2. Horrela deskribatu zuen Yaizako abadeak 1730ean Kanariar artxipelagoko Lanzarote irlaren itxura guztiz aldatu zuen erupzioa. Egun gutxitan, gutxi gorabehera kilometro kubiko bat laba lurraren gainazalera atera zen, hainbat herri estali zituen eta paisaia erabat aldatu zuen. Harriek iraganean Lurreko leku ezberdinetan sumendi-erupzioak egon zirela erakusten digute, hau baino mila aldiz bortitzagoak. Gure planetak izugarrizko energia kopurua du barnean, kontinenteak mugitzeko, mendiak altxatzeko, lurrikarak sortzeko eta sumendi-jarduera sorrarazteko gai dena. Lehen irakurgaia « Irailaren 1ean, gaueko bederatziak eta hamarrak artean, Lurra bat-batean ireki zen Timanfayatik hurbil. (…) Mendi erraldoi bat lurraren barrenetik gailendu zen, eta puntatik garrak ateratzen ziren, hemeretzi egunetan zehar sutan jarraitu zutenak. Handik egun gutxitara, zulo berri bat eratu zen, eta laba uholde batek Timanfaya, Rodeo eta Mancha Blanacako zati bat hartu zituen menpe. Laba hedatu egin zen (…) hasieran ura bezain azkar, baina laster abiadura murriztu eta eztia balitz bezala isurtzen zen. Baina irailaren 7an (…) laba masak (…) instant batean suntsitu zituen Maretas eta Santa Catalina herriak (…). Irailaren 11n (…) labak (…) Mazo harrapatu zuen, herrixka guztia sutu eta estali zuen, eta bere bidea jarraitu zuen itsasoraino, sei egunetan zehar zarata beldurgarriaz korrika eginez eta benetako ur-jauziak sortuz. Hildako arrain kopuru izugarria itsasoaren gainean zegoen (…). » Timanfayako parke naturala, Lanzarote Sumendia erupzioan IRTEN AURREKOA
3. Edukien eskema Lurraren barruko dinamika Lurraren barne-beroa Jatorria Ezaugarriak Bulkanismoa Jatorria Ezaugarriak Sumendi-jarduera motak Lurrikarak Jatorria Eraginak Uhin sismikoak Arriskuak Jarduera-neurriak Alerta-sistemak Mendien eraketa Lurraren erliebea Prozesuen elkarreragina Harriak Magmatikoak Metamorfikoak Harrien zikloa Barne-beroaren agerpenak Sailkapena Eraginak Plaka litosferikoak Mugimendua Tektonika HASIERA
4. Unitatearen azalpenerako baliabideak Barne-beroaren eraginak Uhin sismikoak eta Lurraren egitura Lurraren barruko beroaren jatorria Lurraren barnealdearen ezaugarriak Barne-beroaren agerpenak Bulkanismoaren jatorria Sumendi-erupzio baten ezaugarriak Sumendi-jarduera motak Lurrikaren jatorria Lurrikaren eraginak Arriskuen aurreko jarduera-neurriak Alerta goiztiar sistemak Mendien eraketa Barne eta kanpo-prozesuen elkarreragina Harri magmatikoak Harri metamorfikoak Plaka litosferikoen mugimenduak Sumendiak, lurrikarak eta plaka-tektonikoak Estekak Harrien zikloa HASIERA
5. Material metalikoen hondoratzea Egun Neurriz handitzea Duela 4.000 milioi urte Meteoritoak Duela 4.600 milioi urte Lurraren barne-beroaren jatorria Milioi urteak Lurrazala Mantua Nukleoaren eraketa Lurrazal solidoa Ozeanoa Kanpo-nukleo urtua Barne-nukleo solidoa (5 000 ºC) Mantu solidoa
6. Lurraren barnealdearen ezaugarriak 50 kilometrora: Tenperatura 600 ºC-ren baliokidea da Presioa 20.000 atmosferaren baliokidea da Tenperatura eta presio handitzea Tenperatura 30 ºC handitzen da sakonera kilometro bakoitzean GRADIENTE GEOTERMIKOA Lurraren azalaren azalera
7. Bulkanismoa Azalaren barruan urturiko harriak kanpora ateratzea Barne-beroaren agerpenak Lurrikarak Azalaren mugimendu bortitz eta laburrak Kontinenteen deriba Isostasia Azalaren mugimendu bertikal motelak Kontinenteen joan-etorri horizontal motelak
13. Sumendi-erupzio baten ezaugarriak Sumendi-jarduera eta laba koladak Gas-burbuilek ihes egiten dute emeki Zenbat eta tenperatura altuagoa, orduan eta magma bigunagoa Tenperatura baxuagoan magma likatsuagoa da Gas-burbuilek leherketak eta zipriztinak sortzen dituzte 700 ºC baino gutxiagora laba likatsua eta aitzinamendu moteleko koladak ITZULI
14. Sumendi-jarduera motak SAKATU GEZIAK XEHETASUN GEHIAGO EZAGUTZEKO HAWAIAR JARDUERA ESTRONBOLIAR JARDUERA BULKANIAR JARDUERA
15. Sumendi-jarduera motak Magmaren tenperatura: oso altua (1 000 ºC-tik gorakoa) Lehergarritasuna: baxua Arriskugarritasuna: baxua Arriskuak: laba oso biguna, hiriak estal ditzakeena Ezkutu-sumendia Gela magmatikoa Galdara nagusia Tximinia nagusia HAWAIAR JARDUERA ITZULI
16. Sumendi-jarduera motak Magmaren tenperatura: ertaina (700 eta 1.000 ºC artean) Lehergarritasuna: ertaina Arriskugarritasuna: ertaina Arriskuak: piroklastoek hiriak estal ditzakete Estrato-sumendia Ganbera magmatikoa Kono bolkanikoa Tximinia Kraterra ESTRONBOLIAR JARDUERA ITZULI
17. Sumendi-jarduera motak Magmaren tenperatura: baxua (700 ºC baino baxuago) Lehergarritasuna: altua Arriskugarritasuna: altua Arriskuak: leherketa eta hodei kartsu oso suntsitzaileak Domoa Ganbera magmatikoa Laba kontsolidatuko pitoi bolkanikoa SUMENDI-JARDUERA ITZULI
18. Lurrikaren jatorria Lurraren azalaren urraketa edo mugimendu bortitzak Zenbat eta zurrunagoa apurtzen den materiala, orduan eta biziagoa hipozentroaren bibrazioa Bibrazioak Epizentroa Hipozentro edo foku sismikoa
20. Sismograma Sismografoa Uhin sismikoak eta Lurraren egitura Uhin sismikoen interpretazioa Uhin sismikoak ZEIN DA UHIN SISMIKOAK IKERTZEAREN EMAITZA?
21. Uhin sismikoak eta Lurraren egitura Lurraren egituraren ezagutza Kanpo-nukleoa (likidoa) Barne-nukleoa (solidoa) Litosfera Plaka litosferikoak Lurrazala (granitoa eta basaltoa ) Mantua (peridotita) Nukleoa (konposizio metalikoa) ITZULI
22. Barne-prozesuek sorturiko arriskuen aurrean jarduera-neurriak Aurreikuspena Arrisku-mapak egin Prebentzioa Iragarpena Argon-gasaren jarioa Eraikinen diseinuak
23. Olatuei, haizeari eta mugimendu sismikoei buruzko informazioa hartzen du Tsunamien hurbiltasunari buruz informatzen du Hawai Alerta Goiztiar Sistemako Buiak (AGS) Alerta goiztiar sistemak
24. Mendien eraketa. Lurraren erliebea Azala loditzea Kontinenteen talka Kanpo-nukleoa Mantua Rifta Plaka litosferikoen mugimendua Goranzko korrontea NOLAKOA DA LURRAREN ERLIEBEA? IKUSI NOLA ERATZEN DEN ERLIEBEA
25. Duela 20 milioi urte Duela 60 milioi urte Duela 100 milioi urte Mendien eraketa. Lurraren erliebea Azala loditzea Kontinenteen talka Kanpo-nukleoa Mantua Rifta Plaka litosferikoen mugimendua Goranzko korrontea Pirinioak Betikoak Alboraeko Plaka Iberiar plaka Eurasia Iberiar plaka Alboraeko Plaka Ebro mendigunea NOLAKOA DA LURRAREN ERLIEBEA? ITZULI
27. Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak Plataforma kontinentalek Kontinenteen ertzak eratzen dituzte ITZULI GEHIAGO JAKITEKO SAKATU PUNTU GORRIAK
28. Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak Gailurrek edo ozeano- mendikateek Sumendi-jarduera bizia dute ITZULI GEHIAGO JAKITEKO SAKATU PUNTU GORRIAK
29. Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak Ezkutuak edo lautada handiak Eremu handi horizontalak ITZULI GEHIAGO JAKITEKO SAKATU PUNTU GORRIAK
30. Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak Mendikateak Garaiera handiko mendilerroak ITZULI GEHIAGO JAKITEKO SAKATU PUNTU GORRIAK
31. Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak Ozeano-fosak Ozeanoetako eremu sakonenak ITZULI GEHIAGO JAKITEKO SAKATU PUNTU GORRIAK
32. Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak Itsaspeko sumendiek Sumendi-arkipelagoak sorraraz ditzakete ITZULI GEHIAGO JAKITEKO SAKATU PUNTU GORRIAK
33. Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak Lautada abisalak Planetako itsaspeko eremu lau zabalenak ITZULI GEHIAGO JAKITEKO SAKATU PUNTU GORRIAK
34. Barne eta kanpo-prozesuen elkarreragina Mugimendu isostatikoak Subsidentzia Igoera isostatikoa Himalaya mendikatea Sedimentuen pisuak subsidentzia sortzen du Eragile geologikoak higatzen dira eta litosferari pisua kentzen diote
35. Plaka litosferikoen mugimenduak Plaken aldentze-eremua Kontinente azpiko ozeano-plaka subdukzioa Bi plakaren irristaketa, bata bestearen kontra NOLA BANATZEN DIRA PLAKA LITOSFERIKOAK?
36. Plaka litosferikoen mugimenduak OZEANO BAREKO PLAKA IPAR AMERIKAKO PLAKA EUROASIAKO PLAKA INDIANO OZEANOKO PLAKA AFRIKAKO PLAKA ANTARTIKOKO PLAKA HEGOAMERIKAKO PLAKA NAZCAKO PLAKA Ozeano-dortsala Subdukzio eremuak eta talka kontinentala FILIPINETAKO PLAKA ITZULI
37. Sumendiak, lurrikarak eta plaka-tektonikoa Foku sismiko eta sumendien banaketa mapa Sismotasun handia Sismotasun ertaina Sismotasun txikia Sumendi-jarduera
38. Harri magmatikoak Harri plutonikoak Harri bolkanikoak Basaltoa Obsidiana Pumita (apar-harria) Zepa bolkanikoa Gabroa Sienita Pegmatita Granitoa Harri magmatiko nagusiak
39. Harri metamorfikoak Jatorrizko harria eta prozesu metamorfikoa Ondoriozko harri metamorfikoa Presioa eta tenperatura: Handitze leuna Presioa eta tenperatura: Handitze bizia Presioa eta tenperatura: Handitze oso bizia Presioa eta tenperatura: Handitze bizia Presioa eta tenperatura: Handitze bizia Kuartzita Kuartzo askoko hareharria Marmola Gneisa Eskistoa Arbela Kareharria Buztina, arbela edo eskistoa Buztina edo arbela Buztina Harri magmatiko nagusiak
40. Harrien zikloa SEDIMENTUAK MAGMA HARRI SEDIMENTARIOA HARRI MAGMATIKOA HARRI METAMORFIKOA Urtzea Metamorfismoa Metamorfismoa Disgregazioa Disgregazioa Disgregazioa Litifikazioa Urtzea Urtzea Hoztea
