Presentación empregada no obradoiro "A de AstrónomAs".

1. Margaret
Burbidge
(1919-2020)

2. Eleanor Margaret Peachey naceu
en Stockport, unha vila próxima a
Manchester, o 12 de agosto de 1919.
Aos catro anos, antes de comezar a
escola, descubriu a beleza das
estrelas nunha viaxe en barco de
Inglaterra a Francia: “foi o primeiro
paso cara a un amor duradeiro
pola astronomía”.
A súa curiosidade alimentouse cos
libros que lle deixaban os pais
sobre todas as ciencias naturais e a
boa disposición destes para
explicarlle á filla as marabillas da
natureza, as flores, as plantas e as
árbores.
Imaxe: Godfrey Argent Studio / Royal Society

3. Cando tiña 12 ou 13 anos o seu avó
achegoulle os libros de divulgación da
astronomía de Sir James Jeans, un dos
fundadores da cosmoloxía británica. Foi
unha revelación que asociaba ademais a
súa paixón polas estrelas coa fascinación
polos grandes números.
Estuda no University College de Londres.
Inclinada inicialmente cara á Química ou
as Matemáticas, descobre que a
universidade ofrece un curso de
astronomía e apúntase a el. Cando se
gradúa Europa está inmersa na II Guerra
Mundial e durante uns anos tócalle
sumarse á causa nacional participando
no mantemento de equipos, mais tiña
acceso a un telescopio de 24 polgadas co
cal puido iniciar os traballos do seu
doutoramento.
Sir James Jeans (1877-1946)
Imaxe: Wikipedia [Dominio público]

4. Ao final da guerra en Europa postúlase
para unha praza no observatorio de
Monte Wilson, en California. Foi
rexeitada porque nesa altura o posto
estaba exclusivamente reservado para
homes. Malia a inxusta discriminación,
non se desanima. En 1947 coñece nun
curso a Geoffrey Burbidge, que será o
seu marido e colaborador. Casan o 2 de
abril de 1948.
A parella ingresa na IAU e empeza a
traballar no campo dos espectros das
estrelas. Pasan unhas semanas no
observatorio da Alta Provenza en
Francia e logo encontran destino no
Instituto de Astrofísica de París.
Geoffrey Burbidge (1925-2010)
Imaxe: NOIRLab/NSF/AURA

5. É un tempo de precariedade para Geoffrey
e Margaret, mais tamén é cando se fan
amigos de Fred Hoyle, con quen acabarán
publicando un artigo lendario.
Unha bolsa permítelle á familia Burbidge
establecerse nos Estados Unidos. Agora si,
Margaret consegue ter acceso a un
telescopio. Arredor de 1953 interésanse en
serio por un asunto que naquel tempo
estaba pendente de resolver: de onde
veñen os elementos químicos que existen
no universo. De onde vén o ferro do
sangue, o calcio dos ósos ou o oxíxeno que
respiramos; onde, cando e en que
cantidades se forman. Ese será o traballo
que xustifica a súa importancia na historia
da ciencia.
Fred Hoyle (1915-2001)
Imaxe: Cardiff University

6. En outubro de 1957 publican un
mítico artigo con Fred Hoyle e
William Fowler, “Synthesis of the
Elements in Stars” (Síntese dos
elementos nas estrelas), que
habitualmente se cita como B2
FH,
polas iniciais dos apelidos das catro
persoas asinantes. O artigo comeza
con dúas citas de Shakespeare:
“Son as estrelas, as estrelas
enriba de nós, que nos
gobernan” (O Rei Lear)
mais quizais
“A culpa, Bruto, non está nas
estrelas, senón en nós
mesmos” (Xulio César).

7. Margaret Burbidge, Geoffrey Burbidge, William Fowler e Fred Hoyle arredor de 1971. Imaxe: Donald Clayton.

8. O artigo foi un paso decisivo para a
aceptación da nucleosíntese estelar, a
formación dos elementos químicos en
procesos estelares. Os elementos químicos
distintos do hidróxeno e o helio fórmanse a
partir dos máis lixeiros en fusións nucleares
dentro das estrelas nas fases avanzadas dos
seus ciclos de vida. Cando as estrelas
“morren”, ben sexa estoupando como
supernovas (as menos) ou de forma máis
discreta (a inmensa maioría), dispersan ese
novo material que produciron, que á súa vez
se recombina para formar novas estrelas e
os obxectos que as orbitan, caso dos
planetas. Todo o material que nos rodea está
composto por átomos fabricados en
procesos cósmicos.
Geoffrey e Margaret Burbidge
Imaxe: W. W. Girdner | Caltech Archives

9. Imaxe: Marta Cortacans para Agrupación Astronómica Coruñesa Ío,
a partir das ilustracións de molasaber.org (Carlos Pazos).

10. Imaxe: Marta Cortacans para
Agrupación Astronómica Coruñesa
Ío, a partir das ilustracións de
molasaber.org (Carlos Pazos).

11. Nucleosíntese dos elementos
químicos
Imaxe: tradución ao galego da orixinal creada por Cmglee para
Wikipedia, elaborada a partir de datos de Jennifer Johnson da
Universidade de Ohio.

12. En 1971 Margaret Burbidge acepta a
dirección do Observatorio Real de
Greenwich. Durante o seu mandato
tomou unha decisión polémica, que
resultou ser moi acertada e trouxo
fabulosas repercusións científicas para
España: a busca dun novo emprazamento
para o telescopio Isaac Newton de 100
polgadas. Lonxe de Inglaterra, nalgún
lugar con mellores condicións de
observación. Acabaron elixindo La Palma,
nas Canarias, e isto supuxo o verdadeiro
lanzamento internacional da illa como
unha das capitais mundiais da
astronomía.
Para Margaret e etapa en Greenwich foi
un ano e medio de infelicidades e acabou
por presentar a súa dimisión.
Telescopio Isaac Newton en La Palma
Imaxe: IAC

13. “Un principio de actuación activouse na miña vida: se o teu esforzo choca contra
un muro de pedra ou calquera tipo de bloqueo, tes que atopar un camiño: outro
camiño cara ao obxectivo. Este é o consello que lle dei a moitas mulleres que se
enfrontan a situacións semellantes. Eu dígolles: “inténtao, funciona”.
Imaxe:
University of
Chicago
Photographic
Archive

14. En 1971 obtivo o premio Annie Jump
Cannon e rexeitouno por ser un premio
dedicado a mulleres astrónomas:
considerábao de facto unha
discriminación. Era a súa maneira de
protestar contra o feito de que as mulleres
quedaran historicamente á marxe dos
máis grandes premios científicos e debían
conformarse con premios “para elas”.
Margaret Burbidge morreu aos cen anos
de idade o 5 de abril de 2020 en San
Francisco (EE UU).
Imaxe: Center for Astrophysics and Space Sciences,
UC San Diego