Het inspireren en mobiliseren van mensen. Net als in de muziek draait het om samenwerking tussen de componist en de uitvoerder, tussen de leidinggevende en de medewerker. Het is een illusie te denken dat het muziekstuk dat de componist heeft geschreven compleet uit zijn koker komt. De uitvoerder gaat aan de slag met de muziek die is geschreven door een ander.

1. bizz leiderschap
D
e Amerikaan Ronald Hei-
fetz doceert al tientallen
jaren het meest populaire
vak op de meest gevierde
universiteit ter wereld. De
‘leiderschapsgoeroe’ traint Harvard-
studenten die het schoppen tot CEO’s,
generaals, geestelijk leiders en presi-
dent. Heifetz is een meer dan uitste-
kend cellist. Hij is opgeleid tot arts.
Daar haalt hij inspiratie vandaan. Hei-
fetz komt ook buiten de universiteits-
poorten. Hij reist de wereld rond als
spreker op congressen vanaf
50.000 dollar, en als coach. In een
interview op zijn werkkamer op de
campus in Cambridge zegt hij de beste
bedrijfsleiders er zo uit te pikken. Die
mensen overwinnen de grote heden-
daagse uitdagingen des levens – zoals
digitalisering en disruptie – door hun
eigen mensen te mobiliseren. De sleutel
tot het succes van een goede leider?
Heel eenvoudig eigenlijk: je oren
gebruiken.
Kunt u een misvatting noemen over
leiderschap?
RONALD HEIFETZ. “Veel mensen denken
dat leiderschap gaat over het hebben
van een visie en hoe je die kan verko-
pen aan je mensen. Dat is Russische
roulette. Er komen veel te veel sleutel-
taken in de handen van één persoon.
Soms gaat het goed en is zo iemand
inderdaad vooruitziend, vindingrijk en
innovatief. Maar het creëert afhanke-
lijkheid. Een cultuur waarin onderne-
merschap en innovatie niet floreren.
Dat is levensgevaarlijk voor een
bedrijf.”
Waar draait het dan wel om?
HEIFETZ. “Het inspireren en mobiliseren
van mensen. Net als in de muziek draait
het om samenwerking tussen de com-
ponist en de uitvoerder. Het is een illu-
sie te denken dat het muziekstuk dat de
componist heeft geschreven compleet
uit zijn koker komt. De uitvoerder gaat
aan de slag met de muziek die is
geschreven door een ander. Hij heeft
een eigen interpretatie van de oor-
spronkelijke intenties van de compo-
nist.”
Zijn de verhoudingen tussen de lei-
der en zijn ondergeschikten te ver-
gelijken met die van een dirigent en
zijn musici tijdens een uitvoering?
HEIFETZ. “Het is een goede maar geen
perfecte metafoor. Een dirigent tilt net
als een leider in een onderneming zijn
mensen naar een hoger plan. Leider-
schap gaat altijd over het ontwikkelen
van vaardigheden bij anderen zodat ze
nieuwe dingen kunnen of oude proble-
men op nieuwe manieren kunnen
oplossen. De leider van een jazzgroep is
een betere metafoor. Hier draait het om
improvisatie. Soms is 80 procent van de
muziek al geschreven, maar elke muzi-
kant krijgt een beurt om te improvise-
ren. Zelfs de volgorde wordt vooraf
bepaald. Maar een van de mooie dingen
in de jazz is dat de ene muzikant de vol-
gende in gang zet. De creatieve
momenten worden vaak gegenereerd
door verrassingen.”
En fouten en frictie.
HEIFETZ. “Precies. Creativiteit komt niet ≤
AMERIKAAN RONALD HEIFETZ ZIET LEIDERSCHAP ALS EEN INTERPRETATIEVE KUNST
‘Leiderskunnenniet
zomaardoenwatze
denkendatgoedis’
Aan Harvard is Ronald Heifetz een fenomeen. Zijn collegezaal is steevast tot de nok gevuld.
Onder professoren is zijn aanpak controversieel. Misschien is dat de reden waarom Heifetz
nooit hoogleraar is geworden, ondanks zijn onmetelijke populariteit.
Gerben van der Marel in Cambridge (VS)
90 21 APRIL 2016 WWW.TRENDS.BE
“Mensen zijn geen geboren
leiders, ze worden wel
geboren met talent”

2. LEIDER
“Leiderschap is mensen
inspireren en mobiliseren.”
GET

3. Een organisatie van
OB65473
Een baksteen in uw maag?
Bouwplannen?
NIEUWBOUWZONDAG
Kom op ZONDAG 24 april 2016 naar de
En ontdek op 1 dag
tientallen nieuwbouwprojecten
die speciaal voor u de deuren openzetten.
Surf naar
www.nieuwbouwzondag.be
voor alle deelnemende projecten in uw buurt.

4. alleen van de leider van de band maar
uit de groep. Andere leden kunnen het
meest innovatief blijken. Leiderschap
wordt zo losgekoppeld van gezag. De
leidinggevende is niet per se degene die
leidend is op dat stuk van de muziek.
Leiderschap gaat dan over het creëren
van nieuwe capaciteiten, of nieuwe
muziek, en over het stimuleren van
mensen in de richting van iets moois en
verfijnds.”
Veel bedrijven worstelen met de
impact van innovatie, transforma-
ties waarvoor, in uw woorden, geen
technische oplossing is. Hoe gaat u
daarmee om?
HEIFETZ. “Innovatie vereist experimen-
teren en trial and error. Je moet aan-
vaarden dat je een hoger risico loopt op
mislukking dan bij het oplossen van een
bekend probleem. Het maakt mensen
bang dat ze verliezen moeten accepte-
ren. Dat de pijn oneerlijk wordt ver-
deeld.”
Echte leiders creëren volgens u geen
volgers, maar nog meer leiders. Dat
kan leiders het gevoel geven dat ze
aan hun eigen stoelpoten zagen.
HEIFETZ. “Mensen in posities van gezag
maken zich vaak zorgen over hun eigen
positie als ze leiderschap aanmoedigen.
Ze kunnen zich indekken tegen de
opkomst van de concurrentie van geta-
lenteerde mensen. Maar op de langere
termijn brengen ze zichzelf en hun
organisatie in gevaar. Ik heb een presi-
dent van een land advies gegeven. Hij
zat in zijn tweede termijn en had de
grondwet gewijzigd om die tweede ter-
mijn mogelijk te maken. Hem werd
≤
WWW.TRENDS.BE 21 APRIL 2016 93
bizz leiderschap
‘OBAMA HEEFT VEEL GELEERD’
Wat vindt leiderschaps-
expert Ronald Heifetz
over Barack Obama, nu
de president van de Ver-
enigde Staten aan zijn
laatste maanden bezig
is?
Het is volgens Heifetz heel
moeilijk een algemeen oor-
deel te geven over een poli-
tieke leider. Zeker als ze nog
niet eens aantoonbare erva-
ring hebben als politiek lei-
der, wat voor alle presidents-
kandidaten geldt behalve Hil-
lary Clinton.
Heifetz erkent in 2009 erg
kritisch geweest te zijn over
de opstelling van Barack
Obama. Hij hoorde te veel
verontwaardiging in zijn
speeches over banken. Te
veel stoom uit de snelkook-
pan, zoals Heifetz het
noemde. Dat is automatisch
meteen ook zijn grote
bezwaar tegen briesende
kandidaten zoals Donald
Trump en Bernie Sanders.
Voor duurzame veranderin-
gen in een land is meer
nodig.
Obama is wel in zijn rol
gegroeid, zegt Heifetz. Het is
zeer de vraag of de populaire
outsiders in de verkiezings-
race dat in hun mars hebben.
“Ik denk dat Obama veel
geleerd heeft”, zegt Heifetz.
“Obama werd in 2009
geconfronteerd met een
potentieel catastrofale crisis.
Mensen verloren hun huis,
hun baan, miljarden dollars
aan welvaart gingen in rook
op. Door gebreken in de eco-
nomische structuren in de
Amerikaanse én de Europese
economie heeft de wereld
veel pijn geleden. De fouten
die Obama maakte in zijn
eerste jaar waren zeer signifi-
cant. Ze hebben hem het
Congres gekost. In andere
dossiers kende hij groot suc-
ces. Je moet ze eigenlijk
afzonderlijk beoordelen, de
gezondheidszorg, de veilig-
heid, het buitenlands beleid,
racisme, het onderwijs. Net
als een topman van een
bedrijf heeft een regeringslei-
der wel tien of vijftien ver-
schillende adaptieve uitda-
gingen.”
Over Obama’s voorganger,
George W. Bush, hoeft Hei-
fetz niet lang na te denken.
“Hij is duidelijk een autori-
taire leider. Als je leiderschap
loskoppelt van gezag, wordt
duidelijk waarom zoveel lei-
ders falen. Veel leiders zijn
bijzonder succesvol op het
ene moment maar mislukken
op een ander moment. Nie-
mand leidt de hele tijd effec-
tief. Sommige mensen leiden
hun onderneming goed, maar
laten hun familie versloffen
of omgekeerd.”
≤
BARACK OBAMA
“In zijn eerste jaar
als president heeft
Obama veel fouten
gemaakt.”
PN

5. verteld dat hij de grondwet opnieuw
moest veranderen om voor een derde
termijn te gaan. Ik zei tegen hem dat als
hij zijn werk voortgezet wilde hebben,
hij beter mensen rond zich verzamelde
die zijn baan zouden kunnen overne-
men. Psychologisch was hij er niet toe
in staat. De rechter stond hem een
derde termijn niet toe. De leider pro-
beert nu al vijf jaar zijn opvolger te
ondermijnen.”
Over welk land heeft u het?
HEIFETZ. “Colombia. President Uribe
had acht jaar een prachtige baan met
goede resultaten. Hij heeft ook een aan-
tal grote fouten gemaakt en tragische
vergissingen. In een poging om een vre-
desakkoord met de FARC te onderhan-
delen is zijn opvolger, president Santos,
afgeweken van Uribe. Alleen de
geschiedenis kan uitwijzen of Santos
daar verstandig aan heeft gedaan. Ik
denk dat staatsmannen en andere lei-
ders vaker een stap terug moeten doen
ten gunste van een opvolger.”
Heifetz is de bedenker van ‘adaptief lei-
derschap’. Leiders moeten zichzelf niet
op de voorgrond plaatsen en niet con-
tinu de lakens uitdelen. Een van de
bekendste adviezen die Heifetz ooit gaf
aan mensen in complexe situaties, is
dat ze soms van de dansvloer moeten
stappen. Het balkon biedt een beter
perspectief op wat gaande is. De Ameri-
kaan verliest dat zelf nooit uit het oog.
Als Heifetz het antwoord op een vraag
niet heeft, valt hij vijf, tien of zelfs twin-
tig seconden stil. Roerloos kijkt hij
langs zijn gesprekspartner. Het is een
van zijn lessen in de praktijk. “Er zijn
veel beroepen waar woorden een sleu-
telrol spelen. Bij spreken in het open-
baar draait het om de woorden die je
gebruikt. Maar ook non-verbale ele-
menten – de stiltes die je laat vallen, de
intonatie, het oogcontact en de manier
waarop je verbinding maakt met men-
sen – zijn belangrijk.”
Waarom zijn die zorgvuldig gekozen
woorden zo belangrijk?
HEIFETZ. “Elke noot telt. In de muziek is
precisie natuurlijk heel belangrijk. Je
moet het ambacht beheersen om nauw-
keurig te zijn in de uitvoering. Zodat je
een geluid bewust op talloze manieren
kan laten klinken. Het vakmanschap
zelf is niet genoeg. Maar het helpt om
helder te spreken vanuit het hart. Zo
kan je dat gevoel overdragen. Neem
Picasso. Hij kon net zo goed schilderen
als de oude meesters. Dat gaf hem de
vrijheid om alles te doen wat hij wilde.
Ik heb het zelf in de muziek geleerd van
de grote Russische cellist Gregor Pjati-
gorsky. Perfectie is geen doel op zich.
Je moet in staat zijn fouten te accepte-
ren. Het is wel een belangrijk instru-
ment voor het uitdrukken van de geest.
Het kan ook nooit in de plaats van
expressie, muzikaal vakmanschap of
interpretatieve vrijheid komen. Uitein-
delijk moet je als musicus leveren waar
de muziek om vraagt. De kunst is goed
te luisteren, voor een interpretatie van
de oorspronkelijke intentie van de com-
ponist, gecombineerd met het beheer-
sen van de instrumenten.”
Wat is de les voor leidinggevenden?
HEIFETZ. “Leiderschap is een interpreta-
tieve kunst. Leiders worden geconfron-
teerd met een ingewikkelde sociale,
politieke en institutionele werkelijk-
heid. We hebben het over grote uitda-
gingen die angst inboezemen en frus-
tratie en woede losmaken, problemen
die niet overwaaien met oplossingen uit
het verleden. Leiders kunnen niet
zomaar doen wat ze denken dat
goed is.”
Mensen zijn geen geboren leiders?
HEIFETZ. “Nee, ik denk dat mensen wor-
den geboren met talent. Op verschil-
lende momenten zijn verschillende
talenten nodig. Ik heb nog nooit een lei-
der meegemaakt die in alle seizoenen
excelleert. Kijk in de geschiedenis naar
de mensen die we grote leiders noe-
men. Ze faalden soms jammerlijk.
Winston Churchill was een buitenge-
wone leider in het gevecht tegen nazi-
Duitsland, maar hij maakte tragische
fouten als het hoofd van de marine in
de Eerste Wereldoorlog. Na de Tweede
Wereldoorlog was Churchill in Groot-
Brittannië onhoudbaar omdat hij wilde
vasthouden aan het koloniale rijk. Hij
zag niet in dat de wereld dat niet langer
tolereerde. Hij was niet de juiste per-
soon voor de volgende fase in de
geschiedenis van Groot-Brittannië.”
De Amerikaan Lyndon Johnson
haalde u eerder aan als voorbeeld.
HEIFETZ. “Ja. Hij was een buitengewoon
effectief leider, zoals ik beschrijf in
mijn eerste boek. Dat gold voor burger-
rechten en een hele reeks van binnen-
landse kwesties, maar zijn buitenlandse
beleid rond Vietnam mislukte volko-
men. Het heeft zijn presidentschap ver-
nietigd.”
Krijgen regeringsleiders voldoende
tegenspraak?
HEIFETZ. “De beste politici omringen
zich met mensen die verschillende
standpunten vertegenwoordigen. Je
komt te weten hoeveel iemand aan iets
hecht en waarom. Op papier lezen is
niet genoeg. Je mist de emotionele
onderstroom. Je verliest de muziek.
Het lied achter de woorden. Mijn goede
vriendin, Doris Kearns Goodwin,
schreef een prachtig boek met de titel
Team of Rivals. Daarin beschrijft ze hoe
Abraham Lincoln zich bewust
omringde met zijn rivalen. Dat waren
de meest getalenteerde mensen. Ze
waren het vaak oneens. Lincoln hield
uiteraard het voorrecht om de beslis-
singen te nemen, maar hij luisterde
aandachtig.” z
≤
bizz leiderschap
94 21 APRIL 2016 WWW.TRENDS.BE
“De beste politici omringen
zich met mensen die
verschillende standpun-
ten vertegenwoordigen”
RONALD HEIFETZ
“Ik heb nog nooit een leider meegemaakt
die in alle seizoenen excelleert.”