
rënë nëpër beteja poe edhe urrejtjen për pushtuesin dhe Me një zë të butë
tradhtarët. Ndaj, ky vëllim poetik vjen si tingëllimë e Me një zë të larë.
zëshme me përmasa të theksuara si te poetët e Rilindjes
Kombëtare. Nëse nuk ju rrihet
Parapërgatitja për inspirim nga rrethi dhe bota Mund të dilni vetë
konkrete, autori na e bën me dije se në imagjinatën e tij Këtu, s’meritoni
nuk ka abstraksion, vargu i tij është i kuptueshëm, me Për ju vend të ketë.
plotë përshkrime të idesë, duke lidhur traditën me të
sotmen. Çfarë ju kemi bërë?
Stilizimi i shprehjes në lajtmotivin poetik të ngjeshur Hajde, na e thoni!
në metrikë Shekuj të tërë
Për ta gjetur taktin e vërtetë të rregullave të gjuhës Deshët të na zboni!
së formësuar, gjithsesi, bindja na kthen në mjeshtërinë e
vargëzimit. Duke lexuar poezinë e poetit Hamdi Islami, E dini ku kanë qenë
në shijen time, para së gjithash, më imponohet një Ilirët, të parët tanë?
detyrim i matur në tërësinë e kësaj përmbledhje Atje ku Morava
poetike. Arti i formës së matur të gjuhës së përdorur, Danubi e Sava janë.
vargut i jep fuqi ndërsa kjo bën që poezia t’i qëndrojë
kohës. Për ta njohur këtë mjeshtëri këngëtimi duhet Dhe ku jemi sot
pasur kujdes e parapërgatitje njohurishë më të thella, Në një skaj, këtu.
nëse duam t’i kuptojmë drejt rreshtat [vargjet} e këtij Tërë gjak e lotë
autori, vëmendjen duhet përqendruar te metrika e Duke ikur nga ju.
përdorur, duhet pasur vëmendje, ngase në shumësinë e
tekstit përballemi me shumë vargje e strofa që kanë
domethënien dhe ritmin e vet. Në të gjitha kohët ka
pasur poetë që kanë dashur poezinë ta çlirojnë tërësisht
x 359

13. - S’jemi ne të ardhur! nga forma e saj, por ajo nuk ka qenë e mundur tërësisht,
Ty kush të ka thënë! ngase, atëherë, poezia nuk do të ishte poezi.
Këtu kemi zbardhur Përkundrazi, te poeti Hamdi Islami kjo mënyrë e formës
Me diell e me hënë! së këngëtimit është ruajtur me fanatizëm. Më duket se
muzikaliteti që kanë vargjet e kësaj përmbledhje
- Me diell e me hënë poetike‫ ,״‬është inkarnuar spontanisht në poezinë e tij.
Këtu jemi ne! Duke e njohur realitetin me të gjitha bukuritë e
Ju shumë mirë e dini natyrore, poeti nga kjo është ushqyer me kujdesin më të
Që keni ardhur dje! madh. Madje, duke dëgjuar cicërimën e zogjve,
fëshfërimën e gjetheve nëpër male, buçitjen e armëve
Rishtas dy maçorrët grykave e shpateve dhe duke vëzhguar perëndimin e
Deshën të lëvizin diellit matanë kodrave, në veshin e tij ngjallet një ritëm i
Drejt librit t’Agollit papritur dhe kjo poetit i vjen si tingëllimë, si jehonë me
Me grushte të nisin. ngritje e zbritje tonesh e tingujsh, që shkëlqejnë si
qëndisje mjeshtërore nga baza tradicionale e së
Po i ndalën prapë kaluarës, e cila sot na shërben si kërkim i mjeshtërisë së
Për veshi ato duar konceptit bazë i përpikëshmërisë së formulës së njohur
Ku i kishin kap’ se ”vargjet na mbajnë në takt”, biseda në takt, që na
Me të hakërruar. përcjell në shtegtimin letrar duke na dhënë një infuzion
për plotësimin dhe realizimin e shkencës së vargut,
Zgjatën pastaj qafën, kryesisht, vargut shqip, që qëndron para nesh si detyrë
Mjekrën, hundët, sytë, e rendë. Çdo përpjekje që merret sistematikisht me
Dhe gojën e hapën terminologji, për të ndryshuar tërësisht atë të të
Njëherësh të dytë: kaluarës është e pamundur, ngase na çon në një shteg të
madh e kompleks të diskutimeve teorike të ngarkesave,
- Mjaft, më! Dëgjove? të koncepteve dhe metodave diskutabile, e që na futin
Mjaft, më, po të themi! në pyllin e shpeshtë të kërkimit të pafund. Karakteri i
Shumë larg ti na çove vargut shqip ka lashtësinë e vet nga këngët popullore,
Ne të ardhur s’jemi! që vijnë qysh nga ilirishtja e lashtë. Por forma e vargut
shqip është zhvilluar e plotësuar vazhdimisht edhe me
- Po, po, zotërote, metodat e ardhshme greke e latine. Nga kjo fushë janë
Është shumë e vërtetë! dhënë mendime e tekste të shumta, por si shkencë dhe
Më mirë se dhe ne metodë pune shumë pak aplikohet. Qëllimi i këtij
E dini këtë vetë! punimi nuk ka për detyrë të shpalojë metodat
shkencore të teorive të ndryshme që janë marrë me këtë
lëmi të shkencës së vargut. Por ra kjo dasmë e u pamë,
dhe unë jam i detyruar të jap disa mendime lidhur me
formën e poezisë. Në këtë rast për shqyrtim kam
358 xi

14. poezinë e poetit Hamdi Islamit, e cila është mjaft tipike Që të dy lëvizën
për studim nga ky aspekt teorik i formës së vargut dhe Nga vendi të dalën
muzikalitetit që ngërthen në vete. Gjithsesi se zhvillimi i Dy duar nga mbrapa
poezisë së sotme të rimuar bazën e saj e ka nga tradita e Për veshi i ndalën:
së kaluarës sonë të formave të odeve dhe ritmit të lirë.
Për të mbërritur deri te kjo bazë gjithsesi, kujtesa na - He, ku po shkoni!
dërgon drejt traditës sonë të vargut që është përdorur, Njëherësh u thanë,
te vargjet e shkruara të Buzukut, Hasan Zyko Kamberit, - S’doni ta pranoni,
Jeronim De Radës, Naimit, Çajupit, Fishtës, Qamil Po të drejtë kanë!
Guranjakut, Siliqit, Mark Krasniqit, Rexhep Hoxhës,
Dritëro Agollit, Kadaresë etj., të cilët do të ishin Jemi dëshmitarë
përfshirë në një studim të veçantë për formën e Dhe ne për këtë!
përdorur në poezinë e tyre, sepse sot e kësaj dite nuk Rrini, o xhavgarë!
është ‫ ״‬sistemuar ‫ ״‬si duhet. E mos bëni zë!
Poezia e poetit Hamdi Islamit i përmbush të gjitha
këto kërkesa të formës dhe ritmit. Ai ka përdorur me - Ne do t’i zhdukim!
kujdes të madh, gjashtërrokëshin, tetërrokëshin, Ç’përziheni ju!
dhjetërrokëshin, dymbëdhjetërrokëshin, madje ka Shiko ku kanë ardhë!
përdorur me mjaft kujdes theksin ritmik të cilin e hasim Na kanë hyrë këtu!
brenda vargjeve të tij. P.sh. te poema ‫ ״‬Djem të Sharrit ...
‫ ״‬ka përdorur tetërrokëshin: Si mund të rrijmë bashkë
Ne në një dhomë?
Dhe i ndau malet tona Le të dalin jashtë!
Siç i ndan një lumë i gjatë Jashtë nga vendi jonë!
Ra mbi ne pastaj dëbora
Ra dëbora me shtrëngatë. - Si? si? Si na the?
Qenka vendi juaj?
Kurse te poezia tjetër ‫ ״‬Takimi me Isë Boletinin në E di kur ke ardhur?
Shkodër, poeti ka përdorur strofën katërvargëshe me Hajde, na e thuaj!
dymbëdhjetërrokëshin dhe rimë të puthur:
Tha libri Agollit
Ç’të kanë bërë kështu, Isë Boletini, Se s’duroi më
Kush ishin ata që deshën të të zhbinin Tek flisnin maçorrët
Sheshit rreth e qark si qentë kur t’u sulën Me tërë atë zë.
Dhe çdo gjë të bukur te këmbët ta shkulën!
Tek ngjiteshin leshra, me thonjtë e paprerë
Ata dhanë e morën me gjithë atë poterë!
xii 357

15. - E di, e di, Deri në mes shalëve dhëmb e duar zgjatën!
Agolli i tha. Po aty ku duhej dot nuk të kapën!
Në ballë e në sy
Përsëri e pa. Kur shqyrtojmë këto vargje nga aspekti metrik,
vërejmë se ato ndryshojnë midis vetes. Rima ka luajtur
- Ti, Çubrilloviq, një rol të rëndësishëm në harmonizimin poetik. Në
I thuaj të qetësohet strofën e parë kushtuar Djemve të Sharrit, kemi një
Për ato që tha asonancë, sepse te të dy klauzolat e vargut të parë TONA
Pak dhe turpërohet! dhe të vargut të tretë DËBORA nuk janë të njëjta në
bashkëtingëllore. Kurse te të dy strofat e poezisë
Dhe ti, zotërote, kushtuar Isë Boletinit kemi rimë të plotë, sepse
Sëbashku me të! klauzolat rimuese janë të njëjta. Në strofën e parë është
Se, sa që je i zi, përdorur rima e alternuar, ab-ab, ku vargu i parë rimon
Dhe më zi ke bë’... me të tretin dhe i dyti me vargun e katërt. Te strofat e
poezisë së dytë ka rimë të puthur, aa-bb, domethënë që
Ke dashur të na zhdukësh, varg i parë puthitet me të dytin dhe vargu i tretë me të
Ke dashur të na zhbish katërtin.
Siç don t’i shfarosë Të shumtë janë shembujt në poezinë e këtij autori
Të tjerët një bishë. nga aspekti teorik. Figurat stilistike e bëjnë edhe më të
plotë përmbledhjen poetike ‫ ״‬Ju, Bijtë e Nënave”. Për të
Keni dhe fytyrë sjellë emocione te lexuesi ai përdorë me mjaft sukses
Këtu të na jeni! personifikimin, hiperbolën, paralelizmin, simbolin,
Jeni ndytësirë alegorinë, krahasimin, eksklamacionin, metaforën,
Që shokun nuk e keni. ironinë, etj. Besoj se lexuesve do t’u shërbej ky vëllim
poetik në shumë aspekte për të kuptuar mënyrën më
Ju bëjnë dhe respekt! tipike të vargëtimit tradicional. Këtu janë të gërshetuara
Ju bëjnë edhe nder! forma dhe përmbajtja, andaj edhe vlera e këtij vëllimi
Si s’hapet kjo tokë poetik është e dyfishtë. Pos idesë që ka futur autori në
Dhe brenda t’ju merr! kuadër të tërësisë kuptimore të kësaj përmbledhjeje
poetike, ai shpalon edhe ndjenjën e vet të përjetuar nga
Dy maçorrët sytë jeta, për ta plotësuar sado pak një zbrazëtirë shpirtërore
Së prapthi rrotulluan që e ka preokupuar një kohë të gjatë. Ky vëllim poetik
Drejt atij që foli vjen si ndërmjetësues artistik midis sakrificës së
Shikimin gozhduan. heronjve dhe lexuesit që ndjen dhimbje e krenari për
idealet e tyre gjithëpërfshirëse. Ky libër vlen të lexohet
me vëmendje.
Remzi SALIHU
356 xiii

16. Vepër epope Ti e ke vendin
Atje në bodrum
Me shokët e tu,
Libri “Ju, Bijtë e Nënave”, i autorit Hamdi Islami, Jo këta dhe unë.
mund të vlerësohet si vepër-epope që flet për luftën e
drejtë të shqiptarëve në Ballkan e cila, pas shumë Madje, ç’është më keq,
sakrificave e flijimeve, më në fund, u kurorëzua me Të kanë dhënë dhe çmim
sukses. Pokështu flet edhe për historinë e diskriminimit Ty, o i zi
dhe të asaj që u pararendi këtyre kryengritjeve. Të bënë dhe nderim!
Nga vetë titulli i veprës “Ju, Bijtë e Nënave”, duket
qartë pretendimi i autorit për të shkruar poezi të Unë rri mendohem:
angazhuar që lartëson trimërinë, guximin dhe Si ndodhka dhe kjo!
sakrificën e një gjenerate e cila mori barrën e rëndë Në këtë botë të flliqur
historike për të ndryshuar statusin historiko-politik të Këtu e kudo.
shqiptarëve si dhe të sillte vlera të reja demokratike në
shoqërinë shqiptare. Titulli i veprës në mënyrën më -Mjaft! – tha maçorri
sinjifikative ilustron ndjenjat e flijimit jo vetëm të Me aq të bërtitur
djemve dhe vajzave që luftuan për liri, por edhe Sa të gjithë përreth
sakrificën amnore, trimërinë e nënës shqiptare e cila Veshët i kanë ngritur.
dijti të çmojë, vlerësojë dhe përkrahë luftën e drejtë
duke kontribuar edhe me më të dashurën që kishte – Sytë përtej xhamit
fëmijët e vet. Gjak të kuq i kish
Duke lexuar veprën e Hamdi Islamit të duket sikur Ashtu siç skërmitet
shtegëton në historinë e Pellgut të Tetovës e të maleve Dhe grindet një bishë.
përreth, po jo vetëm të saj, veçanërisht në kohërat e
vështira të sundimit Jugosllav dhe diskriminimit - Mjaft! Gojëspec!
kolektiv që u bëhej shqiptarëve. Në sytë e lexuesit I dha me gjithë zë,
parakalojnë figurat e ndritshme të sakrificës si Sadudin - Jam dhe novelist!
Gjura e Rafi Halili, të cilët ishin pishtarët e parë të E di ti këtë?
kryengritjes kundër këtij diskriminimi dhe të luftës
qoftë ajo edhe individuale. Që të dy poemat janë një lloj Të gjithë e shikuan
kombinimi i formës lirike me shpirtin epik. Ato sikur të Maçorrin në sy
afrojnë me kohën dhe hapësirën e vuajtjeve kolektive Si ja hodhi krahun
shqiptare e cila vazhdoi me dekada të tëra duke u bërë Një shokut përbri.
pjesë e qenies sonë. Ishin ato vite te shpresës por edhe
të qëndresës e cila forcohej gjithnjë e më shumë me
shembullin personal të personaliteteve si Sadudin Gjura
xiv 355

17. - He! – i tha Andriqi e Rafi Halili, të cilët dëshmuan se sakrifica personale
Nga rafti, përballë, është inspirim për sakrifica më të mëdha kolektive që
Prej bodrumi erdhe? mund t’i sjellë historia, siç i solli.
Qenke ende gjallë! Dhe vërtet. Ajo sakrificë individuale u shndërrua në
luftë kolektive të udhëhequr nga Ushtria Çlirimtare
S’është dashur që andej Kombëtare. Pjesa kryesore e veprës i dedikohet
Të dalësh asnjëherë! pikërisht kësaj lufte dhe mbështetjes që pati ajo nga e
I tha ai prapë gjithë popullata shqiptare. Në këtë pjesë të veprës para
Si të villte vrerë. lexuesit defilojnë figurat e historisë më të re shqiptare,
figurat e djemve të rinj të cilët lanë jetën e rehatshme
Tjetri ktheu sytë dhe u radhitën në radhët e Ushtrisë Çlirimtare por edhe
Dhe në sy e pa të ndonjë tradhëtari që historia e jonë i pati me bollëk.
Se mos do turpërohet Ka poezi që flasin për djem të lagjeve tona, të familjeve
Për fjalët që tha. tona, të shkollave tona, të fakulteteve tona. Djem të cilët
i kemi njohur si të llastuar por që në një moment të
I ngjau në maçorr caktuar bëjnë kthesën kryesore të jetës së tyre, duke
Tek rrinte aty mundësuar që ne të bëjmë kthesë në historinë tonë.
Tamam si një horr Një karakteristikë tjetër e këtij cikli poetik është
Kokë e këmbë i zi. drejtpërdrejtshmëria e autorit në përshkrimin e situa-
tave dhe ngjarjeve, figurëshmëria poetike si dhe
- Hë! Ç’më shikon! simbolika intensive e poezisë. Në aspektin stilistik
I tha ai prapë mund të konstatohet që autori ngjarjet i përshkruan
Me sytë si maçorr nëpërmjet poemave paksa të gjata por me dell ekspresiv
Mjekrën si një cjap. dhe në të njëjtën kohë janë një kombinim efikas i
tregimtares me poetiken. Autori mëton të jetë tregimtar
- Të shoh, o i zi, i historisë dhe poet, të flasë më gjerë e më gjatë për
Sa “i bukur” je! ngjarjet por edhe shkurtazi me simbole poetike. Këtë
Dhe atë zemrën tënde kombinim të stileve dhe vlerave autori e realizon në
Katran që e ke! mënyrë të plotë.
Mund të përfundohet se vepra e Hamdi Islamit “Ju,
Të shoh dhe habitem Bijtë e Nënave”, është një kontribut serioz në poezinë
Si qenke dhe shkrimtar! shqipe me tematikë patriotike të kohës së re dhe në të
Si t’kanë vënë këtu njëjtën kohë një përjetim i veçantë artistik për secilin
Bile, ndër të parë! lexues.
Teuta ARIFI
354 xv

18. - Oh, - tha me vete,
GJUHA E KUJTESËS Këtu si do rri!
Dhe pas disa çastesh
I hapi përsëri.
“ ...Dhe një mbrëmje xha Xhemali
Pa, aty, në krah,
U nda nga kjo jetë e jonë Portretin e Naimit,
Sytë hapur andej nga mali Pa dhe Pashko Vasën
I mbetën përgjithmonë ...” Mbi ballinë të librit.
Me këto vargje fillon poema për fëmijë “Djem të Sharrit, Pa edhe Migjenin,
Djemtë azganë e bënë luftën si luanë“, poemë e cila Gjergj Fishtën, De Radën,
banon brenda kopertinave të veprës me titull “Ju, Bijtë e Më tej pa Seremben,
Nënave“, që flet pë luftën në anën e Tetovës e që Spassen, Gavril Darën.
kurorëzohet me emëruesin e përbashkët Kujtesa e
Historisë Shqiptare brenda gjeografisë së Sharrit plak, Që të gjithë të qeshur
por edhe më gjerë, e poetit Hamdi Islami. Me një gaz në sy
Shihet qartë se autori i poemës në fjalë është treguar Me shikimin tretur
mjeshtër në thurrjen e vargjeve me të cilat e paraqet Diku në gjithësi.
luftën e fundit jehona e së cilës e riktheu motin: në
kërkim të lirisë dhe dinjitetit të shqiptarizmit dhe, duke Dhe, e ngriti dorën.
u thirr në jehonën e së kaluarës me gjuhën e krismës së Preku në krahëror
armëve, ngacmoi gurët, për të hapur shtigje për të Si ta kish aty
ardhmen, deri te qëllimi, që ndër shekuj jemi mësuar ta Një lëmsh me dëborë.
emërojmë: IDEAL.
Duke e krahasuar gjendjen e dhembjes shqiptare dhe Dhe kjo borë u shkri
fatin e personit – njeriut shqiptar të Sharrit plak, që Siç shkrihet në pranverë
kërkon shpëtim nga qëndresa e kullave, për të ikur nga Dritëro Agolli
koha e masakrës apo e robërisë, takohet dhe shoqërohet Kur pa dhe një herë.
me jehonën e festës së madhe: Bashkimi i Atdheut.
Përmes figurave të zgjedhura Hamdi Islami e ka Një e qeshur në buzë
përshkruar realitetin shqiptar e në veçanti atë të kohës I erdhi, sakaq.
së ikur të largët dhe të kohës së ikur të afërt, duke e Balli i shndërriti
nxjerrë historinë e këtyre anëve në dritë përmes Zemra iu kënaq.
personazhit xha Xhemali, realitet historik, i cili na
mëson:
xvi 353

19. Një dorë e bardhë i mori - Pse asaj kohe shqiptari i Sharrit nuk i iku robërisë
I pruri një nga një ?!
Prej atje i nxori
Dhe në raft i vë. Dhe, edhe sot ka mbetur i tillë, edhe në shekullin e
njëzetenjë, ashtu siç i ka edhe dhëmbët koha e acarit,
I vë në këtë raft. koha e robërisë. Gjatë leximit, disa nga poemat dhe
I vë mu në mes. poezitë sikur na mësojnë që të kuptojnë se: duhet të
Që t’i ketë më afër, veprojmë unik, për ta shëruar kohën, që të mos mbetet i
T’i mbajë nën kujdes. sëmurë edhe shekulli i ri, sepse atëherë do të bëhet edhe
më rëndë për botën shqiptare, botë e cila edhe sot e
* * * kësaj dite, e shkëputur nga trungu, jeton me plagët e
Por, ama, seç ngjau! kohës së ikur dhe kohës së sotme me sytë drejtuar kah
Një dite të dielë ajo që i mungon – LIRIA; që të kuptohet diç më shumë
Kur biblioteka dhe të jemi vigjilent duke vënë një paralele në mes të
Mbyllej si përherë. dhëmbëve të barbarit dhe buzëqeshjes se qengjit.
Kështu, poeti Hamdi Islami propozon shtigje në emër të
Ishte kthjellur qielli kujtesës dhe urave lidhëse, që e detyrojnë njeriun e
Lot përmbi male Sharrit t’i kuptojë dhëmbët e ujkut barbar dhe
Një tufë rreze dielli buzëqeshjen qengjit ta shndërrojë në krismë hute, si
Binin në dritare. gjithmonë kur kullave u kërcënohej rreziku, pra njerëzit
e këtyre anëve t’i zgjojë nga agonia e robërisë, duke e
Libri i Agollit ringjallur kujtesën te brezat e rinj që vinë pas dhe që
Ardhur nga bodrumi, kurrë të mos i harrojnë gurët e shtjellës qëndresë. Dhe,
Sa i hapi sytë lirshëm mund të themi se me këtë përmbledhje autori
Dhe u zgjua nga gjumi, është dëshmuar si poet i kultivuar, krijues që di çka do
dhe çka duhet thënë për lexuesit e moshës së re, për të
Pa aty, përballë, kuptuar gjuhën e qëndresës dhe për të luftuar gjuhën e
Një emër me “viç” barbarit. Pra, poeti në fjalë mëton të krijojë Kalanë e
N’kopertinë të tij Kujtesës për njeriun e vogël, atij të cilit u dedikohen
Lexoi: Andriq. poemat.
Me përmbledhjen në fjalë Hamdi Islami dëshmon
Dhe se si i erdhi. padyshim se është njeri ndër krijuesit më të talentuar të
I mbylli të dy sytë. letërsisë, veçmas të asaj për fëmijë, me tematikë dhe
Një si komb, si nyje, motive kombëtare, që krijohet jo vetëm në këtë krah të
Iu lidh në fyt. Sharrit por në mbarë trojet shqiptare ku flitet e krijohet
shqip. Këtë ai e arrin në sajë të angazhimit të tij të
vazhdueshëm që të shkruajë vjersha me tematikë nga e
kaluara e historisë sonë dhe, arrin deri te caku – poezia,
352 xvii

20. që rrallë kush di të krijoi në këtë mënyrë, siç krijon dhe
vepron ai. Thënë shkurt, vepra e tij letrare është
TREGIMI PËR DY
angazhim i krijuesit që gjithmonë sjelli risi në shkrimet MAÇORRËT
e veta, vepra që do t’i lakmonte çdo krijues në punën e
vet. Sepse nuk është vetëm dhunti e natyrës, por edhe
angazhim i vazhdueshëm, duke bredhur pas dëshmive N’bibliotekë të re
dhe ngjarjeve historike. Që të shkruash në këtë mënyrë Aq shumë libra ka
çfarë shkruan autori i përmbledhjes në shqyrtim, pos Sa kur futesh brenda
intuitës duhet të kesh edhe ndjenjën e shqiptarizmit. Ta kënda me i pa.
Pra, nuk është vetëm dhuntia krijuese, që e bën këtë
krijimtari të tillë, por edhe ajo kërkuese e gjurmuese, që Që nga kohë të vjetra
të gjesh tema të tilla që, në shikim të parë, duken se nuk Gjer në ditë të sodit
janë tema që i takojnë kohës ngase, si tërësi, shqiptarët Këtu i kanë sjellur
sikur mendojnë se kaptina e librit: LUFTË PËR LIRI E Pak para motmotit.
BASHKIM, është mbyllur dhe ata duhet të mbeten të
heshtur dhe në pritje të lirisë, si dhe të jenë paqësorë e Ka aty romane,
të mendojnë për bashkëjetesën në të cilën do të jenë, si Tregime, poezi,
gjithmonë shekujve, qytetarë të rendit të dytë në tokën e Ka dhe tituj drame
atdheut që ta ka falur perëndia dhe, në prizëm të këtyre Për t’rritur e për fëmijë.
shikimeve poemat dhe poezitë e kësaj natyre për disa
nuk duken se janë të nevojshme për të edukuar breza Nuk shkuan ca ditë
edhe pse janë të nivelit poetik. Nga pena e Hamdi Islamit Nuk shkoi aq shumë
ato marrin edhe ngjyrime artistike dhe edukative se si I prunë dhe ca të tjerë
duhet të duket një njeri që të këtë emër dhe mbiemër. Të hedhur në bodrum
Njohja e psikologjisë së më të rinjëve nga ana e
poetit se: edhe ata i përjetojnë njësoj si të rriturit Nga një dorë e zezë
problemet që i rrethojnë, flasin edhe poemat në Nga një dorë mizore
vazhdim të kësaj përmbledhjeje, në të cilat Hamdi Islami Që t’bëhej e mirë
i ballafaqon me realitetin duke i konkretizuar me të Në sy të eprorëve.
përditshmen. Edhe ata, si të rriturit, i brengos situata,
përkatësisht gjendja e krijuar në rrethin shoqëror ku Ishin dhe të çjerrë
jetojnë në kushte të vështira qoftë si pasojë e luftës apo Të rinj e të vjetër.
edhe e krijuar nga faktorë të tjerë, përpiqen të Kishte disa vjet
riorganizohen për veprime duke marrë pjesë edhe Atje që ishin tretur.
shpirtërisht.
Nga kjo që u tha, Hamdi Islami është i bindur se nuk
ka tema që nuk mund të trajtohen në krijimtarinë për
fëmijë. Të gjitha janë të kohës dhe për kohën, si për më
xviii 351

21. Mezi që i ndanë të moshuarit ashtu edhe për më të rinjtë. Dallimi
Duke u hyrë në mes qëndron vetëm në mënyrën e shtruarjes se lëndës dhe
Në heshtje pastaj ranë të trajtimit të saj sepse krijimtaria për fëmijë duhet të
Tërë të bërë përshesh! jetë më e drejtpërdrejtë më e hapët dhe më e
kuptueshme. Ajo nuk duron figura të errëta që vështirë
Të grithur, të gërvishtur, kapen dhe zbërthehen qofshin ato poema apo poezi më
O, mo zot më keq! të shkurtra. Andaj, vargjet e Hamdi Islamit kuptohen
Të ndrydhur e të grisur lehtë dhe pa mundime nga lexuesit. Ato kanë në qendër
Të bërë si për dreq. Historinë Kombëtare, Qëndresën Shqiptare në këto anë
dhe në mbarë hapësirën shqiptare por edhe dukuritë
- Çfarë bëni! – tha njeri negative të shoqërisë si, bie fjala, shërbëtorët e
Përse jeni zënë! regjimeve, inferioriteti, korrupsioni etj. dukuri këto që i
Dhe sytë ia qepi kanë disa individë e, për të cilën gjë turpërohen fëmijët
Shokut aty, pranë. e tyre, ani pse nuk kanë faj dhe nuk mund të ndikojnë
asgjë tek ata. Prandaj autori i përmbledhjes mendon se:
Si do rroni ju është e nevojshme që të edukohen dhe të ushqehen me
Këtu në një dhomë! natyrën e patriotizmit jo vetëm fëmijët, por edhe të
Jo, nuk bën kështu rriturit, e në veçanti ata që thirren paqësorë.
Me zënka gjithmonë! Historia e së kaluarës dhe dukuritë e tilla që
trajtohen në poemat dhe poezitë e përmbledhjes janë
Të gjithë ulën kokën një medalje me dy pamje:
S’folën asnjë fjalë.
E shikonin tokën. - gjuha e qëndresës si rrugë e vetme e bashkimit dhe
Një s’u bë i gjallë. - dukuritë, që e dëmtojnë kohën dhe shoqërinë
shqiptare.
- Në vend të jeni shembull
Se jeni të ditur, Këto dukuri, ashtu siç e shkatërruan nëpër shekuj
Ju na qenkeni hedhur botën shqiptare edhe sot veprojnë me të njëjtin avaz
Fytas për t’u ngjitur! dhe, më e keqja është se shumë aktorë dhe regjisorë të
së sotmes ndihmohen nga disa individë të kohës, të cilët
e dëmtojnë shoqërinë vetëm e vetëm që t’u sjellin, në
shikim të parë, përfitime materiale edhe pse të
vetëdijshëm se kjo nuk i kënaq pse veprojnë kështu.
Në lagjen “Bafqari”,
Një derë te një mur.
Natë e ditë rri hapur.
Sikur s’mbyllet kurrë.
350 xix

22. - Nisni ju të parët!
Pakëz e shtrembërruar, e ndryshkur, e vjetër. Ejani, ju presim!
Tek tuk rënë boje Ju i ngritët fjalët!
teneqe e hekur. Ju e mbushët thesin!
Por në brendi është e drejtë fare. - Jo, po, nisni ju!
Do mbetet e re. Se na u krekosët!
Do jetë dhe krenare. Sot dhe këtu
Kjo punë le të soset!
Me këto vargje fillon poema me titull “ Monografi
në vargje për Rafi Halilin “ në të cilën flitet për Ikonën e U turrën të dy palët
Kushtrimit të Lirisë në anën e Tetovës. Aty janë kapur Bam bara ba bam!
momentet më dramatike të këtij heroi, siç e quan autori Në sy ndezën zjarret
këtë martir të kësaj ane, i cili u ka mbijetuar torturave Xhagajdurë tamam.
më çnjerëzore të burgjeve jugosllave për të dalë i gjallë
që andej pas 18 vjetësh. Por edhe më pas, në “liri”, Ballë për ballë u ndeshën
martiri nuk qe më mirë. Nëse s’kishte tortura fizike tani Fytafyt u kapën
e mundonin ato ekonomike që nuk ishin më pak Me grushte u përleshën
torturuese. I papunë, vite me radhë e kalon kohën U rrahën sa u zdapën.
skërkave të vendlindjes “me një dhi e me dy edha” për të
mbajtur frymën gjallë, kur të tjerë, për të cilët ishte Do mbyteshin për fare
kalbur burgjeve, shëtisnin me vetura luksoze duke bërë Të mos i kish dëgjuar
shtatë palë qejfe. Ata nuk ia blejnë as punimet artistike Një fqinj në dritare
të gdhendura në dru mbase pse janë me motive Që ishte i zgjuar.
kombëtare të cilat Rafiu artist i preferon aq shumë. Për
vuajtjet por edhe për gjendjen e tij autori ndjen dhembje Alo, telefoni
të madhe. Thirri me të shpejt,
Siç u tha edhe më lartë në poemën dhe poezinë e Sa më parë vraponi!
Hamdi Islamit nuk ka objekt trajtimi që nuk është Se u mbytën krejt!
interesant dhe tërheqës për lexuesit e moshës së re. Dhe
nuk ka dukuri apo ngjarje nga realiteti, për të cilën nuk Policia gati
duhet të shkruhet dhe t’u mësohet fëmijëve. Ata duhet Me bam e me bum!
të dinë edhe për të kaluarën e largët dhe atë të e afërt, U ngrit gjithë pallati
edhe për dëmet që i kanë shkaktuar shoqërisë disa Që sa kish rënë në gjumë!
veprime të pamatura të disa individëve, qofshim këto
me qellim apo pa qellim, me vetëdije apo pa të.
Në këtë vazhdë duhet shikuar edhe poemën “
Monografi në vargje për Rrohimn Nezirin “, poemë kjo
xx 349

23. Hajde, ja ku jemi! kushtuar Rrahim Nezirit, një tjetër martir i anës së
S’të friksohemi më! Tetovës, i cili vite të tëra i kaloi në kazamatet sllave.
Mendjen top e kemi Edhe në këtë flitet për një të kaluar të afërt se si
Dhe bëhemi një zë! shqiptari i kësaj ane me qëndresën e tij para stuhive,
sllavëve u tha: Ndal, se kjo tokë më takon mua, se unë
Dhe grushtet i ngriti këtu jam me diell e me hënë.
Para, u bë gati. Duke përshkruar qëndresën e njeriut shqiptar që u
Me zë të lart bërtiti bëri për shumë kohë rrebesheve të shumta të barbarëve
Më shumë nga inati. sllavë, poeti tregon plagët e shekujve në trupat e atyre
që u bënë gurë shtjelle, edhe pse të shkatërruar fizikisht,
Dhe të tjerët s’pritën më në fund arritën t’i thonë armikut se: kurrë nuk do të
Krahët i përveshën arrini të na e vdisni idealin.
Nga vitrina zbritën
Gati të përleshen. ...Po më shumë të ndalet syri atje sipër
Andej ku vargmalet hapen si një libër
Edhe ai që foli Si libër i vjetër, libër i pafund
Në atë gjuhën tjetër Pa kapakë e letër.
Nga dollapi doli Që shtrihet gjithkund...
Kërceu si një ketër.
Janë ndër vargjet e para të kësaj poeme.
Shokët e një gjuhe
Pas iu vunë Hamdi Islamit i dhimbset heroi i poemës dhe gjendja
Pak përtej, përballë, në të cilën ka rënë ai por edhe popullata shqiptare –
Pozitat i zunë. Shqipëria, kjo shtjellë, aty ku dikur ka lulëzuar kultura
shqiptare, aty ku janë krijuar veprat më të shquara, aty
Me grushtet përpjetë ku kanë lindur trimat dhe bëmat e tyre për kombin si
Me sytë çakërdisur dhe penat e shenjta të letërsisë shqipe, aty ku qytetërimi
Të zes sikur retë lulëzoi nëpër shekuj, por tani nuk ka mbet as torishtë,
Përleshjen për të nisur. po vend i shkretë nën thundrën e armikut, ku shumë
herë në ditë hyjnë e masakrojnë barbarët sllavë.
- Hajdeni! – tha, prerë A nuk na mëson edhe poema kushtuar ish nxënësit të
Libri klasës tetë poetit Visar Sinani, i cili ra heroikisht më 7 Nëntor 2007
Me krahët e nderë në Brodec të Tetovës?
T’i hidhet si shigjetë! Si do të kuptohej ndryshe poema “ Homazh për Visar
Sinanin”?
Edhe në vargjet i këtij poemthi përshkruhet
qëndresa shqiptare dhe gjuha barbare sllave, mjerimi i
pushtetarëve me gjuhë të fabulës, ku edhe natyra e
348 xxi

24. vargut ia kalon skenës së përgatitur nga regjisorët të - Shiko, shiko, ky!
cilët duan të demonstrojnë forcë e të mbjellin frikë mes Ditka dhe t’lavdërohet!
shqiptarëve: Ditka të kërcënohet!
Në vend të turpërohet!
“ Dhe erdhën ata, si gjarpërinj, si korba.
Atë natë nëntori t’ju rrethojnë në male Eh, more zotni!
Nën thundrat e rënda rënkoi dhe toka Ç’na qenke tërbuar!
Dhe druri dhe guri dhe lumi në zalle “ Ti ke qenë i zi
Dhe në të kaluar.
Veprimtaria letrare e Hamdi Islamit trajton tema të
historisë së ikur dhe historisë së sotme, të ndryshme, ku - Nuk jam unë i zi!
poemat dhe pozitë marrin natyrën e së vështirës, Po jam krejt i bardhë!
përkatësisht qëndresës së pjesës më të madhe të Mosni, se ju vij
popullatës shqiptare, të kohës sonë dhe të kohës së ikur, Të gjithëve me radhë,
të largët e të afërt, jo vetëm kur ka jetuar vetë
rrëfimtari si kryepersonazh i poemave për fëmijë, i cili Ju jap nga një shpullë
kërkon që të kuptohet për kohën e motit. Hamdi Islami Aty, mu në ballë!
këtë temë e ka trajtuar me një stil të veçantë pothuaj në E ta mbani mend
të gjitha poemat dhe poezitë e tij. Ai e ndien thellë Sa të jeni gjallë!
gjendjen e rëndë të popullatës së varfër me plagë të
hapura që lufton kundër robërisë, si dëshmitar dhe si Dhe e shtrini dorën
përjetues. Në të njëjtën kohë poema dhe poezia e Hamdi E ngriti dhe e tundi
Islamit flet mjaft se: poetët janë ata që e ndjejnë në Sytë iu sollën
shpirt gjendjen e njerëzve për të cilët shkruajnë. Si të një majmuni.
Shkaqet që kanë sjellë gjer te robëria dhe varfëria e
shtresave të shoqërisë shqiptare janë të shumta dhe të U shukuan librat,
llojllojshme dhe këto shkaqe i gjejmë në të gjitha U panë sy më sy
poemat dhe poezitë e kësaj përmbledhjeje. Heshtën për një çast
Shpresa e poetit për një ardhmëri ndryshe nuk Dhe gojës i vunë dry.
humbet, si në kuptimin e bashkimit po ashtu edhe në
kuptim të rikthimit, edhe pse djelmoshat dhe vashat e - Po hajde, të shohim!
shqiptarisë së shkolluar, i pastrojnë rrugët, dritaret, Tha i klasës tetë
sallonet, trotuaret e Evropës, duke kërkuar bukë, të Duke i lëvizur
cilën ndoshta do të mund ta gjenin edhe në vendlindjen Nga brenda disa fletë.
e tyre, në Shqipëri. Ndoshta do të mund ta gjenin, por
kushedi se si dhe në çfarë kushtesh, kur jeta e prindërve
tanë ka ndryshuar mjaft, kur mërgimi na dënon të
mbetemi pa emër ngase ëndrra, të jetojmë si të tjerët në
xxii 347

25. Dhe them që të flisni trojet e Evropës, sikur na ka verbuar. Derisa dikush
Këtu, si gjithmonë, fëmijës i blen biçikletë ose lodra të ndryshme, shqiptari
E t’ju marrim vesh në vendlindje, i lodhur nga robëria, lufton për kafshatën
Dhe ne në gjuhën tonë! e gojës dhe ëndërron lirinë e humbur.
Megjithatë jeta duhet të jetohet e të presim
- Si the? Si the? ardhmërinë, kjo është kryesorja pë autorin. Dashurinë e
Thuaje dhe një herë! pakufishme për nipin që e ka larg ai e shfaq në poemat
Tha libri klasës tetë dhe poezitë si cikël i veçantë kushtuar atij, “Poemë për
Me një zë të prerë. nipin tim Albijonin”.
Aq më bën mua Për herë të parë i erdhi nipi…
Që ti nuk kupton! Nga avioni e pa kur zbriti.
Përse s’je mundua Që nga larg i përshëndeti.
Ta mësosh gjuhën tonë? Ata vinin nga kurbeti.
Shih të gjithë si rrijmë Bir e nip në krahë iu hodhën
Bashkë në librari? Gjyshit lotët çurkë i rodhën.
A s’duhet t’i dijmë Iu mbushën sytë plot.
Gjuhët ne të dy? Pse ky gjyshi ka shumë lot?
Unë gjuhën tënde dhe:
E ti gjuhën time
Kështu s’do të kishim Erdhi prapë kjo ditë e fundit!
Ne aq shumë fërkime! Sa shpejt kaluan, oh, sa shpejt!
Gaz e lotë në sytë e pëllumbit
- S’dua ta dëgjoj, Gjyshin e këpusin krejt.
Fare gjuhën tuaj!
As ta zë në gojë Duke shkruar për tema të tilla na duket se Hamdi
Se më bën të vuaj! Islami ia tejkalon dhimbjes jetike në kuptimin figurativ,
ngase me trajtimin e temave në fjalë, mishërohet me
Pastaj, unë jam sipër! njerëzit që i ka larg, por është krenar, krenar për
Ju jeni përfundi! bujarinë dhe krenarinë e tyre, që të mbetën ata që janë.
Shikoni ku kam hipur! Edhe pse valët e jetës i kanë sjellë e përplasur nëpër
Ju vij e ju shkundi! furtuna të shumta, ata nuk dorëzohen lehtë, nuk i
nënshtrohen robërisë, mjerimit dhe migrimit, por, e
luftojnë atë me gjithë qenien e vet pa u përkulur
asnjëherë ndaj vështirësive që u dalin në rrugën e ecjes
përpara.
346 xxiii

26. “Ishte ditë pranvere, Që ai ta merr
Një pasdite vonë, Fjalën përsëri.
Porsi një koshere
Vlonte një shkollë e jonë. “ Por, s’u dëgjua.
Nuk u bë i gjallë.
Janë radhët e para të një poeme tjetër. Dukuritë Si duket u friksua
negative luftohen me invencion të lakmueshëm në Fjalën prapë ta marrë.
poemat dhe poezitë e vëllimit në fjalë. Autori e di si t’ua
thotë lexuesve të moshës së re dhe atyre të mëdhenjve, Pritën edhe ca
se: pse nuk duhet të ndjekin rrugën që çon kah e Pritën të vazhdojë
mbrapshta, siç është bie fjala, migrimi dhe dukuritë e Por ai prapë
tjera që e ngulfatin shqiptarin. Këtu poeti Hamdi Islami, Farë s’hapi gojë.
na mëson se duke mos e luftuar këtë dukuri e pëson
edhe historia dhe kujtesa, si dhe njeriu i cili sakrifikoi - E pashë unë kush ishte!
jetën e tij për t’u bërë ballë shukujve nën këmbën e Tha libri klasës tetë,
barbarëve. Ai atje në qoshe
Në këtë libër ka edhe poema dhe poezi që meritojnë Që ka në kokë kasketë.
të veçohen, ndoshta më shumë për faktin se bëhet fjalë
jo vetëm për fatin e atdheut dhe qëndresës, por, dhe për Të gjithë e shikuan
kulturën tonë, si dhe për vlerat e saja artistike, si libri, Aty, në gjysmëterr,
biblioteka, shkolla, pra, për fatin e mbarë botës Sytë ia drejtuan
shqiptare, që me pa durim presin liria të jehojë kudo: Fjalën mos e merr.
“Në vitrinë të xhamtë Si duket, s’kuptonte
Te një librari Ata çfarë i thonin
Sapo kishin ardhur Dhe mendja ia thonte
Librat për fëmijë.” Se po e qortonin.
Janë rreshtat e parë të poemës “Zënka në vitrinë”që e Libri klasës gjashtë
drejtojnë lexuesin drejt një bote shumë të kapshme për I foli në gjuhë të tij
të e cila me fabulën e saj i kushtohet lirisë, fjalës dhe Atë që tha më parë
mendimit për të luftuar injorancën dhe egon Ta thotë përsëri.
intelektuale mes shqiptareve që kërkojnë bashkimin e
munguar mbarë botës shqiptare, liri që u fal mes nesh - Thashë mos bërtitni
nga njerëzit e qiellit - në tokën tonë – dëshmorëve, Këtu dhe aq shumë!
atdhetarëve dhe martirëve, siç e karakterizon tërësia e Kaloi mesnata
poemës “Djem të Sharrit, djemtë azganë, e bënë luftën si Ju na latë pa gjumë!
luanë“.
xxiv 345

27. *** Hamdi Islamit nuk i mungojnë edhe poemat dhe
Dhe një kahje tjetër poezitë që i kushtohen njeriut e në veçanti fëmijëve që
Zënka tash do merr hapërojn t’i mësojnë shkronjat e para të jetës.
Sepse nga dollapi Jo rastësisht për këtë poet lirshëm mund të themi se
Një zë tjetër del: është si fenomen në vete. Edhe në moshën e shtyrë
shkruan poema dhe poezi, vepron dhe gjurmon
- Çfarë keni mor të shkretë! elemente dhe të dhëna për ndriçimin e se kaluarës në
Ç’keni që bërtitni! lëmin e historisë, për të ndriçuar shumë aspekte të
Sikur njeri tjetrin zhvillimit të këtij populli.
Doni ta gëlltitni! Ndaj, do t’i mbetet besnik vargut, ashtu siç shkruan
në vargjet e poemës “Djemtë të Sharrit, djemtë azgan e
Si tepër po krekoseni bënë luftën si luan“, ku fjalët e xha Xhemalit në moshë të
Po lavdëroheni shumë! tretë, që nga një poemë e mëparshme, rikujtojnë
Amani, more, mosni, qëndresën – kujtesën, për të mos u harruar historia
Se na latë pa gjumë! popullatës së Sharrit e më gjerë:
Tha ai dhe heshti. “Isha i vogël unë atëherë
S’e bëri të gjatë. Kur m’tregonte histori
Që të gjithë e panë Iku koha si një herë
Që ish tërë inat. Tani jam në moshë të tij. “
Foli në gjuhë të huaj Së fundi do të mjaftonin vargjet e poemës në fjalë për
Po që e kuptuan të kuptuar një poemë apo një poezi si kjo e shkruar me
Prandaj që të gjithë ngrohtësi, e ndjerë thellë në shpirt dhe e thurur bukur,
Sytë ia gozhduan. ashtu siç di të shkruaj vetëm autori i përmbledhjes
“Djemtë të Sharrit, Djemtë azganë, e bënë luftën si
- Kush je, more, ti! luanë“ poeti Hamdi Islami të cilit e vetmja dëshirë pas
Tha libri klasës gjashtë, Kalasë së Qëndresës i mbetët dëshira për ndërtimin e
Me një zë bori Kalasë së Kujtesës – të mos e harrojmë të kaluarën që
Të zvargur e të thatë. edhe sot na jep jetë shqip.
S’të dëgjuam mirë! Rami KAMBERI
Si the? Si the?
Nxjerre pakëz kokën
Të të shohim kush je!
Dhe pritën që të gjithë
Bërë veshë e sy
344 xxv

28. Dhe do zgjaste zënka
N’vitrinë edhe më
Po mos e dëgjonin
Aty poshtë një zë.
Një zë pak të lartë
Një zë si bori
Të gjithë kthyen kokën
T’shikonin aty.
Sakaq, në vitrinë
Heshtje e madhe ra
Abetare flutur
Ngriti dorën, tha:
- Desha unë të them
Vetëm dhe një gjë!
Kështu, para meje,
Të mos flisni më!
Sepse fletët tuaja
Do të ishin bosh
Po t’mos isha unë
Nën ju, këtu, poshtë.
343

29. Jam i klasës gjashtë
Unë, o kokëtul!
Mos u bëj i trashë
Aq shumë mos u mburr!
- Je, vërtet, më i madhi
Prej atyre poshtë
Por, si duket, kokën
E ke fare bosh!
Po si mund të flasësh
Kur unë jam këtu!
Dhe, në do të matesh,
S’më vjen gjer në gju!
Ata që më mësojnë
Të klasës shtatë janë!
Dhe, në do ta dish,
Trembëdhjetë vjet i kanë!
- PJESA E PARË -
Libri i klasës tetë
Që s’kishte folur fare
Hapi dy tri fletë
Dhe tha si me zamare:
- Mjaftni më dhe ju!
Me gjithë këto lavdrime!
Më duket sikur s’keni
Mend as dy thërrime!
Nësë duhet të mburrem
Unë këtu jam!
Sepse përmbi mua
Asnjë tjetër s’kam!
342 3

30. Shiko gjithë këto fletë
Në trup që i kam!
Dhe, sa ju të tretë
Unë vetëm jam!
- Pa rri, dhe ti, rri!
Mos u mburr aq shumë
Se nga të gjithë ju
Më i madh jam unë!
Pastaj që të gjithë
Jeni për klasë të ulëta!
Jeni si ato pemë
Që bëjnë shumë pak fruta!
Jam i klasës pestë,
Unë, ç’më pandehni!
Nuk mund të më mbërrini
Kaq dhëmbin ta nxjerrni!
- Shiko, shiko, ky,
Sa shumë po lavdërrohet!
Nga rrahja e gjoksit
Sikur do rrëzohet!
Ule, ule zërin,
O ti, mburracak!
Nuk je më i madh
Prej meje aspak!
Më shiko ti mua
Pranë që më ke
E pastaj do shohësh
Sa i vocërr je!
341

31. - Ke gjë të më thuash?
Ç’më shikon ashtu!
KANTATA PËR SHARRIN
Zgjatu sa të duash,
S’më vjen gjer këtu! (Me rastin e Takimit për bashkim
Kombëtar: Tetova 1 dhe Tetova 2, 1992)
Unë jam e mbushur plot
Me vjersha e tregime! Nuk di nga të kthehem e të shikoj.
Sa ti s’mund t’i shohësh Nuk di nga të kthehem e të dëgjoj.
As në ëndërrime! Cilit shkëmb t’i afrohem, cilit kep.
Te cili shpat të ndalem, te cili thep.
I dha aq shumë zërit
Me një të bërtitur Këtu midis malesh, sikur midis zjarresh.
Sa të gjithë të tjerët
Veshët i kanë ngritur. Nga kjo maje, e një pllaje, pak matanë,
Duket Pellgu i Tetovës tej e mbanë.
- Kujt i lavdërohesh, Dhe Bardhari si damari mbi kraharor
Ashtu, o i shkretë! Rrjedh e rrjedh vjen përreth si kurorë.
Tha me zë të lartë Andej malet rreth e qark, larg e larg
Libri i klasës tretë. Krahë për krahë si në valle kapur varg.
Si guxon të flasësh Ngado që kthehem pak të prehem më vijnë zëra
Kështu para meje E më djeg si t’më pjek diçka përbrënda.
Kur unë më i madh Tek hedh bujku brenë e farë nëpër arë
Jam një vit prej teje! Lë parmendë edhe rend mbi ugar.
Se nga gryka vijnë ata me krra krra!
S’duroi pa folur Sokëllin në qiell ai: o burra përmbi ta!
Libri i klasës katër
Sepse këto mburrje Dhe i merr valë e lumit nëpër shtjellë
I mbetën në hatër: Shallvaretë nga kanë ardhur për t’i shpjerrë.
Po në gryka porsi pyka, gjarpërinj,
Me shu shu nën gjuhë, kokëzinj.
- Je më i madh prej tij Seç i mbiu nga veriu e keqe pjellë
Vërtet, s’kam ç’të them, Një si llavë uluritësish në një shpellë.
Por, mua, ama, ti
Askund nuk më vjen!
340 5

32. Nga Derë e Vendit, si prej helmit, te Mali Thatë,
Vinin troqe për ta sjellur të zezën natë. Sapo erdhi mbrëmja
Që nga lindja, në horizont, një perde e zezë, E s’mbeti më njeri
I vesh lisat, ahet, pishat me krahnezë. Dhe kur libërshitësi
Po andej, nga ajo gryka e Kaçanikut, I mbylli në dry,
Vijnë tamtamet si në kudhër të çelikut.
Tutje grykës së Radikës, si nga fundi dheut Ja dhanë me poterë,
Vijnë alarmet dhe britmat e Skënderbeut: Ja dhanë me plot zhurmë,
Sa vitrinë e mjerë
“Qenkan mbushun bjeshkët me borë U hidhërua shumë.
Qenkan mbushun bjeshkët me borë,
Qenka mbushun shpati plot o Libri i vitit dytë
Plot o me malësorë. I pari mori fjalën
Qenkan vesh e mbathun Pasi me dy sytë
Gjith- o, gati me armë në dorë…” E hëngri abetaren:
Dhe ky zë i thellë, ky bas madhështor - E, moj, - tha ai,
Përtej se njëzet shekuj, në të madhin kor, Duke e prek’ me fletë,
Vjen si oshëtimë, si vringllimë e shpatës - Ç’ma ke ngritur kokën
Që t’i del në pritë, përballë t’i del natës Sikur do prekësh retë!
Nga Grykë e Moraçës, Kotorr e Ulqin,
Kala e Tivarit dhe vend i quajtun Kufin E pa Abetarja
Vijnë si valë deti Altot e Teutës Pakëz e frikësuar
Baritonë të Agronit nga honi i lahutës Por, ama, s’i foli
Tenorë të Janinës, të Prizrenit tenorë Fqinjit të hutuar.
Që nga Manastiri gjer atje në Vlorë!
Andej nga Presheva dhe malet e Drenicës E shikoi në sy
Vijnë dhe sopranot e Shote Azem Galicës… E shikoi në ballë
Dhe tha vetë me vete:
Me cilin zë ta nisë sot këtë Kantatë? Çfarë të ketë, ky, vallë?
Me një furtunë, uragan a me një shtërngatë!
Te cili gjëmim ta ngre dorën më shumë! - Ty po të them!
Dhe t’i japë gjak, o, gjak sa një lumë! Briti ai prapë
Nga ta drejtoj gishtin, te cila grykë më parë Dhe deshi pak me fletë
T’i tregoj galopët që vijnë me të ngarë! Për krahësh ta kapë.
Ku ta çoj grushtin lart gjer në qiell
E t’i hap krahët për të madhin diell!
6 339

33. ZËNKA NË NJË VITRINË Ngado që ta nisë, ngado që ta ngre,
Zëri do shpërthejë gjer lart në re!
Tutje horizontit në sfond do të shkruhet
Në vitrinë të xhamtë Ajo fjalë e madhe, e madhe sa s’thuhet:
Te një librari B a s h k i m do të buçasin aq shumë baritonët
Sapo kishin ardhur Sa në këmbë do ngrihen që të gjithë Agronët!
Librat për fëmijë. B a s h k i m edhe altot e princezë Teutës
Si zërat që dalin nga honi i hutës.
Bukur ishin vënë B a s h k i m do të dalë nga thellësi e dheut
Ashtu rend – rend Porsa ta thonë basët e Skënderbeut!
Secili prej tyre Tenorët e Janinës te shkallët e Kalasë,
Kishte zënë një vend. Kur ta ngrejnë zërin qielli do të plasë!
Dhe ata t’Prizrenit atje në Therandë
Mu aty përpara Do të vijnë prej bjeshkëve ashtu rëndë-rëndë.
Ishte Abetarja. Po edhe sopranot n’Drenushë e Kaçanik
E pastër, e bukur, Tutje faqe malesh do vijnë gjithë epikë!
Tamam si një flutur.
Do vijnë këta zëra, po vijnë gjithë gjëmim,
Të tjerët pastaj Tutje rrafshnaltave si era kur fryn!
Përmbi kokë të saj Për t’u dhënë jetë, blerim t’u japin lisave,
Të mbushur me fletë Gurrave bollëk, bardhësi plisave.
Gjer në klasë të tetë Do të vijnë këta zëra, do të vijnë patjetër
Sepse s’kemi pasur as s’kemi rrugë tjetër!
Dhe sikur shikonin Në sytë e vocrrakëve dhe te kjo rini
Fëmijët i ftonin Mu në ballë u shkruan e shtrenjta dëshirë: L I R I !
U bënin me sy Në rrudhat e pleqëve, baballarëve tanë
Të ndalen pak aty. Që shekujt i mbajtën dhe amanet na i lanë.
Dhe, vërtet, nuk pati
Fëmijë që s’u ndal
Ndonjë gishtin zgjati
Me zemrën bërë mal.
Por, sa mirë do ishte
Të mos vinte nata
Se në atë si lulishte
Do të nisë shamata.
338 7

34. Rradhituni këtu, ju zëra madhështorë! Sa më ranë e sa më shanë!
Ju alto, soprano, baritonë, tenorë! Sa herë deshën të më hanë!
Violina, viola, çelo, basistë! Sa herë më plasën në bodrum,
Trombonë, borizanë, tuba, kornistë! Të më venin aty në gjumë.
E dëgjoni si vjen tutje me alarm?
Bam barababam, bam! Sa herë m’u hodhën të më djegin!
Daulle, timpanë, bini pa pushim! Të më zhduknin me gjithe djepin!
Në një kreshendo me tërë atë gjëmim! Po s’u dhashë që s’u dhashë dot
Ju zëra të thellë me qefinët rreth koke, As atëherë as dhe sot!
Ortiqe malesh dhe bardhësi toke!
Ju qeleshe me maje, takije të rrafshta, Ja ku jam, unë, përsëri!
Xhoke, mitanë, fustanelle të lashta! Si feniksi i bërë hi!
Kapuni mbi supet e malit gjerdanë Dhe më i fortë, dhe më i zjarrtë!
Aty ku hap krahët dykrenëshja Nanë! Me shpirtin dhe kokën lart!
Aty t’ i ngulim sytë, aty, për të kënduar:
“Rreth flamurit të përbashkuar…!” Ishte libri i letërsisë
Që deshi të gjithë t’i nxisë
Janar, 1992. Të mos ulen, të mos dorzohen
Po të duhet, dhe të flijohen...
Kështu zgjati shumë biseda
Sa të të këputet zemra.
Gjer sa erdhën e i morën
Që të gjitha në shpinë i hodhën.
Korrik, 1985.
8 337

35. Eh, se ç’heq unë në klasë!
Zemra sa herë më ka plasë! JU, BIJTË E NËNAVE
Po të nis e të tregoj
Kam frikë do t’ju lëndoj.
Dua të takohem me Ju
- Fol, i thanë të gjithë sytë BIJTË E NËNAVE,
Që shikonin si të mpitë, Dhe të bie në gju
- Fol, duam të dëgjojmë! Nën gjëmimin e të shtënave.
Për çdo gjë të mësojmë.
Mbi faqen e malit
... – Që kur doli i pari im, Të shikoj pastaj
Ishte një kohë plot trishtim. Si jeni bërë një me të
N’katër anët i rrinin sorrat, Tek ecni grykave e brigjeve të tij
Korbat, gjarpinjtë, krimbat, morrat! Me zjarr në gji
Drejt diellit atje në majë.
Deshën ta shkyejnë, t’ia nxjerrin sytë Dhe të mendoj
Që të mos përhapte dritë Cili cilin keni marrë mbi supe
Se kjo dritë i verbonte. Ju malin apo mali Juve
I dyti pastaj më tej do shkonte. Tek ecni tutje.
Eci tutje dorë më dorë Sa larg jeni
Në fusha e male me dëborë. Po sa afër më keni
Dorë më dorë e gji më gji
Eci dhe s’u ndal ai. Dhe vij unë pas jush
Tek ngjiteni shtigjeve
Pastaj i dolën dhe më të zinj: Tek vini buzët burimeve
Çakenj, dhelpra, ujq, arinj. Me zemrën prush,
Po në rrugë s’e ndalën dot. Për të parë ,
Kot e kishin, të gjithë, kot! Ç’njerëz jeni Ju
Që keni dalë maleve
Dhe erdha unë nga rrënjë e tij Me barrën e rëndë të halleve
Që isha thellë diku në gji Për të shkelur gërxheve e shkrepave
Në një kohë kur dhelparakët Ndanë xhadeve
Kishin dhëmbët e përgjakët. Kur të tjerët shkelin gazin e veturave
Dhe fluturojnë, fluturojnë,
Mbi krahët e qejfeve e të qenefeve.
336 9

36. Dhe tek i shikoni, Ndaj dhe mua më kanë grisur
Mbase thoni: Dhe gati sa s’jam ndryshkur
Eshtë populli që duhet të jetojë Pa u hapur, pa u kënduar,
Eshtë çifti që duhet të gëzojë Në kraharorin tim të shpuar...
Eshtë rini e duhet të dashurojë,
Kur Ju, Që të gjithë e varën kokën
Keni lënë të dashurat diku larg Duke shikuar dhimbshëm tokën.
Më larg se te një prag Sa ka parë kjo, sa ka parë,
Me zemrën e shpirtin gjak. Sikur thonin me të qarë.
Unë jam pranë jush Më tej libri i gjeografisë
Të dashurit e mi Hapi fletën dhe ia nisë:
Atje ku si qiparisa - Ka më keq, më keq se kjo,
Qëndroni ndanë lisave Në këtë vend e në këtë kohë.
Që mbi shkurret degët hapin
Dhe mbi ferrat majat zgjasin S’e dini ju si e ndjej veten
Për t’i bërë hije Kur m’ botojnë mua të shkretën.
Bukës që keni shtruar mbi gjethe Toponimet m’i deformojnë
Për të ngrënë Gjuhën shqipe e sakatojnë!
Drekën e darkën menjëherë
Se s’dihet Ju këtë s’e keni parë
Ku do t’ju gdhijë dita e nesërme. Të të hapet brenda varrë!
Të vënë emra në gjuhë tjetër
Atje më keni, të dashurit e mi, Duhet të bëhesh i fortë si hekur!
Se kam ardhur t’ju shoh
Ç’njerëz jeni Ju -Vërtet, motër, e kemi vështirë
Kur në një motel a vikend shtëpizë Të jetojmë në këtë mynxyrë.
Në sallonet e mëdha, Kur çakenjtë nga çdo anë
Ngrihen gotat e dollisë Më të këqinj se ujqit janë.
Dhe shikimet ngulen në sekse
Si pirunjtë në thelë të kofshëve Edhe mua më kanë cunguar
Plot erë fërgese. Më kanë prerë e sakatuar!
Dhe mbase thoni, S’më kanë vënë asnjë shkrimtar
Janë njerëz e duhet të hanë. Me veprën që ka zjarr.
Që kokën e tyre të hanë.
Atje më keni mua
Se unë zgjas dorën
Për të marrë nga ajo bukë e juaj
10 335

37. Asnjë melodi kombëtare. Që është aq e shijshme
Sa dhe shkronjat tjetërfare. E t’u vë ngapak vargjeve
Në ballë emra me ov e ski Të bëhen t’tyndyrshme.
Ç’janë ata as unë s’e di. Dhe unë zgjas dorën
Për të prekur grykën e naganteve tuaja
I thonë vetes kompozitor! Bombat që keni në brez
Po s’janë tjetër veç të gjorë. Gati për t’i ndez,
Një fashist e një shoven E t’u vë ngapak fortësi
Askund shokun s’ua gjen. Ngapak barot,
Po ju nuk më shihni, të dashurit e mi.
Më rëndë e ka arsimtari Ju nuk më shihni
Kur për këngë i ndizet zjarri. As kur afroj buzët te balli i juaj
Fshehtas e merr nga libër tjetër Për të puthur bulëzat e djersës suaj
Një këngë të bukur, këngë të vjetër: E t’i vë si presje mes vargjesh
Sikur midis plagësh
“Dalëngadalë po vjen behari, Që erë e tyre t’u vijë
Dalëngadalë, po na vjen. Siç i vjen një luleje në saksi.
Nëpër fusha rritet bari,
Dalëngadalë, po na vjen...” Ju nuk më shihni
As kur vë kokën pranë kokës suaj
Dhe këndohet me aq dëshirë Tek shikoni yjet në të dalë
Kjo këngë e bukur, kjo këngë e mirë. Me aq mallë,
Sikur të ngre lart në qiell Dhe ëndërroni këtu t’i zbritni,
Ta kujtosh të madhin diell... Dhe pastaj,
Ah, pastaj,
Dhe përhapet zëri i saj Me ëndje të vdisni.
Nëpër shkollë, skaj më skaj.
Hyn e prek në çdo zemër Dhe unë dua të dij,
Nga maja e kokës gjer në themër. Ç’njerëz jeni Ju që botën morët në sy
T’ia ç’kyçni derën e kyçur në 100 dry
Unë rri si i vrarë Kur ajo as që donte të dijë
Dhe në shpirt më vjen një zjarr Për gjithë atë padrejtësi.
Pse s’e kam atë këngë në gji
Do të më donte çdo fëmijë... Unë eci me ju, të dashurit e mi,
Me sytë e veshët bigë
Dhe me një si frikë
Të shikoj,
E të dëgjoj,
334 11