2. МАЗМҰНЫ
СОТ АКТІЛЕРІ
ҮЗІНДІЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі
қадағалау сот алқасының қаулылары..........................
СОТ АКТІЛЕРІ
ҮЗІНДІЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
қылмыстық істер жөніндегі қадағалау
сот алқасының қаулылары............................................
ТАЛДАУ. ТҮСІНДІРУ. ТҰЖЫРЫМ.
ТА Л Д АУ
Жер дауларының туындау себептері және
олардың шешілу мәселелері........................................
ШОЛУ
Соттардың 2009 – 2010 жылдардағы азаматтық
және әкімшілік істерді қарауы кезінде көші-қон
туралы заңнаманы қолдануының
сот практикасына шолу.............................................
СОТ ПРАКТИКАСЫНА
СІЛТЕМЕ
2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
......19
1/2011

3. СОДЕРЖАНИЕ
СУДЕБНЫЕ АКТЫ
ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Постановления надзорной судебной коллегии
по гражданским и административным делам
Верховного Суда Республики Казахстан...................
СУДЕБНЫЕ АКТЫ
ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Постановления надзорной судебной коллегии
по уголовным делам Верховного Суда
Республики Казахстан...................................................
АНАЛИЗ. ВЫВОДЫ.ТОЛКОВАНИЕ
ОБЗОР
Обзор судебной практики применения судами
законодательства о миграции при рассмотрении
гражданских и административных дел
за 2009 – 2010 годы....................................................
УКАЗАТЕЛЬ СУДЕБНОЙ
ПРАКТИКИ
1/2011
....
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
3

4. ҮЗIНДIЛЕР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ
АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ӘКІМШІЛІК ІСТЕР ЖӨНІНДЕГІ
ҚАДАҒАЛАУ СОТ АЛҚАСЫНЫҢ ҚАУЛЫЛАРЫ
Сот туысқандық құқықты тану туралы талап арызды АІЖК-нің
290-бабы 2-бөлігінің талаптарын бұзып, ерекше іс қарау
тәртібімен қараған
(үзінді)
қаулы №3гп-147-11
К. өзінің тууы және туысқандық қатынастары туралы фактілерді анықтау жөнінде
сотқа арыз берген. Онда ол ерлі-зайыпты А.Н. мен А.Ж.-лардың туған қызы екенін,
1957 жылғы 20 қазанда Гурьев (қазір-Атырау) қаласында туғанын, тұрмысқа шықпай
тұрғандағы аты-жөні А. екені жеке куәлігі, кәсіподақ мүшесінің билеті, еңбек кітапшасы,
аттестаты, некеге тұру туралы куәлігімен расталатынын көрсеткен. Оның айтуынша,
тұрмысқа шыққаннан кейін күйеуінің тегін алған және туу туралы куәлігін жоғалтып
алған, осы себептерге байланысты 2008 жылы қайтыс болған ағасы А.-ның мұрасын
қабылдай алмаған. АХАЖ бөліміне туу туралы жазбасын жаңғырту жөнінде арыз
берген, алайда, олардың мұрағатынан 1955-1959 жылдар аралығындағы жазбалар
табылмаған.
Атырау қалалық сотының 2010 жылғы 4 ақпандағы шешімімен К.-нің арызы
қанағаттандырылған.
С. сот шешімімен келіспей, істі жаңадан қарауға жібері туралы өтініш берген.
Атырау қаласы әділет басқармасының жауабына қарағанда, АХАЖ мұрағатының
туу туралы жазбаларында К.-ның туған айы-жылы- 1963 жыл 16 қыркүйек, анасы А. деп
көрсетілген
С.-ның өкілінің өтініш уәждерін қолдаған сөзін, прокурордың өтінішті
қанағаттандыру қажеттігі туралы пікірін тыңдап, іс материалдарын зерттеп, қадағалау
сот алқасы өтініш қанағаттандырылуы керек деген тұжырым жасады.
Сот К.-нің ұсынған құжаттары мен куәлардың көрсетулерінің негізінде ғана оның
арызын қанағаттандырған. Ал өтініштегі фактілерге қарағанда, С. – А.Н. мен А.Ж-нің
ұлдары А.-ның немере інісі, яғни заң бойынша төртінші кезектегі мұрагер болып саналады. Алайда, дауланыпотырған сот шешімінде С.-ның заңды мұрагерлік құқығы
бұзылған, ол немере ағасының пәтерінде ұдайы бірге тұрып келген және өтініш берген
кезде де сол үйде тұрған.
Өтініште С. А-ның әкесі А.Н. 1951 жылы қайтыс болғанын, оның өлімі туралы
куәлігі сақталғанын, бұл 1957 жылы туған К.-нің оның туған қызы және қайтыс болған
А.-ның туған қарындасы еместігігін айғақтайтынын, яғни К.-нің анасы А.Ж. болғанмен
әкесінің кім екені белгісіз екенін көрсеткен.
4
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
3/2011

5. ҮЗIНДIЛЕР
Құқықтарды тану туралы осы іске қатысты дау туғанда сот АІЖК-нің 290-бабының 2-бөлігінің талаптарын бұзып, істі ерекше іс қарау тәртібімен қараған. Сондай-ақ
қайтыс болған А. мен К.-ның туысқандық қатынастары жан-жақты зерттемеген және
А.-ның отбасы мүшелерін, туыстарын іске тартпаған. К.-ның анасы А.Ж.-ның туған
сіңлісі Н.-ны куәлікке шақырмаған, оның орнына екі жаққа да еш қатысы жоқ Л.-ның
көрсетулерін негізге алған.
Тағы бір назар аударатын жағдай, К. қайтыс болған А.-ның мұрасы- пәтерді
қабылдап алып, жоғарыда аталған куә-Л.-ға сатқан.Л. басқа ешқандай баспанасы жоқ
С.-дан пәтерді босатуды талап еткен. Ал С. қайтыс болған А.-мен бір пәтерде соңғы
18 жыл бірге тұрған, ол ауыр науқасқа ұшырағанда күтім жасап, пәтерақы және өзге де
төлемдерді уақытында төлеген.
Сот осындай маңызды мән-жайларды назарға алмағандықтан, оның шешімін заңды
және негізді деп санауға болмайды. Сондықтан сот шешімінің күші жойылып, азаматтық
іс жаңадан қарауға қайтарылады. Істі қайтадан қараған кезде сот өтініште көрсетілген
мән-жайларды жан-жақты зерттеп, істегі қайшылықтарды жойып, заңды және негізді
шешім шығаруы керек.
АІЖК-нің 398-бабы 4-бөлігінің 2) тармақшасын басшылыққа алып, қадағалау сот
алқасы Атырау қалалық сотының шешімінің күшін жойып, істі сол сотқа, басқа судьяның
қарауына жіберуге қаулы етті.
Қорғаншы және қорғаушы органның рұқсатынсыз әрекетке
қабілетсіз адамның мүлкіне қатысты мәміле жасауға болмайды,
ал қорғаушы орган ондай мәмілеге рұқсат етуге құқылы емес
қаулы № 3гп-157-11
(үзінді)
М. азаматтар А., Б., Атырау қалалық еңбекпен қамтамасыз ету және әлеуметтік
бағдарламалар бөліміне, Атырау облысының нотариалдық палатасына қарсы сотқа арыз
беріп, Атырау қаласында орналасқан екі бөлмелі пәтерді (бұдан әрі-даулы пәтер) сыйға
тарту туралы шартты жарамсыз деп тануды сұраған.
Талап арыздағы мәліметтерге қарағанда, даулы пәтердің иесі әрекетке қабілетсіз С.ны қорғаншысы А. жүйке ауруымен ауыратын адамдарға арналған интернатқа тапсырып, пәтерді сыйға тарту шарты арқылы өзінің ұлы Б.-ға бергізген. М. оның бұл әрекеті
АК-нің 506-бабының талаптарын бұзады және адамгершілік пен әділдік қағидаларына
жат, сондай-ақ жарымжан С. қоғам үшін қауіпті емес, сол себепті оның жабық интернатта ұсталуы заңсыз деп санайды.
3/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
5

6. ҮЗIНДIЛЕР
Атырау қалалық сотының 2010 жылғы 25 маусымдағы шешімімен М.-ның талап арызы қанағаттандырылмаған, Атырау облыстық сотының апелляциялық және
кассациялық алқалары сот шешімін өзгеріссіз қалдырған. Сонымен қатар, Атырау
қалалық сотының ұйғарымымен А.-ны қорғаншылық міндетті орындаудан шеттету
жөніндегі бөлігінде талап арыз бойынша іс жүргізу тоқтатылған, апелляциялық алқа
ұйғарымды өзгеріссіз қалдырған.
Талапкер М. Жоғарғы Соттың қадағалау алқасына берген өтінішінде барлық сот
актілерінің күшін жоюды сұраған.
Талапкердің өтінішін қанағаттандыру керек деген прокурордың пікірін, жауапкердің
өкілінің уәждерін тыңдап, азаматтық істің материалдарын зерттеп, қадағалау сот алқасы
апелляциялық алқаның қаулысының күші жойылып, талапты қанағаттандыру туралы
жаңа қаулы шығарылуы керек деген тоқтамға келді.
АІЖК-нің 387-бабына сәйкес, материалдық нормалардың немесе іс жүргізу
құқығының едәуір бұзылуы соттың заңды күшіне енген шешімдерін, үйғарымдарын,
қаулыларын қадағалау тәртібімен қайта қарауға негіз болады.
АІЖК-нің 365, 366-баптарында көрсетілген заң бұзушылықтар материалдық
нормалардың немесе іс жүргізу құқығының едәуір бұзылуы болып табылады. Аталған
іске қатысты соттар осындай заң бұзушылықтарғажол берген.
«Неке және отбасы туралы» Заңның 114-бабының 2,3-тармақтарына сәйкес,
қорғаншы және қорғаушы органның алдын ала рұқсатынсыз қорғауындағы адамның
мүлкін иеліктен шығару, оның ішінде айырбастау немесе сыйға тарту жөнінде мәміле
жасауға, ал қорғаушы орган ондай мәмілеге рұқсат етуге құқылы емес. Қорғаншы
(қорғаушы), оның жұбайлары, мен жақын туыстары, сыйға тарту немесе ақысыз
пайдалануға беруден басқа жағдайда, қорғауындағы адаммен мәміле жасауға құқылы
емес.
Іс материалдарына С.-ның анасы З.-ның 1992 жылғы 24 қыркүйекте жазған, нотариус растаған өсиеті тіркелген. Өсиетте З. даулы пәтерді ұлы С.-ға мұраға қалдыратынын,
ал оны күтіп-баққан жағдайда қызы А.-ға да мұраға қалдыратынын көрсеткен. Пәтермен
қоса, барлық дүние-мүлікті де ұлы мен қызына мұраға қалдырған.
1995 жылы З. қайтыс болғаннан кейін сот А.-ның арызы бойынша С.-ны әрекетке
қабілетсіз деп шешім шығарған, ал Атырау қаласы әкімінің міндетін атқарушының
шешімімен А. жарымжан С.-ның қорғаншысы болып тағайындалған.
Мұрагерлік құқық туралы куәлікке орай, 200О жылғы 27 қазанда даулы пәтер А.ның ұлы Б.-ның иелігіне өтіп, 30 қазанда Атырау облысының жылжымайтын мүліктер
жөніндегі орталығында тіркелген.
Істің мұндай тұрғысында, жауапкер А.-ның заң талаптарын бұзып, әрекетке
қабілетсіз С.-ның атынан сыйға тарту туралы шарт жасағаны жөніндегі өтініштің уәжі
негізді.
Өйткені АК-нің 157-бабының 1, 2-тармақшаларының ережелеріне сәйкес,
мәміленің нысанына, мазмұнына және тараптарға қойылатын талаптар, сондай-ақ
6
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
3/2011

7. ҮЗIНДIЛЕР
олардың өз еркін білдіру бостандығы бұзылған кезде мәміле мүдделі адамдардың, тиісті
мемлекеттік органның не прокурордың талаптары бойынша жарамсыз деп танылуы
мүмкін. Мәміле жарамсыз деп танылған кезде тараптар мәміле бойынша алған мүлікті,
затты бір-біріне қайтаруға, ал мүліктей қайтару мүмкін болмаған жағдайда оның құнын
ақшалай өтеуге міндетті.
Аталған істе дауланып отырған мүлікті сыйға тарту шарты «Неке және отбасы
туралы» Заңның 114-бабының 2-тармағының талаптарына қайшы, қорғаншы және
қорғаушы органның алдын ала рұқсаты алынбастан жасалған.
А.-ның даулы пәтерге иелік ету құқығы өсиеттен туындайды деген сот тұжырымы
негізсіз, өйткені пәтердің заңды меншік иесі әрекетке қабілетсіз С., оның мүлкіне иелік
ету мәселелері «Неке және отбасы туралы» Заңның 104, 113, 114-баптарына сәйкес
шешілуге тиіс.
Сонымен бірге, марқұм З.-ның өсиетінде пәтерді Ұлы С-ға мұраға қалдыратыны,
ал оны күтіп-баққан жағдайда қызы А.-да мұрагер болатыны жөнінде анық жазылған.
Яғни мұра қалдырушының еркі қызы А.-ны мүлікпен қамтамасыз етуге емес, дәрменсіз
ұлын әлеуметтік жағынан қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған. Алайда, А. анасының
дәрменсіз С.-ны күтімге алуды тапсырған еркіне қарсы келіп, інісін жүйке ауруымен ауыратын адамдарға арналған интернатқа тапсырып, пәтерді сыйға тарту шарты
арқылы өзінің ұлы Б.-ға бергізген. Аталған интернатта С. 2009жылғы тамыздан 2010
жылғы ақпанға дейін болып, А.-ның келісімімен Литва Республикасында тұратын басқа
әпкесі М.-ға жіберілетін болған.
Осы айтылған мән-жайлардың негізінде, «Неке және отбасы туралы» Заңның 114бабының 2-тармағының талаптарына қайшы, қорғаншы және қорғаушы органның алдын ала рұқсатынсыз жасалған пәтерді сыйға тарту туралы шарт жарамсыз деп танылуға
тиіс.
Сондай-ақ талапкер М.-ның інісінің интернатта тұратынын 2010 жылғы ақпанда
естіп, Атырауға келгені, тек сол кезде ғана даулы мәміле туралы білгені, сондықтан
соттың талап беру мерзімі өткізіліп алған деген тұжырымы негізсіз деген уәжі де
орынды.
Бұл ретте М.-ның өз басының мүддесін емес, қорғаншының өз құқын асыра пайдалануынан жапа шеккен інісін қорғауды көздегенін ескеру керек. «Неке және отбасы туралы» Заңның 109-бабы 1-тармағының 6) тармақшасында әрекетке қабілетсіз
адамның сот қорғауына құқы қарастырылған.
Ал өтініштің қорғаншылық міндетті орындаудан шеттету жөніндегі мәселе
азаматтық іс жүргізу тәртібімен қарауға жатпайтындықтан талап арыздың осы бөлігінде
іс жүргізуді тоқтату туралы сот ұйғарымы заңсыз деген уәжі негізсіз, өйткені «Неке және
отбасы туралы» Заңның 115-бабының 3-тармағына сәйкес, қорғаншы немесе қорғаушы
өзіне жүктелген міндеттерді тиісінше атқармағанда, оның ішінде қорғаншылық пен
қорғаушылықты пайдакүнемдік мақсатта пайдаланғанда немесе қорғауындағы адамды
қадағалаусыз қалдырғанда не қажетті көмек көрсетпегенде, қорғаншы және қорғаушы
3/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
7

8. ҮЗIНДIЛЕР
орган оны қорғаншылық міндеттерді орындаудан шеттетеді және кінәлі адамды заңда
белгіленген жауапкершілікке тарту шараларын қарастырады.
Істің мұндай тұрғысында, АК-нің 157-бабының 1, 2-тармақшаларына орай, даулы
пәтерді сыйға тарту туралы шарт жарамсыз деп танылып, тараптар бастапқы қалпына
келтірілуге тиіс.
Азаматтық істі қарау кезінде материалдық заңды дұрыс қолданбауға жол берілгендіктен және жаңа шешім қабылдауға сот отырысында зерттелген дәлелдер жеткілікті болғандықтан, қадағалау сот алқасы АІЖК-нің 398-бабы 4-тармағының 5)
тармақшасын басшылыққа алып, Атырау қалалық сотының шешімінің, Атырау облыстық
сотының апелляциялық, кассациялық сот алқаларының қаулыларының күшін жою, талапкер М-ның пәтерді сыйға тарту туралы шартты жарамсыз деп тану туралы талабын
қанағаттандыру, пәтерді сыйға тарту туралы №66 шартты жарамыз деп тану туралы
қаулы етті.
8
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
3/2011

9. ҮЗIНДIЛЕР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ
ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР ЖӨНІНДЕГІ ҚАДАҒАЛАУ
СОТ АЛҚАСЫНЫҢ ҚАУЛЫЛАРЫ
Сот қылмыстың сипатын, қоғамға қауіптілік дәрежесін,
қылмыстық жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын
мән-жайларды толық ескерген
қаулы №2у-420-2011
(үзінді)
Жамбыл облысы қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық
сотының 2010 жылғы 30 сәуірдегі үкімімен
Н., бұрын сотталмаған,
ҚК-нің 96-бабының 2-бөлігінің «к» тармағымен, 175-бабының 2- бөлігінің
«в» тармағымен, ҚК-нің 58-бабының 4-бөлігінің негізінде түпкілікті 15 жылға бас
бостандығынан айыруға, жазаны түзеу колониясының қатаң режимінде өтеуге
сотталған.
Сот үкімімен Н. тұрғын үйге заңсыз кіріп, жәбірленуші В.-ның мүлкін ұрлағаны
және жасаған қылмысын жасыру мақсатында соңғыны қасақана өлтіргені үшін кінәлі
деп танылған.
Іс апелляциялық тәртіппен қаралмаған.
Сотталған Н. өтінішінде сот қаулыларымен келіспей, алдын ала және сот тергеуінде қылмыстық заңның бұзылғанын, әрекетінің дұрыс дәрежеленбегенін көрсетіп, үкімді
бұзып, әрекетін ҚК-нің 175-бабының 1-бөлігіне және ҚК-нің 103-бабының 3-бөлігіне
қайта саралап, әділ шешім қабылдауды сұраған.
Өтініште көрсетілген уәждерді талқылап, сот құжаттарын зерттеп, сот қадағалау
өндірісін қозғауға негіз жоқ деп есептейді.
Сотталған Н.-ның үкімде көрсетілген қылмыстарды жасағаны оның кінәсін
жартылай мойындаған жауаптарымен, куәлардың жауаптарымен, сот-медициналық
сараптамалардың қорытындыларымен, сондай-ақ істе жинақталған басқа да
дәлелдемелермен толық дәлелденіп, бекітілген.
Бірінші сатыдағы сот іс бойынша сот тергеуін жан-жақты, қылмыстық іс жүргізу
заңының талаптарына сай жүргізіп, қылмыстық заңды дұрыс қолданған.
Бірінші сатыдағы сотта қылмыстың қалай жасалғаны нақты анықталған. Н.
жәбірленуші В.-ның үйінің ауласында жұмыс істеп жүргенде соңғының сыртқа шығып
кеткенін пайдаланып үйіне заңсыз кірген, жастықтың тысынан 50000 теңге және
«Халық банк» карточкасын жасырын ұрлап, қалтасына салған кезде бөлмеге В. кіріп,
сотталғанның әрекетін көріп, «полицияға хабарлаймын» деп сыртқа шығуға ұмтылған.
Н. қылмыстық әрекетінің әшкереленіп қалғанын түсініп, жәбірленушіні өлтіру ниеті2-1053
3/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
9

10. ҮЗIНДIЛЕР
мен соққыға жыққан, алған жарақаттардан В. оқиға болған жерде қайтыс болған. Н.
жасаған қылмысының ізін жасыру мақсатында жәбірленушінің мәйітін жамылғышқа
орап, ауыл маңындағы қоқыстың астына көміп тастаған және қылмысты жасағаннан
кейін жәбірленушінің «Халық банк» карточкасынан 45700 теңгені алып иемденген.
Сот тергеуі барысында банкомат жүйесінен алынған бейнежазбада Н. банкоматтан жәбірленушіге тиесілі ақшаларды алғаны және жәбірленуші В.-ның мәйіті
алынған орыннан түсірілген бейнежазбада жасаған қылмыстық әрекеттерін өз еркімен
мойындағаны анықталған.
Анықталған мән-жайларға байланысты сотталған Н.-ның өзіне қатаң жаза
қолданылғаны туралы уәждері негізсіз.
Сот Н.-ның қылмыстық әрекеттерін ҚК-нің 96-бабының 2-бөлігінің «к»
тармағымен, 175-бабының 2- бөлігінің «в» тармағымен дұрыс саралаған және ҚК-нің
52-бабының талаптарына сәйкес, жаза тағайындаудың жалпы негіздерін басшылыққа
алып, қылмыстың сипаты мен қоғамға қауіптілік дәрежесін, қылмыстық жауаптылықты
жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларды ескеріп, жазаны дұрыс тағайындаған.
Қадағалау сот алқасы ҚІЖК 464-бабының 1-бөлігінің 2-тармағын басшылыққа
алып, сотталған Н.-ның қадағалау өндірісін қозғау туралы өтінішін қанағаттандырудан
бас тартты.
Сотталғанның есірткі заттарын өткізу мақсатында, өте ірі
мөлшерде сақтағаны нақты айғақтармен дәлелденген
қаулы №2у-174-2010
(үзінді)
Жаңақорған аудандық сотының 2009 жылғы 26 тамыздағы үкімімен
С., бұрын сотталмаған,
- ҚК-нің 259-бабының 3-бөлігінің «а,в» тармақтымен 10 жылға бас бостандығынан
айыруға, жазаны түзеу колониясының қатаң режимінде өтеуге сотталған.
Сот үкімімен С. топ болып алдын ала сөз байласып, есірткі заттарды өте ірі
мөлшерде заңсыз иемденгені, өткізу мақсатын көздегені үшін кінәлі деп танылған.
Қызылорда облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының 2009
жылғы 13 қазандағы қаулысымен С.-ға қатысты үкім өзгеріссіз қалдырылған.
Қорғаушы Ш. Жоғарғы Сотқа берген өтінішінде сот үкімімен келіспей, айыптау
үкімі болжамдарға негізделгенін, алдын ала және сот тергеуінде қылмыстық іс жүргізу
заңының бұзылғанын, С.-ға қатысты қылмыстық іс полиция қызметкерлерінің арандату
әрекеттерінің негізінде жинақталып, заңсыз құжаттарға негізделгенін, оның әрекетінде
есірткі затын өткізу мақсатынсыз ірі мөлшерде тасымалдау орын алғанын көрсетіп,
10
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
3/2011

11. ҮЗIНДIЛЕР
үкімді бұзып, сотталғанның әрекетін ҚК-нің 259-бабының 1-бөлігіне қайта саралап, сол
бапта көзделген жазаны тағайындауды және оны маскүнемдіктен еріксіз емдеуден босатуды сұраған.
Жоғарғы Соттың судьялары өтінішті алдын ала қарау барысында қылмыстық іс
құжаттарын зерттеп, судьялар қадағалау өндірісін қозғауға негіз жоқ деп есептейді.
Сотталған С. үкімде көрсетілген қылмысты жасағаны куәлардың жауаптарымен,
сот-криминалистикалық, наркологиялық, бейнефонографиялық сараптамалардың
қорытындыларымен, оқиға болған жерді қарау, айғақ заттарды табу және алу хаттамаларымен және басқа да іс құжаттарымен толық дәлелденіп бекітілген.
Сот тергеуі барысында куә Ғ. Шымкент қаласының нөмірі бар жүк автокөлігі тоқтап,
«осы ауыл тұрғыны Талғат деген жігітке бір қорап бар еді, сіздерге тастап кетейік, өзі
алып кетер»,-деген соң жарайды деп қорапты алып қалғанын, содан кейін «мерседес»
автокөлігімен сотталған С. келіп, аталған қорапты өз көлігіне салып жатқанда полиция
қызметкерлері келіп оны ұстағанын көрсеткен.
Сонымен қатар, куә А. сотта С.-ның «мерседес» автокөлігімен орталыққа
шыққандарын, жолда С.-ға біреу телефон шалғанын, ол телефонды алып, «иә, қай жерде,
түсінікті»,- деп жауап бергенін, содан автокөлікті басқа жолға бұрғандарын, С.-ның «бір
зат бар, жолдан ала кетейік»,-деп айтқанын, содан кейін көпірде тұрған «ВАЗ-2106»
автокөлігінің жанына келіп тоқтап, С. көліктің жүргізушісімен сөйлесіп, қорапты алып
өзінің автокөлігіне салып жатқан кезде полиция қызметкерлері ұстағандарын бекіткен.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 1998 жылғы 14 мамырдағы «Есірткі,
психотроптық және улы заттарды заңсыз айналымға түсіру жөніндегі істер бойынша
заңдарды қолдану туралы» нормативтік қаулысының 3-тармағына сәйкес, есірткі заттарын өткізу мақсатында заңсыз сақтау пиғылымен жасалғандығы жөнінде мәселені
шешу үшін, бұл заттар анық өткізуге дайындалғандығын дәлелдейтін айғақтар болуы
керек (мысалы, жоғарыда көрсетілген заттар көп мөлшерде табылса, бөлшектеу, оларды дайындайтын және бөлуге арналған құралдар мен жабдықтардың болуы, оларды өзі
қолданатынын жоққа шығару үшін кінәлінің өзі есірткіні қолданбайтындығы анықталуы
тиіс және т.б.).
Сот-криминалистикалық сараптаманың қорытындысына сәйкес, С. алған
қораптағы зат – жалпы салмағы 4146,0 грамм есірткі заты марихуана екені анықталған.
Бірінші және апелляциялық сатыдағы сот іс бойынша сот тергеуін жан-жақты,
қылмыстық іс жүргізу заңының талаптарына сай жүргізіп, сотталған С.-ның анықталған
қылмыстық әрекеттеріне заңға сай баға берген.
Анықталған мән-жайлар қорғаушы Ш.-нның уәждерінің негізсіз екенін көрсетеді.
Сот ҚК-нің 52-бабының талаптарына сәйкес, жаза тағайындаудың жалпы негіздерін
басшылыққа алып, қылмыстың сипаты мен қоғамға қауіптілік дәрежесін, қылмыстық
жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларды ескеріп, жазаны оған
дұрыс тағайындаған.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы ҚР ҚІЖК 464-бабының 1-бөлігінің 2тармағын басшылыққа алып, қорғаушы Ш.-ның сотталған қадағалау өндірісін қозғау
туралы өтінішін қанағаттандырудан бас тартты.
3/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
11

12. ТА Л Д А У . Т Ү С I Н Д I Р У . Т Ұ Ж Ы Р Ы М
ЖЕР ДАУЛАРЫНЫҢ ТУЫНДАУ СЕБЕПТЕРІ ЖӘНЕ
ОЛАРДЫҢ ШЕШІЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Қазақстан Республикасында жер мемлекеттік меншікте. Жер телімдері Жер кодексінде белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерінде адамдардың жеке меншігінде
болуы мүмкін.
Жерді жеке меншікке немесе жерді пайдалануға беру, жер заңының талаптарына байланысты, республикалық маңызы бар, астаналық, аудандық, қалалық атқарушы
органдарының және ауылдық округтер әкімдерінің құзыреттеріне жатады.
Жеке және заңды тұлғаларға жерлерге құқықтың берілу тәртібі Жер кодексінің
43-бабымен реттелген. Онда мемлекеттік меншіктегі жерден жер учаскесіне құқықты
табыстаудан бұрын мәлімдеген өтінімді қанағаттандыру мүмкіндігі анықталады. Ол үшін
жеке тұрғын үй салу үшін берілетін жердің бос екенді, ол жерге үй салуға болатындығы
тексерілуі қажет. Осы баптың 11-тармағында, егер атқарушы органның жер телімін
беру туралы шешімінде өзгеше көзделмесе, жер телімінің нақтылы шекарасы белгіленге және жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық орган жер теліміне құқықты
куәландыратын құжаттарды бергенге дейін жер телімін пайдалануға жол берілмейді.
Осы норманы сақтамау жер телімін өз бетінше иеленіп алу деп танылады және Қазақстан
Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдарына сәйкес, кінәлі жақ
әкімшілік жауапкершілікке тартылады.
Алайда, бұл заң талаптары әрқашан орындала бермейді, соның нәтижесінде даулар туындайды. Заң талаптарының сақталмау себептері азаматтар немесе заңды тұлғалар,
өздеріне берілген жерлердің нақты орналасқан шектесу шекараларын білмегендіктен
және олардың қолдарында жерлерді орналастыру картасы, сызбалары болмағандықтан,
жерлерді пайдалану кезінде қателіктер жібереді. Атап айтқанда, олардың жерлері
бір-бірінің жерлерінің іштеріне кіріп кетуі салдарынан, сол жерге олардың салған
құрылыстыры, үйлері бұзылуға тиіс болады. Осы себепті көршілер, жер пайдаланушылар араларында дау пайда болады.
Екіншіден, мұндай заң бұзушылықтардың себептері жер мамандарының азаматтарға
пайдалануға берілген жерлерге қазығын қағып, осы бөлінген жер телімінің шекарасын
белгілеп бермегендіктен болып отыр. Кейде жер мамандары өздерінің офистерінен
шықпай, қолдарындағы карта сызбаларына сүйеніп, жерді бөлу жайында шешім проектыларын дайындайтындықтары да анықталуда.
Тура осындай жағдайда Алматы қаласында «Абажур» ЖШС-не бөлінген жерге байланысты туындаған дау мысал болады. Атап айтқанда, кейінгі жерді беру туралы
Әкім шешімін алып, бөлінген жер алаңына барған кезде, ол жерде 20-дан аса үйлер салынып қойылғанын, ол үйлерде адамдар жан ұяларымен тұрып жатқандығын көрген.
Алайда «Абажур» ЖШС-і өздеріне жерді беру туралы Алматы қалалық әкімінің
шешімі бар екендігін, соған байланысты жерге мемлекеттік акт алып, оны заң тәртібіне
сай тіркегенін алға салып, осы үйлерде тұрып жатқан азаматтарға қарсы сотқа та12
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
4/2011

13. ТА Л Д А У
лап арыз түсіріп, оларды үйлерінен жанұяларымен бірге шығарып, үйлерін солардың
өздерінің есебінен бұздыруды, себебі оларда тек жерді бөліп беру туралы ғана шешімдері ғана бар екендіктерін, олар жерге мемлекеттік актілерін алмағандығын, тиісті тіркеуден өтпегендіктеріне байланысты, оларды өз бетінше жерді пайдаланушылар деп
танып, құрылыстарын мәжбүрлеп бұзғызуды сұраған.
«Абажур» ЖШС-нің бұл талап арызы Алматы қаласының барлық сатыдағы соттарымен толық қанағаттандырылған. Мұндай шешімдерді қабылдаудың басты себебі,
жауапкерлер алған жерлерін заң тәртіптеріне байланысты заңдастырмағандығы негізге алынған. Дегенмен ол жерлер жауапкерлерге Алматы қаласының Жетісу аудандық
әкімінің шешімінің негізінде берілген, олай болса бұл жерлерді жауапкерлер өз беттерімен басып алмаған. Сол жерде азаматтар 8-жылдан аса үйлерін салып, су құбырларын,
жарық, телефон өткізіп, балаларын өсіріп, үйге, жерге деген тиісті төлемдерін өтеп
тұрып жатқандықтары анықталған.
Жоғарыда келтірілген заңның талабы бойынша (43-бап ЖК) мемлекеттік меншіктегі жерден жер учаскесін құқықты түрде табыстау 7 түрлі реттеуден кейін шешілетіндігі көзделген. Оның ішінде ең маңыздысы, ол берілетін жердің бос болуы және ол жерге
тұрғын үй салуға мүмкіндік бар екендігін айқындау.
Бірақ бұл заң талаптарын жер мамандары да, соттарда назарларынан тыс
қалдырған. Осы себепті 20-шақты жанұяны балалары мен бірге үйлерінен шығарып,
салған құрылыстарын солардың есебінен бұзуды мәжбүрлеу міндеттелген. Әрине
мұндай жағдайда сот актілерінің заңдылығы, әділеттеілігі, парасаттылығы үлкен күмән
туғызады.
АК 8-бабының 5-тармағында және АІЖК 6-бабының 6-бөлімінде азаматтар мен
заңды тұлғалардың басқа жаққа зиян келтіріп, құқықты басқа түрлерде қиянат жасап
пайдалануға, сондай-ақ құқықты оның мақсатына қайшы келетіндей етіп жүзеге асыруға
бағытталған әрекеттіріне жол берілмейді. Егер заң актілерінде немесе дауласушы
тараптардың келісімінде тиісті мәселелерді соттың шешуі көзделсе, сот бұл мәселелерді
әділдік пен парасаттылық өлшемдерін негізге ала отырып шешуге міндетті.
Алайда бұл заң талаптары орындалмаған. Соттар тек жауапкерлердің жерлерді өз аттарына толық заңдастырмағанын ғана ескеріп, заңның басқа талаптарын және
жауапкердің қарсы пікірінде келтірілген деректеріне назар аудармай, істі бір жақты
қараған. Осыған байланысты іс бойынша өндірілген дәлелдемелер АІЖК 77-бабына сәйкес, заң тұрғысынан баға беру мүмкінділігінен шектелген. Яғни тараптардың
мүделеріне зиян келтірілген, яғни іс бойынша заңсыз шешім қабылдауға әкеп
соқтырған.
Осы іс бойынша даудағы жерлер аукцион арқылы сатылған көрінеді. Ал Жер
кодексінің 48-бабының талабына сай мемлекеттік меншіктегі және жер пайдалануға
берілмеген жер учаскелері немесе жер учаскесін жалдау құқығы сауда саттықта (конкурстарда, аукционда) сату объектісі болады, егер ол жерлердің шекарасы, нысаналы
мақсаты, оның кадастрлық бағалау құны анықталғаннан болса. Бірақ олардың бірі де
орындалмаған.
4/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
13

14. ТА Л Д А У
Жерді сауда-саттық арқылы (конкурстарда, аукционда) сатуды өткізу Ережесінің
26-бабына байланысты хабарламада сатылатын жердің нақты орналасқан жері (мекен жайы), оның сатылу шарттары, қандай шектеулері бар екендіктері көрсетілуі тиіс.
Алайда аукцион өткізуші аталған Ереже шарттарын сақтамаған. Сонымен қатар осы
жерде орналасқан үйлердің иелері заң талабына сай хабардар етілмеген. Бұл жағдайда
Ереженің 13-бабына сай аукцион нәтижесінде жерді сату сатып алу келісім шарттары
жарамсыз деп танылуға жатады.
Сонымен жоғарыда келтірілген заң талаптарының сақталмауларына байланысты,
іс бойынша қабылданған сот қаулылары Жоғарғы Соттың қадағалау алқасымен заңсыз
деп танылып, «Абажур» ЖШС-нің талап арызы қанағаттандырусыз қалдыру жайында
жаңа шешім қабылданды.
Ескере кететін бір жағдай ол, «Абажур» ЖШС-і даудағы сатып алған жерін өзінің
нысанында пайдалануды көздемегендігі де байқалады, оның дәлелі ол осы жерді сатып алғаннан кейін аукцион Ережесіне байланысты оны 5 жыл өтпей сатуға құқысы
болмаған, ол болса сатып алғаннан кейін көп уақыт өтпей-ақ ол жерді 7000000 АҚШ
долларын сатуға жарнама берген.
Іс бойынша тексеріліп зерделенген жағдайларға назар аударсақ төмендегідей
қорытыдыға келеміз.
Сонымен сот қаулыларының бұзылып жаңа шешім қабылданудың негізі, ол
соттардың материалдық және процессуалдық заң талаптарын дұрыс басшылыққа
алмағандығына байланысты болып отыр. Атап айтқанда, соттар іс үшін маңызы бар
мән-жайлар шеңберін дұрыс анықтамаған. Соның нәтижесінде қолдануға тиіс заң
қолданылмай қалған.
Іс бойынша заң бұзушылыққа жол берілуі, жер мамандары өздерінің қызметтік
міндеттерін орындауға салғырттықпен қарауы да әсер еткен. Сонымен бірге әкімдердің
өздеріне бағынышты жергілікті жер басқару органдарының, архитектура бөлімінің
және басқа да жерді бөлуге, табыстауға қатынасатын органдардың жұмыстарын қатаң
бақылауға алмауына байланысты болып отыр.
Осы іс бойынша жерді аукцион арқылы сатудың алдында Алматы қаласының
акиматы ол жерге шектеу болмауын қамтамасыз етуге міндетті еді. Жер кодексінің 14бабының 2), 4), 5), 8), 9), 12), 13), 14) тармақшалары-ның талаптарына сай жер ресурстарын басқару органдарының құзіретіне мыналар жатады: жерді пайдалану мен қорғауды,
мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру, жерге орналастыруды ұйымдастыру, мемлекет жеке меншікке сататын немесе жер пайдалануға беретін нақты жер учаскелерінің
бағалау құнын анықтау, жер участкесіне құқықты куәландыратын құжаттар беру, пайдаланылмай жатқан жерлерді анықтау, жер заңдарын бұзушылықты жою туралы шаралар
қолдану.
Сонымен қатар Алматы қала әкімі жерді сатушы ретінде өзіне бағынышты болатын орагандары Жер қатынастарын басқару басқармашылығы, «Алматыжер» МККы арқылы жерлерге инвентаризация жүргізіп,оны пайдалану жоспарын құрып, мониторинг өткізіп, жер кадастрларын енгізіп, егер заң бұзушылыққа жол бергенде немесе жерді басып алып пайдаланса, онда оған жерді босату жайында ескерту жасауға
14
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
4/2011

15. ТА Л Д А У
тиіс. Мұндай шараларды қолдану Жер кодексінің 147-154, 156, 158-162 – баптарында
қарастырылған.
Бірақ бұл заң талаптары орындалмаған.
Осы органдарыдың салғырттығына байланысты бір жер екі кейде үш адамға беріліп,
даулар туғызылып отырғандықтары да мәлім. Сондықтанда судьялар осы жағдайларға
аса назар аударса, онда дау бойынша заң талаптарына сай дұрыс шешім қабалдауы өте
мүмкін болар еді.
Аталған іс бойынша сот тарапынан қателіктердің кетуі, ол соттардың істі сот
мәжілісінде қарауға әзірлеуге онша көңіл бөлмеуі де себеп болып отыр. Осының салдарынан жауапкерлер үйлерін салуға жер бөліну жайында құзіретті органның шешімін алсада, оны әрі қарай заңдастыруға неліктен іс-әрекеттер жасамағандықтары анықталмаған.
Осыған байланысты жауапкерлердің даулы жерлерге меншік құқығын немесе пайдалану
құқығын тануға мүмкіншілік бар ма әлде жоқ па екендіктері де зерттелмей қалған.
Сонымен соттар бұл істі қарауға дайындық жұмыстарын жүргізуге аса көңіл
бөлмегендігі байқалады. Алайда істі сот мәжілісінде қарауға әзірлеу дау бойынша дұрыс және заңды шешім қабылдауға әсері үлкен екендігін біле тұра, соттар бұл
сұраққа немқұрайды қарайды. Ал бұл сұрақтың өте маңызды болуына байланысты
процессуалдық заңның 16-тарауы осы сұрақты арнайы қамтыған.
Аталған заң талаптары сот тарапынан орындалмағандықтан жоғарыда келтірілген
қателіктерге жол берілген десек артық айтқан болмас еді.
Тағыда бір ескере кететін жағдай, ол Жер кодексінде жазылған баптардың
барлығының да мағналары адамдарға өте түсінікті қарапайым сөздермен жазылған.
Сондықтанда оларды сот тәжрибесінде дұрыс қолдануда аса ауырлық туғызбайды. Біздің
келтірген мысалымызда құрылыс салу үшін «Абажур» ЖШС-не үйлер салынып, оларда бірнеше жылдар бойы адамдар тұрып жатқан аумақтан жер бөлінгені дау туғызған.
Ал қандайда болсын құрылыс салу үшін бос жер керектігі кімге болмасын мәлім жағдай
ғой. Олай болса осы іс бойынша жіберілген қателіктер судьялардың салғырттығынан
жіберілген деп те санауға келмейді, ол қателіктер көрінеу жіберілген деп тұжырым
жасауға болады.
Б. Ахметов,
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы
4/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
15

16. ТА Л Д А У . Т Ү С I Н Д I Р У . Т Ұ Ж Ы Р Ы М
Соттардың 2009 – 2010 жылдардағы
азаматтық және әкімшілік істерді қарауы кезінде көші-қон туралы
заңнаманы қолдануының сот практикасына
ШОЛУ
Жүргізілген қорытудың өзектілігі Қазақстан Республикасындағы көші-қон
процестерінің әлеуметтік-экономикалық, саяси, этникалық, экологиялық және басқа да
факторлардың ықпалымен дамуына байланысты.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 28 тамыздағы № 399
Жарлығымен мақұлданған Қазақстан Республикасы көші-қон саясатының 2007-2015
жылдарға арналған тұжырымдамасында елден кеткендермен салыстырғанда елге келген мигранттар санының (көші-қонның оң көрсеткіші) өскені көрсетілген.
Шет елде тұратын этникалық қазақтардың оралуын ынталандыру үшін қабылданып
жатқан мемлекеттік шаралардың нәтижесінде оралмандар саны жыл сайын арта түсуде.
Оралмандар қазіргі уақытта елімізге өз отбасыларымен көшіп келуде.
Қазақстанның экономикалық өсу қарқынына орай Қазақстанда жұмыс істеуді
қалайтын еңбек мигранттарының саны көбейіп отыр.
Көші-қон туралы заңнаманы қолданудың нормативтік базасын Қазақстан
Республикасының Конституциясы, 2009 жылғы 7 желтоқсандағы жағдай бойынша
өзгерістерімен және толықтыруларымен бірге «Шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы» 1995 жылғы 19 маусымдағы заң, «Халықтың көшi-қоны туралы» 1997 жылғы 13
желтоқсандағы заң (2007 жылғы 27 шілдедегі редакция) (бұдан әрі - Заң), «Босқындар
туралы» 2009 жылғы 4 желтоқсандағы заң, «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы»
Қазақстан Республикасының кодексі (бұдан әрі - ӘҚБтК), халықаралық келісімдер
мен нормативтік актілер, «Шетелдіктердің Қазақстан Республикасына келуінің және
болуының, сондай-ақ олардың Қазақстан Республикасынан кетуінің тәртібі», Қазақстан
Республикасы Ішкі істер министрінің 2004 жылғы 9 сәуірдегі № 215, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің 2004 жылғы 14 сәуірдегі № 08-1/93, Қазақстан
Республикасының Көші-қон және демография жөніндегі агенттік төрағасының 2004
жылғы 14 сәуірдегі № 35-П Бірлескен бұйрығымен бекітілген, «Шетелдіктердің
Қазақстан Республикасына келу және онда болу, сондай-ақ Қазақстан Республикасынан кету тәртіптерін қолдану және шетелдіктердің Қазақстан Республикасының
аумағындағы заңсыз көші-қонының алдын алу және жолын кесу жөніндегі ішкі істер
органдарының жедел-қызметтік жұмысын ұйымдастыру туралы нұсқаулық» құрайды
(2007 жылғы 25 мамырдағы өзгерістер мен толықтырулар енгізілген редакция).
Аталған нормативтік-құқықтық актілермен шетелдіктердің (азаматтығы жоқ
адамдардың) Қазақстан Республикасына келуі және Қазақстан Республикасынан кетуі, олардың Қазақстан Республикасында уақытша және тұрақты тұру құқығын беретін
құжаттарын ресімдеу, шетелдіктердің Қазақстан Республикасының аумағы бойынша
жүріп-тұру мен аумағы арқылы транзиттік өту, Қазақстан Республикасында болу мер16
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
4/2011

17. ШОЛУ
зімін ұзарту және қысқарту, сондай-ақ Қазақстан Республикасының (ҚР) аумағынан
шығару тәртібі белгіленген.
Көші-қон заңнамасына сәйкес, жеке істері бойынша шетелдіктерді Қазақстан Республикасына шақырған адамдар мен ұйымдар ҚР заңнамасында көзделген құқықтар мен
міндеттерді шетелдіктерге уақытында түсіндіруді қамтамасыз етеді, сондай-ақ олардың
ҚР-ға келу құқығын беретін құжаттарын уақытында ресімдейді, шетелдіктердің ҚР
аумағында жүріп-тұруы, оларды елімізде болуының белгіленген мерзімі өткеннен кейін
ҚР аумағынан шығару жөнінде заңнамамен белгіленген жауапкершілік көтереді.
Шетелдіктердің, азаматтығы жоқ адамдардың, сондай-ақ ҚР лауазымды адамдары
мен азаматтарының аталған талаптарды сақтауын бақылауды ұлттық қауіпсіздік органдарымен өзара әрекеттесе отырып ішкі істер органдары жүзеге асырады.
Шетелдікті және азаматтығы жоқ адамды заңнамамен белгіленген келу тәртібін
бұзғаны үшін әкімшілік шара ретінде ҚР аумағынан әкімшілік жолмен шығаруды
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің (ӘҚБтК) 25-тарауының негізінде сот
жүзеге асырады.
Республика соттарына 2009 жылы 270 664 әкімшілік іс түскен. Оның ішінде 239
970 іс қаралған. Ал 2010 жылы республика соттарына 262 953 әкімшілік іс түскен,
оның ішінде қаралғаны
236 797 іс. Яғни 2010 жылы соттарға тиісінше 7 711 іс түскен және 3 173 іс аз
қаралған.
ӘҚБтК-ның 25-тарауында көзделген тәртіппен 2009 жылы республика соттарына 21 111 іс келіп түскен, оның ішінде мәні бойынша 19 700 адамға қатысты 19 628 іс
қаралған. Ал 2010 жылы республика соттарына түскен істердің саны 22 164, оның ішінде 20 690 адамға қатысты 20 664 іс қаралған. Яғни түскен істердің саны 1053-ке (5%),
қаралған істердің саны 1036-ға (5,3%) көбейген.
Негізінен соттар істерді ӘҚБтК-нің 394-бабы бойынша қараған (Шетелдiктiң немесе азаматтығы жоқ адамның Қазақстан Республикасында болу ережелерiн бұзуы).
Осы бап бойынша 2009 жылы 19 920 іс түскен, оның ішінде 18 627 адамға
қатысты 18 584 іс қаралған. Әкімшілік жаза қолдану туралы 18 186 адамға қатысты
қаулы шығарылған. 403 адамға қатысты іс бойынша әкімшілік іс жүргізу қысқартылып,
оның ішінде 212 адам ӘҚБтК-нің 8-тарауында көзделген негіздер бойынша әкімшілік
жауаптылықтан босатылған.
ӘҚБтК-нің 394-бабының тәртібімен 2010 жылы 21 113 іс түскен, оның ішінде
19 709 адамға қатысты 19 701 іс мәні бойынша қаралған. 19 019 іс бойынша әкімшілік
жаза қолдану туралы, 663 іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы, ӘҚБтК-нің 8-тарауында көзделген негіздер бойынша 509 адамға қатысты әкімшілік жауаптылықтан босату туралы қаулы шығарылған.
2009 жылы 143, 2010 жылы 122 кәмелетке толмағандар жауапкершілікке тартылып, 2009 жылы 35 адамға, 2010 жылы 28 адамға қатысты тәрбиелік ықпал ету шаралары қолданылған.
3-1053
3/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
17

18. ШОЛУ
Ұсынылған статистикалық мәліметтерден ең көп әкімшілік істерді Алматы қаласының, Алматы облысының, Оңтүстік Қазақстан облысының, Қызылорда
облысының және Маңғыстау облысының соттары қарағаны байқалады.
«Шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы» Заңның 22-бабына сәйкес, шетелдiктер жарамды паспорт немесе оның орнына қолданылатын құжаттар мен Қазақстан
Республикасының келу визасы болған жағдайда Қазақстан Республикасына келе алады. Шетелдіктердің паспорттарын тіркеуге Қазақстан Республикасының визалары,
ал Қазақстан Республикасы келудің және болудың визасыз тәртібі туралы келісімдер
жасасқан елдердің азаматтары үшін – қабылдап отырған заңды не жеке тұлғалардың немесе шетелдіктің өзінің арызы негіз болады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 28 қаңтардағы № 136 қаулысымен
бекітілген Шетелдіктердің Қазақстан Республикасына келуiнiң және болуының, сондайақ олардың Қазақстан Республикасынан кетуi тәртiбiнің (бұдан әрі – Тәртіп) 9-тармағы
бойынша келу визаларын берудiң негiздемесi шетелдіктердің Қазақстан Республикасында болу мақсаттарына сәйкес келуге тиiс. Қазақстан Республикасына туыстары мен
таныстарының шақыруы бойынша, яғни жеке iстерi бойынша келген, сондай-ақ iскерлiк
мақсатпен, оқуға және турист ретiнде келген шетелдіктер Қазақстан Республикасының
аумағында жұмысқа орналаспайды, Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде
көзделген жағдайларды қоспағанда, визада көрсетiлген келу мақсатымен байланысты
емес өзге де қызметпен айналыса алмайды.
Соттар қараған істерді талдау көрсеткендей, Қазақстан Республикасына
қабылдайтын тараптың өтініші бойынша негізінен Өзбекстанның, Қырғызстанның,
Ресейдің, Әзірбайжанның, Түркияның, Тәжікстанның, Украинаның, Қытайдың азаматтары келеді. Алайда, соттар қараған істердің 90%-ға жуығын Тәртіптің 9-тармағын
бұзған шетелдіктер құрайды, келу мақсатын «жеке iстер» деп көрсеткенмен олар
Қазақстан Республикасына келгеннен кейін жұмыс істей бастайды.
Қабылдайтын жеке адамдардың арыздарының негізінде жеке істері бойынша келген шетелдіктердің болу мерзімін ішкі істер органдары себептерді анықтамай-ақ, әрі
кеткенде 6 айға дейін ұзартатынын атап өткен жөн. Осы кезең ішінде шетелдіктердің
келу мақсатына байланысты емес өзге қызметпен айналысуының көптеген фактілері
кездесті.
Шетелдіктердің Қазақстан Республикасына келу және онда болу, сондай-ақ
олардың Қазақстан Республикасынан кету тәртіптерін қолдану және шетелдіктердің
Қазақстан Республикасының аумағындағы заңсыз көші-қонының алдын алу және жолын кесу жөніндегі ішкі істер органдарының жедел-қызметтік жұмысын ұйымдастыру
туралы нұсқаулықтың (бұдан әрі – Нұсқаулық) 80-тармағы бойынша белгіленген
Тәртіпті бұзған шетелдіктердің елде одан әрі болу үшін негіздер болмаған жағдайларда
олардың Қазақстан Республикасында болуының белгіленген мерзімі қысқартылуы
мүмкін. Қазақстан Республикасында болу мерзімін қысқарту туралы шешім ішкі істер,
ұлттық қауіпсіздік органдары қызметкерлерінің ұсынымдары мен баянаттары негізінде, сондай-ақ прокуратура органдарының ұйғарымдары мен сот қаулыларының негізінде қабылдануы мүмкін. Алайда, іс жүзінде ондай шешімдер шығарылмайды, ал жалған
жұмыс берушілер осы жағдайды пайдаланады.
18
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
3/2011

19. ШОЛУ
Тәртіптің 11-2-тармағы бойынша оралмандарды, пана іздеген адамдарды,
босқындарды Қазақстан Республикасында немесе Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасында туған немесе бұрын азаматы болған адамдарды және олардың отбасы
мүшелерін қоспағанда, әрбір шетелдік Қазақстан Республикасына келуі кезінде болу
және кету үшін: ол тұрақты тұратын мемлекеттің аумағындағы ең жақын әуежайға дейін
“Экономикалық” сынып бойынша кемінде авиабилеттің құны мөлшерінде; Тәуелсіз
Мемлекеттер Достастығы елдерінен ол тұрақты тұратын мемлекеттің аумағындағы ең
жақын станцияға дейін кемінде темір жол (купелі вагон) немесе автомобиль көлігіне,
билеттің құны мөлшерінде; болатын әр күніне кемінде екі есе айлық есептік көрсеткіш
мөлшерінде қажетті қаражатының бар екендігін растайтын мәліметтерді ұсынуға тиіс.
Қаражатының бар екендігі туралы банктің анықтамасы төлем қабілеттілігін растайтын құжат бола алады. Шетелдіктердің Қазақстан Республикасында болуы және одан
шығуы үшін төлем қабілеттілігін растауды тексеруді Қазақстан Республикасы Ұлттық
қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі жүзеге асырады.
Алайда, уәкілетті органдар осы көрсетілген талаптарды орындап отырған жоқ.
Шекарадан өткізу кезінде шекара қызметінің қызметкерлері шетелдіктердің төлем
қабілеттілігін тексермейді, бұл заңсыз иммиграцияға ықпал етеді. Шетелдіктердің төлем
қабілетсіздігі Қазақстанда болу және Қазақстаннан кету мерзімдерін бұзудың негізгі себебі болып табылады, ал Заңның 22-бабына сәйкес, шетелдiктiң және азаматтығы жоқ
адамның, егер ол Қазақстан Республикасында болу және одан шығып кету үшiн қажеттi
қаражатының бар екендiгi туралы растауды табыс етпесе, Қазақстан Республикасына
келуiне рұқсат етілмеуі мүмкiн.
Шолу нәтижесі полицияның учаскелік қызметкерлері мен көші-қон қызметі
қызметкерлерінің өз міндеттерін тиісті деңгейде орындамайтынын байқатты.
Нұсқаулықтың 103-104-тармақтарында полицияның учаскелік инспекторлар
қызмет көрсететін аумақтарында тұрақты тұратын және алты айдан астам мерзімге
келген шетелдіктерді тізім бойынша есепке алуға тиіс деп көрсетілген. Бұған қоса олар
ІІД-не қалалық, аудандық ішкі істер органында уақытша тіркелген шетелдіктердің саны
туралы; тұрақты тұратын шетелдіктердің саны туралы; қылмыстық және әкімшілік жауапкершілікке тартылған шетелдіктердің саны туралы мәліметтерді ай сайын ұсынулары
қажет. Осыған қарамастан шетелдіктердің Қазақстан аумағында тіркеусіз ұзақ уақыт
тұру оқиғалары кездеседі.
ӘҚБтК-нің 640-бабының 2-тармағына сәйкес, құқық бұзушылық жасағаны үшiн
жауаптылығы әкiмшiлiк қамауға алуды қолдануға әкеп соғуы мүмкiн әкiмшiлiк құқық
бұзушылық туралы хаттама жасалғаннан кейiн дереу судьяға жiберiледi.
Осы талап іс жүзінде орындалып отырған жоқ. Мысалы, Өзбекстан Республикасының
азаматтары Н., Ш., Б., Ж.-ға қатысты әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы хаттаманы
уәкілетті органдар (көші-қон полициясы) Атырау облысының Мақат аудандық сотына
5-10 күн өткеннен кейін жіберген, ал У., А.-ға а және Ж.-ға қатысты әкiмшiлiк құқық
бұзушылық туралы хаттаманың жасалған күні көрсетілмеген.
Кейбір істер бойынша әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы хаттамалар мен іс материалдарында тіркеу мерзіміне қатысты қарама-қайшы мәліметтер көрсетіледі, көші3/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
19

20. ШОЛУ
қон карточкаларының, құқық бұзушылар паспорттарының түпнұсқалары болмайды
(Ақтөбе облысы Қарғалы аудандық ІІБ Көші-қон полициясы қозғаған Л.-ға қатысты
әкімшілік іс).
Ереженің 11-1-тармағына сәйкес, көші-қон карточкалары Қазақстан
Республикасының аумағы арқылы транзитпен өтетін поездың жолаушыларына берілмейді.
Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі 2030 әскери бөлімінің лауазымды
адамы көші-қон карточкасының жоқтығына байланысты Қазақстан Республикасында
болу ережесін бұзды деп Қырғызстан Республикасының азаматы М.-ға айып таққан.
Дегенмен, ӘҚБтК-нің 394-бабының 2-бөлігінің диспозициясында көші-қон
карточкасының болмауы сияқты қылмыс құрамы көзделмеген.
Осы іс бойынша сот талқылауы барысында М.-ның Бішкектен Мәскеуге
қатынайтын поезда Бішкек қаласынан Ресей Федерациясының Пенза қаласына транзитпен келе жатқандығы анықталды.
Мәртөк аудандық сотының 2009 жылғы 12 қаңтардағы қаулысымен М.-ға қатысты
ӘҚБтК-нің 394-бабының 2-бөлігі бойынша қозғалған әкімшілік іс Кодекстің аталған бабында көзделген құқық бұзушылық құрамының болмауына байланысты қысқартылды.
Е.-нің ісі бойынша да осындай заң бұзушылықтарға жол берілген.
«Жайсан» шекара заставасының лауазымды адамдарының заңды білмей,
Өзбекстан Республикасының азаматы О.-ға қатысты Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасы режимін бұзды деп айып тағуы ӘҚБтК-нің 391-1-бабының 3-бөлігі
бойынша әкімшілік істі негізсіз қозғауға әкеп соққан.
О. «Мемлекеттік шекара туралы» Заңның 14-бабында көрсетілген мемлекеттік
шекара режимін бұзу сияқты әрекеттің субъектілері санатына жатпағандықтан, Мәртөк
аудандық сотының 2009 жылғы 23 ақпандағы қаулысымен О.-ға қатысты іс оның
әрекеттерінде құқық бұзушылық құрамының болмауына байланысты қысқартылған.
Сонымен бірге істің мән-жайын негізге ала отырып, О.-ның өткізу пунктінен тыс
жерде Қазақстан мен Ресей шекарасынан 700 метр қашықтықта шекараны заңсыз кесіп
өтуге тырысқан кезінде ұсталғанын ескеріп, уәкілетті орган оның әрекеттерінде ҚК-нің
330-бабында көзделген қылмыстық жазаланатын әрекеттің болуын тексеруі керек еді.
ӘҚБтК-нің 598-бабына сәйкес, аударма жасау үшін жеткілікті білімі бар, iстiң
қорытындысына мүдделi емес кез келген кәмелетке толған адам аудармашы болып
тағайындалады. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама мен құқық бұзушының
түсініктемесі мәтіндерінің аудармасы аудармашының тегі, аты, әкесінің аты көрсетіліп,
оның қолымен ғана куәландырылғандықтан, оның әкімшілік құқық бұзушылық туралы
істі қозғау кезінде қатысуының заңдылығы күмән тудырады.
Ертіс аудандық ІІБ қызметкері жасаған және Ертіс ауданы ІІБ бастығы қол қойған
Ресей Федерациясының азаматы К.-ға қатысты 2010 жылғы 19 қазандағы әкімшілік
құқық бұзушылық туралы хаттамада ол жасаған құқық бұзушылықтың мәні толық
жазылмаған. Осы құжатта РФ азаматы К.-ның Ертіс селосының аумағына уақытша келіп,
ас үй қызметкері ретінде еңбек қызметімен айналысқандығы, сол арқылы ӘҚБтК-нің
394-бабының 2-бөлігін бұзғандығы көрсетілген. Осылайша, ішкі істер органдарының
20
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
3/2011

21. ШОЛУ
лауазымды адамы әкімшілік құқық бұзушылық неден көрінетіндігін нақтыламаған, яғни
құқық бұзушының әрекетін сараламаған.
Сонымен бірге ӘҚБтК-нің 394-бабының 2-бөлігімен, Қазақстан Республикасына заңсыз кiріп, белгiленген мерзiмде қайтып кетуден жалтарып, келу мақсаты көшіқон карточкасында көрсетiлген мақсаттарға сай болмай, Қазақстан Республикасының
аумағы арқылы транзиттiк өту ережелерiн сақтамай, Қазақстан Республикасында болу
ережелерін бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілік көзделген. Көрсетілген негіздердің
әрқайсысы шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды ӘҚБтК-нің 394-бабының 2-бөлігі
бойынша әкімшілік жауапкершілікке тарту үшін дербес негіздеме болып табылады.
Қазақстан Республикасында болу ережесін бұзған шетелдіктің әрекеттеріне
әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді қозғаған адам құқықтық
баға бермегендіктен, әкімшілік жауапкершілікке тарту негіздемесіне сілтеменің болмауы әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі сотта мәні бойынша қарауға мүмкіндік бермейді.
РФ азаматы С.-ға қатысты 2010 жылғы 21 қазандағы әкімшілік құқық бұзушылық
туралы хаттаманың әкімшілік құқық бұзушылықтың мәні деген бағанында ол «белгіленген мерзімде кетпеген, сол арқылы ӘҚБтК-нің 394-бабының 2-бөлігін бұзды» деп
көрсетілген. Алайда, ӘҚБтК-нің 394-бабының 2-бөлігінің диспозициясында белгіленген мерзімде кетпегендігі үшін әкімшілік жауапкершілік көзделмеген. Аталған заңмен
«белгiленген мерзiмде қайтып кетуден жалтарғаны» үшін әкімшілік жауапкершілік белгіленген.
Нұсқаулықтың 10-тарауының 98-тармағына сәйкес, ішкі істер органдары тіркелген
шетел азаматтарын дербес есепке алуды жүргізеді. Оның негізінде ел аумағына уақытша
келген шетелдіктердің ҚР көші-қон заңнамасының нормаларын сақтауын бақылау
жүзеге асырылады.
Сонымен бірге әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді зерделеу шетел
азаматтарының Қазақстан Республикасының аумағында ұзақ уақыт бойы заңсыз болу
фактілері кездесетіндігін көрсетті. Бұл ішкі істер органдарының лауазымды адамдарының
жергілікті жерлерде мұндай адамдарды дер кезінде анықтап, оларды әкімшілік жауапкершілікке тарту туралы мәселені қоя бермейтіндігін айғақтайды.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы 2010 жылғы 23 қарашадағы хаттамадан
Өзбекстан Республикасының азаматы А.-ның Қазақстан Республикасына келіп, 2008
жылғы 12 маусымда Екібастұз қаласы ІІБ Көші-қон полициясы бөлімінде 2008 жылғы
20 тамызға дейінгі мерзімде уақытша боламын деп тіркеліп, кейін Қазақстан Республикасынан уақытында кетпеген және Қазақстан Республикасында болу ережесін бұзған
адам ретінде 2010 жылғы 23 қарашада ғана анықталған.
Мына оқиға да осыған ұқсас. Қазақстан Республикасының аумағына 2004 жылғы 1
қыркүйекте «Шарбақты» бақылау-өткізу бекеті арқылы келген Ресей Федерациясының
азаматы Т. Қазақстан Республикасының аумағында жеке істері бойынша болудың мейлінше ұзақ мерзімі – 6 ай өткеннен кейін Қазақстан Республикасы аумағынан кетуден
жалтарған және құжаттарын жоғалтып алған әрі белгілі бір тұрғылықты жері жоқ адам
ретінде 2010 жылғы 22 желтоқсанда ғана анықталған.
3/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
21

22. ШОЛУ
Қазақстанға келген шетелдіктердің көпшілігі, жоғарыда көрсетілгендей, еңбек
қызметімен заңсыз айналысады. Олар көбінесе жеке кәсіпкерлерге, жеке тұлғаларға
жалданады.
ӘҚБтК-нің 395, 396-баптарында меншiк нысанына қарамастан Қазақстан Республикасында шетелдiктердi немесе азаматтығы жоқ адамдарды қабылдаушы, оларға қызмет
көрсетудi қамтамасыз етушi немесе шетелдiктердiң және азаматтығы жоқ адамдардың
Қазақстан Республикасында болумен және Қазақстан Республикасы аумағы арқылы
транзиттiк өту шарттарын сақтаумен байланысты мiндеттерiн орындаушы ұйымның
лауазымды адамының жауапкершілігі көзделген. Жұмыс берушінің Қазақстан Республикасында шетелдік жұмыс күшін тарту мен пайдалану ережелерін бұзуы не Қазақстан
Республикасының аумағында заңсыз жүрген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарды жұмысқа қабылдауы немесе еңбегін пайдалануы заңсыз болып табылады.
Зерделеу көші-қон полициясы органдары Қазақстан Республикасындағы көші-қон
саясатының 2007-2015 жылдарға арналған тұжырымдамасының заңсыз мигранттарды жұмысқа тартқаны үшін жұмыс берушілердің жауапкершілігін күшейту туралы 5.1тармағын сақтай бермейтіндігін көрсетті.
Мысалы, В.-ны және басқа да мигранттарды (барлығы 30 адам) жұмыс беруші
көкөніс өсіру жұмысына пайдаланған. Соған қарамастан Целиноград ауданының Көшіқон полициясы жұмыс берушіні ӘҚБтК-нің 396-бабының 1-бөлігі бойынша жауапкершілікке тартпаған.
Көші-қон полициясының органдары ӘҚБтК-нің аталған бабын қолдануда
дәйексіздіктерге жол берген.
Мысалы, бір жағдайларда - бірнеше заңсыз мигранттарды жұмысқа тартқаны үшін
жұмыс беруші әкімшілік жауапкершілікке тартылып, оған айыппұл салынып, әкімшілік
құқық бұзушылық туралы сонша хаттама жасалса, енді бір жағдайларда - осыған ұқсас
оқиға үшін жұмыс берушіге бір ғана әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама
жасалған.
Егер Қазақстан Республикасының Үкіметі мен шетелдік инвесторлар арасында
жасалған шарттарда өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасында уақытша болатын
шетелдіктерге рұқсат беру туралы тәртіп қолданысқа енгізілгенге дейін тиісті рұқсатсыз
еңбек қызметімен айналысуға тыйым салынған.
Еңбек қызметін жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасына кіру визасын
Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің шетелдік мекемелері, ал мұндай
мекемелер болмаған жағдайда – Қазақстан Республикасының арнайы өкілеттік берілген
өкілдері береді.
Кіру визасында немесе көші-қон карточкасында көрсетілген кіру мақсатының
бұзылғаны анықталған кезде уәкілетті орган ӘҚБтК-нің 394-бабының 2-бөлігінде
көзделген әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама жасайды.
Көрсетілген негіздер бойынша хаттама жасаған кезде уәкілетті органдар мақсаттың
сәйкес келмеуі неден көрінетіндігін, жұмыс беруші кім болып табылатындығын көбінесе
көрсетпейді, жұмыс берушіден түсініктеме алмайды, яғни шетел азаматының әкімшілік
құқық бұзушылығын растайтын дәлелдемелер іс материалдарына тіркелмейді.
22
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
3/2011

23. ШОЛУ
Міне осылайша, Өзбекстан азаматтары И., Б., Х.-ға және басқаларға қатысты
әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттамаларда көрсетілгендей олар «Шығыс
Жұлдыз» ЖШС-нда жұмысшы болып істегендіктен кіру мақсатын бұзды деген айып
тағылған. Бұл ретте іс материалдарында шетел азаматын жұмысқа қабылдау фактісін
растайтын «Шығыс Жұлдыз» ЖШС-ның анықтамасы, ЖШС-ның шетелдік жұмыс
күшін тартқаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылғаны туралы деректер жоқ болып шықты.
Өзбекстан Республикасының азаматтары Д., Ю., Д. және басқаларға қатысты
әкімшілік іс материалдарынан олар Қазақстан Республикасына 2009 жылғы 18
сәуірде «Қапланбек» бақылау-өткізу бекеті арқылы жеке істері бойынша кіргені,
Қазақстан Республикасында тіркелмегені және «Багратион» шаруа қожалығына
жұмысқа орналасқаны, бірақ оларда еңбек қызметімен айналысуға құқық беретін
уәкілетті органның тиісті құжаттары болмағаны байқалады. Іс материалдарында шаруа
қожалығының шетел азаматтарын жұмысқа қабылдауды растайтын анықтамасы, аталған
«Багратион» шаруа қожалығының шетелдік жұмыс күшін тартқаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылғаны туралы деректер де болмады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қозғау жөнінде екі іс жүргізу құжатын
(көші-қон полициясы - әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттаманы және прокурор - әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қозғау жөніндегі қаулыны) шығару фактілері де кездесті. Ал бұл біздің көзқарасымыз бойынша ӘҚБтК-нің 634-бабының
3-бөлігінің талаптарына сәйкес келмейді, яғни әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iс
әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасалғаны туралы хаттама жасалған не прокурор әкiмшiлiк
құқық бұзушылық туралы iс қозғау туралы қаулы шығарған кезден бастап қозғалады
(Өзбекстан азаматтары А.., К., Р.-ға қатысты істерді Сарқан ауданының прокуратурасы
қозғаған және Сарқан АІІБ Көші-қон полициясы әкімшілік құқық бұзушылық туралы
хаттама жасаған).
Уәкілетті органдардың лауазымды адамдары жасайтын әкімшілік құқық
бұзушылықтар туралы хаттамалардың мазмұны ӘҚБтК-нің 577, 635-баптарының талаптарына сай келмейді, яғни әкімшілік құқық бұзушылықтың мәні, жауапкершілікке тартылатын адамның әрекетінің заңсыздығы неде екендігі, оның көші-қон туралы
заңнаманың қандай нормаларын бұзғандығы ашылмайды.
Соттар бұған қарамастан, осындай істерді өз өндірісіне қабылдап, тәртіп
бұзушыларды әкімшілік жауапкершілікке тартуда. Ал ӘҚБтК-нің 640-бабының 3бөлігіне сәйкес, соттар осы нормада көзделген жағдайларда хаттамаларды қоса берілген
материалдарымен бірге істі дайындау сатысында тиісінше пысықтау үшін прокурорға
кері қайтаруға құқылы.
Әкімшілік істерді қарауға дайындау сатысында судья ӘҚБтК-нің 584-588-баптарында көрсетілген адамдарға істің қаралатын уақыты мен орны туралы хабарланғандығын
анықтауға және ӘҚБтК-нің 646-бабы 1-бөлігінің 2-тармағына сәйкес, оларды (құқық
бұзушылық жасаған адамды және қорғаушыны) сотқа шақыру туралы шешім қабылдауға
міндетті. Істі қарау кезінде әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамның өзінің ана
тілінде немесе білетін тілінде сөйлеу, аудармашының қызметін пайдалану құқықтарын
3/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
23