1. BÖLÜM 2
ÜRETİM SİSTEMLERİ VE ÜRÜN TASARIMI
% 15 – (8 saat – 2 hafta)
2.1. Üretim Sistemleri Sınıflaması
2.1.1. Üretim Yöntemlerine Göre Sınıflandırma
2.1.2. Ürün Cinslerine Göre Sınıflandırma
2.1.3. Üretim Miktarına veya Akışına Göre Sınıflandırma
2.1.4. Kesikli ve Sürekli Üretim Tiplerinin Özellikleri
2.2. Üretim Kararları Ve Etkileyen Faktörler
2.3. Ürün Tasarımı Yapılış ve Amaçları
2.3.1. Ürün Tasarımı
2.3.2. Ürün Tasarımını Etkileyen Faktörler
2.3.3. Ürün Tasarımı Yapılışı
2.4. Yeni Ürün Başarısını Etkileyen Faktörler
2. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Sistem, belirli bir amacı yerine getirmek üzere
düzenlenmiş birbirleri ile koordineli bölümlerden
oluşur.
• Sistemi oluşturan öğeler girdi, işlem, çıktı ve geri
beslemedir.
• Bir sistemin verileri başka ve daha büyük bir
sistemce sunuluyorsa bu bir alt sistemdir.
• Her sistem, birçok alt sisteme sahip olup aynı
zamanda kendisi daha büyük bir sistemin alt
sistemini oluşturur
3. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Sistem ile ilgili birçok tanım yapılmıştır. Tüm bu
tanımların ışığında genel anlamda sistemi,
“Ortak bir amaca hizmet etmek için ortak plana
bağlı ve çoğunlukla ayrı bölümlerin oluşturduğu
karmaşık yanları ve sorunları olan bütün” olarak
tanımlamak doğru olacaktır.
4. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Üretim sistemi
ekonomik değeri olan bir ürünün yapımı için
oluşturulan
insan-makine-malzeme sistemi olarak,
belli çeşit ve miktarda girdiyi alıp
anlamlı bir çıktıya dönüştüren
sistemdir.
5. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
Üretim sisteminin girdileri genel olarak beş
grupta toplanabilir(5M):
Makine (machine)
Malzeme (material)
İnsan (men)
Sermaye (money)
Metot (method)
6. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Üretim sisteminin temel elemanları olan bu
unsurlara kısaca 5M adı verilir.
• Üretim sisteminin temel elemanlarından biri
Makinedir.
• Makine veya üretim araçları,
tek veya
genel amaçlı olur.
7. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Genel amaçlı makineler daha esnek yapıda
olup çok çeşitli ürün üretmeye elverişlidirler.
Motor, torna, kaynak makineleri gibi araçlardır.
Bu araçlar bir veya birkaç işlemi yapabilirler.
• Özel amaçlı makineler ise bir tek işi yapmak
üzere programlanmışlardır. Bunu genel amaçlı
makinelerden daha çabuk yaparlar. Daha verimli
çıktı üretirler.
8. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Üretim sisteminin temel özelliği bir “dönüştürme”
süreci içermesidir. Bu süreçle girdiler önceden
belirlenen kurallara göre işlenmek suretiyle yine
önceden belirlenen bir çıktıyı oluştururlar.
• İşte bu karmaşık faaliyetlerin içinde yer aldığı,
dönüştürme ile ilgili tüm işlemlerin organize
edildiği yapıda yer alan işlemlere ilişkin
kararların alınması ve uygulanması, üretim
yönetiminin temel konusudur.
9. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
Şekil 2.1 Üretim Sisteminin Genel Yapısı
10. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
Tablo 2.1 Çeşitli Üretim Sistemleri
Girdi Çıktı
Banka Vezne, personel, bilgisayar, enerji Finansal hizmet
Lokanta Aşçı, garson, yiyecek, araç gereç, enerji Doymuş müşteriler
Hastane Doktor, hemşire, ekipman, enerji Sağlığına kavuşmuş hastalar
Eğitilmiş öğrenciler, araştırma
Üniversite Fakülte binası, işgücü, enerji, bilgi
çalışmaları
Uçaklar, pilot ve hostesler, bakım yer Bir yerden başka bir yere nakledilen
Havayolu
personeli, enerji yolcular
Fabrika Makine, işgücü, enerji, hammadde Ürünler
11. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Üretim sisteminin temel amacı,
müşteri hizmetine uygun mal ve hizmet üretimini
sağlamaktır.
• Üretim sistemi,
en iyi fiziksel girdiler ve fiziksel kaynakları
kullanarak
kaliteli üretimi gerçekleştirip,
müşterilerinin tatminini en yüksek düzeye
çıkarmayı hedefler.
12. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Bir işletmede üretim sisteminin
yakın çevresinde ve işletme sisteminin diğer alt
sistemleri olan muhasebe, finansman, personel
ve pazarlama sistemleri,
uzak çevresinde ise işletme sisteminin de bir alt
sistem olarak içinde yer aldığı üretim sektörü,
hükümet, devlet, pazarlar, rakipler, müşteriler
v.b. gibi sistemler vardır.
13. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Üretim sisteminin öncelikle en yakından ilgili
olduğu işletmenin diğer alt sistemleri pazarlama
ve finansmandır (Şekil 2.2.).
• Bu sistemlerin girdi ve çıktıları birbirleri ile çok
sıkı ilişkidedir.
• Üretim sonucunda üretilen mallar pazarlama
sistemi ile müşterilere ulaşır, yani üretim
sisteminin çıktısı olan mal, aynı zamanda
pazarlama sisteminin girdilerinden birisidir.
14. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
Şekil 2.2 Üretim
Sisteminin Pazarlama
ve Finansman Alt
Sistemleriyle İlişkisi
15. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Pazarlama sisteminin çıktısı ise, mal ve
hizmetlerin müşterilere ulaştırılmasıdır. Ve
bunun sonucunda işletme kasasına para girer.
Bu çıktı, finansman sisteminin girdisidir. İşletme
bu girdiyi yeni üretim için, yeni yatırımlara veya
mevcut üretime yönlendirir.
16. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Üretim, pazarlama ve finansman sistemlerinin
üst düzey yöneticileri, sistemlerinin birbirlerini
tamamlayıcı bir özelliğe sahip olduğunu göz
önünde bulundurarak karar vermelidirler.
• Üst düzey yönetimi üretim, pazarlama ve
finansman alt sistemi arasında uyumlu bir
işbirliğiyle gerekli düzenleştirme işlemini
sağlamalıdır.
17. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• İşletme dışı çevre, işletmenin kontrolü dışında
kalan çevre faktörlerinden meydana gelmektedir.
Üretim sisteminin kontrol edilemeyen
değişkenlerinin çoğu çevre sistemi içindedir. Bu
değişkenlerin varlığı bilinir, fakat yöneticiler
bunları tayin etmek veya değiştirmek gücüne
sahip değildir. Bu nedenle çevre unsurları üretim
kararlarında belirsizlik olarak hesaba katılır.
18. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• İşletme dışı çevre sistemlerinin elemanlarının
çoğu kontrol edilemez değişkenler ile doludur.
İşletme dışı çevre faktörleri;
Politik ve hukuk faktörler,
Ekonomik faktörler,
Sosyolojik faktörler
olmak üzere üç grupta toplanabilir.
19. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• İşletme sistemi ve bir alt sistem olarak üretim alt
sistemi, politik ve yasal çevreden
etkilenmektedir. Hukuki faktörler işletme
açısından, işletme hukuku, borçlar hukuku,
genel hukuk ve iş hukuki olmak üzere belirli
gruplara ayrılmaktadır.
• İşletme hukuku, ticaret unvan, marka, tröst gibi
konuları ele almaktadır. Bu faktörler üretim
sistemini önemli ölçüde etkilemektedir.
20. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Genel hukuk, işletmede çalışan personelin
sağlık ve emniyetiyle ilgili konuları
incelemektedir, işletmenin üretim sistemi hukuk
kurallarını dikkate almak durumundadır. Çevre
sistemiyle ilgili yasal düzenlemeler de üretim
sistemini yakından etkilemektedir. İş hukukuyla,
işçi - işveren ilişkileri düzenlemekte, toplu iş
sözleşmeleri, iş emniyeti, tazminat ödemeleri,
asgari ücret gibi konular düzenlenmektedir.
21. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• İş hukukuyla ilgili yasal sınırlamalara bağlı
olarak işgücünün mesai saati, dinlenme zamanı
gibi üretim sistemini doğrudan etkileyen
çalışma süreleri düzenlenmektedir.
• Hükümetlerin aldığı politik kararlar da üretim
sistemine ilişkin kararları etkilemektedir.
Hükümetlerin takip ettiği para ve gelir politikaları
üretimle ilgili kararları doğrudan etkilemektedir.
22. Üretim Sistemleri
ve Ürün Tasarımı
• Ekonomik faktörler, üretim sistemini etkileyen en
önemli sınırlayıcı şartlar arasında yer almaktadır.
• Ekonomik faktörler; teknoloji, talep, tüketici zevk ve
tercihlerindeki değişmelere neden olduğu için üretim
sistemini etkilemektedir.
• Üretim sistemini etkileyen işletme dışı faktörler
içerisinde sosyolojik faktörler de sayılabilmektedir.
Sosyolojik faktörler bireylerin davranış, iş yapma ve
güdülerini etkileyen eğilim ve değerlerle ilgili
olmaktadır
23. 2.1. Üretim Sistemleri
Sınıflaması
• Geniş kapsamlı, karmaşık ve özellikle ekonomik-
sosyal faaliyetlerle ilgili konularda yapılan
sınıflandırmaların amacı tanıtma ve bilgi
vermeden öteye gidemez. Zira bu tür
faaliyetlerin değişik kriterlere göre yapılan
sınıflandırmalarında, bir elemanın birkaç sınıfta
birden yer alması doğaldır. Üretim tiplerinin
sınıflandırılmasında da aynı durumla karşılaşılır.
24. 2.1. Üretim Sistemleri
Sınıflaması
• Bu gibi konularda sınıflar esas alınarak genel
kurallar çıkarma veya yöntemler geliştirme
olanağı pek yoktur. Sınıflar arasında kesin
çizgiler belirlemek ve bilimsel ayırım yapmak
mümkün değildir. Bununla beraber ortak
özellikleri topluca görme ve tanıma
bakımından kriterlere göre yapılan
sınıflandırmalar üzerinde kısaca durmanın yararı
vardır.
25. 2.1. Üretim Sistemleri
Sınıflaması
• Üretim sistemlerini;
üretim yöntemleri,
ürün cinsi,
ürün miktarı veya
üretim akış
kriterlerine göre farklı biçimlerde sınıflandırmak
mümkündür.
26. 2.1.1.
Üretim Yöntemlerine
Göre Sınıflandırma
• Üretimin oluşmasında uygulanan genel yöntemlere göre
şöyle bir sınıflandırma yapılmaktadır:
Birincil (Primer) Üretim
Analitik Üretim
Sentetik Üretim
Fabrikasyon Üretim
Montaj Üretimi
27. 2.1.1.1.
Birincil (Primer) Üretim
• Doğada mevcut hammaddelerin işlenmek veya
kullanılmak üzere çıkarılması söz konusudur.
• Üretilen maddeler, yeryüzünde üretilen tüm ürünlerin
esasını oluşturduğundan bunlara temel ham maddeler
adı verilir.
• Demir, bakır ve diğer madenler ile kömür ve petrol
üretimi, orman işletmeciliği, balıkçılık ve benzerleri
birincil (primer) üretim sınıfına girerler.
28. 2.1.1.2.
Analitik Üretim
• Temel hammaddelerin bazıları daha sonra ayırıcı
işlemlerle parçalanıp işlenerek çeşitli ürünlere
dönüştürülür.
• Şeker pancarından şeker, ham petrolden benzin, fuel-oil,
makine yağı vs., boksitten alüminyum, sütten yağ üretimi
vs. analitik üretim sınıfına girer. Analitik üretimde ısıl
işlem, elektrokimyasal reaksiyon ve damıtma gibi değişik
teknikler uygulanır.
29. 2.1.1.3.
Sentetik Üretim
• Doğadan elde edilen temel hammaddelerin bazıları da
birleştirici işlemlerle yeni ürünlere dönüştürülür.
• Sentetik kauçuk, alaşımlı çelik, plastik, cam vb. ürünler
sentetik üretim grubuna girerler.
30. 2.1.1.4.
Fabrikasyon Üretim
• Temel veya diğer hammaddelerden şekil verme yolu ile
yeni ürünler elde edilmesidir.
• İmalat kelimesi ile belirlemek istediğimiz faaliyetler
aslında fabrikasyondan ibarettir.
Döküm,
tornalama,
pres kesme vb.
yöntemlerle şekil vererek mal üreten sistemler bu gruba
girerler.
31. 2.1.1.5.
Montaj Üretim
• Çeşitli hammadde, yarı ürün ve parçalar sistematik
biçimde bir araya getirilerek karmaşık bir ürün üretilir.
• Otomobil, televizyon, traktör, buzdolabı montaj yolu ile
üretilen ürünlerdir.
• Bir montaj fabrikası ürettiği ürünleri oluşturan parçaların
tamamını veya çoğunu diğer fabrikalardan hazır olarak
alır.
32. 2.1.1.5.
Montaj Üretim
• Montaj üretiminde önemli olan nokta;
miktar ve özellik bakımından büyük sayılara ulaşan
elemanların en ekonomik biçimde bir araya getirilmesidir.
• Günümüzdeki ürünlerin karmaşıklığı, üretim miktarları ve
kalite nitelikleri göz önüne alınırsa bunun kolay bir iş
olmadığı derhal söylenebilir.
33. 2.1.1.5.
Montaj Üretim
• Bir fabrikanın, üretim yöntemlerine göre tanımlanan
yukarıdaki sınıflardan sadece birinin içinde olması şart
değildir.
• Örneğin, bir demir-çelik fabrikasında hem analitik, hem
fabrikasyon üretim vardır.
• Bazı parçalarını kendi atölyelerinde imal eden bir
otomobil fabrikasında ise fabrikasyon ve montaj üretim
yöntemleri uygulanır.
34. 2.1.2.
Ürün Cinslerine Göre
Sınıflandırma
• Bazı hallerde, üretilen ürünün nitelikleri üretim sisteminin
karakteristiklerinin belirlenmesinde fazla ağırlık taşır.
• Fabrika binasının yapısı, kullanılan makineler, insan
gücü yapısı belirli tip bir ürüne göre oluşabilir. Demir-
çelik, kömür vs. üretimi böyledir.
• Ürüne göre yapılan sınıflandırmada vereceğimiz
örneklerin üretim yöntemine göre yapılan
sınıflandırmada başka gruplar içinde yer aldığı gözden
kaçmamalıdır. Ürüne göre isim alan belli başlı üretim
sistemleri şöyle sıralanabilir:
35. 2.1.2.
Ürün Cinslerine Göre
Sınıflandırma
Demir-Çelik Üretimi
Kömür Üretimi
Takım Tezgâhları Üretimi
Kimyasal Maddeler Üretimi
Elektriksel Araç-Gereç Üretimi
Elektronik Ürünler Üretimi
Tekstil Ürünlerinin Üretimi
36. 2.1.2.1.
Demir-Çelik Üretimi
• Doğal kaynaklardan çıkarılan demir filizinin büyük
fırınlarda eritilmesi ile demir veya çelik elde edilir.
• Ayrıca uygulanan çeşitli ısıl işlem veya katkı maddeleri
ile alaşımlı çelikler de üretilir.
• Demir-çelik üretiminden havagazı, inşaatlarda kullanılan
cüruf gibi yan ürünler de elde edilir.
37. 2.1.2.2.
Kömür Üretimi
• Maden kömürü, linyit ve kok üretimi beraberce aynı grup
içinde yer alır.
• Maden kömürü ve linyit doğal kaynaklardan elde
edildikten sonra;
temizleme,
yıkama,
kırma,
gaz alma
gibi işlemler uygulanarak kullanılabilir hale getirilirler.
38. 2.1.2.3.
Takım Tezgâhları Üretimi
• Bir ülke endüstrisini yaratan en önemli unsur; takım
tezgâhları olarak bilinen makinelerdir.
• Takım tezgâhlarının üretildiği fabrikalara fabrika yapan
fabrikalar denilmesinin nedeni budur.
• Torna, freze, planya gibi isimler alan takım tezgâhlarının
üretimi yüksek düzeyde teknik bilgi ve kalifiye insan
gücüne ihtiyaç gösterir. Uygulanan yöntemler açısından
fabrikasyon ve montaj üretimlerinin bir karmasıdır.
39. 2.1.2.4.
Kimyasal Maddeler Üretimi
• Çeşitli işlemlerle hammaddelerin kimyasal yapıları
değiştirilerek yeni ürünler üretilir.
• Aşağı yukarı her üretim faaliyetinde mutlaka birkaç
kimyasal işlem bulunduğundan hangi fabrikaların bu
grupta yer aldığını belirtmek güçtür.
• Kimyasal işlemlerin büyük ağırlık taşıdığı üretim tiplerini
kimyasal üretim grubu içinde varsaymak gerekir.
40. 2.1.2.4.
Kimyasal Maddeler Üretimi
• Kimyasal üretimin belli başlı örnekleri şöyle sıralanabilir:
Ağır kimyasal ürünler; sülfürik asit, soda vb.
Gübre ve tarım ilâçları,
Boyalar,
Patlayıcı maddeler,
İlâç hammaddeleri,
Temizlik maddeleri,
Kozmetik ürünleri,
Fotoğraf malzemeleri ve elektronik kayıt bantları
Plastik maddeler,
Tekstilde kullanılan her çeşit yapay elyaf
41. 2.1.2.5.
Elektriksel Araç-Gereç Üretimi
• Elektrik enerjisi ile çalışan makine ve ev eşyaları
ile elektrik üretiminde kullanılan sistemlerin
üretimidir.
• Birinci gruptaki ürünler standart olarak doğrudan
tüketicinin kullanacağı şekilde ve büyük
sayılarda üretilirler.
42. 2.1.2.5.
Elektriksel Araç-Gereç Üretimi
• Enerji santrallerinin üreteçleri gibi ikinci gruba
giren ürünler ise sipariş üzerine ve özel olarak
imal edilirler.
• Her iki grupta da yüksek düzeyde teknik bilgi
ve kalifiye eleman kullanma zorunluluğu
vardır.
43. 2.1.2.6.
Elektronik Ürünler Üretimi
• Son yıllara kadar bir önceki grup içinde yer alan
elektronik cihazlar, kaydedilen çok hızlı
gelişmeler sonucu tek başına önemli bir
endüstri grubunu oluşturmuştur.
• Bilgisayarlar, hesap makineleri, haberleşme
cihazları bu üretim dalında yer alan ürünlere
örnek gösterilebilirler.
44. 2.1.2.7.
Tekstil Ürünlerinin Üretimi
• Doğal ve yapay giyecek hammaddelerinin;
iplik bükme,
boyama,
dokuma,
örme
gibi çeşitli işlemlerle giyecek yapımına hazır hale
getirilmesidir.
• Pamuk veya yün iplik, kumaş, naylon, orlon gibi yapay
iplik ve kumaş üretimleri bu gruba girer.
45. 2.1.2.7.
Tekstil Ürünlerinin Üretimi
• Ürün cinsine göre tanımladığımız sınıfların
pratikte birer endüstri dalı olarak isimlendirildiği
görülür.
• Tekstil endüstrisi, demir-çelik endüstrisi gibi
deyimler sık kullanılmaktadır. Endüstri için
verdiğimiz tanım hatırlanırsa, ürün cinsine göre
gruplanan üretim sistemlerinin endüstri dalı
olarak kabul edilebileceği derhal anlaşılır.
46. 2.1.3.
Üretim Miktarına
veya Akışına göre Sınıflandırma
• Üretilen ürünün miktarı ile
• üretim faaliyetlerinin fabrika içindeki akışı
arasında yakın bir ilişki vardır.
47. 2.1.3.
Üretim Miktarına
veya Akışına göre Sınıflandırma
• Aynı cinsten bir ürünün az veya çok sayıda üretilmesi;
kullanılan makinelerin tiplerini,
imalat yöntemlerini,
standartlarını,
insan gücünden yararlanma biçimini,
fabrikanın yerleşme düzenini,
üretim planlama ve kontrol yöntemlerini ve
diğer faktörleri etkiler.
48. 2.1.3.
Üretim Miktarına
veya Akışına göre Sınıflandırma
• Bütün bunlar hammaddenin ürün hale gelinceye
kadar izlediği yolu, yani akışı da belirler.
Örneğin, çeşitli markalardan otoların tamir
edildiği bir atölye ile bir araba yıkama
istasyonunu göz önüne alalım.
• Tamir atölyesinde, gelen arabaların arızaları ve
tamir süreleri tamamen belirsizdir. Her işin
süresi önceden bilinemez. İşlerin önceden
programlanma olanağı yoktur.
49. 2.1.3.
Üretim Miktarına
veya Akışına göre Sınıflandırma
• Kullanılan aletlerden birine aynı anda birkaç
yerde birden ihtiyaç duyulabilir. Dolayısı ile
işçilerin veya aletlerin boş kalma oranı yüksektir.
Hâlbuki yıkama istasyonunda durum tamamen
tersinedir. Her arabanın, markası farklı bile olsa
yıkama işlemleri aynıdır. Yıkama süresi, bir
ortalama değerin civarında pek az oynar.
50. 2.1.3.
Üretim Miktarına
veya Akışına göre Sınıflandırma
• İşin dağıtımında belirlilik vardır. Makine ve
aletler belirli yerlerde olup kapasitelerinden
yararlanma oranı çok yüksektir. Aralarındaki bu
farklar nedeni ile iki iş yerinin Üretim Planlama
ve Kontrolü faaliyetleri arasında belirgin
ayrıcalıklar bulunması doğaldır.
• Üretim miktarına veya akışına göre şöyle bir
sınıflandırma yapılmaktadır:
51. 2.1.3.
Üretim Miktarına
veya Akışına göre Sınıflandırma
Siparişe Göre Üretim
Parti Üretimi
Sürekli Üretim
Proje Üretimi
52. 2.1.3.1
Siparişe göre Üretim
• Tüketicinin veya müşteri firmanın zaman, miktar
ve kalite bakımından özel olarak belirlediği bir
ürünün üretilmesidir.
• Miktar genellikle, bir veya birkaç denilebilecek
ölçüde, azdır.
• Gemi, büyük buhar kazanı, özel elektronik
cihazlar, proses makineleri, büyük takım
tezgâhları, prototip makineler ve benzerlerinin
üretimi bu gruba girer.
53. 2.1.3.1
Siparişe göre Üretim
• Sipariş üretimi, imalatın yapıldığı sürelerin
düzeni bakımından üç alt gruba ayrılır:
Az sayıda ürünün yalnız bir defa üretilmesi,
Az sayıda ürünün talep geldikçe, belirsiz
aralıklarda üretilmesi,
Az sayıda ürünün belirli aralıklarda periyodik
olarak üretilmesi.
54. 2.1.3.1
Siparişe göre Üretim
• Yalnız bir defa üretilen ürünler için;
üretim tekniği,
alet ve tertibat
ve planlama bakımından yapılacak bir şey
yoktur.
55. 2.1.3.1
Siparişe göre Üretim
• Belirli veya belirsiz aralıklarda tekrar üretilen
ürünler için
metot,
işlem planlaması ve
kontrol faaliyetlerinin düzenlenmesi ve bunlara
ilişkin bilgilerin gerektikçe kullanılmak üzere
iyi saklanması önem taşır.
56. 2.1.3.1
Siparişe göre Üretim
• Sipariş üretiminde makine ve insan gücü
kapasitesinden yararlanma oranı düşüktür.
• Siparişlerin yığılması, yani aşırı yüklenme
yüzünden kuyrukta bekleme süresinin uzama
olasılığı da yüksektir.
• Dolayısı ile daha önceden saptanıp tekrar
yararlanma olanağı bulunan bilgilerin iyi
korunmasının sağlayacağı yararlar açıktır.
57. 2.1.3.2
Parti Üretim
• Bir ürünün özel bir siparişi veya sürekli bir talebi
karşılamak amacı ile belirli miktarlardan oluşan partiler
halinde üretilmesidir.
• Bir parti ürünün üretimi gerçekleştikten sonra makine ve
tesisler başka cins bir ürünün parti üretiminde
kullanılabilir.
• Makine, takım, tertibat ve insan gücünün
planlanmasında gösterilecek özen parti büyüklüğüne ve
üretim periyodunun sıklığına bağlıdır.
58. 2.1.3.2
Parti Üretim
• Parti üretimi de sipariş üretimi gibi yalnız bir
defalık, belirsiz ve belirli aralıklarda tekrarlanan
olmak üzere üç alt gruba ayrılır.
• Parti hacmi büyüdükçe ve periyotlar belirli hale
geldikçe üretim planlama ve kontrol tekniklerinin
uygulanması daha verimli sonuçlar verir.
59. 2.1.3.2
Parti Üretim
• Parti üretiminde iki temel problem vardır:
Bunlardan biri en uygun parti büyüklüğünün
saptanması, diğeri minimum kapasite kaybına yol
açan üretim programlarının hazırlanmasıdır.
• Parti üretimi endüstride ağırlığı en fazla olan ve sık
rastlanılan bir üretim tipidir. Ev eşyası, konfeksiyon,
gıda, otomobil gibi her çeşit tüketim malı parti
üretimi grubunda yer alır.
60. 2.1.3.3
Sürekli Üretim
• Eldeki makine ve tesislerin yalnız belirli bir ürüne
tahsis edilmesi ile yapılan üretimdir.
• Söz konusu ürünün talep düzeyi ve üretim miktarları çok
yüksektir.
• Sipariş ve parti üretimlerinde, üretim hızının talepten
biraz yukarıda olmasına izin verilebilir. Yani bir miktar
stoklama yapılabilir.
• Sürekli üretimde ise ancak, talep hacminin üretimi her an
yakından izlemesi şartı ile faaliyetleri sürdürmek
mümkündür.
61. 2.1.3.3
Sürekli Üretim
• Sürekli üretimi;
Kütle üretimi,
Akış (veya proses) üretimi.
olarak iki alt gruba ayırmak mümkündür.
62. 2.1.3.3
Sürekli Üretim
• İki grup arasındaki önemli fark şöyle belirlenebilir:
• Kütle üretiminde bir üründen çok büyük miktarlarda ve
uzun sürede imal edilir. Fakat gerektiğinde, makine,
yerleşme düzeni, tertibat, kalıp bazı değişiklikler yapmak
sureti ile başka tip ürünün üretimine geçme olanağı
vardır.
• Örneğin, otomatik revolver tornalar ile belirli büyüklükte
vida imal eden bir atölyede, kontrol mekanizmaları
kesme kalemleri ile tespit tertibatlarını değiştirerek başka
bir vida üretimine geçilebilir.
63. 2.1.3.3
Sürekli Üretim
• Akış veya proses üretiminde makine ve tesisler
yalnız bir cins ürünü üretecek şekilde dizayn
edilmiş ve yerleştirilmiştir.
• Aynı yerde başka bir ürünü üretmek ya çok
pahalıdır veya olanaksızdır.
• Çimento, şeker, petrol rafinerisi, motor vb.
endüstriler akış üretiminin belli başlı örnekleridir.
64. 2.1.3.3
Sürekli Üretim
• Sürekli üretimde Üretim Planlama ve Kontrolü faaliyetleri
parti üretimine kıyasla çok daha basit ve az yoğundur.
• Üretime başlamadan önce geniş ve ayrıntılı planlama
yapılır.
• Fakat üretim başladıktan sonra planlarda ve kontrol
işlemlerinde değişiklik söz konusu değildir.
• Diğer bir deyiş ile Üretim Planlama ve Kontrolü rutin
sayılabilecek faaliyetler arasına girmiştir.
65. 2.1.3.3
Sürekli Üretim
Şekil 2.3. Sürekli Üretim
66. 2.1.3.4
Proje Üretimi
• Belirli bir ürünün yalnız bir kez üretilmesi
bakımından siparişe göre üretime benzer. Yalnız
proje üretiminde akış söz konusu değildir.
• Bir elektrik santralinin inşa edilmesi, tersanede
gemi yapımı, çok katlı bir bina inşaatı, büyük bir
yolcu uçağının montajı, film yapımı vb üretimler
proje üretimi grubuna girer.
67. 2.1.3.4
Proje Üretimi
• Bu üretim tipinin önemli özellikleri;
ürünün sabit konumda bulunması,
makine ve insanların ürün çevresinde veya
içinde hareket etmesi ve
aynı anda pek çok faaliyetin bir arada yürütülür
olmasıdır.
68. 2.1.3.4
Proje Üretimi
• Proje üretiminde
birim ürün fiyatı çok yüksektir ve
faaliyetlerin planlanıp iş emirlerinin
hazırlanması özel yöntemlerin uygulanmasını
gerektirecek ölçüde karmaşıktır.
69. 2.1.3.4
Proje Üretimi
• Belirli bir fabrikanın veya hizmet üreten bir
sistemin yukarıdaki sınıflardan yalnız birine ait
olması şart değildir.
• Gerçekten fabrikaların pek çoğunda birkaç
üretim tipinin yer alması doğaldır.
• Söz konusu fabrikanın üretim tipinin
belirlenmesi isteniyorsa, toplam üretime
katkısı en fazla olan sistemin seçilmesi yerinde
olur.
70. 2.1.3.4
Proje Üretimi
• Fabrika büyüklüğünün
üretim tipini ve
Üretim Planlama ve Kontrolü faaliyetlerini etkileme
biçimi üzerinde biraz durmakta fayda vardır.
• Ancak önce fabrika büyüklüğünün
belirlenmesinde kullanılacak faktörleri saptamak
gerekir.
71. 2.1.3.4
Proje Üretimi
• Bir fabrikanın büyüklüğü;
çalıştırdığı personel (işçi ve memur toplamı) sayısı,
sabit tesislerin değeri,
üretilen malın miktarı,
satış geliri
gibi faktörlerden birine veya birkaçının bileşimine
dayanılarak saptanır.
72. 2.1.3.4
Proje Üretimi
• Uygulamada, hem basitliği hem iyi bir gösterge oluşu
göz önüne alınarak personel sayısı faktörü tek başına
kullanılır.
• ABD ve İngiltere'de yapılan bir araştırmada 500'den
daha az personel çalıştıran fabrika sayısının toplamın %
98'ini oluşturduğu ortaya çıkmıştır.
• Bu sonuç, ileri endüstri düzeyine ulaşmış bu ülkelerde
dahi küçük ve orta büyüklükteki fabrikaların çok
önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir.
73. 2.1.3.4
Proje Üretimi
• Ülkemiz için küçük, orta ve büyük boy işletmeleri ayıran
personel sayısı sınırları farklıdır. Fakat bunun sonucu
değiştirmeyeceği rahatlıkla söylenebilir.
• Dolayısı ile Üretim Planlama ve Kontrolünün çeşitli
problemlerini, özellikle işletme büyüklüğünden etkilenen
problemlerini incelerken bu yapısal özellik göz önünde
bulundurulmalıdır.
74. 2.1.3.4
Proje Üretimi
• Fabrika büyüdükçe
faaliyet hacmi ve
karmaşıklığı hızla arttığından,
organizasyon yapısı ve Üretim Planlama ve
Kontrolü yöntemlerinde değişiklikler yapılması
gerekir.
75. 2.1.3.4
Proje Üretimi
• Küçük fabrikalarda informal (biçimsel olmayan)
ilişkilerin ağır bastığı üretim emirlerinde sözlü
ifadelerin genellikle yeterli olduğu görülür.
• Daha önce Üretim Planlama ve Kontrolünün
organizasyon içindeki yerini belirlerken değindiğimiz
gibi, fabrika büyüdükçe Üretim Planlama ve
Kontrolü kurmay fonksiyona kayar ve ileri düzeyde
planlama tekniklerinin ve haberleşme sistemlerinin
kullanılması zorunlu hale gelir.
76. 2.1.3.4
Kesikli ve Sürekli Üretim
Tiplerinin Özellikleri
• Üretim miktarına veya akışına göre yapılan
sınıflandırmada; sipariş, parti, sürekli üretim ve
proje olmak üzere dört tip tanımlamıştık.
• Bunların ilk ikisinde, tanımlarından da
anlaşılacağı üzere, aynı ürünün belirli veya
belirsiz aralıklarda üretilmesi söz konusudur.
• Bu açıdan üretim tiplerini kesikli ve sürekli olarak
iki ana grupta toplamak mümkündür. İki grup
arasındaki farklar şöyle özetlenebilir:
77. 2.1.3.4
Kesikli ve Sürekli Üretim
Tiplerinin Özellikleri
• Üretim miktarı:
• Kesikli üretimde ürün çeşidi fazla, buna karşın
üretilecek miktar azdır.
• Sürekli üretimde ise ürün tek veya az çeşit fakat
çıktı miktarı fazladır.
78. 2.1.3.4
Kesikli ve Sürekli Üretim
Tiplerinin Özellikleri
• Makine ve Teçhizat:
• Kesikli üretimde işlemler çok çeşitli olduğundan
çok amaçlı (üniversal) tezgâhlar kullanılır. Bu
tezgâhlarda çok çeşitli işler yapılabildiğinden hız
ve verimlilik düşüktür.
• Sürekli üretimde kullanılan özel tezgâhlarda hız
ve verimlilik yüksektir.
79. 2.1.3.4
Kesikli ve Sürekli Üretim
Tiplerinin Özellikleri
• Yerleştirme düzeni:
• Kesikli üretimde aynı işi gören tezgâhlar bir
araya toplanır (işleme göre yerleştirme).
• Sürekli üretimde tezgâhlar bir imalat hattı
üzerinde bulunur ve farklı tezgâhlar yan yana
dizilmiştir (ürüne göre yerleştirme).
80. 2.1.3.4
Kesikli ve Sürekli Üretim
Tiplerinin Özellikleri
• İşyükü dengesi:
• Kesikli üretimde ürün sık sık değişir. Bu nedenle
programlama yapmak zordur. İş yığılmaları,
makinelerin boş kalması gibi durumlara sık sık
rastlanır.
• Sürekli üretimde iş yükünde denge sağlanmıştır.
Kapasiteden yararlanma oranı yüksektir,
imalatta zaman kayıpları en aza indirilmiştir.
81. 2.1.3.4
Kesikli ve Sürekli Üretim
Tiplerinin Özellikleri
• İşçilik:
• Kesikli üretimde tezgâhlar hassas olduğundan
kalifiye işçi gerekir.
• Sürekli üretimde ise basit işler mevcut
olduğundan vasıfsız işçilerin çalışmasında
sakınca yoktur.
82. 2.1.3.4
Kesikli ve Sürekli Üretim
Tiplerinin Özellikleri
• İş hazırlama:
• Kesikli üretimde iş hazırlama faaliyeti yoğundur.
Her yeni iş için yeni baştan iş emirleri çıkarılır,
işyükü dağıtımı ve programlama, malzeme
istekleri, iş takibi yeniden yapılır.
• Sürekli üretimde iş emri bir kez yapılır ve
ayrıntılıdır. Programlamada yapılacak küçük
hataların telafisi zordur. Yapılan işlemler yoğun
değil, fakat karmaşıktır.
83. 2.1.3.4
Kesikli ve Sürekli Üretim
Tiplerinin Özellikleri
• Hammadde, yan ürün ve ürün stokları:
• Kesikli üretimde hammadde ve yan ürün stokları fazladır
çünkü talebi önceden kestirmek zordur. Buna karşın
ürün stokuna hemen hemen hiç rastlanmaz.
• Sürekli üretimde ise belli bir talebe göre üretim
yapıldığından yarı ürün stoku en alt düzeydedir. Buna
karşın sürekli olarak üretim yapıldığından tamamlanmış
ürün stoku bulunması doğal karşılanır.
84. 2.1.3.4
Kesikli ve Sürekli Üretim
Tiplerinin Özellikleri
• Taşıma sistemi:
• Kesikli sistemde istif makineleri ve vinç gibi
genel amaçlı taşıma araçları kullanmak gerekir.
• Sürekli üretimde ise konveyör (taşıyıcı) bant
sistemleri vasıtasıyla ürünler bir işlem biriminden
diğerine aktarılır.
85. 2.1.3.4
Kesikli ve Sürekli Üretim
Tiplerinin Özellikleri
• Tamir-bakım:
• Kesikli sistemde makinelerden birinin arızalanması
üretimi aksatmaz. Makineler genel amaçlı
olduğundan üretim diğer bir makinede ettirilir.
• Sürekli üretimde ise durum tam tersidir. Üretimde en
ufak ıraksama tüm hattı durduracağından makineler
arızalanma olasılığına karşı periyodik olarak
koruyucu bakıma alınır.
86. 2.2.
Üretim Kararları
ve Etkileyen Faktörler
• Proses:Bu grupta en önemli karar, üretim
sisteminin tipini seçmektir. Bundan sonra
makinelerin cinsi, otomasyon düzeyi,
yerleştirme düzeni gibi kararlar gelir.
• Kapasite:Üretim sisteminin hacmi, işgücü
miktarı ve çalışma düzeni (vardiya sayısı,
fazla mesai) yedek kapasite bulundurma
gibi kararlar bu gruba girerler.
87. 2.2.
Üretim Kararları
ve Etkileyen Faktörler
• Stoklar:Stok düzeyi ile elde bulundurma ve
sipariş maliyetleri arasında en uygun dengenin
bulunması, güvenlik stokları, talebin zamanında
karşılanması ve stok kayıt sistemlerinin etkinliği
kararları bu gruptadır.
• İşgücü:Elde mevcut işgücünün verimli
kullanılması amacına yönelik kararların en
önemlileri metot geliştirme, iş basitleştirme, iş
ölçümü ve teşvikli ücret yöntemleri ve eğitimdir.
88. 2.2.
Üretim Kararları
ve Etkileyen Faktörler
• Kalite:Üretim yönetiminin direkt sorumluluğu
altında bulunmamasına rağmen, muayene
noktalarının tespiti ve ölçme sonuçlarının
yorumlanarak düzeltici kararlar alınması imalat
ve kalite kontrol ile ortak kararlar almayı
gerektirir.
• Üretim kararlarının, üretim stratejileri ile çelişkiye
düşmemesi büyük önem taşır. Aksi halde
işletmenin amaçlarını gerçekleştirmesi güçleşir.
89. 2.3.1
Ürün Tasarımı
• Her işletmenin amacı, müşterilerin satın almaya
istekli olduğu mal ve hizmet üretmektir.
• Ancak, müşteri ihtiyaçlarının ve tercihlerinin
sürekli olarak değişmesinin yanında, rekabet ve
üretim teknolojilerindeki sürekli gelişmeler de
malları hızla modası geçmiş bir hale (demode)
getirmektedir.
90. 2.3.1
Ürün Tasarımı
• İşletmeler;
pazarda rekabet gücü yüksek,
tüketici ihtiyaçlarını karşılayabilen,
üstün teknik özelliklere sahip yeni ürünler üretebilmek
amacıyla,
ürün tasarımı yaparlar.
Ürün tasarımı yapılış
amaçları
91. 2.3.1
Ürün Tasarımı
• Ürün tasarımı işletmenin üreteceği belirli bir ürün tipiyle
ilgili test işlemlerinden üretimin son aşamasına kadar
yapılması gerekli çok sayıda işlemleri kapsamaktadır.
• Ürün tasarımı, işletmenin üretimini yapacağı ürünün
özelliklerini belirlemek amacıyla yapılan işlemlere denir.
Ürün tasarımı kapsamı
92. 2.3.1
Ürün Tasarımı
• Ürünle ilgili tasarım özelliklerinin çizilmesi, geliştirilmesi
ve uygun seçişin sağlanarak üretim işlemlerinin
yapılabilmesi için yetişmiş işgücüne ihtiyaç
bulunmaktadır.
• Uygulamalı araştırma ve geliştirme çalışmalarıyla,
pazardaki müşterilerin istediği niteliklere sahip bir ürünün
fonksiyonel ve şekil tasarımıyla ilgili temel tasarım
özellikleri geliştirilir.
93. 2.3.1
Ürün Tasarımı
• Üretilecek olan ürünle ilgili tasarım özelliklerinin açığa
çıkarılarak geliştirilmesi ve bu özelliklere uygun ürün
üretilebilmesi için aşağıdaki faktörlerin göz önünde
bulundurulması gereklidir. Bu faktörler;
Tüketicilerin zevk ve tercihleri,
İşletmenin kalite politikası ve piyasadaki yeri,
İşletmenin yeni bir ürün üretebilme durumudur.
94. 2.3.2
Ürün Tasarımını
Etkileyen Faktörler
• Ürün tasarımını etkileyen çok sayıda faktör
bulunmaktadır. Ürün tasarımı objektif ve sübjektif
faktörler dikkate alınarak sistematik işlemlere göre
yapılmaktadır.
• Ürün tasarımını etkileyen başlıca faktörleri şunlardır;
İşletme politikaları
Pazarlama imkânları
Ürün özellikleri
Ekonomik faktörler
Üretim imkânları
95. 2.3.2
Ürün Tasarımını
Etkileyen Faktörler
• Yukarıdaki faktör grupları arasında yakın bir ilişki
bulunmaktadır.
• Örneğin; işletme politikaları, üretim imkânları, pazarlama
imkânları, ürün özellikleri ve ekonomik faktörlerin
birbirlerini etkileme ve aralarındaki ilişki durumları göz
önünde bulundurularak ürün tasarımıyla ilgili kararlar
verilir.
96. 2.3.2.1.
İşletme Politikalarıyla
İlgili Tasarım Faktörleri
• İşletmenin rekabet şartlarını dikkate alarak; lider firma,
takipçi firma, pazarın küçük dilimine hitap eden özellikli
firma stratejilerine göre uygulayacağı yenilikçi politikalara
bağlı olarak ürün tasarımıyla ilgili esaslar tespit
edilecektir.
• İşletme yönetiminin kalite ağırlıklı pazarlama stratejisi de
ürün tasarımı işleminde etkili olup, istenilen kalite
düzeyinde ürün üretimi ön planda tutulmalıdır.
97. 2.3.2.1.
İşletme Politikalarıyla
İlgili Tasarım Faktörleri
• İşletmenin optimal ürün karması amaçları ürün
tasarımını belirleyici olmaktadır.
• İşletmenin uzun dönemli ürün karma amaçları, karlılık,
satış kararlılığı ve satışların büyümesi olmaktadır.
• Bir işletmenin mevcut ürün karmasında yapılacak bir
değişiklik işletme amaçlarının gerçekleştirilmesi
bakımından herhangi bir fayda sağlamayacaksa o ürün
karması optimal düzeyde olduğundan ürün tasarımı
işlemine bu aşamada son verilmelidir.
98. 2.3.2.1.
İşletme Politikalarıyla
İlgili Tasarım Faktörleri
• Ürün karmasında optimal durumu korumak amacıyla
zaman içerisinde gelişmelere bağlı olarak değişiklikler
yapılması gerekebilir.
• Ürün tasarımını gerektiren değişiklik sebepleri;
tüketici zevk ve tercihlerindeki değişiklikler, pazarlama
kapasitesinin artması, rekabet ve mal farklılaştırılması,
finansal durum, pazarın doyuma ulaşması ve teknoloji
değişikliğidir.
99. 2.3.2.1.
İşletme Politikalarıyla
İlgili Tasarım Faktörleri
• İşletme politikalarına bağlı olarak ürün tasarımı üç
şekilde yapılabilmektedir:
Yeni ürün geliştirme ve ürün çeşitlendirme,
Ürün değişikliği
Ürün çıkarma
• İşletme yöneticileri değişen piyasa şartlarına göre en
uygun fiyat ve en uygun kalite dengesi politikasına göre
ürün tasarımı yaparlar.
100. 2.3.2.2.
Pazarlama İmkânlarıyla
İlgili Tasarım Faktörleri
• Üretilmesi planlanan ürünle ilgili pazar durumu ve
şartları da tasarım işleminde göz önünde tutulmaktadır.
Ürüne olan talep durumu ve talepte meydana gelen
değişmeler,
rakip işletmelerle uyguladıkları pazarlama politikaları ve
rakip işletmelerin pazar payları ile
işletmenin pazar payındaki gelişme
gibi faktörler ayrıntılı olarak incelenerek tasarım
işleminde dikkate alınır.
101. 2.3.2.2.
Pazarlama İmkânlarıyla
İlgili Tasarım Faktörleri
• Pazarlama yöneticisi yeni ürün geliştirme ve tasarım
işlemine önemli ölçüde yardımcı olmaktadır.
• Çağdaş pazarlamanın amacı, tüketici taleplerini istenilen
fiyat, kalite, zaman ve yerde karşılamak olduğuna göre,
ürün tasarımı pazarlama yöneticisinin görüşlerimi ve
önerilerinin alınması ve üretilen ürünlerin satılabilmesi
açısından önemli olmaktadır.
102. 2.3.2.3.
Ürün Özelliklerini
İlgilendiren Tasarım Faktörleri
• Ürün özellikleriyle ilgili tasarım faktörleri dört grupta
ele alınabilir.
• Bunlar; ürünün fonksiyonel özellikleri, kullanım özellikleri,
dayanıklılık ve güvenirlik durumu ve estetik özellikleri
olmaktadır.
• Ürün tasarım işleminde ürünle ilgili özellikler bir bütün
olarak ele alınarak değerlendirilir. Günümüzde ürün
tasarımıyla ilgili ürün özelliklerinde büyük artış olması
sonucunda pazarda ancak benzer ürünlerden daha
üstün özelliklere sahip olan ürünler satılabilmektedir.
103. 2.3.2.4.
Ekonomik Faktörler
• Ekonomik faktörler ürün tasarımını yakından
etkilemektedir.
• Üretilecek olan ürünün birim değişken ve sabit maliyet
toplamı göz önünde bulundurularak projeksiyon işlemi
yapılmaktadır.
• Ekonomik analiz işlemiyle işletmenin üretimle ilgili toplam
maliyet-fiyat rasyosu, işletmenin bütçe imkânları, üretim
faktörleri dikkate alınarak ürün tasarımıyla ilgili karar
verilmektedir.
104. 2.3.2.4.
Ekonomik Faktörler
• Ürün tasarımında, tasarımla ilgili faktör maliyetleri de
önemli olmaktadır.
• Ürün tasarımıyla ilgili faktör maliyetlerine ürün araştırma
ve geliştirme faaliyetleriyle ilgili bütün maliyetler ilave
edilerek değerlendirilmelidir.
• Ürün tasarımıyla ilgili araştırma geliştirme ve faktör
maliyetlerini ürünün hayat süresinin uzun ve satış
miktarının fazla olma durumu belirlemektedir.
105. 2.3.2.4.
Ekonomik Faktörler
• Ürün tasarımını etkileyen faktör maliyetleri, Başabaş
Noktası Analizine göre, ürünlerin sabit maliyetleri,
değişken maliyetleri ve kârlılık durumları hesaplanarak
değerlendirilir.
• Ürün tasarımıyla ilgili planlama yapılırken, her ürün için
öngörülen birim maliyet göz önünde tutularak uzun
dönemde yatırımın finansal kaynaklarının geri
dönüşümünü sağlayacak etkili bir üretim yapılmalıdır.
106. 2.3.2.4.
Ekonomik Faktörler
• Ürün tasarımında maliyet üzerinden belirli bir kâr
marjı bırakılmak suretiyle işletmenin finansal
kaynaklarının geri dönüşümü sağlanabilir.
• Finansal kaynakların ürün tasarımı için dağılımında
maliyet yüzdesi olarak belirli bir kâr marjı dikkate
alınabilir. Bu duruma göre ürün tasarımı ile ilgili
düzenleme ve dengeleme çok bir güvenirlik düzeyine
sahip olmakta ve ürün özellikleriyle tasarımda yüksek bir
performans gösterebilmektedir.
107. 2.3.2.5.
Üretimle İlgili
Tasarım Faktörleri
• Üretim faktörleri arasında yer alan işgücü, malzeme,
makine, proses seçimi ürün tasarımını etkilemektedir.
• Ürün tasarımının istenilen kalitede üstün özelliklere sahip
olabilmesi için yetişmiş işgücüne ihtiyaç duyulmaktadır.
• Yüksek teknoloji gerektiren kaliteli ürünler üretebilmek
için tasarım yapabilmek amacıyla yeterli makine,
malzeme ve proses kullanılmalıdır.
• Ürün tasarımıyla üretim faktörleri arasında yakın bir ilişki
bulunmaktadır. Üretim faktörlerinin olmasına bağlı olarak
istenilen nitelikte ürünler üretilebilecektir.
108. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Ürün tasarımı için sorumluluk büyük ölçüde üretim
yönetiminin üzerindedir.
• Ancak ürünün doğası; üretimin doğasını ve dolayısıyla
sorunlarını etkileyen temel öğe olduğuna göre, ürün
tasarımı konusu üretim konuları içerisinde ayrıntılı
biçimde incelemeğe değerdir.
109. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Müşteri anketleri, demografik analizler ve benzeri
çalışmalarla tüketicinin ihtiyaçlarını karşılayacak ya da
yaşam biçimlerini etkileyecek bir mal, hizmet ya da
bilginin üretilmesi bir takımın sorumluluğudur.
• Günümüzde rekabet koşullarında ürün tasarımı
çalışmaları ile ihtiyaçları, süper kalitede ve hızda
karşılanmak zorundadır. Doğal olarak bu çabalar ürün
yenilikleri ve süreç yenilikleri ile desteklenir.
110. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Ürün tasarımında etkili olan bir diğer konu modüler
tasarımdır, modüler tasarım az sayıda komponent ile
çok sayıda ürün üretmek anlamında kullanılan bir
kavramdır.
• Örneğin yatak üreten bir firma,
4 farklı boy
3 farklı en
3 farklı sünger
8 farklı kılıf ile 4x3x3x8 = 288 farklı kombinasyonda
yatak modeli tasarımlayabilir.
111. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Hangi modelin üretileceği;
satış fiyatı,
istenen kalitesi,
satış miktarı,
ihtiyaç karşılama yeteneği,
rekabet avantajı,
teknik risk ve
şirket stratejilerine uygunluğuna bağlı olarak belirlenir.
112. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Ürün tasarımı gerek üretim ve gerekse pazarlama
gereksinimlerini karşıladığında, ticari anlamda başarılı
olabilir.
• Endüstriyel tasarım; amacı endüstriyel malların biçimsel
niteliklerini saptamak olan yaratıcı bir çalışmadır.
• Bu biçimsel nitelikler, yalnızca dış özellikleri değil, tüketici
kadar en az üretici açısından da uygulanan sistemi dolayısıyla
bir ünitenin yapısı ile işlev ilişkilerini ve bunlar arasındaki
bağlantıyı gösterebilmelidir.
• Şekil 2.6. ürün tasarımının gelişimindeki türlü aşamaları
kapsamaktadır.
113. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Ürün tasarımı, araştırma ve geliştirme ekibi tarafından
amaçlanan işlevi en iyi biçimde gerçekleştirebileceği
noktaya değin sürdürülür.
• Tasarımcılar arasında “üretim için tasarım” slogan
halini almıştır.
• Şekil 2.4. ve Şekil 2.5. bu konunun önemini
vurgulamaktadır.
115. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Tasarımcı, üretim mühendisliğinin aşağıdaki unsurları
göz önüne almalıdır.
Süreçlerin seçimi amaca en uygun ve en ekonomik
olanına göre yapılmalıdır.
Materyal ve parçalardan yararlanma
Kalite gereksinimlerini doyuracak uygun işçilik ve
toleransların seçimi (Kalitenin belirlenmesi süreçlerin
de seçimini etkiler.)
116. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Süreçlerin seçimi amaca en uygun ve en ekonomik
olanına göre yapılmalıdır. Bu işlemi gerçekleştirmede
aşağıdaki unsurlar dikkate alınmalıdır.
Kapsanılan üretim nicelikleri (Kimi süreçler belirli üretim
çalışmalarında kullanılmadığında çok pahalı olurlar.),
Mevcut araç ve gereçlerden yararlanma,
Kullanımı, parçaların tasarımını etkileyecek aletlerin,
tesislerin ve öteki üretim araçlarının seçimi,
Birleştirme işlemleri için işlemler ve yöntemler sırası,
117. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
Ustalığın sınırı (Seçilecek süreç, mevcut ustalık ile
uyumlu olmalıdır.)
Yeni üretim süreçlerinin uygulanması. (Tasarımcı yalnız
geleneksel, tek aynı zamanda yeni üretim
yöntemlerindeki en son gelişme ve araştırmaları
almalıdır.)
118. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Materyal ve parçalardan yararlanma.
Uygun özelliklere sahip materyallerin seçimi,
Döküntü ve fireyi azaltacak yöntem ve tasarımın seçimi,
Standart parçaların kullanımı,
Ürün içinde parçaların değiştirilebilmesi olanağı,
• Kalite gereksinimlerini doyuracak uygun işçilik ve
toleransların seçimi (Kalitenin belirlenmesi süreçlerin
de seçimini etkiler.)
119. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Üretim süreçleri ve yöntemleri üzerinde uzman olmak
tasarımcının kapasitesi dışında olabileceğinden, tasarım
ve üretim birbirleriyle eşgüdümlü biçimde yürütülmelidir.
• Tüketiciye kendini kabul ettirmek isteyen işletme, üretimini
yaptığı ürünlerin rakiplerinkinden üstün nitelikler taşıması
gerektiğini unutmamak zorundadır. Bu niteliklerden ikisi
giderek daha büyük önem kazanmaktadır. Bunlar;
Estetik (göze hoş görünüm),
Yarar (fayda sağlama, hizmet).
120. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Tüketici mallarının yapımında, ürünün göze hoş
görünen (estetik) tasarımı ve ambalajı genellikle çok
büyük önem taşır.
• Buna karşılık endüstri tasarımcıları tarafından değerli
katkılarda bulunulan kapital ürünlerinin yapımında,
işlev (yarar) daha çok önemlidir.
121. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Tüketiciler bir mal satın alırken onun sağlayacağı yararın
yanında estetiği de göz önünde tutmaktadırlar.
• Örneğin; gereksinim sahibi için bir buzdolabı, yalnızca
mutfak takımı değil, aynı zamanda mutfakta yer alan ve
onu süslemesi gereken bir maddedir.
• Dolayısıyla buzdolabının kullanışlılığı, göze hoş
görünmesi, biçim, rengi ve çevresine uyma nitelikleri ile
yalın bir mutfak aletinden öteye giden özellikleri
olmalıdır.
122. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• İşletmeler, bulundukları sektörde lider konumunu
ellerinde tutmak istiyorlarsa, tüketicilerin gizli
zevklerini öngörmeye çalışarak yeni biçimler ile ilgili
bulgu örneklerini vermelidirler.
• Bu koşullar altında yeni biçimler geliştirilirken,
tüketicilerin bilinçli ya da bilinçsiz özlemlerini olanak
ölçüsünde doyurmaya çalışan uzmanlara
(tasarımcılara) gereksinim duyulur.
123. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Aynı sektör içindeki rakip firmaların çalışmaları gittikçe
ürünlerin, markaların ve hatta işletmelerin görünüş
kişilikleri düzeyinde olmaktadır.
• Gerçekten, yerine getirdikleri işlevler ve gördükleri
hizmetler açısından endüstriyel mallar da birbirlerine
benzer gibi görünmektedir.
124. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Öte yandan bu benzer ürünler
birbirlerine çok yakın fiyatlarda
aynı dağıtım kanalları aracılığı ile satılmakta ve
aynı tüketici güdülerine dayanan reklam kampanyalarına
konu olmaktadırlar.
• Dolayısı ile yalnızca tüketicinin gereksinimlerini
karşılayan özgün bir görünüş, endüstriyel malın, öteki
firmaların benzer mallar karşısında başarılı olmasının
nedeni olabilmektedir.
125. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
• Tasarıma hangi koşullar altında başvurulduğunu şöylece
açıklamak olanaklıdır:
Ürünün yenilenmesi,
bir malın satışı düşmeye başladığında ambalajının ve
görünüşünü düzeltilmesi akla gelebilir.
• Bu durumda tasarım bize büyük ölçüde yardımcı olabilir.
Örneğin; bir firmanın gençlerin modası geçmiş gördükleri
emaye mutfak eşyalarını yenilemek istediği varsayılsın. Bu
durumda mutfak eşyalarına yeni bir form verilmesi, türlü
renklerde olması, kullanışlarını kolaylaştırıcı ayrıntıların
getirilmesi düşünülebilir.
126. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
Tasarım uzmanları,
pazarın değişen bir bölümün özel gereksinimlerini
karşılayacak bir ürün hattının geliştirilmesi,
teknik bir buluştan daha iyi yararlanılması,
en kaliteli malların yapılması,
görünüşün değiştirilmesi
vb. konularda çalışırlar.
127. 2.3.3.
Ürün Tasarımı Yapılışı
Bir firma görüntüsünün yaratılmasında da tasarıma
başvurulabilir. Dolayısıyla ürünler her türlü koşul altında
kolaylıkla tanınabilir olmalıdır.
Örneğin; malların bulundukları yerde ambalajlarından
tanınabilmeleri gibi.
Firma da adının mallar üzerine yazılış biçiminden,
kendine özgü simgeden, belirleyici renk ya da renklerden
vb. kolayca tanınabilir olmalıdır.
Ürün tanınabilirliği
128. 2.4.
Yeni Ürün Başarısını
Etkileyen Faktörler
• Yeni ürün geliştirme prosesi uzun zaman almaktadır
ve bir yeni ürün fikrinin çeşitli aşamalardan geçip üretime
ulaşabilme şansı ortalama %2’dir. Ancak üretimine
geçilmesi, yeni ürünün firmaya beklenen kârı getirmesi
ve hayatta kalabilmesi için bir garanti sağlamaz.
• Bu konuda yapılan araştırmaların bir kısmı, tüketiciye
ilk defa sunulan bir ürünün başarı şansının %20-63
arasında değiştiğini göstermektedir.
129. 2.4.
Yeni Ürün Başarısını
Etkileyen Faktörler
• Yeni ürünün başarısını etkileyen faktörler açısından ürün
dizaynından sorumlu elemanların ve tepe yöneticilerinin
yeni ürünün başarısında rol oynayan faktörleri çok
iyi bilmesinin önemi ortadadır.
130. 2.4.
Yeni Ürün Başarısını
Etkileyen Faktörler
• Yeni bir ürünün başarısızlığına sebep olan
faktörlerden en önemli dördü şöyledir:
Yeni ürünün, mevcut benzerlerine göre, bariz üstünlük
gösterememesi
Kötü planlama
Yanlış zamanlama
Aşırı iyimserlik
131. 2.4.
Yeni Ürün Başarısını
Etkileyen Faktörler
• İngiltere'de yapılan bir araştırmada ise, yeni ürünün
başarısında pay bulunduğu belirtilen 41 faktörden en
önemli beş tanesi şöyle sıralanmıştır:
Tüketici isteklerinin doğru anlaşılması
Verimli ürün geliştirme prosesi
Yönetim felsefesi ve yöneticilerin kişisel özellikleri
İşletme içi ve dışı etkin haberleşme
Pazarlama çalışmaları.