Gama Isınlaması yaparak kestanelerin kurtlanmasını ve küflenmesini önleme... ahmetyilmaz & 2011-2012

3.  Kestanelerde hasat ,çeşitlere göre değişerek genel olarak
Eylül ayı ortalarından Ekim ayı sonlarına kadar devam
etmektedir.
 Kestanelerde hasat zamanının belirlenmesinde kolay ve
göze çarpan belirti,dikenli yumakların hafifçe açılarak, içinde
doğal rengini almış kestanelerin görünmeye başlamasıdır.
 Kestanenin kurtlanıp kurtlanmaması bazı böceklerle ve
genotiple ilgilidir. Sinop'ta kestanenin kurtlanmasına sebep
olan böcekler Cydia pomonella ve Curculia elephas'tır. Eğer
tohumlar bu böceklerin yumurta ya da larvalarını içeriyorsa
kurtlanırlar. Kurtlanma olayı genellikler hasattan 1-2 ay
sonraya kadar tamamlanır.

4.  Kestane üretiminde Türkiye Dünya üzerinde 4.sırada
bulunmaktadır. Fakat ihracatta çok daha gerilerde
bulanmaktadır. Türkiye’de üretilen kestanelerin kalitesi
ne kadar yüksek olursa ekonomik kazancımızda bununla
doğru orantılı olarak artacaktır.
 Bizde proje çalışmamızda kestanelere gama ışını
göndererek kurtlanmasını ve küflenmesini önlemeyi
amaçladık.Bunun yanında kestanenin kurtlanmasını ve
küflenmesini önleyerek de Türkiye ekonomisine katkı
sağlamakta amaçlarımız içerisinde.

6. Işınlama yönteminin tercih edilmesini gerektiren başlıca iki neden:
1. Gıda kaynaklı hastalıkların insan sağlığını önemli ölçüde tehdit etmeye
başlaması, salgın hastalıklara ve ölümlere varan sonuçlar görülmesi nedeniyle
insan sağlığını korumaya yönelik başka yöntem arayışlarına ihtiyaç duyulması,
ışınlama işlemine olan ilgiyi arttırmıştır.
Hastalık yapıcı patojen bakterilerin yol açtığı gıda kökenli hastalık vakalarının
sayısı Amerika’da 1994 CAST (Council of Agriculture Science and Technology )
verilerine göre yılda 6.5 milyon ile 33 milyon arasında olduğu düşünülmekte ve
bu verilere göre yılda 9000 kişinin gıda kaynaklı hastalıklardan öldüğü tahmin
edilmektedir.
2. Gıdalarda bozulmaya neden olan ve ürünlere zarar veren
mikroorganizmalardan arındırılması için başvurulan, gıdaları korumaya yönelik
etkili bir yöntemdir.

7. Gıdaların Raf Ömrünü Arttırır.
Gıda kökenli hastalık yapıcı E.Coli, Salmonella, Campylo-bacter, Listeria
türündeki mikroorganizmaları yok etmek, gıdalarda filizlenmeye ve
olgunlaşmaya engellemek ve gıdalara zarar veren böcek, parazit oluşumunu
önlemek ve gıdaların raf ömrünü arttırmak amacıyla ışınlama işlemi
gerçekleştirilir.
Sağlık Yönünden Güvenilirdir
Gıdaları ışınlama yöntemi yeni bir gıda koruma yöntemi olmayıp 1905 yılında
ilk denemesi yapılmış ve o tarihten buyana ışınlamanın fiziksel, kimyasal ve
biyolojik etkileri her yönüyle araştırılmıştır.
Işınlanmış gıdaların toksikolojik, genetik, kanserojenik ve mutajenik etkileri
incelenmiş ve yapılan ulusal ve uluslararası yasal düzenlemelerle gıdaların
ışınlanmasına izin verilmiştir.

8. Uluslararası Kuruluş Ve Organizasyonlar Tarafından
Onaylanmıştır
Gıda Işınlamasının Sağlık Yönünden Güvenilir Olduğu hakkında Görüş
Birliğine Sahip Uluslar arası Kuruluş ve Organizasyonlar
WHO
FDA
FAO
IAEA
Codex Alimentarius Commission
Scientific Committee of European Union
Tarafından incelenmiş ve belirli dozlarda ışınlamış gıdaları tüketmenin
sağlık yönünden zararlı ve toksikolojik tehlike oluşturmayacağı kararına
varılmıştır.

9. Dünyada başlıca kestane üreticisi ülkeler ve üretim miktarlarına
baktığımızda;
Çin, Kore, İtalya, Türkiye, Japonya Bolivya, İspanya, Portekiz, Rusya ve
Yunanistan’ın
en önemli ülkeler olduğunu görmekteyiz. 1996 yılı verilerine göre,
dünya kestane üretimi 494.000 ton olup; Çin 112.000 ton ile ilk sırada,
Türkiye ise 65.000 ton ile 4. sırada yer
almaktadır (Çizelge 1). Bu potansiyel ile Türkiye dünya üretiminin
%13,2’sini karşılamaktadır.
Dünya Kestane Üretimi:

10. Türkiye kestane üretiminde Dünya’da 4. sırada bulunmasına rağmen
ihracatta çık daha gerilerde bulunmaktadır.

11. Sinop İlimiz ise Türkiye’de kestane üretiminde 4. sırada
bulunmaktadır.

12. Kestanenin kurtlanmasına sebep olan böcekler Cydia
splendana ve Curculia elephas'tır.
Her iki zarlıda doğrudan kestane meyveleri ile beslenip zararlı
olurlar. Genel olarak hasat zamanında gelişmelerini tamamlamamış
olan larvalar, hasattan sonra yığıldıkları gömüler, depolarda veya
satış sırasında gelişmelerini tamamlayıp meyveyi delip terk ederler.
Larvaların meyve içinde beslenirken açtığı galeriler,beslenme
devam ettikçe genişleyip biri biriyle birleşerek meyvenin büyük
kısmını,bazen tamamını kaplar. Her iki zararlı, meyve içinde
zararlarını aynı zamanda oluşturdukları gibi, aynı meyve içinde de
birlikte de bulunabilirler.

13. İki zararlının larvası da zarar verdikleri meyvelerin tamamen
elden çıkmasına ve pazar değerini kaybetmesine neden olur.
Ayrıca larva zararına uğrayan meyvelerin çeşitli fungusların
(Aspergillus spp. ve Penicillum spp. gibi) enfeksiyonuna maruz
kalması nedeniyle dolaylı zarar ortaya çıkmaktadır.

14. Cydia splendanaCurculio elephas

15. Curculia elephas ve Splendana’da larva oluşum zamanları;
Curculia elephas’ta larva oluşumu Eylül ayı ilk haftasında başlamaktayken,
splendanada Ağustos ayı sonlarında başlamaktadır.

17.  Kestanelerin muhafazası şu yöntemlerle yapılmaktadır;
geleneksel yöntemlerle bir çok yöremizde meyveli yumaklar,
ağaçların altında toprak içerisine gömülüp üzeri eğrelti otu
vb. bitkilerle örtülerek saklanmaktadır. Soğuk depoda
muhafaza etme yönteminde ise 0-2oC sıcaklıkta ve %85-90
oranında nem içeren depolarda torbalar içerisinde 3-4 ay
saklanabilmektedir.
 Biz çalışmamızda bu yöntemlerden farklı bir yöntem olarak
gıda ışınlamayla kestanelerin korunmasını amaçladık.
Yaptığımız araştırmalarda gıda ışınlamada gama ışınları, X
ışınları ve hızlandırılmış elektronları olmak üzere üç farklı
yöntem olduğunu öğrendik. Çalışmamız için gama ışınlarının
uygun olduğunu belirledik.Gama ışınlama işleminde ise Co60
kaynağını kullanıldı.

18. Gama ışınlarıyla daha önceki yıllarda farklı gıdalar
ışınlanmıştır.Bunlar: ABD’de 1994-2003 yıllarında
baharatlar,et ve meyveler ; Almanya 1997’de baharatlar;
Endonezya 1988-1992 pirinç; Japonya 1973’de patates ;
Küba 1987’de soğan ve baklagiller; Türkiye’de ise 2002
yılında baharatlar ve aromatik otlar ışınlanmıştır.Ayrıca
yumurta ürünleri ve deniz ürünleri de ışınlanmıştır.

19.  Çalışmamızda daha önce ışınlanan gıdalardan farklı
olarak kestane üzerinde çalışmayı uygun bulduk.Çünkü
kestane üzerinde önceden herhangi bir ışınlama çalışması
yapılmamıştır.
 Projemiz sayesinde kestanenin raf ömrünün uzatarak
bu sayede nem içeriği yüksek olan kestanenin kurtlanarak
ve küflenerek bozulmasını engellemiş olacak ve ülke
ekonomisine katkıda bulunulacaktır.

21. Çalışmaya gıda ışınlama konusunda bilgi toplanarak
başlandı.Ayrıca ışınlama işleminin nerelerde
yapıldığı,kimler tarafından yapıldığı ve nasıl irtibata
geçebileceğimiz konusunda bilgi edinildi.
Öncelikle gıda ışınlanmasında hangi yöntemlerin
kullanıldığı hakkında bilgi toplandı. Daha sonra hangi
yöntemin projemize uygun olduğu belirlendi ve bu
yöntemle ilgili araştırmalar yapıldı. Daha önce bu
konuya benzer yapılmış çalışmalar incelendi.

22. Gıda ışınlamasında kullanılan dozlar aşağıdaki gibidir.
Gıda Grubu Amaç
Doz(kGy)
Soğanlar Çimlenme ve tomurcuklanmayı önleme 0,2
Meyve,Sebze 1) Olgunlaşmayı geciktirmek 1,0
2) Böceklenmeyi önlemek 1,0
3) Raf Ömrünü uzatmak 2,5
Baklagiller Böceklenmeyi önlemek 1,0
Balık ve deniz 1) Patojenik mikroorganizmalrı azaltmak 5,0
Ürünleri 2) Raf ömrünü uzatmak 5,0
Kırmızı et ve 1) Patojenik mikroorganizmalrı azaltmak 7,0
ürünleri 2) Raf ömrünü uzatmak 3,0
Baharatlar Böceklenmeyi önleme 1,0Dünya sağlık örgütü tarafından gıda ışınlamada kullanılacak üst sınır 10 kGy olarak
belirlenmiştir.Bizde çalışmalarımızda bunu dikkate alarak kestanelerimiz üzerinde ilk
olarak 0.25- 1.00 kGy , ikinci aşamada 0.25-5.00 kGy değerleri arasında ışınlama dozu
kullandık.

23. Çalışma 2 dönemde gerçekleştirildi
1.Dönem Çalışması 15 Mart 2010 tarihinde başlatıldı.
1 Nisan 2010 tarihinde kestaneler Sinop halk pazarından
temin edildi.Halk pazarından alınan kestaneler tek tek
incelendi ve içinden bozuk,küflü ve kurtlanmış olanlar
ayrıldı.Sağlam kestaneler ise 8 gruba ayrıldı.Bu gruplar
Gamma Pak Sterilizasyon San. ve Tic. A.Ş ‘ye ışınlanmak
üzere gönderildi.

24. Bu gruplara uygulanan miktar ve dozlar aşağıdaki gibidir.
Gamma Pak Sterilizasyon San. ve Tic. A.Ş tarafından ışınlanan
kestaneler her paketin üzerinde ışınlama tarihi belirtilmiş biçimde bize
geri gönderildi.
Işınlanan kestaneler gözlemlenmek üzere aynı ortama konuldu ve 1 ay
süresince takipler yapıldı.

25. Sinop Halk Pazarından Alınan Kestaneler

26. 1 kGy’lik grup 0.25 kGy’lik grup

27. Işınlanarak Geri Gönderilen Kestaneler

28. Sinop'ta kestanenin kurtlanmasına sebep olan böcekler
ile ilgili bilgi toplandı. Sinop ili kestane üretim
alanlarındaki meyve kurtlanma oranları ve larvaların
meyveyi terk etme zamanının saptanması üzerinde
araştırmalar incelendi. Erfelek ilçesi kestanelerinde
değişik tarihlerdeki kurtlanma oranları aşağıdaki
grafikteki gibidir;

29. Tablo incelendiğinde kurtlanmanın hasattan hemen sonraki
dönemde başladığı görüldü.Çalışmanın bu tarihler arasında kısa
sürede yapılmasının daha doğru netice vereceği kararlaştırıldı.
Erfelek ilçesi kestanelerinde değişik tarihlerdeki kurtlanma oranları

30. 2.Dönem Çalışması 10 Ekim 2010 tarihinde başlatıldı.
Sinop’un Erfelek ilçesine ait kestaneler hasat
zamanında halk pazarından temin edildi.
Alınan kestaneler 1’er kg lık 3 paketten 5 grup
olacak şekilde paketlendi.
İkinci ışınlama işlemindeki yeni dozlar belirlendi ve
ilgili kuruma gönderildi.

31. 2.Aşamada Uygulanacak dozlar aşağıdaki gibidir.

32. İlgili kurum tarafından ışınlandıktan sonra
kestaneler bize gönderildi.
İkinci ışınlama sonucu takipler yapıldı.

33. SONUÇ

34.  Çalışmalar 2 farklı zamanda gerçekleştirildi.
 10 Nisan-10 Mayıs 2010 tarihlerinde 1. çalışma
üzerinde gözlemler yapıldı..Yapılan gözlemler
sonucunda farklı dozlarda ışınlanan ve ışınlanmayan
kestanelerdeki değişimleri belirlendi.
 Gözlemlerimiz sonucunda ışınlanmayan
kestanelerde kurtlanma gözlemlendi.Işınlananlarda
ise ışınlanmayana göre çok az oranda kurtlanma
gözlemlendi.Ayrıca ışınlanma yapılan kestanelerde
doz oranı farklı olduğundan dolayı kurtlanma
oranında da farklılık görüldü.

35. 0.250 kGy deki kurtlanma oranı 0.500 kGy dekinden ,
0.500 kGy deki oran ise 1.000 kGy ye göre fazla olduğu
tespit edildi.
 28 Kasım-15 Ocak 2010 tarihlerinde 2. çalışma
üzerinde gözlemler yapıldı.
 İkinci ışınlama işleminde planlarımıza göre
gönderdiğimiz şirket tarafından kısa süre içerisinde
kestanelerin geri gönderilmesi gerekmekteydi.
Fakat ilgili kurumda ışınlama öncesinde kestaneler 20
gün depoda kalmış olması nedeniyle 20 günlük süreç
içerisinde kurtlanma ve küflenme oluşmuş olduğu
fark edildi.2. çalışmadan bu nedenle pozitif sonuç
alınamadı.

36. Eğer kestaneler ışınlama öncesinde 20 gün
bekletilmemiş olsaydı ikinci ışınlama ile daha verimli ve
değişik sonuçlar elde edilebilirdi.
Yaptığımız birinci ışınlama sonucunda ise amacımızla
doğru orantılı sonuçlar elde edildi. Kestanenin
küflenmemesi üzerine hedeflenen sonuçlara ulaşıldı.

37. Elde edilen sonuçlardan görüntüler;

38. Elde edilen görüntüler;

39. ÖNERİLER

40. Projemizden daha değişik sonuçlar elde edebilmek için
ilerleyen zamanlarda ışınlama işlemi sayısı artırılabilir.
Ayrıca hasat zamanından başlamak üzere belirli zaman
aralıklarında deneyler tekrarlanarak farklı sonuçlar elde
edilmeye çalışılabilir.
Işınlamanın kestane üzerine etkisi incelenebilir.Tat kaybı
olup olmadığına dair duyusal analizler yapılabilir.Besin
kaybı araştırılabilir.
Pişirme süresi üzerine etkisi araştırılabilir.

41. KAYNAKLAR

42. 1-) AYDEMİR ATASEVER,Meryem,ATASEVER,Mustafa ‘’ Işınlamanın Gıda
Teknolojisinde Kullanımı ‘’ Atatürk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Gıda
Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü, Erzurum.
2-) DEMİRCİ,A.Şükrü,GÜNER,Kadir Gürbüz ‘’ Isınlama ve Gıda Güvenligi’’
Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Gıda Mühendisligi Bölümü,
Tekirdag / Türkiye 10. Gıda Kongresi; 21-23 Mayıs 2008, Erzurum/
Anonymous. 1988. Gıda ısınlama Raporu. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu.
ANTHAM. Ankara.
3-) Gıda Teknoloji Dergisi-Şubat 2010
4-) HALKMAN,Kadir,NASAR,Abbas (2003) ‘’ Baharat Mikroflorası Üzerine
Işınlamanın Etkisi’’ Orlab On-Line Mikrobiyoloji Dergisi , Yıl: 2003 Cilt: 01
Sayı: 03 Sayfa: 43-65 , www.mikrobiyoloji.org/pdf/702030304.pdf
5-) Medikal Teknik Dergisi-Mart 2010

43. 6-) ÖZKARAKAŞ,Dr.İlhan ‘’KESTANE TARIMI’’ , Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü
7-) SERDAR ,Ümit,DUMAN,Emine (2004) ‘’ TOHUM VE EPİKOTİL AŞILARININ KESTANE
FİDANI ÜRETİMİNDE KULLANILABİLİRLİĞİNİN BELİRLENMESİ’’ OMÜ Zir. Fak. Dergisi,
2005,20(3):7-11 , J. of Fac. of Agric., OMU, 2005,20(3):7-11
8-) SERDAR ,Ümit,TUNCER,Celal (1996) ‘’ SİNOP İLİ KESTANE ÜRETİM ALANLARINDAKİ
MEYVE KURTLANMA ORANLARI VE LARVALARIN MEYVEYİ TERKETME ZAMANININ
SAPTANMASI ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR’’ OMÜ Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü,
SAMSUN.
9-) TANER,Ahmet Cangüzel ‘’ ATOM, RADYOAKTİVİTE, RADYOİZOTOPLAR ve RADYASYON
TÜRLERİ ‘’ Fizik Yüksek Mühendisi Türkiye Atom Enerjisi Kurumu.
10-) YÜCELİ,Pelin,POLAT Gökçe,HALKMAN,A.Kadir (21-23 Mayıs 2008) ‘’ Isınlamanın Gıda
Kaynaklı Patojenler Üzerine Etkisi’’ , Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara,
Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisligi Bölümü, Ankara
11-)YÜKSEL,Ahmet (2000) ‘’ IŞINLAMA’’ Popüler Bilim