1. ÇÖZELTİLERİN DERİŞİMİ
1.ÇÖZELTİLER:
Çözücü ve çözünenin oluşturduğu homojen karışımlara çözelti denir. Çözücüsü su olan çözeltilere sulu
çözeltiler denir.
2.ÇÖZELTİ DERİŞİMLERİ:
Derişim, verilen bir çözücüde ya da çözeltide bulunan çözünen miktarının bir ölçüsüdür. Derişimin değişik
amaçlar için değişik birimlerle verilmesi mümkündür.
Kütlece Yüzde Derişim
Çözeltinin 100 gramında çözünmüş olarak bulunan maddenin gram cinsinden madde miktarına, kütlece
yüzde derişim denir.
Çözünenin kütlesi
Kütlece yüzde derişim = --------------------------- x 100
Çözeltinin kütlesi
SORU: 135 gram su içinde 15 gram şeker çözülerek hazırlanan çözelti kütlece yüzde kaçlıktır?
Hacimce yüzde derişim
Sıvı-sıvı çözeltiler hacim olarak ölçülebildiğinden bazı çözeltilerin derişimleri hacim yüzdesine göre
hazırlanır.
Örneğin;-15,6°C'ta donan ve antifiriz olarak da kullanılan metanol çözeltisinde hacimce %25 metanol bulunur.
100ml'lik antifiriz çözeltisi 25ml CH3OH bulunduruyor demektir.
Kütle(g)/hacim(ml)
Bu derişim birimi de çözünen kütlesinin çözeltinin hacme oranıyla verilir.
Örneğin;100 ml çözeltide 0,9 g NaCl içeren sulu çözeltinin derişimi %0,9'dur (Kütle/Hacim). Bu birim genellikle tıp
ve eczacılıkta kullanılır.
MOL KESRİ
Bir çözeltide herhangi bir bileşenin mol sayısının çözeltiyi oluşturan bütün maddelerin mol sayıları
toplamına oranına bu maddenin mol kesri (X) denir.
nA = A maddesinin mol sayısı XA= A maddesinin mol kesri
nB = B maddesinin mol sayısı XB= B maddesinin mol kesri
nC = C maddesinin mol sayısı XC= C maddesinin mol kesri
Bir çözeltideki bütün bileşenlerin mol kesirlerinin toplamı daima1’e eşittir.
2. ÖRNEK: Bir gaz çözeltisi 4g He ve 16g O2 içermektedir. Çözeltideki He ve O2 gazlarının mol kesirleri
nedir?(He:4,0:16)
ppm ve ppb
ppm, (parts per million) milyonda bir birime verilen isimdir. Çok düşük değerleri ifade etmek için kullanılır.
Herhangi bir karışımda toplam madde miktarının milyonda 1 birimlik maddesine 1 ppm denir. Ppm derişim birimi
olarak kullanılır. Her üç harfi de küçük olarak "ppm" şeklinde yazılır. Herhangi bir şeyin milyonda birini de ifade
edebilir.
ppb=parts per billion, milyarda bir gibi daha küçük birimleri ifade eder.
ppm ve ppb orantı ifade ettikleri için boyutsuz niceliklerdir.
Molarite (M)
1 L çözeltide çözünen maddenin mol sayısına molarite denir.
n
M = -------
V
ÖRNEK: 0,1 mol NaOH, 200 ml sulu çözeltide çözünmüşse çözeltinin molarite olarak derişimi nedir?
n=0,1 mol
V=200 ml=0,2 L
n 0,1
M = ------- M= ------- = 0,5 molar
V 0,2
Seyreltme:
Çözeltilerde, (çözünen miktarının azaltılıp), çözücü miktarının arttırılmasına seyreltme denir. Çözeltiye
(veya derişik çözeltiye) çözücü madde eklenirse seyreltik çözelti elde edilir. Çözelti seyreltik hale getirilirken çözücü
miktarı artmasına rağmen çözünen miktarı değişmez.
Deriştirme:
Çözeltilerde, çözünen miktarının arttırılıp, çözücü miktarının azaltılmasına deriştirme denir. Çözeltiye
(veya seyreltik çözeltiye) çözünen madde eklenirse veya çözücü madde uzaklaştırılırsa derişik çözelti elde edilir.
3. Çözeltiden çözücü maddenin uzaklaştırılması için çözücü maddenin buharlaştırılması (bunun içinde çözeltinin
ısıtılması) gerekir. Çözelti derişik hale getirilirken çözücü miktarı buharlaştırılarak azalmasına rağmen çözünen
miktarı değişmez.
M1 . V1 = M2 . V2
ÖRNEK: 2 litre 0,1 M NaOH çözeltisinin derişimini 0,25 M yapmak için kaç ml su buharlaştırmak gerekir?
M1 . V1 = M2 . V2
0,1 . 2 = 0,25 . V2
0,2 = 0,25 . V2
0,2
V2 = ------ = 0,8 litre Buharlaşan su = 2 litre – 0,8 litre = 1,2 litre = 1200 ml
0,25
Molariteleri farklı birden fazla aynı cins çözelti karıştırılırsa, son derişim;
M1 . V1 + M2 . V2 + …… = Mson . Vson
ÖRNEK : 0,5 M 300ml (NH4)2SO4 çözeltisi, 1,5 M 400ml (NH4)2SO4 çözeltisi ile karıştırılıyor. Son çözeltinin
derişiminin 0,75 M olması için kaç ml su eklenmelidir?
M1 . V1 + M2 . V2 + …… = Mson . Vson Vtoplam = 0,3 + 0,4= 0,7 litre
0,5.0,3 + 1,5.0,4 = 0,75.Vson
0,15 + 0,6 = 0,75.Vson
0,75
Vson =--------- = 1litre Eklenmesi gereken su miktarı = 1 litre – 0,7 litre = 0,3 litre= 300 ml
0,75
4. ÇÖZELTİLERDE İYON DERİŞİMLERİ
Çözeltiler ile yapılan deneylerde ve hesaplamalarda, iyonların derişimlerinin bilinmesi önemlidir.
İyonların derişimlerinin hesaplanmasında öncelikle, çözünen maddenin iyonlaşarak mı yoksa
moleküller halinde dağılarak çözündüğünü ve eğer iyonlaşıyorsa ne tür iyonlar verdiğini bilmemiz gerekir.
Ayrıca çözün miktarının tamamen iyonlaşıp iyonlaşmadığını bilmek de önemlidir.
Çözünen miktarın bir kısmı iyonlaşıyor, bir kısmı da iyonlaşmadan kalıyorsa bir denge oluşur.
Bir çözeltide bulunan iyonlardan hangisinin molar derişimin bulmak istiyorsak, onun toplam mol
sayısını hesaplarız. Çözeltinin litre cinsinden toplam hacmine böleriz.
İYONLARIN DERİŞİMLERİNİN HESAPLANMASI
Karışımdaki iyonların mol sayıları hesaplanır. Bu mol sayıları, karışımın litre cinsinden hacmine
bölünürse iyonların molar derişimleri bulunmuş olur.
Molalite (m)
Sıcaklıktan bağımsız ve aynı zamanda mol kesri ile orantılı olan bir derişim birimidir. Çözünenin mol
sayısının çözücünün (çözeltinin değil) kg cinsinden miktarına bölünmesiyle elde edilir.
