2. Ավետիք Իսահակյանը ծնվել է 1875 թվականին
Ալեքսանդրապոլում, սովորել է Էջմիածնի
Գևորգյան ճեմարանում, 1893-ին ընդունվել է
Լայպցիգի համալսարան՝ որպես ազատ ունկնդիր:
Գրակ. գործունեությանը զուգնթաց վաղ
երիտասարդական տարիներից զբաղվել է նաև
քաղաքական գործունեությամբ: 1895-ին
վերադառնալով Լայպցիգից՝ ընդգրկվել է
նորաստեղծ ՀՀԴ կուսակցության Ալեքսանդրապոլի
կոմիտեի մեջ, մասնակցել Ալեքսանդրապոլից
Արեւմտյան Հայաստան ուղարկվող զինյալ խմբերի
ստեղծմանը, զենք և դրամական միջոցների
հայթհայթման գործին: 1896-ին ձերբակալվել է և
մեկ տարի արգելափակվել Երևանի բերդում:
3. Բանտից դուր գալուց հետո տպագրել է “Երգեր և վերքեր»
բանաստեղծությունների իր առաջին գիրքը (1897), սակայն շուտով կրկին
ձեռբակալվել է և, որպես ցարական միապետության դեմ պայքարող
“Ընդհատակյա հեղափոխական կազմակերպոււթյունների» անդամ, աքսորվել
Օդեսա: 1897-ին մեկնել է արտասահման, Ցյուրիխի համալսարանում ունկդրել
գրականության և փիլիսոփայության պատմություն: 1902-ին վերադարձել է
հայրենիք, ապա հաստատվել Թիֆլիսում: 1899-1906-ին ստեղծել է «Հայդուկի
երգեր» բանաստեղծությունների շարքը, որը դարձավ հայ ֆիդայական պայքարի
անդրանիկ արտահայտությունը հայ դասական պոեզիայի մեջ: 1908-ի
դեկտեմբերին, ի թիվս 158 հայ առաջադեմ մտավորականների, Իսահակյանը
ձերբակալվել է «դաշնակցության գործով» և կես տարի Թիֆլիսի Մետեխի
բանտում մնալուց հետո, խոշոր գրավականով ազատվել կալանքից: Կովկասում
մնալը այլևս անհնար էր, և 1911-ին Իսահակյանը տարագվել է:
4. Պատերազմից և եղեռնից հետո Իսահակյանը արտացոլել է հայ ժողովրդի
ողբերգական ճակատագիրն ու նրա հերոսական ազատամարտը:
Բանաստեղծը ձեռամուխ է եղել հայերի ցեղասպանության մեղադրականի՝
«Սպիտակ գրքի» ստեղծմանը, որի մի զգալի հատվածը տեղ է գտել 1915-
22-ի «Հիշատակարան» գրառումներով: Այդ ժամանակահատվածում
Իսահակյանը հիմնականում հանդես է եկել հրապարակախոսական
հոդվածներով, որոնց բովանդականությունը Հայկական հարցն էր,
Հայաստանի վերամիավորման խնդիրը, հայկական պետականության
վերականգնումը: Եղեռնի ծանր պատկերներով են հագեցած նրա «Ձյունն է
եկել ծածկել հիմա...», «Հայաստանին», «Ահա նորեն գարուն եկավ»
բանաստեղծությունները:
XIX դ. վերջի և XX դ. սկզբի հայ քաղաքական կյանքի, Հայկակական հարցի
յուրահատուկ համայնապատկերը պիտի դառնար Իսահակյանի «Ուստա
Կարոն» մեծածավալ վեպը, որը մշտապես ուղեկցեց գրողին
ստեղծագործական կյանքում և, ավաղ, մնաց անավարտ: «Ուստա Կարոն»
կավարտվի այն օրը, երբ լուծվի հայկական հարցը»,-ասել է Վարպետը:
Իսահակյանը այդպես էլ չկարողացավ համակերպվել Հայաստանի
մասնատման գաղափարին. «...մեռնեի Սևանը ցամաքած չտեսնեի, ապրեի
Արարատը մերը տեսնեի...»,— սրտի խոր կսկիծով ու ցավով կրկնում էր
նա և հավատում, որ կգա ժամանակը, երբ հայ ժողովուրդը դարձյալ իր
հացը կվաստակի հարազատ եզերքում:
5. 1. Մայրենի լեզվի բառերը մենք զգում ենք, ապրում, իսկ օտար լեզվինը՝
սովորում, հասկանում, հիշում...
2. Հայոց լեզու,դու մեր անկողոպտելու գանձը եղար, մեր անընկճելի
հայրենիքը: Մեր ժողովուրդը կորցրեց գահ և թագ, զորք և
իշխանություն, ավեր եղան և ավար մեր բերդերն ու քաղաքները, ավար
եղան մեր ինչքն ու ու գույքը, բայց դու մնացիր միայն կանգուն, մնացիր
հաղթական: Ցնցոտի հագավ մեր ժողովուրդը, բայց դու ծիրանով
ծածկեցիր նրա հոգին, թշնամին ջաղջախեց նրա սրունքը, դու թևեր
տվիր նրան` ժողովրդին:
3. Սուտ է այն լուսավորությունը, որ պիտի լինի օտարի լեզվով:
Այդպիսի դիպվածում դուք ձեր զավակները օտարացնում եք ձեզանից:
Նրանց զավակները անունով միայն կլինին հայ, իսկ հաջորդ
սերունդները ավելորդ կհամարեն այդ անունը կրել յուրյանց վրա:
Ուրեմն խելամիտ եղեք, և թող ձեր դպրոցներում հնչի մայրենի լեզուն
6. Նորից վեր եմ առնում գրիչս, թաթախում եմ հիվանդ, արյունոտված սրտիս մեջ և գրում եմ քեզ, Շուշիկ,
մի քանի տող, գրում եմ ես` Ավետիք Իսահակյանս:
Ինչո՞ւ եմ գրում, ի՞նչ է ստիպում ինձ գրել.- սիրել- ես քեզ չեմ սիրում, ատել- ես քեզ չեմ ատում, բայց
դու իմ հոգում կաս` որպես մի ծանր երազ, որպես միդժբախտություն, մի կոշմար. ես ուզում եմ քեզ
հոշոտել, ես ուզում եմ քեզ հազար-հազար անգամ սպանել, սպանել, նորից սպանել, կենդանացնել`
նորից սպանել. հավիտյան ապրել, և քեզ հավիտյան սպանել, բայց այդ չեմ կարող անել (անզոր եմ ես),
ամբողջ էությունս բարի է…և որ ամենաողբալին է` ես դեռ քո ճիրաններում եմ. Ի՞նչ անեմ, ինչպե՞ս
ազատվեմ. Երբեմն քեզ ատում եմ ծովաչափ, ծովաչափ, և երբեմն սիրում եմ և պատրաստ ոտքերդ
համբուրելու, բայց որ հիշում եմ անցյալը, ես մրրիկ եմ դառնում:
Դու մի´ որոնիր այս տողերի մեջ որոշ միտք, որոշ իմաստ. Ես գրում եմ համարյա կիսախելագար,
և մինչև մահս քեզ էլ ոչ մի տող գրելու չեմ, և աչերիդ նայելու չեմ, Աստվա´ծ է վկա. վերջին անգամ
պիտի լամ քո առաջ և հայհոյեմ քեզ, հայհոյեմ,- հայհոյեմ քո բոլոր սրբությունները, որովհետև դու իմ
սրբությունները պղծեցիր, որովհետև իմ ամենանվիրական սերը շան պես դուրս վռնդեցիր, որովհետև
դու ինձ չարչարեցիր, նահատակեցիր` անսահմանորեն:
Բայց լալիս եմ հիմա, և սրտիցս արյուն է կաթում. գնա´, Շուշիկ, Աստված քեզ հետ, ապրի´ր քո
երեխաների համար. ինձ մի´անիծիր. իմ անունս երբեք, երբեք մի´հիշիր և ոչ մի տեղ, և ոչ մի տեղ, ոչ
մի մարդու մոտ. Աղաչում եմ քեզ. ինձ թաղիր քեզ համար հավիտյան, ինձ երբեք մի´նայիր. ազնիվ
խոսք տուր այդպես վարվելու. ես թող բոլորովին չեղած, չծնված մարդ լինեմ քեզ համար: Հոգիս
խորշում է, երբ մտածում եմ, որ երբեմն դու կմտաբերես ինձ. պետք չէ հիշել այն տաճարում մի ուրիշ
Աստծո անուն, որին այդ տաճարը չի պաշտում, չի «հնազանդվում». չպետք է այդ տաճարում ուրիշ
ձոնի սեղան ու պատկեր դրվի: Քո հոգու տաճարից թող ես լինեմ դուրս` ես օտար, չճանաչված եմ
այդտեղ…
7. ԱՂԱՉՈՒՄ ԵՄ ՔԵԶ…
ԵՍ ԷԼ ԿՎԱՐՎԵՄ ՔԵԶ ՀԵՏ ԱՅԴՊԵՍ:
ԴՈՒ ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ՄԵՌԱ~Ր, ՄԵՌԱ~Ր…
ԱՐՏԱՍՎԵԼՈՎ ՀԱՄԲՈՒՐՈՒՄ ԵՄ ՔՈ
ԳԵՐԵԶՄԱՆԸ
ԵՎ ՃԱՄՓԱ ԸՆԿՆՈՒՄ
ՆՈՐ ԱՍՏՎԱԾ ԳՏՆԵԼՈՒ…
1904 թ
