Fake News and Data Journalism & Analysis - Σεμινάριο Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης EKΠΑ Δεκέμβριος 2018

1. Fake News and Data Analysis
Μέρος Β’
Σεμινάριο
Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης
EKΠΑ
Δεκέμβριος 2018
Αντρέας Παναγόπουλος
anemosnaftilos@gmail.com

2. Σάρτρ - Σιμόν

3. Δίκτυο
Τα κοινωνικά δίκτυα
παρουσιάζονται ως
γράφοι με:
• Τα άτομα, που ανήκουν
στο δίκτυο.– Κορυφές
• Τις συνδέσεις μεταξύ
των ατόμων.– Ακμές

4. Δίκτυο

5. Σχέσεις…
• Οι σχέσεις μεταξύ δύο κόμβων μπορούν να είναι:
– Κατευθυνόμενες από τον έναν στον άλλο κόμβο
– Αμοιβαίες
– Με βάρος ή όχι (ή με βάθος ή ρηχές)
• Ως σχέσεις καταγράφονται, στα Κοινωνικά Δίκτυα:
– Απαντήσεις
– Mentions
– Αναδημοσιεύσεις / Κοινοποιήσεις /Retweets
– Likes / Favorites
– κτλ

6. Με Απλά λόγια…
• Οι Σχέσεις δημιουργούν Δίκτυα (και
υποδίκτυα) που ενίοτε φανερώνουν
Κοινότητες…
• Σχέσεις μεταξύ…
– Ανθρώπων (υποκειμένων ή χρηστών)
– Αντικειμένων
– Ιδεών

7. Μια Τάξη…

8. Είδη Δικτύων

9. Social Network Analysis
Το Social Network Analysis εξετάζει και καταγράφει αυτές τις υποομάδες
ορίζοντας:
• Τα μεγάλα ή μικρά δίκτυα χρηστών που δημιουργούνται γύρω από
συγκεκριμένα θέματα (brands, πολιτική επικαιρότητα, υπηρεσίες κτλ).
• Τους influencers σε κάθε υποομάδα, καθώς κάθε επιμέρους δίκτυο
συνήθως έχει και ένα κέντρο το οποίο και αποτελούν χρήστες με μεγάλη
επιρροή.
• Τις σχέσεις αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε συγκεκριμένα προφίλ αλλά και
διαφορετικές ομάδες (πχ πόσα retweets, mentions και replies
συγκεντρώνουν συγκεκριμένα tweets ή προφίλ και από ποιους).
• Χρήσιμες πληροφορίες για κάθε δίκτυο (top hashtags, links, urls, topics).
• Κοινές περιοχές ανάμεσα σε διαφορετικά δίκτυα δηλαδη χρήστες, σελίδες
και λογαριασμούς που είναι κοινοί ή συνδέουν διαφορετικές υποομάδες
χρηστών.

10. Τι μπορεί να μετρηθεί και να
αναλυθεί ποσοτικά και ποιοτικά;
• Η θεωρητική απάντηση είναι: Τα πάντα!
Κάθε τι που δημοσιεύεται στο διαδίκτυο και
είναι προσβάσιμο σε όλους. Κάθε είδους
αναρτήσεις χρηστών μπορούν να συλλεχθούν
και να στατιστικοποιηθούν, να δομηθούν (αν
είναι αδόμητα) ή να αναδομηθούν σε
οποιαδήποτε μορφή θέλουμε. Κυρίως όμως
μπορούν να «χαρτογραφηθούν» υπό μορφή
δικτύων και υποδικτύων.

11. Τρία είναι τα Ιερά Δισκοπότηρα της
Δημόσιας Σφαίρας
Η Επιρροή
Η Εμπιστοσύνη
Η Φήμη
• Και το έπαθλο που όλοι αναζητούν: η
δυνατότητα της Πρόβλεψης!

12. Δίκτυο Πωλήσεων Οπλων

13. Δίκτυο αεροπορικών
γραμμών/εταιρειών

14. Δίκτυο Followers Obama (2015)

15. Επικοινωνιακές Ομάδες Putin

16. Πολωμένο Δίκτυο

17. Συμβιωτικό Δίκτυο

18. Δίκτυο Χρηστών («Κίτρινα Γιλέκα»)

19. Zoom σε Δίκτυο Χρηστών («Κίτρινα
Γιλέκα»)

20. Μεγαλύτερο …Zoom σε Δίκτυο
Χρηστών («Κίτρινα Γιλέκα»)

21. Βασικό Μοτίβο Fake news

22. Βασικό Μοτίβο Fake news

23. 2ο Μοτίβο Social Fake news
Χρήστης
Tweet
FaceBook
Post

24. Stop Fake News

25. Αντιμετώπιση Fake News
Ανάλυση Δεδομένων
Καταπολέμηση Προκαταλήψεων
Δημιουργία νέων Υποδειγμάτων
Επικοινωνίας και Ενημέρωσης
Παρατηρητήρια
Θεσμικά αντίμετρα
Κόψιμο χρηματοδότησης
Κοινωνικό Συμβόλαιο

26. Μπορούμε να προβλέψουμε την
επιρροή των Fake News
• Ναι!
– Αν μετρήσουμε τη διείσδυση
– Το Sentiment
– Και άρα την επιρροή τους
• Με την ίδια ακριβώς λογική μπορούμε να
εκτιμήσουμε ρίσκο, κινδύνους, πωλήσεις,
ακόμη και εκλογικά αποτελέσματα…

27. Πρόβλεψη αποφάσεων
Με βάση ποια κριτήρια αποφασίζουμε, ποιοί
μας ενημερώνουν και ποιοι παίζουν ρόλο στις
αποφάσεις μας;

28. Πρόβλεψη αποφάσεων
Ενημέρωση Απόφαση
ΜΜΕ Φίλοι
Διαφήμιση Φήμη
Φίλοι Συνάδελφοι
Συνάδελφοι Experts
Experts Διαφήμιση
Φήμη ΜΜΕ

29. Τι μας λέει αυτό;
• Ότι ενημερωνόμαστε
από αυτούς που
θεωρούμε ότι έχουν τις
κατάλληλες
πληροφορίες και ότι
αποφασίζουμε με
βάση αυτούς που
εμπιστευόμαστε
περισσότερο!

30. Επηρεαστικοί χρήστες (Influencers)
• Η επιρροή ενός χρήστη στο διαδίκτυο είναι το αποτέλεσμα ενός αριθμού
συντελεστών όπως:
• Οι χρήστες που τον ακολουθούν ( πρέπει να είναι >10.000 ανάλογα βέβαια με
το δίκτυο στο οποίο ανήκει ή στο οποίο θέλει να ασκεί επιρροή)
• Η αναλογία χρηστών που τον ακολουθούν με τους χρήστες που ακολουθεί
(τουλάχιστον 2/1 σε προσωπικούς και 1000/1 για θεσμικούς ή brand
λογαριασμούς)
• Η έκταση μετάδοσης ενός μηνύματος του (έχει σχέση τόσο με τον αριθμό όσων
των ακολουθούν όσο και με τον αριθμό εκείνων που ακολουθούν τους
ακόλουθούς του)
• Η ημερήσιες αναρτήσεις του και η διάδραση που έχουν οι άλλοι χρήστες με
αυτές
• Η θέση του μέσα σε ένα δίκτυο (προς το κέντρο ή την περίμετρό του)
• Η απόσταση ή εγγύτητα της θέσης του με άλλα δίκτυα (συμμαχικά ή
ανταγωνιστικά)
• κ.α.
• Με άλλα λόγια, ένας influencer πρέπει να ακολουθεί και ακολουθείται από
άλλους influncers!

31. Επηρεαστικοί χρήστες (Influencers)

32. Απλοί χρήστες
• Κατηγορίες:
– Networkers
– Stalkers
– Retweeters
– «Τσαλαβούτες»
– Fans/ Οπαδοί
– Trolls
– Bots

33. ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ VS SOCIAL
ANALYTICS
Polls Social Analysis
Δείγμα πληθυσμού Δημόσιος διάλογος
Συγκεκριμένο χρονικό διάστημα
Απεριόριστα χρονικά διαστήματα (και
live)
Ερωτήσεις Αυθόρμητα
Δημογραφικές Ομάδες Δίκτυα/Κοινότητες
Ερωτηματολόγια Λέξεις-κλειδιά
"Φωτογραφία στιγμής" Τάσεις
Δημοφιλία Buzz/Επιρροή
Ανίχνευση πρόθεσης Ανίχνευση συναισθήματος
Ανίχνευση μεταβολών Ανίχνευση ευκαιριών/κινδύνων
Ομάδες Δίκτυα
Υψηλή αντιπροσώπευση Μέτρια αντιπροσώπευση

34. Πως προβλέπουμε;

35. Η δική μας μέθοδος sentiment
analysis και προβλέψεων
• Με βάση τις δικές μας δυνατότητες
χρησιμοποιούμε μικτές τεχνικές και ανοιχτά
εργαλεία καθώς και κάποια επιμέρους
εργαλεία και πλατφόρμες που διατίθενται
δωρεάν. Η βασική μέθοδος ανάλυσης
στηρίζεται στην αντίστοιχη μέθοδο ανάλυσης
και κατηγοριοποίησης δεδομένων Naive
Bayes, (ή Απλουστευτική Μέθοδος Bayes –
Μπέιζ)

36. Μέθοδος Bayes
• H Μέθοδος Bayes στηρίζεται στο απλό
αξίωμα που λέει ότι «αν έχει συννεφιά, οι
πιθανότητες να βρέξει είναι πολύ
περισσότερες» ή «αν ένα φρούτο είναι
κόκκινο, έχει διάμετρο 10-12 εκατοστά και
είναι χειμώνας, τότε οι πιθανότητες να είναι
μήλο είναι πολύ περισσότερες από το να είναι
ροδάκινο ή …κεράσι».
https://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Bayes

37. Μέθοδος Bayes
Προϋπόθεση για να λειτουργήσει η Μέθοδος
Bayes είναι ένα corpus δεδομένων που έχουν
ήδη κατηγοριοποιηθεί (στην περίπτωσή μας
Αρνητικά/Ουδέτερα/Θετικά) με τα οποία και
συγκρίνονται νέα σύνολα δεδομένων.

38. Μέθοδος Bayes

39. Μέθοδος Bayes
• Με βάση την παραπάνω μέθοδο
αντιλαμβανόμαστε την αξία και τον τρόπο
λειτουργίας των influencers αλλά και το
ρόλο που μπορεί να παίξουν τα Fake News
στα δίκτυα χρηστών…

40. Πρόβλεψη για τις προβλέψεις στο
μέλλον
• Είναι δύσκολο να αποτυπώσουμε έστω και σε επίπεδο υποθέσεων
τη μορφή που θα έχει το λεγόμενο sentiment στα συστήματα
monitoring του μέλλοντος. Το σίγουρο είναι πως όσο η «ευφυΐα»
των συστημάτων εξελίσσεται η κατηγοριοποίηση σε Θετικό –
Αρνητικό θα θεωρηθεί κάποια στιγμή ξεπερασμένη και πιθανόν να
αντικατασταθεί από μια πιο πολύπλοκη και αποτελεσματική
κλίμακα. Ηδη υπάρχουν μέθοδες ανάλυσης που κατηγοριοποιούν
τις αναφορές στο πενταπλό άξονα: Χαρά, Θυμός, Λύπη, Φόβος,
Αηδία ή και στις 12 διαστάσεις: μελλοντικός προσανατολισμός,
παρελθοντικός προσανατολισμός, θετικά συναισθήματα,
αρνητικά συναισθήματα, λύπη, άγχος, θυμός, πειραματισμός,
σιγουριά, εργασία, κατόρθωμα, χρήμα.
• Θα μπορέσουν άραγε οι αυριανές πλατφόρμες να αξιολογούν
αναρτήσεις ερμηνεύοντας την ελπίδα, το θυμό, τον ενθουσιασμό,
την απογοήτευση ή ακόμη και την πρόθεση ψήφου;

41. Δύο δρόμοι
Μέσα από όλα όσα είπαμε μπορούμε να
κινηθούμε προς δύο κατευθύνσεις:
• η μία οδηγεί στην Δυστοπία της Επιτήρησης
όπως την περιγράφει ο Μισέλ Φουκώ και όπου
θα ισχύει ότι «η τελειότητα της εξουσίας είναι
να τείνει στο να καθιστά περιττή τη
συγκεκριμένη άσκησή της».
• Η άλλη στην πραγμάτωση της επικοινωνιακής
θεωρίας της Δημόσιας Σφαίρας, του Χάμπερμας
που οδηγεί στην απελευθέρωση του ανθρώπου.

42. Δύο δρόμοι
Το διαδίκτυο, ως όχημα μιας εναλλακτικής δημόσιας έκφρασης από τα κάτω,
έχει πλέον ισχυρούς αντιπάλους. Ο καιρός κατά τον οποίον η εξουσία
έβλεπε το πολιτικοποιημένο κοινό του μέσου ως ένα ανάξιο προσοχής
συνονθύλευμα από χίπιδες και πειρατές έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Το
διαδίκτυο αποτελεί πλέον σημαντικό διακύβευμα και βασικό κομμάτι του
ευρύτερου πεδίου πολιτικής και κοινωνικής αντιπαράθεσης. Έτσι τα
τελευταία χρόνια παρατηρείται η ανάδυση μιας συμμαχίας με σκοπό
την άσκηση ελέγχου και λογοκρισίας στο μέσο. Μέλη αυτής της
αντικειμενικής συμμαχίας είναι αυταρχικά καθεστώτα, φορείς εξουσίας
και υπηρεσίες καταστολής στις δυτικές δημοκρατίες καθώς και
πολυεθνικές της βιομηχανίας του θεάματος και των τηλεπικοινωνιών.
Μέσω της υποτιθέμενης προστασίας των χρηστών από τους «κινδύνους
του διαδικτύου » (πειρατεία, παιδεραστία κλπ), προωθούνται ρυθμίσεις,
συμφωνίες και πρακτικές (Sopa, Acta, Hadopi, Deep Packet Inspection) με
σκοπό την δημιουργία μιας νομοθετικής και τεχνολογικής υποδομής που
να επιτρέπει την επιτήρηση, τον έλεγχο της πληροφορίας και εν τέλει την
λογοκρισία της διαδικτυακής δημόσιας σφαίρας.

43. Δύο δρόμοι
• Μοιραζόμαστε με τον Χάμπερμας την αισιοδοξία του σχετικά με την
δυνατότητα αναβίωσης της δημόσιας σφαίρας. Ελπίζοντας σε μια νέα
εποχή πολιτικής κοινότητας που θα μεταβεί από το κράτος-έθνος το
οποίο βασίζεται στην εθνική και πολιτισμική ομοιογένεια σε ένα δημόσιο
χώρο που θα βασίζεται στα ίσα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις νομικά
κατοχυρωμένων πολιτών.
• Αυτή η "διαλογική θεωρία της δημοκρατίας" προϋποθέτει μια πολιτική
κοινότητα που θα μπορεί συλλογικά να επιβάλλει την πολιτική της
βούληση και να την εφαρμόσει ως πολιτική στο επίπεδο του
"νομοθετικού συστήματος".
• Αυτό απαιτεί μια ενεργή δημόσια σφαίρα, όπου ζητήματα κοινού
ενδιαφέροντος και πολιτικά θέματα θα μπορούν να συζητούνται, και η
δύναμη της δημόσιας γνώμης θα μπορεί να επηρεάζει την διαδικασία
λήψης αποφάσεων.
The Structural Transformation of the Public Sphere (1962) ISBN 0-262-58108-6. Αλλαγή της
δομής της δημοσιότητας

44. Δύο δρόμοι
• Ας το θέσουμε ξεκάθαρα: η συμμετοχή μας ως
πολιτικά υποκείμενα στη Δημόσια Σφαίρα δεν
υπαγορεύεται από μία μετανεωτερική
υποχρέωση ενός κοινωνικού marketing, δεν είναι
απλός άλλος ένας τρόπος επικοινωνίας πέραν
της παραδοσιακής. Είναι πολιτικό καθήκον
υψηλής βαρύτητας και προτεραιότητας καθώς
με βάση αυτή, η κοινωνία θα κατευθυνθεί προς
τη μία (επιτήρηση – αυταρχισμός) ή την άλλη
κατεύθυνση (συμμετοχή – απελευθέρωση –
Δημοκρατία).

45. Ενας δρόμος