Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmsei

1. Öğretim Materyallerinin
Değerlendirilmesi
Doç. Dr. Agah Tuğrul Korucu
Hazırlayan: Ali İhsan Akbaba

2. Bir öğretim materyalinin etkili olup olmadığına
ilişkin yargıya değerlendirme süreci sonunda
varılabilir.
Eğitim Değerlendirme Standartları Birleşik
Komitesi öğretim materyalinin değerlendirilmesini
"kitaplar, yardımcı kaynaklar, filmler, teyp kasetleri
ve diğer öğretimsel ürünleri içeren, içerikle ilgili
fiziksel nesnelerin yarar ve değerlerinin ölçülmesi"
olarak tanımlamaktadır. Tanımda da görüldüğü
gibi, öğretim materyalleri çeşitlidir ve bu çeşitlilik
içerdikleri özelliklerle ilişkilidir. Örneğin kitaplar,
genel olarak görsel grup içinde, filmler ise hem
görsel hem işitsel özellikleri içeren bir grup içinde
ele alınırlar.

3. Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesinde
Genel Ölçütler
Öğretim materyalleri sahip oldukları özellikler açısından çeşitlilik
gösterirler. Örneğin kitap ve broşürler genel olarak basılı özelliğe
sahipken, kelimelerin doğru telaffuzunu dinletmek için hazırlanmış ses
kasetleri işitsel özelliğe sahiptir.
Ancak, öğretim materyallerinin türü ne olursa olsun, bu tür materyaller
değerlendirilirken öncelikle materyalin etkili bir öğrenmeyi
gerçekleştirebilme ve genel tasarım özelliklerine sahip olma derecesi
göz önünde bulundurulmalıdır.

4. Bir öğretim materyalinin genel olarak sahip olması
gereken bu iki özellik şu şekilde açıklanabilir:
Materyalin öğrenme üzerindeki etkililiği:
Öğretim etkinliklerinde çeşitli
materyallerin kullanılmasının amacı,
öğrenilen bilgilerin kalıcılığını sağlayarak
etkili bir öğrenmenin gerçekleşmesine
yardımcı olmaktır. Bu nedenle
kullanılacak materyalin öğretim
etkinliklerini destekleyebilmesi
önemlidir.
Materyalin tasarım açısından uygunluğu:
Öğretim materyallerinin, öğrenilen
bilgilerin kalıcılığını sağlayabilmesi
öğretim açısından uygunluğunun yanı
sıra, öğrencilerin ilgisini çekebilecek ve
aynı zamanda ilgisinin sürekliliğini
sağlayabilecek nitelikte olmasını
gerektirir.

5. Öğretimle İlgili Unsurların Değerlendirilmesi
Bir öğretim materyalinin uygunluğunun değerlendirilmesinde öncelikle,
öğrenme üzerindeki etkililiğinin sorgulanması gerekir. Bu amaçla,
materyali kullanacak ya da yeni bir materyal tasarlayacak olan
öğretmenin, öğrenmeyi sağlayabilecek öğretimsel unsurları göz önünde
bulundurması gerekir.

6. Öğrenme-öğretme süreçlerinde kullanılacak olan bir
materyalin, öğretime uygunluğunun değerlendirilmesinde
şu sorulara yanıt aranmalıdır.
Öğretim materyali amaçlara
uygun mu?
Öğretim materyali içerikte
yer alan bilgilere uygun mu?
Öğretim materyali öğretimin
etkinliğini artırabilir mi?
Öğretim materyali gerçek
yaşamla tutarlılık gösteriyor
mu?
Öğretim materyali öğrencinin
düzeyine uygun mu?
Öğretim materyalinin
kullanımı kolay mı?
Öğretim materyali basit ve
anlaşılır mı?
Öğretim materyali
öğrencilerin dikkatini
çekebilecek ve dikkatlerinin
sürekliliğini sağlayabilecek
nitelikte ve güdüleyici mi?
Öğretim materyali öğrenciyle
etkileşimi sağlayabiliyor mu?
Öğretim materyali
geliştirilebilir ya da
güncellenebilir bir özelliğe
sahip mi?

7. Öğretim
materyali
amaçlara
uygun mu?
Bir öğretim materyali öncelikle öğrenme amaçlarına
uygun tasarlanmalı ya da seçilmelidir.
Öğretim etkinlikleri, hedef kitlesi olan öğrencilere
istenen özellikleri kazandırmak amacıyla planlanır ve
uygulanır. Bu nedenle, tüm etkinlikler amaca
ulaştıracak biçimde tasarlanmalıdır. Amaçların
öğretim etkinlikleri üzerindeki bu rolü dikkate
alındığında, öncelikle açık ve anlaşılır biçimde ortaya
konmalı, ardından da bu amaçları kazandıracak
öğretim materyali seçilmeli ya da tasarlanmalıdır.

8. Öğretim
materyali
içerikte yer
alan bilgilere
uygun mu?
Öğretim etkinliklerinde öğrenme amaçlarının
belirlenmesinin ardından, kazandırılması istenen
özelliklere ilişkin içeriğin oluşturulması gerekir. Diğer
bir deyişle, içerik düzenlenirken amaçlarla tutarlı
olmasına, doğru ve güncel bilgileri içermesine dikkat
edilmelidir.

9. Öğretim
materyali
öğretimin
etkinliğini
artırabilir mi?
Öğretim materyalinin kullanımı öğrenmeyi büyük
ölçüde kolaylaştırmakta ve daha kalıcı hale gelmesini
sağlamaktadır. Ancak, bu durum öğretim sürecinde
materyal kullanılmadığında öğrenmenin
gerçekleşmeyeceği ya da tüm öğrenmelerin sadece
materyal kullanımı ile gerçekleşebileceği şeklinde
düşünülmemelidir.
Var olan bir öğretim materyalinin kullanılması ya da
yeni bir materyal tasarımında öncelikle düşünülmesi
gereken konulardan biri, amaçlara ulaşmak için
materyalin öğretime ne ölçüde katkı sağlayacağıdır.

10. Öğretim
materyali
gerçek yaşamla
tutarlılık
gösteriyor mu?
Kazandırılması istenen özelliklerin gerçek yaşamla
ilişkilendirilmesi, öğrenilen bilgilerin kalıcılığının
sağlanmasında ve içeriğin öğrenci için anlamlı hale
getirilmesinde önem taşır. Diğer bir deyişle,
kazandırılması istenen özelliklerin
somutlaştırılabilmesi gerekir. Bu nedenle, öğretim
materyallerinin olabildiğince gerçek yaşamı
yansıtabilmesi göz önünde bulundurulmalıdır.

11. Öğretim
materyali
öğrencinin
düzeyine
uygun mu?
Kullanılması planlanan hazır bir materyali ya da
tasarlanması düşünülen bir öğretim materyali,
öğrencinin fiziksel, bilişsel, psikososyal ve dilsel
gelişim özelliklerine uygun olmalıdır. Çünkü öğretim
ortamlarının düzenlenmesinde öğrencinin yaş grubu,
gelişim özellikleri ve bireysel farklılıklarının dikkate
alınması, etkili ve kalıcı öğrenmelerin oluşumunu
sağlama ve öğrenmelerin niteliğini arttırmada
dikkate alınması gereken temel öğelerden biridir.

12. Öğretim
materyalinin
kullanımı kolay
mı?
Öğretim materyalinin kullanım kolaylığına sahip
olması hem öğretmen hem de öğrenciler açısından
önem taşır. Öğretim etkinliklerine ayrılan süre
bellidir ve bu sürenin öğrenmelerin nitelikli ve kalıcı
şekilde gerçekleşmesini sağlayacak etkinliklere
ayrılması önemlidir. Bu kapsamda, öğretim
materyalinin taşınabilir ya da kurulumunun kolay
olması, öte yandan etkileşimliğinin sağlanabilmesi
için öğretmen kadar çocukların da kullanımına
olanak sağlayabilmesi materyalin etkililiğini
artırabilir.

13. Öğretim
materyali basit
ve anlaşılır
mı?
Bir öğretim materyalinin öğrencinin öğrenmesini
sağlayabilmesi için, konuyu basitleştirebilen,
anlamayı kolaylaştırabilen ve gerekli bilgileri
içerebilen bir nitelikte olmalıdır.

14. Öğretim materyali
öğrencilerin
dikkatini
çekebilecek ve
dikkatlerinin
sürekliliğini
sağlayabilecek
nitelikte ve
güdüleyici mi?
Öğrenmenin gerçekleşe bilmesinin ilk adımı dikkatin
öğrenilecek konu üzerine yoğunlaştırılabilmesi ve
süreç boyunca ilginin sürekliliğinin sağlanabilmesidir.
Bu nedenle, kullanılacak materyalin dikkati çekerek
öğrencileri öğrenme süreci boyunca güdüleyebilmesi
gerekir.

15. Öğretim
materyali
öğrenciyle
etkileşimi
sağlayabiliyor
mu?
Öğrenme sürecinde yaparak yaşayarak öğrenmenin,
öğrenilecek bilgilerin etkililiği açısından önemi
dikkate alındığında, kullanılacak materyallerin de
olabildiğince öğrencilere alıştırma ve uygulama
yapma olanağını sağlayabilmesi gerekir.
Yalnızca öğretmen tarafından kullanılan bir materyal
bir süre sonra ilgi çekici olma özelliğini yitirecektir.

16. Öğretim
materyali
geliştirilebilir ya
da
güncellenebilir
bir özelliğe
sahip mi?
Öğretim materyallerinin, öğrencilerin değişen
gereksinimlerine yanıt verebilecek ve güncel bilgileri
sunabilecek özelliklere sahip olması gerekir. Öte
yandan, materyallerin diğer öğrenme amaçlarının
kazandırılabilmesinde kullanılabilmesi özelliğine
sahip olması, zaman ve ekonomiklik açısından da
olumlu sonuçlar verebilir.

17. Öğretim materyallerinin sahip olması gereken
unsurlarla ilgili sıralanan sorular konu alanlarına
göre ve öğretim materyalinin türüne göre
çeşitlendirilebilir. Bir öğretim materyalinin bu
özelliklere sahip derecelerinin
değerlendirilmesinde değerlendirme formları
kullanılabilir.
Öğretime Uygunluk Çok
iyi
Kabul
edilebilir
Zayıf Açıklama
1. Amca uygunluk
2. İçeriğe uygunluk
3. Öğretimi
destekleme
4. Gerçek yaşamla
tutarlılık
5. Öğrenci düzeyine
uygunluk
6. Kullanım kolaylığı
7. Basitlik ve
anlaşılabilirlik
8. Dikkati
çekme/canlı tutma-
güdüleme
Öğrenciyle etkileşim
sağlama
Geliştirebilirlik-
Güncellenebilirlik

18. Tasarım Unsurlarınız Değerlendirilmesi
Öğretim materyallerinin sahip olması gereken bir uygunluktur. Bu
kapsamda görsel tasarım unsurları, biçimsel yapı ve tasarımdaki kimi
düzenlemeler dikkate alınmalıdır.

19. 1. Görsel tasarım unsurları:
Görsel tasarım unsurları: görsel unsurlar, sözel unsurlar ve çekicilik
katan unsurlar olarak sıralanabilir. Bu unsurların kapsamı şu şekilde
özetlenebilir.
Görsel unsurlar: Bir öğretim materyalinde görsel unsurlar gerçekçilik,
benzeşiklik ve şematiklik olarak ele alınabilir. Görsel unsurlar, öğrenilen
bilginin somutlaştırılmasına, kavramlar ya da olaylar arasındaki
ilişkilerin kurulmasına olanak sağlayan unsurlardır. Bu nedenle,
seçilecek ya da tasarlanacak bir öğretim materyalinde görsel unsurlar,
öncelikli unsurlar arasında gösterebilir.

20. Sözel unsurlar: Yazı tipi, stil sayısı, büyük-küçük harf kullanımı, renk,
harf boyutu ve boşluklar sözel unsurların görselleştirilmesinde dikkate
alınması gereken özelliklerdir. Sözel unsurların görselleştirilmesinde
dikkate alınması gereken bu özellikler, dikkatin çekilmesinde ve ilginin
sürekliliğinin sağlanmasında büyük önem taşır.
Çekicilik katan unsurlar: Bu unsurlar arasında dikkat çekicilik,
dokunulabilirlik ve etkileşimlilik yer almaktadır.

21. 2. Biçimsel tasarım unsurları
Biçimsel tasarım unsurları, öğretim materyalinin estetik görünümüdür.
Biçimsel tasarım unsurları şunlardır:
Hizalama: Sözel ve görsel unsurların algılamayı kolaylaştırabilecek
biçimde dikey ya da yatay olarak düzenlenmesi.
Şekil: Kullanılan şekillerin gerçekçilik özelliği ve içeriğe uygunluğu.
Denge: Görsel ve sözel unsurların eşit olarak yerleştirilmesi.

22. Renk düzeni: İletilmek istenen mesajın algılanmasında renklerin
etkisinin dikkate alınması.
Biçimlendirme: Tasarımda öğrencilerin özelliklerinin ve öğrenme
ortamının dikkate alınması.

23. 3. Tasarımda düzenlemeler
Öğretim materyalini tasarım açısından etkili kılan diğer bir boyut görsel,
sözel ve biçimsel unsurların algılamayı kolaylaştıracak biçimde
düzenlenebilmesidir. Bu boyutta görsel öğelerin birbiriyle yakınlıklarına
göre gruplandırmayı amaçlayan "yakınlık", belirli bir sıra içinde
izlenmesini sağlayacak "yönlendiriciler" ve öğelerin aynı yapısal
özellikleri içermesi olarak açıklanan "uyumluluk" yer almaktadır.

24. Tasarım Unsurlarını
Değerlendirme Formu
Öğretim materyallerinin etkinliğini
değerlendirmede tabloda görülen
özelliklerin yanı sıra, aynı zamanda
materyalin ekonomik ve dayanıklı
olması da dikkate alınmalıdır.
Gösrsel/Sözel-Biçimsel Yapı ve
Düzenlemeler
Çok İyi Kabul
Edilebilir
Zayıf Açıklama
Görsel Tasarım Unsurları
1. Gerçekçiliği sağlayan unsurların
kullanımı
2. Görsel unsurların kullanımıyla
ilişkilendirmeyi sağlama
3. Kavram/olayların anlatımında
grafik, çizelge ve harita gibi
şematik unsurların kullanımı
4. Yazı tipi
5. Yazı boyutu ve boşluklar
6. Renk düzeni
7. Etkileşimlilik
Biçimsel Tasarım Unsurları
9. Hizalama
10. Şekil
11. Denge
12. Biçimlendirme
13. Arka alan-ön alanda zıt renk
kullanımı
Tasarımda Düzenlemeler
14. Yakınlık
15. Yönlendiriciler
16. Uyumluluk
Genel Değerlendirme

25. Türlerine Göre Öğretim Materyallerinin
Değerlendirilmesi
Öğretim materyalleri, sahip oldukları özellikler açısından şu şekilde
gruplandırılarak incelenebilir.
Basılı materyaller,
Görsel-işitsel materyaller
Sunum materyalleri
Eğitim yazılımları
Gerçek eşya ve modeller

26. Basılı Materyallerin Değerlendirilmesi
Öğrenme-öğretme süreçlerinde sıkça kullanılan ders kitapları, yardımcı
kitaplar, alıştırma kitapları, ders notları, okul gazetesi, afiş ve broşürler
gibi materyaller, basılı materyallere örnek olarak gösterilebilir.
Basılı materyallerin değerlendirilmesinde öğretim ve tasarım
unsurlarının yanı sıra, özellikle ders kitaplarında içeriğin sahip olması
gereken çeşitli özellikler de söz konusudur. Bu özellikler ise, konu
alanlarına göre farklılıklar gösterebilmektedir.

27. Basılı Materyalleri Değerlendirme Formu
Çok İyi Kabul Edilebilir Zayıf Açıklama
1. Amaçlara uygunluk
2. İçerikteki bilgilerin doğruluğu ve güncelliği
3. İçerikteki bilgilerin düzenlenişi
4. Öğretimi destekleme
5. Öğrenci düzeyine uygun
6. Kullanım ya da yararlanma bilgileri
7. Dilin anlaşılabilirliği
8. Metnin okunabilirliği
9. Etkileşimlilik (alıştırma-uygulama)
10. Dikkat çekicilik
11.Kullanılan fotoğraf, çizim, grafik vb. görsellerin konuya
uygunluğu
12.Kullanılan fotoğraf, çizim, grafik vb. görsellerin netliği
13. Sayfa biçimlerinin tutarlılığı
14. Kullanılan kâğıdın kalitesi ve dayanıklılığı
15. Basım özelliği
16. Kapak baskısı
Genel Değerlendirme

28. İşitsel ve Görsel-İşitsel Materyallerin
Değerlendirilmesi
İşitsel özelliği olan materyaller öğrencilerin sadece işitme duyusuna
hitap ederken, görsel-işitsel materyaller birden fazla duyu organına
hitap ettiğinden daha sık kullanılmaktadır.

29. İşitsel materyallerin değerlendirilmesinde aşağıdaki formdan yararlanabiliriz
Çok İyi Kabul Edilebilir Zayıf Açıklama
1. Amaca uygunluk
2. İçerikteki bilgilerin doğruluğu ve
güncelliği
3. Öğretimi destekleme
4. Öğrenci düzeyine uygunluk
5. Dikkat çekicilik
6. Etkileşimlilik
7. Dilin anlaşılabilirliği
8. Ses kaydının kalitesi
9. Kullanım kolaylığı
10. Dayanıklılık
Genel Değerlendirme

30. İşitsel ve görsel-işitsel materyallerin değerlendirilmesinde aşağıdaki formdan yararlanabiliriz
Çok İyi Kabul Edilebilir Zayıf Açıklama
1. Amaca uygunluk
2. İçerikteki bilgilerin doğruluğu ve
güncelliği
3. Öğretimi destekleme
4. Öğrenci düzeyine uygunluk
5. Dikkat çekicilik
6. Etkileşimlilik
7. Dilin anlaşılabilirliği
8. Ses kaydının kalitesi
9. Görüntü kaydının kalitesi
10. Kullanım kolaylığı
Genel Değerlendirme

31. Eğitim Yazılımlarının Değerlendirilmesi
Öğrenme-öğretme süreçlerinde genele olarak: özel öğretici yazılımları,
alıştırma ve tekrar yazılımları, benzeşim yazılımları, eğitsel oyun
yazılımları ve problem çözme yazılımları kullanılmaktadır. Tüm bu
yazılım türlerinin sahip olması gereken özellikler şu şekilde sıralanabilir:
Yaşa uygunluk ve kullanım kolaylığı
Eğitsel özellikler
Teknik özellikler

32. Eğitim yazılımlarının sahip olması gereken genel özelliklerden yola çıkarak hazırlanan aşağıdaki
form, değerlendirme aşamasında kullanılabilir.
Çok İyi Kabul Edilebilir Zayıf Açıklama
1. Amaca uygunluk
2. Öğrencinin gelişim düzeyine uygunluğu
3. İçeriğin doğruluğu güncelliği
4. Kullanma yönergesinin ve yönlendirmelerin kolaylığı
5. Yazılımdaki bilgi akışının uygunluğu
6. Yazılımın kurulumu ve çalışma hızı
7. Dikkat çekici unsurların kullanımı
8. Yardımcı kaynakları sağlayabilme özelliği
9. Dilin anlaşılırlığı
10. Kullanılan görsel öğelerin uygunluğu
11. Etkileşimlilik özelliği
12. Geliştirilebilirlik özelliği
13. Güdüleyebilme özelliği
14. Dönüt verebilme özelliği
15. Yazılımın tekrar kullanabilme özelliği
16. Öğrenci çalışmalarını kayıt edebilme özelliği
17. Yazılımın arabirim özellikleri
18. Yazılımın kontrol edilebilirliği
Genel Değerlendirme

33. Sunum Materyallerinin Değerlendirilmesi
Sunum materyalleri, öğrenme-öğretme sürecinde öğretmenin içeriği
planladığı biçimde aktarmasına, öğrencinin ise, içeriği izleyebilmesine
olanak sağlayarak öğrenme-öğretme sürecinin etkinliğini artırmaya
dönük görsel materyaller olarak açıklanabilir. Öğrenme-öğretme
süreçlerinde, en yaygın kullanılan sunum materyalleri tepegöz yansıları
ve bilgisayar sunularıdır.

34. Sunum materyallerin değerlendirilmesinde aşağıdaki form kullanılabilir.
Çok İyi Kabul Edilebilir Zayıf Açıklama
1. Amaca uygunluk
2. İçeriğin doğruluğu ve güncelliği
3. Öğrencinin gelişim düzeyine uygunluğu
4. Öğretimi destekleme
5. Dikkati çekme/canlı tutma-güdüleme
6. Etkileşimlilik
7. Dilin anlaşılırlığı
8. Geliştirilebilirlik ve güncellenebilirlik özelliği
9. Anahtar kelime ve özet bilgilerin kullanımı
10. Hizalama
11. Şekil
12. Denge
13. Biçimlendirme
14. Renk düzeni
15. Yazı tipi, boyutu ve boşlukları
16. Stil sayısı
17. Yakınlık
18. Yönlendiriciler
19. Uyumluluk
20. Arka alan-ön alanda zıt renk kullanımı
Genel Değerlendirme

35. Gerçek Eşya ve Modellerin Değerlendirilmesi
Gerçek eşyalar, sınıf ortamına getirilebilecek çeşitli nesneleri (bitki,
meyve, sebze, kitap vb.) kapsamaktadır.
Modeller ise, sınıf ortamına getirilemeyen gerçek cisimlerin üç boyutlu
görünümleridir.

36. Bir derste kullanılabilecek gerçek eşya ve modellerin değerlendirilmesinde aşağıdaki formdan
yararlanabiliriz.
Çok İyi Kabul Edilebilir Zayıf Açıklama
1. Amaca uygunluk
2. İçeriğe uygunluk
3. Öğretimi destekleme
4. Öğrenci düzeyine uygunluk
5. Dikkat çekme/canlı tutma-güdüleme
6. Kullanım kolaylığı
7. Saklanabilirlik özelliği
8. Kullanma süresi (gerçek eşyalar için)
9. Gerçeklik derecesi ve doğruluğu (modeller için)
10. Dayanıklılık
11. Ekonomiklik
Genel Değerlendirme