historia

1. 1
9.Unitatea: ESTATU FRANKISTAREN SORRERA (1939-1959)
1. Azaldu laburki kontzeptu hauek: Nazionalkatolizismoa, Totalitarismoa,
Masoneria, Dibisio Urdina, Gerra Hotza, Lanaren Forua, Erantzukizun Politikoen
Legea, Gorteak Eratzeko Legea, Espainiarren Forua, Erreferendumaren Legea,
Ondorengotza Legea, Autarkia, Korporatibismoa, INI, Estraperloa, Opus Dei,
Makia, HOAC, Lausanako Manifestua.
2. Kokatu pertsona hauek beren garaian eta azaldu zer ibilbide politiko izan zuten: R.
Serrano Suñer, Carrero Blanco, Joan Borboikoa.

2. 2
9.Unitatea: ESTATU FRANKISTAREN SORRERA (1939-1959)
1. Azaldu laburki kontzeptu hauek: Nazionalkatolizismoa, Totalitarismoa, Masoneria,
Dibisio Urdina, Gerra Hotza, Lanaren Forua, Erantzukizun Politikoen Legea,
Gorteak Eratzeko Legea, Espainiarren Forua, Erreferendumaren Legea,
Ondorengotza Legea, Autarkia, Korporatibismoa, INI, Estraperloa, Opus Dei,
Makia, HOAC, Lausanako Manifestua.
Nazionalkatolizismoa:
 Frankismoaren dotrina ideologikoaren atal funtsezkoenetakoa da, zeinaren arabera
katolizismoa espainiar estatuaren erlijio ofizial gisa jarri eta bizitza politiko-sozialaren
alderdi guztiak kontrolatu zituen, espainiar nazionalismo nabarmen batez osaturik.
Horren eragina nabarmena izan zen hezkuntza esaterako, erlijio katolikoa funtsezko
irakasgaiabilakatubaitzen,etahedabideetan,non zentsurak moral katolikoaren aurkako
edukiak ezabatu zituen.
Totalitarismoa:
 Erregimen politikoa.
 Alderdi bakar batek eta bere buruzagiak biltzen ditu aginte guztiak, gizabanakoen
eskubideak ukatu egiten dira eta estatuak bizitza pribatu eta sozialeko arlo guztiak
kontrolatzen ditu. Norbanakoa erabat kolektiboaren pean egon behar du.
 Hitlerren eta Stalinen erregimenak dira horren eredu latzenak.
Masoneria:
 Mundu guztira zabalduta dagoen elkarte sekretua. Ez da alderdi bat, ezta erlijio sekta
bat ere, gaur egunez da elkarte sekretu bat ere.
 Antzinako jatorri misteriotsua du; badirudi Erdi Aroko langileen bilkuretan hasi zela.
Hasiera,beraz,Ertarokogremioetanbilatubehardugu. Masoi hitza “maçon”-etik dator,
frantsesez “igeltsero”.
 XVII. mendean goi mailako kideak sartu ziren (espekulazioa). Ertaroko sinbolo eta
erritoak mantendu zituen:
o Mantala = Lana
o Konpasa = Nor bere buruari jarritako mugak
o Eskuaira = Zuzentasuna
o Biblia = Fedea
 Gaur egun duen zabalkundea liberalismoaren garapenarekin lotuta dago.
 Helburuak: Zintzoendefentsa+Ahulenenganakomaitasuna.Askatasuna eta tolerantzia
defendatzen ditu eta helburua egia eta gizakiaren perfekzionamendua bilatzea da.
 Adar oso ezberdinak daude bere baitan, Jaungoikoarenganako fedea derrigorrezkoa
kontsideratzen dutenetik, beharrezkotasun hori ez dutenen arte.
 Pertsonaia ospetsuak ditu kide (errege, errepublikako lehendakari…)
 1727an azaldu zen Espainian lehen aldiz, Madrilen, Erresuma Batuko “Gran Logia”ren
menpean. Beranduago Arandako kondeak Gran Oriente bihurtu zuen, frantses sekta
mazoikoen menpean.
 XIX. mendean 4 elkarte mazoiko funtzionatu zuten:
o Gran Oriente de España
o Supremo Consejo de España
o Conde Tilly

3. 3
o Gran Oriente Español
 Absolutismo garaian desagertu ziren eta garrantzia hartu zuten 1854 eta 1868ko
iraultzetan.
 Ondoren elkarte sekretu izate hori utzi zuten eta publikoki agertu zuten bere burua.
 Frankismo garaian erlijio eta Espainia tradizionalaren arerio okerrenetakoa
kontsideratu zituzten eta errepresio gogorra jasan zuten.
 1979az geroztik berriro jendaurrean ospatu dituzte bere bilerak.
Dibisio Urdina: (1941)
 II. Mundu-Gerranboluntarioespainiarrak alemaniarrei laguntzera joan ziren Ekialdeko
Frontera.
 50.000 zibil ziren (falangista + militar)
 1945ean itzuli ondoren,Ermandade batosatuzuten,Francorenerregimenaren aldekoa.
Gerra Hotza:
 AEBk eta bere aliatuek (mundu kapitalista) eta SESB-k eta bereak (mundu komunista)
izan zuten aurkakotasuna, bai politikan, bai diplomazian.
 II. Mundu-Gerraren ondoren hasi zen, bertan batera borrokatu zuten arren.
 AEBk ez zuten SESB-k Europan eraginik izan zezan nahi eta, horri ekiditeko, laguntza
ekonomiko ugari eman zioten Mendebaldeko Europari (Marshall Plana).
 Gauza bera egin nahi zuen SESB-k COMECON sortuz: Batak besteari Laguntza
Ekonomikoa emateko Kontseilua. SESBk eta Europa ekialdeko bere aliatuek Marshall
planari emandakoerantzunaizanzen.Herri hauekamerikarren asmoetatik kanpo gertu
zirenean, SESBk bere erakunde ekonomikoa sortu zuen 1949an. Erakunde honek
sozialisten bide ekonomikoak jorratzen zituen eta horrekin batera euren ekonomiak
koordinatzen zituen.
 Kontua arlo guztietan tentsioa sortzea zen: arlo ideologiko, politiko, diplomatiko,
ekonomiko, zientifiko, kultural eta militarrean. Baliabide guztiak erabiltzen ziren
horretarako,bainasuperpotentziahandi bien artean aurrez aurreko enfrentamendurik
gerta ez zedin ahaleginak egiten ziren: Berlineko blokeoa, Koreako gerra, Kubako
misilenkrisia,e.a.Hirurogeikohamarkadatik aurrera, bizikidetza baketsua gertatu zen,
blokeoen arteko politikak bere horretan irauten zuen arren.
 OTAN sortu zen AEBen inguruan (1949) eta Varsoviako Ituna sinatu zuten SESBen
lagunek (1955).
 Tentsiogune ugari sortuzirenetaSobietarblokeaetaSESBdesegin zirenean bukatuzen
1991n
 Espainiarekiko eragina: Francori oso ondo etorri zitzaion tentsio hau, AEBk bere alde
onak ikustera eraman baitzuen, hau da, komunisten aurka zegoela bete-betean eta
aldaketa xume batzuen truke (Demokrazia Organikoa) Marshall Planean aurreikusten
zien diru-laguntzak jaso baitzituen. Gainera, nazioarteko erakundetan sartzeko aukera
ere izan zuen: NBE, MFI…
Lanaren Forua (1938)
 lan-harremanak arautu zituen eta nazionalsindikalismoaren printzipioak ezarri zituen
Oinarrizko Legea.
Erantzukizun PolitikoenLegea(1939)
 Errepublikari nola edo hala lagundu zioten pertsonen erabateko garbiketa egitea zen
asmoa. Hori dela eta, legeak atzeraeraginezko izaera izan zuen 1934. Urtetik aurrera.

4. 4
Gorteak Eratzeko Legea(1942)
 Gorteak sortu zituen organo legegile gisa: eztabaidatzeko ziren soilik, eta Francoren
mende zeuden.
EspainiarrenForua (1945)
 Espainiarreneskubideenadierazpena.Mugimenduaarenprintzipioenmende zeudeneta
ez zegoen bermerik eskubideak erabiltzeko.
ErreferendumarenLegea(1945)
 Estatuburuak herritarrei kontsultatu ziezaiekeen egoki iruditzen zitzaion kontuen
gainean.
OndorengotzaLegea (1947)
 Espainiaerresumazela xedatzenzuen,eta frankismoaren oinordekoa monarkia izango
zela adierazten zuen. Franco berresten zuen estatuburu gisa.
Autarkia:
 Ekonomian, autarkia edo ekonomia itxia, herrialde batek bere ekonomia beste
herrialdeekin merkataritza eta finantza harremanik gabe antolatzen duenean.
Korporatibismoa:
 Korporatibismoagizarte egituraedoerakundebateko partaideekeurenintereskomunei
jarraiki talde bateratu moduan duten jokabideari eta jokabide hori aldezten duen
dotrina sozialari deritzo. Korporatibismora bultzatu dezaketen interes ekonomikoak
nahiz ideologikoak izan daitezke. Horrela, erakunde korporatibistak dira sindikatuak,
kooperatibak eta alderdi politikoak, besteak beste.
INI:
 Industria Institutu Nazionala (INI) estatuak 1941ean, autarkia garaian, industria
suspertzeko eta sustatzeko sortutako erakundea izan zen eta 1995ean desagertu zen
bere funtzioak SEPI erakundeak bere gain hartu zituen.
 Bere iraupen bitartean enpresa handi asko sortu ziren INIri esker, adibidez SEAT,
ENDESA, ENSIDESA… eta beste batzuk burdinazko, altzairuzko, aluminiozko edo
petrokimika sektoretan.
Estraperloa:
 EspainiakoGerraZibilaren ondorenespainiarestatuakeskuhartutakoproduktuen legez
kanpoko merkatua izendatzeko erabiltzen da, bereziki lehengai eta nekazaritza
produktuetan. Hitza Espainiako Bigarren Errepublikan oihartzun handia izan zuen
estraperloareneskandalutik dator. Merkatubeltz horretanjardutenzutenei estraperlista
deitzen zitzaien.
Opus Dei:
 Opus Dei, edo formalki Gurutze Santu eta Opus Deiko Prelatutza, norberaren bizitza
arruntak santutasunera eramaten duela azpimarratzen duen Eliza Katoliko erakundea
da. OpusDei latinezJainkoarenObra da, eta, batzuetan, Obra edo Opus, besterik gabe,
deitzen zaio.
 Opus Dei Jose Maria Escriva de Balaguer apaiza katolikoak fundatu zuen 1928an

5. 5
Makia:
 1944an Agrupaciónde GuerrillerosEspañoles izenekogerrillari-taldea, errepublikazale
espainiarrek Frantziako erresistentzian izan zuten esperientzian oinarrituta sortu zen.
Erregimenfrankista berehala eroriko zen ustean, penintsularen barnera eraman zuten
jarduera armatua. 1944ko urrian muga igaro zuten gerrillari-brigada batzuek Euskal
Herritik eta Aran haranetik, baina huts egin zuen Francoren armada ondo hornituaren
aurrean, ekintza militar honek ez baitzuen laguntzarik izan herriaren aldetik.
 Halere, Aran haraneko inbasioak porrot egin arren, gerrillari zutabe batzuk Espainiako
barnealdera jo zuten eta 1939tik mendietan borrokatzen ari ziren taldeekin bat egin
zuten.
 1948tik aurrera erregimen frankistaren errepresioagatik alde batetik eta PCEren
aginduagatik bertan behera uzteko bestaldetik, pixkanaka gerrillak joan ziren
desagertuz.
 1952an, ebakuatua izan ziren azken gerrilla talde handiak eta makien amaierak 1963an
Ramon Vilaren heriotza eta 1965ean Jose Castrorena markatzen dute.
HOAC:
 Ekintza Katolikoko Langileen Ermandadea. 1946an fundatua izan zen erakundea eta
bere militanteek oso paper garrantzitsua jokatu zuten langile mugimenduaren
berreraikuntzan, batez ere USOren fundazioan edo hasierako Langileen Komisioen
sorreran. Oso kritikoak izan ziren Diktadurarekin eta jarrera liberala mantendu zuten.
Lausanako Manifestua:
 1945eko martxoaren 19an, Joan Borboikoak Lausanan argitaratu zuen agiriarekin
hausten zituen harremanak Diktadurarekin eta Ardatzeko potentzien sistema
totalitarioekinkonparatzenzuen.Gainera,Francori monarkiarenErrestaurazioaeskatzen
zion,bainabere helburuaosomoderatuazenetadiktadoreakonbentzitueginnahi zuen
konstituzio ordena borbondar bat berrezar zezan.
2. Kokatu pertsona hauek beren garaian eta azaldu zer ibilbide politiko izan zuten: R.
Serrano Suñer, Carrero Blanco, Joan Borboikoa.
Ramon Serrano Suñer(1901 – 2003)
 Espainiar politikari frankista izan zen.
 Zuzenbide-ikasketak egin zituen Zaragozan, Bolonian eta Erroman. 1933. urtean
diputatu hautatu zuten CEDA koalizio eskuindarraren eskutik. Franco diktadorearen
ezkonanaia zen, eta falangisten batasuna bultzatu zuen. Francoren lehen lau
gobernuetakokideaizanzen, eta Alemaniaren eta Italiaren aldeko agertu zen Bigarren
Mundu Gerran. 1942. urtean gobernutik baztertu zuten Begoñan karlisten eta
falangisten artean izan ziren istiluak zirela eta.
Carrero Blanco (1904 - 1973)
 Francoren Gobernuanzenbaitkargu izan zituen almirante eta politikaria izan zen. ETAk
hil zuen, Espainiako Ministroen Kontseiluko presidente zela, diktaduraren azken
urteetan.
Joan Borboikoa (1913 – 1993)
 Joan Karlos I.a Espainiako erregearen aita izan zen.
 Espainiako Errege Etxeko burua izan zen 1941. urtetik 1977. urtera arte. Espainiako
Koroarako hautagaia izan zen, baina 1977an erregetza eskubideei uko egin zien bere
seme Joan Karlos I.aren mesedetan. Alfontso XIII.a erregearen hirugarren semea izan

6. 6
zen. Alfontso eta Jakue anaia zaharrek dinastia-eskubideei uko egin zieten, eta bera
bihurtu zen printze oinordea.
 Maria de las Mercedes Borboikoarekin ezkondu zen 1935ean. Espainiako Gerra Zibila
1936an hasi zenean, matxinatuen taldean sartu nahi izan zuen, baina ez zuten onartu.
AlfontsoXIII.ahil zenean (1941) Bartzelonako konde titulua hartu zuen. 1946tik aurrera
Estorilen (Portugal) bizi izan zen. Monarkia demokratikoaren alde egin zuen, eta
horregatik Espainiako lurretan sartzea debekatu zioten. Francisco Franco hil zenean
(1975), bere seme JoanKarlosI.aerregetzaraigozen. 1997an ondorengotza-eskubideei
uko egin zien, historiaren arabera berari zegokiona semearen eskuetan jarriz.