Psychosynthese: de dans rond het onbekende - Diederik van Rossum

De dans rond het onbekende

Diederik van Rossum

© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Diederik van Rossum De dans rond het onbekende · 1

De dans rond het onbekende

Diederik van Rossum


As a man thinketh, so does he perceive. Therefore, moeder is en de man die hij heeft omgebracht zijn
seek not to change the world, but choose to change vader. Hij rukt zich de ogen uit, verlaat alles wat
your mind about the world hem vertrouwd en dierbaar is en doet, al dolende
Anonymus, 1975 over de aardbol, vervuld van schuldgevoelens,
boete voor zijn zondige daad ...
Psychosynthese is een manier van kijken naar de
werkelijkheid die de bedoeling heeft de diepere - Ieder van ons is gedoemd voort te gaan met het
vaak onbewuste - betekenis uit de feitelijke, ombrengen van vader en het huwen van moeder,
vertrouwde gegevens te bevrijden, waardoor de psy- zij het onbewust. Ons individuele leven en dat van
che haar verhaal aan ons kan blijven vertellen. Elke de huidige civilisatie als geheel wordt feitelijk
gebeurtenis in die werkelijkheid - hoe pijnlijk die bepaald door de vele symbolische manieren en de
soms ook mag zijn - wordt daarbij beschouwd als rationalisaties over het daaruit voortkomend gedrag
een mogelijkheid voor het zich ontvouwen van een waarop we de tragedie van Oedipus blijven
ruimere werkelijkheid, met nieuwe waarden, herhalen. Totdat, volgens Freud, de werelden van
betekenis en manifestatie van innerlijke potenties. mythe, magie en religie zullen zijn weerlegd en
Sigmund Freud heeft er al op gewezen dat de vervangen door de wetenschap. Want zowel de
methode waarlangs we toegang kunnen krijgen tot mythe als de droom verwijzen in eerste instantie
het onbewuste niet lineair en zuiver mentaal van naar onderdrukte kinderlijke, incestueuze wensen
aard is. Met de Oedipus-mythe heeft hij het begrip en verlangens. Freud gaf hiermee in ieder geval aan
over de invloed van het onbewuste op het dat de psyche in staat is tot omvorming naar een
menselijke gedrag naar een nieuwe diepte meer mythologische staat van bewustzijn als reactie
gebracht. op de pijn (ofwel de pathologie) van het bestaan.
Dit vermogen om te symboliseren en te
... en op een zeker moment ontdekt koning mythologiseren werd door hem echter wel
Oedipus dat de vrouw waarmee hij is getrouwd zijn beschouwd als een terugval (regressie) naar


magische en meer primitieve niveaus. aspecten. Deze relatie tussen de instinctieve en de
De psyche vormt de werkelijkheid echter niet andere psychische aspecten veroorzaakt juist de
uitsluitend om als manier om eraan te ontsnappen potentie tot omvorming naar een meer waardevolle
maar zoekt daarmee ook een andere werkelijkheid, doelstelling.
die een nieuwe betekenis aan de pathologie kan ge- Een verruiming van deze benadering is ontwikkeld
ven (Hillman 1975; Assagioli 1965). Dit vermogen door de Zwitserse psychiater Carl Jung. Hij stelde
tot psychisch omvormen (sublimeren) is door de dat alle functies en krachten van ons lichaam - niet
tijd heen door vele auteurs vanuit verschillende alleen de seksuele en agressieve - eigen doelstellin-
invalshoeken belicht (Jung 1953; Underhill 1967). gen en motieven hebben. Sommige daarvan vallen
Freud (1910) heeft hier zelf de volgende uitspraak onder onze bewuste controle, andere niet. Ons naar
over gedaan: buiten gerichte bewustzijn, dat vooral reageert op
de eisen die het leven van alledag ons stelt, kan het
De elementen van het seksuele instinct worden contact verliezen met de innerlijke werelden en hun
gekenmerkt door een vermogen tot sublimatie, tot doelstellingen. Mythen en verhalen, als middelen
het wijzigen van hun seksuele doelstelling in een tot sublimatie of omvorming, kunnen ons daar weer
doel dat anders en maatschappelijk meer mee in contact brengen. Deze beeldentaal helpt
aanvaardbaar is. Aan het totaal van de energieën ons herinneren aan de krachten die schuil gaan in
die wij op deze wijze verwerven ten behoeve van onze psyche en die geïntegreerd willen worden in
onze psychologische producties, hebben wij ons bewustzijn. Krachten die altijd al hebben toebe-
waarschijnlijk de allerhoogste resultaten van onze hoord aan de menselijke geest, en die de wijsheid
cultuur te danken. vertegenwoordigen waarlangs de mens zich
gedurende zijn evolutie heeft ontwikkeld. Deze
Hier wordt duidelijk aangegeven hoe fysieke en krachten zijn nooit en zullen nooit vervangen
instinctieve aspecten niet los kunnen worden kunnen worden door de wetenschap, daar de
gezien van emotionele en andere psychische laatste eerder is gerelateerd aan de buitenwereld,


en daarmee wordt beperkt door ruimte en tijd, dan opdringt, en ons daarmee te identificeren. Onze
aan onze tijd- en ruimteloze binnenwereld. In een levenservaring wordt bijna letterlijk gedefinieerd
dialoog met de beeldenwereld die deze krachten door de veronderstellingen die we over ons leven
vertegenwoordigt, kunnen we beginnen te leren hebben aangenomen. We bedenken verhalen over
luisteren naar het gefluister van ons diepste zelf. de wereld en leven het script - zij het grotendeels
Naar het verhaal dat onze diepste waarden onbewust - vervolgens uit. Het symbolisch blijven
reflecteert. Een belangrijk vereiste hiervoor, aldus herhalen van hetzelfde verhaal lijkt door te zullen
Jung, is dat deze dialoog niet op een van de beide gaan totdat de uiteindelijke doelstelling of betekenis
polen (in casu de buitenwereld of de binnenwereld) bewust geworden of bevrijd is uit het onbewuste.
wordt gefixeerd. Het is een voortdurende bewuste Wat zou dan toch de verborgen doelstelling van het
interactie waarbij het onbewuste zelf, via beelden Oedipusverhaal kunnen zijn? Zijn we werkelijk
en symbolen, in ons bewustzijn wil worden geen gedoemd in duisternis, lijdend aan schuldgevoelens
herkend. Het is bovendien geen eenmalige oud te worden, als prijs voor ons
interactie maar een voortgaand proces dat zich bewustwordingsproces? Is het verhaal, de mythe ei-
steeds weer opnieuw binnen en buiten de genlijk, wel af, of heeft Freud de context voor
begrenzingen van tijd en ruimte afspeelt. Het is in slechts een gedeelte van de mythe gegeven? Dat
dit proces van dialoog dat we zin en betekenis deel dat inzicht geeft in de wortels van de
kunnen ervaren in ons leven. Hoe ons leven er pathologie. Zou de mythe ook kunnen worden
uitziet hangt dus voor een groot deel af van welk gezien in een context die meer omvat dan de
verhaal of welke mythe we bewust of, pathologie? Is er nog gezondheid na de pathologie,
waarschijnlijker, onbewust door middel van ons is er gezondheid zonder lijden? Laten we de mythe
leven uitspelen (Pearson 1986). De mythe kan ons van Oedipus eens verder fantaseren:
helpen betekenis te geven aan de gebeurtenissen
in ons leven. Afhankelijk natuurlijk van onze bereid- ... vervuld van schuld en schaamte dolend in een
heid open te staan voor de mythe die zich aan ons duistere wereld ging hij voort. Meer en meer


hielpen deze schuld en schaamte hem te zien wat we (nog) niet zien, het bewuste en het onbewuste,
hij had aangericht. Deze inzichten sloegen een het gekende en het ongekende, is de manier
diepe wond in zijn hart. Hij kon bijna niet geloven waarop het mysterie van wie wij zijn zich aan ons
hoe blind hij al ziende was geweest. Deze wond ontvouwt. In de stilte van deze dans - buiten onze
opende zijn hart, en Oedipus werd zich bewust van bewuste controle om - glipt het werkelijke weten
een diepe liefde voor zijn vader, die voor hem was ons bewustzijn in.
gestorven, en voor zijn moeder, die hem nooit verla-
ten had. Eerst nu besefte hij dat die liefde de Historische plaatsbepaling
doelstelling en context was die zijn verdere reis door In de geschiedenis van de psychologie van deze
de wereld rechtvaardigde en aan die reis zin zou eeuw kunnen we feitelijk drie fundamentele
kunnen geven. revoluties onderscheiden. Ten eerste de opkomst
Tranen stroomden uit zijn blinde ogen toen hij zich van de psychoanalyse, ten tweede die van de
ervan bewust werd hoe zijn vader en moeder de gedragspsychologie en ten derde die van de
toegangspoorten waren geweest tot zijn eigen reis. humanistische en transpersoonlijke psychologie.
Het verdriet genas Oedipus van zijn blindheid. Hij Deze gebeurtenissen zijn in die zin revolutionair te
besloot vanaf dat moment te vertrouwen op de noemen dat zij een ingrijpende invloed hebben
waarneming van zijn hart. Oedipus werd een gehad op zowel de opvattingen over de aard van de
beroemd leermeester in de kunst van het zien... mens, en daarmee op de beoefening van de
psychologie, als op de opvattingen over de aard van
Het is belangrijk om te beseffen hoe de wijsheid de relaties van de mens met de omgeving en
van Oedipus ontstond uit zijn bereidheid te leren daarmee dus op de cultuur als een geheel.
van zijn handelingen en ervaringen. Zijn ogen te Roberto Assagioli (1888-1974), de grondlegger van
sluiten voor de vertrouwde en bekende wereld en de psychosynthese, was betrokken bij twee van
naïef het onbekende tegemoet te treden. deze revoluties. Aan het begin van deze eeuw
De voortdurende dans tussen wat we zien en wat (1910) schreef hij zijn proefschrift in de geneeskun-


de over een onderwerp met betrekking tot de humanistische en transpersoonlijke psychologie in
psychoanalyse. Samen met Freud en Jung de jaren zestig. Met Abraham Maslow, de pionier
publiceerde hij in het officiële Jahrbuch; hij was lid van deze beweging, onderhield hij nauwe
van de ‘Freud-vereniging’ in Zürich. De invloed van contacten. In deze nieuwe beweging binnen de
onbewuste processen op de menselijke geest heeft psychologie werd vooral de nadruk gelegd op het
een levenslange interesse bij hem doen ontstaan. In streven van organismen naar heelheid, op de
een brief aan Freud (1909) noemde Jung hem een menselijke potentie tot groei en ontwikkeling en op
vriendelijke, intelligente jongeman, die waardevol wegen naar verruimd bewustzijn.
voor de beweging zou kunnen zijn omdat hij het ge- Het is een probleem om de psychosynthese een
bied met het juiste ‘vuur’ tegemoet trad. Tijdens plaats te geven in de psychologie van deze eeuw.
een voordracht in 1911 te Bologna besprak Psychosynthese heeft elementen van vele ‘scholen’
Assagioli voor het eerst de beperkingen die hij in opgenomen, verder ontwikkeld en met elkaar
het mensbeeld van de psychoanalyse zag. Sinds geïntegreerd. Het meest verleidelijke op dit moment
die tijd ontwikkelde hij een eigen systeem van zou zijn psychosynthese te rubriceren onder de
veronderstellingen over de menselijke natuur, die transpersoonlijke psychologie, maar dit zou te kort
de grenzen van de orthodoxe psychoanalyse van doen aan haar historische context.
die tijd op vele gebieden overschreed. Bij zijn Psychosynthese is door zovele culturele
verdere ontwikkelingen bleef hij echter de verworvenheden beïnvloed (wetenschap, kunst,
verworvenheden en inzichten van de psychoanalyse religie, mystiek), zonder dat dit in de therapeutische
betrekken. Hij heeft zich daar nooit tegen afgezet. toepassingsmogelijkheden expliciet tot uitdrukking
‘Psychosynthese vooronderstelt psychoanalyse’, is gebracht, dat het bijna ondoenlijk is om op dit
heeft hij meerdere malen gezegd. In 1926 richtte moment in de tijd psychosynthese een specifieke
Assagioli in Rome het eerste instituut voor plaats te geven. In haar recent verschenen studie
psychosynthese op. De tweede revolutie waarin hij over de achtergronden van psychosynthese schrijft
participeerde, was het ontstaan van de Jean Hardy (1987):


Assagioli hield zijn interesse in de mystiek duidelijk evolutie van de psychologie en de psychotherapie
gescheiden van psychosynthese. Zijn uitgebreide nog moeten blijken. Terzelfdertijd is het misschien
kennis van eeuwen geestelijk denken is echter zeer juist deze open kwetsbaarheid die psychosynthese
relevant voor de theorie en toepassing die binnen en haar beoefenaren aan de verdere ontwikkeling
psychosynthese werden ontwikkeld. Zijn geschriften van de psychologie in deze tijd hebben te bieden.
over psychotherapie geven hier echter nauwelijks
blijk van. Deze scheiding bemoeilijkt het werk om Mensbeeld in de psychosynthese
de invloeden op psychosynthese te achterhalen Elk standpunt of gezichtspunt berust op bepaalde
zeer, en maakt het soms speculatief. veronderstellingen over de aard van de
[Vertaling van de auteur] werkelijkheid. Wanneer we dit als zodanig
onderkennen, kunnen deze veronderstellingen
In de inleiding van zijn eerste boek over psychosyn- dienen als hypothesen en worden ze
these (1969) schrijft Assagioli: onderzoekbaar; wordt dit niet onderkend dan gaan
de veronderstellingen fungeren als een geloof. Clus-
Op geen enkele manier zou ik de indruk willen wek- ters van hypothesen creëren modellen of theorieën,
ken dat psychosynthese iets is dat al volledig en clusters van theorieën zijn onderdeel van wat
ontwikkeld of tot volle tevredenheid voltooid is, of tegenwoordig een paradigma wordt genoemd. Een
dat ik haar zo zie. Integendeel, ik zie haar als een paradigma is een raamwerk van theorieën,
kind - hooguit als een jong opgroeiend iemand - begrippen en methoden waarmee de meeste
met nog vele onvolledige aspecten maar ook met fenomenen in een bepaald onderzoeksgebied
grote en veelbelovende mogelijkheden tot groei. kunnen worden verklaard, of tenminste voorzien
van een context die dat mogelijk maakt.
In die zin is de plaats die psychosynthese in de hui- Het allerbelangrijkste om daarbij in gedachten te
dige psychologie inneemt bescheiden, open en houden is dat een paradigma voorziet in een
kwetsbaar en zal haar aandeel in de verdere noodzakelijke en nuttige functie van het


wetenschappelijke bedrijf maar dat de werkelijkheid belangstelling op te bloeien voor directer onderzoek
die binnen een bepaald paradigma kan worden naar de wijze waarop het menselijk bewustzijn zich
gekend altijd een partiële werkelijkheid is. Het ontwikkelt (Tart 1969; Ornstein 1974). Onderzoek
mensbeeld dat binnen psychosynthese wordt waar aan het begin van deze eeuw door William
gehanteerd is dan ook bedoeld als een hulpmiddel James (1890/1910) al voor werd gepleit.
waarmee individuen en groepen van individuen
kunnen worden begrepen. Het dient tevens als een In het bewustzijn onderscheidt Assagioli vier
paradigma, in de zin dat het een poging is om niveaus (zie diagram):
andere verworvenheden binnen de psychologie te
integreren. Het pretendeert geen statische 1. het lagere
werkelijkheid te beschrijven maar een aan evolutie onbewuste;
onderhevige, levende werkelijkheid waarin het 2. het middelste
proces van steeds toenemende differentiatie of onbewuste;
groei van het menselijk bewustzijn kan worden 3. het hogere
begrepen. onbewuste;
Het meest opvallende kenmerk hierbij is de 7. het collectieve
opvatting over de functie van de wil in dit onbewuste;
differentiatieproces van (symbiotische) eenheid
naar veel(vormig)heid. In de ontwikkeling van de Voor uitvoerige bespreking van deze vier niveaus
psychologie is de laatste vijftig jaar via het gedrag verwijs ik naar elders (Assagioli 1969). De
en de fysiologie vooral op een indirecte wijze studie belangrijkste kenmerken van deze niveaus zijn de
gemaakt van dit bewustwordingsproces. Dit laatste volgende.
vooral als een poging een plaats te verwerven
binnen de ‘harde, objectieve’ wetenschap (Walsh Ad 1. Dit niveau omvat de elementaire psychische
1980). De laatste tien jaar lijkt er een hernieuwde activiteiten die het lichamelijke leven besturen en


heeft te maken met het persoonlijke verleden. psyche is steeds op alle momenten sprake van
Ad 2. Dit niveau is opgebouwd uit dezelfde invloeden vanuit onze instincten, motivaties,
psychische elementen als ons waakbewustzijn en is intenties en aspiraties. We zijn ons er hoogstens
voor dit laatste gemakkelijk toegankelijk. niet constant van bewust. In die zin is elk facet van
Ad 3. Dit niveau omvat onze potenties en hogere de werkelijkheid steeds aanwezig en beschikbaar,
aspiraties op onder andere creatief gebied. Zowel deels bewust, deels onbewust. Datgene waarvan wij
van artistieke, wetenschappelijke als ethische aard. ons op elk moment bewust zijn in de ontwikkeling
Het is het bewustzijnsgebied van minder persoonlij- van dit proces, wordt als een te onderscheiden
ke en meer universele waarden en kwaliteiten. Het gebied in het middelste onbewuste gezien en
geheim over”Ä;ie we kunnen worden, is hier in zouden we het veld van bewustzijn (4) kunnen noe-
potentie aanwezig. men. In dit veld is een onophoudelijke stroom van
Ad 7. Dit is het niveau waar de processen van gewaarwordingen, beelden, gedachten, gevoelens,
voortdurende psychologische relaties plaatsvinden, verlangens en impulsen die we kunnen
zowel met andere mensen als met de psychische waarnemen, analyseren en beoordelen. In het
omgeving. centrum van dit gebied kunnen we - middels het Ik
(5) - de veelheid die wij zijn, ervaren.
Naar aanleiding van bovenstaande is het belangrijk In feite is in de psyche een constant proces van
te beseffen dat de relaties tussen deze niveaus overdracht van energie gaande. Van relatieve
onderling geen lineair karakter hebben. Er is geen onbewuste (symbiotische) eenheid, via
‘eerst dit, dan dat’. Ofschoon we ons in veel(vormig)heid naar een relatief bewuste eenheid.
ontwikkelingspsychologische zin wel in een Deze overdracht voltrekt zich onder invloed van
bepaalde volgorde ontwikkelen, is er gedurende de onze ervaringen in het dagelijks leven, de druk uit
menselijke levensloop sprake van een voortdurend het lager onbewuste, als gevolg van de
bewustwordingsproces onder invloed van en in rela- aantrekkingskracht van het hoger onbewuste (onze
tie met alle niveaus van het (on)bewustzijn. In de diepste intenties en aspiraties) en tenslotte middels


het ‘zelf (6) - onder invloed van de evolutie zelf. verstarring, Waar verleden en toekomst verenigd
In die zin zouden we de evolutie van het menselijk zijn. Beweging van noch naar,
bewustzijn kunnen vergelijken met de groei van een Stijgen noch dalen. Indien het punt er niet was, het
boom. De boom groeit en produceert vormen onder roerloze punt,
invloed van zowel de stuwkracht vanuit de wortels Zou er geen dans zijn, en er is enkel de dans.
als de aantrekkingskracht van het licht. Ik kan enkel zeggen, daar zijn we geweest; maar ik
Het mensbeeld van waaruit de kan niet zeggen waar.
psychosynthesebenadering werkt dient in feite een En ik kan niet zeggen hoelang, want dat is het
drieledig doel: plaatsen in de tijd.
het geeft informatie over ‘wat is’; [T.S. Eliot]
het geeft informatie over ‘waarom en hoe iets is
geworden’; Psychosynthese en de wil
het geeft informatie over ‘wat zou kunnen zijn’ ‘ Iedereen kan de existentiële ervaring van ‘willen’
Elk mens heeft ervaringen gehad waarin ‘wat is, hebben - of heeft deze ervaring gehad - maar
waarom en hoe iets is geworden en wat zou kunnen meestal zonder dit ten volle te beseffen of duidelijk
zijn’ zich even integreren in het bewustzijn. te begrijpen.
Ervaringen waarin verleden, heden en toekomst,
begrenzing en onbegrensdheid, eenheid en Zo begint Assagioli zijn aan de wil gewijde boek
veelheid worden gekend. Dergelijke ervaringen noe- (1973) en geeft daarmee aan hoe mysterieus
men we ervaringen van synthese. feitelijk de wil is. Er zijn wilservaringen waar wij ons
niet direct van bewust zijn. Het ontdekken van de
Op het roerloze punt van de wentelende wereld. wil laat zich dan ook niet makkelijk beschrijven. Wel
Vlees noch vleesloos; is het, zoals bij vele ervaringen, mogelijk wegen die
Van noch naar; op het roerloze punt, daar is de naar wilservaringen leiden of omstandigheden die
dans Maar rust noch beweging. En noem het geen dat bevorderen aan te geven. Hier wordt zeker niet


gedoeld op de Victoriaanse opvatting over de wil, het vermogen binnen- en buitenwereld met elkaar
waarbij, tegen de drijfveren van de persoonlijkheid in relatie te brengen, het eigen unieke levensscript
in, de verwerkelijking van eigen doelstellingen met in de wereld tot uitdrukking te brengen in relatie
geweld wordt doorgedrukt. Met name de persoonlij- met anderen.
ke wil zouden we kunnen zien als de dirigent van Van belang hierbij is om een duidelijk onderscheid
een orkest die, gebruik makend van alle beschikba- te maken tussen de wil en het freudiaanse
re spelers, een leidende en regulerende functie superego. Dit laatste is het psychisch mechanisme
heeft. In de poging alle instrumenten met elkaar in dat is ontstaan als gevolg van de relatie tussen onze
evenwicht te brengen tracht de dirigent op eigen, diepste waarden en de voorwaarden die de
unieke wijze de diepste bedoelingen van de compo- buitenwereld aan de manifestatie daarvan stelt, of
nist, door middel van de partituur, in klank tot heeft gesteld. Dit mechanisme is in zekere zin de
uitdrukking te laten komen. De kwaliteit van de representant van wat ooit in ons leven, in relatie
weergave wordt daarbij bepaald door zowel de met de buitenwereld, een adequate manier was om
onderlinge relaties van alle deelnemers als de uitdrukking te geven aan onze diepste waarden en
relatie met de innerlijke bedoeling of werkelijkheid, ze tezelfdertijd te beschermen.
die mede door hen uit de partituur wordt bevrijd. Het ontdekken van de wil is het ontdekken van de
Deze voortdurende dans tussen twee werelden noe- diepste bedoeling van ons bestaan. Paradoxaal
men we een concert, waarbij binnen- en genoeg ontdekken we de bedoeling van ons
buitenwereld zich op natuurlijke wijze verenigen. El- bestaan in onze bereidheid om te bestaan.
ke aanwezige wordt op eigen wijze geraakt of Ontdekken we de dans door te dansen. Ontdekken
bezield door de dans en neemt zodoende deel, we de wil door te willen. De wilsdaad gaat vooraf
ogenschijnlijk zonder moeite, als vanzelf. Het is aan het ontstaan van bewustzijn. We worden
deze vanzelfsprekendheid waar de wil uiteindelijk bewust van ons zelf door ons zelf te zijn, dat wil
het meest naar verwijst. Het is de centrale kracht zeggen onszelf in de wereld uit te drukken. Dit
van onze individualiteit, de essentie van wie wij zijn, bewustwordingsproces, of dit ‘verhaal’ waarmee we


aan onszelf vertellen wie wij zijn, wordt geleid of de individualiteit met een groter geheel waarbinnen
gereguleerd door wilsenergie, vanuit een zeer die delen bestaan,
intieme relatie met de diepste innerlijke betekenis Ad 7 Aspiraties en visies die zijn gericht op
en de waarden van ons bestaan. Soms ervaren we dienstbaarheid aan niet-persoonlijke, universele
die betekenis in de directe interactie met de doelstellingen die te maken hebben met de evolutie
binnenwereld (een wilservaring) en soms in de van het leven en de wereld in het algemeen (Van
manifestatie daarvan in de buitenwereld (een Rossum 1984).
wilshandeling).
De dans tussen de innerlijke en uiterlijke actie Uiteindelijk stijgt het proces van de manifestatie van
zouden we dan het proces van ons leven kunnen waarden en zin uit boven individuele doelstellingen,
noemen, waarin we steeds datgene wat het zonder dat de laatste daarbij verloren gaan of
belangrijkst en meest waardevol is tot uitdrukking onderdrukt hoeven te worden. In de persoonlijke
brengen. Bewust en onbewust. Zodoende vertellen motieven zijn zogenaamde transpersoonlijke
wij voortdurend wie wij zijn, en wie we kunnen zijn. doelstellingen of kwaliteiten impliciet aanwezig. De
De wil is verbonden met de doelstelling en de zin vraag ‘Wat is de zin van mijn leven’ is daarmee dus
van ons bestaan. In de loop van ons leven ervaren identiek met de vraag ‘Wat is de zin van het leven?’
we deze doelstelling op de verschillende niveaus En daarmee stuiten we op de paradox dat het
van bewustzijn zoals die hiervoor zijn omschreven. antwoord op die vraag niet met ons intellect kan
We kunnen stellen dat de wil zich doet kennen op worden gevonden. Het antwoord is verborgen in de
de volgende wijzen. ervaring van het leven zelf.
Ad 1 Instincten die zijn gericht op overleven. ‘Ik ben een vraag’, schrijft Jung in zijn
Ad 2 Motieven die zijn gericht op het scheppen van autobiografie, ‘en mijn leven is het antwoord dat ik
individualiteit en keuzemogelijkheden. de wereld geef. In die zin is het leven een
Ad 3 Intenties die zijn gericht op de relatie en scheppingsverhaal op zichzelf, waarvan de
integratie (synthese) van de verschillende delen van uiteindelijke doelstelling in een mysterie is gehuld.


Met onze persoonlijke vrije wil zijn we zowel het kennen aan de degen van het denken te rijgen,
slachtoffer als het middel waarlangs dit mysterie maar te proberen het werkelijk te begrijpen en lief
zich in de wereld onthult. te hebben.
Elke mens beschikt - in het eigen leven - over het
vermogen tot deelname aan dit mysterie en is in die Psychosynthese en psychotherapie
zin medeschepper van, en verantwoordelijk voor, De persoonlijkheidsaspecten die bij een psychosyn-
de wereld als geheel. Door de (wils)expressie, het thesebehandeling worden betrokken zijn van
zichtbaar worden van een individu, ontstaat de velerlei aard. De wijze waarop de gids de cliënt met
mogelijkheid tot een relatie met een ander individu. zijn of haar ‘verhaal’ tegemoet treedt, speelt een be-
Hierdoor kan een ruimere context vorm krijgen die langrijke rol zowel bij het ontstaan van de therapeu-
beide individuen Omvat en draagt. De individuele tische relatie als bij de evolutionaire werking die van
psychosynthese wordt een relationele deze relatie kan uitgaan. Het belangrijkste kenmerk
psychosynthese. Daar elke relatie bestaat in een van de grondhouding van de psychosynthesegids is
veelheid van relaties kan de relationele synthese de de bereidheid om niet alleen aandacht te hebben
vrucht worden van een collectieve synthese en deze voor de mogelijke pathologie maar tevens voor de
kan leiden tot de, voor ons denkbare, meest diepere betekenis die in de pathologie schuil kan
omvattende synthese, die van de mensheid als gaan. Over de aard van de invloed die tijdens een
geheel. psychosynthese-behandeling wordt uitgeoefend,
Gezien in dit licht raakt het persoonlijke leven zegt Assagioli het volgende:
bevrijd uit de tirannie van verwachtingen en
denkbeelden en wordt het hart dienstbaar aan de De bewuste en geplande reconstructie of herschep-
wil. ping van de persoonlijkheid vindt plaats door
De uitdaging van deze tijd - zeker voor psychothera- samenwerking en samenspel van patiënt en
peuten - zou kunnen zijn om op te houden datgene therapeut. De mate en de aard van die
wat zich binnen de therapeutische relatie doet samenwerking wisselen tijdens de ontwikkeling van


het therapeutisch proces. Er zijn drie stadia aan te worden verwaarloosd.
onderkennen, ofschoon die niet van elkaar te schei- Wat is lijden? Waarom is er lijden, hoe is dit
den zijn, elkaar vaak overlappen en vaak samenval- ontstaan en wat zou de betekenis van lijden kunnen
len. In het begin speelt de therapeut meer de zijn? De vraag naar de betekenis van lijden en pijn
actieve rol. Dan wordt zijn invloed langzamerhand is net zo oud als de vraag naar de betekenis van het
katalytisch: hij vertegenwoordigt of is een model of leven zelf. Het laatste antwoord is nog niet gegeven
symbool, en hij wordt tot op zekere hoogte door de en lijkt weer verscholen te zijn in het leven zelf. In
patiënt ‘ingenomen’ (introjectie). In het laatste die zin is ook het lijden deel van de evolutie.
stadium trekt de therapeut zich geleidelijk terug en Misschien zelfs is het een voorwaarde voor de
wordt hij vervangen door het zelf, waarmee de evolutie.
patiënt een groeiende relatie opbouwt, een Misschien is het lijden het middel waarmee we ons
‘dialoog’, en waarmee hij zich in steeds herinneren wie we in potentie zijn, zowel als
toenemende mate (maar nooit volledig) individu alsook als mensheid als geheel, en kan het
vereenzelvigt. [Assagioli 19691 ons stimuleren daaraan steeds meer uitdrukking te
geven in de wereld. De therapeutische relatie kan
Ofschoon er in de psychosynthese-benadering dus dan de veilige schuilplaats zijn waarbinnen dit
wel degelijk invloed op de rationalisaties over de lijden, èn daarmee het verlangen naar wat zou kun-
werkelijkheid wordt uitgeoefend, vertrouwt zij erop nen zijn, wordt bevestigd en geaccepteerd door
dat het helingsproces een natuurlijk, evolutionair zowel de therapeut als de cliënt. In het gedeelde
leerproces is dat zich - in een steeds wisselende re- lijden en verlangen van beiden ontstaat de potentie
latie met de omgeving - van binnenuit voltrekt. voor een creatief en helend klimaat waarin het
Gezien de aard en doelstelling van de antwoord op de eerder genoemde vragen wordt
hulpverleningsrelatie wordt de gids geconfronteerd geleefd.
met een drietal essentiële vragen die maar al te Het is in de diepe stilte van dit klimaat, waar het ge-
vaak in de diverse bestaande behandelingsvormen fluister van het zelf zich doet horen, waarin we een


glimp opvangen van het mysterie. Een diepere zin
is geboren, de reis van Oedipus kan op zinvolle
wijze verder gaan, de dans verder gedanst. Hoe we
die dans gaan begrijpen, zal afhangen van de
bereidheid open te staan voor de - misschien
nieuwe - mythe die zich in dans aan eik individu en
aan de mensheid als geheel opdringt.

Ik zei tot mijn ziel: wees stil, en wacht zonder hoop
Want hoop zou hoop zijn op het verkeerde; wacht
zonder liefde
Want liefde zou liefde zijn voor het verkeerde; er is
nog wel geloof
Maar het geloof en de hoop en de liefde bestaan
geheel in het wachten.
Wacht zonder te denken, want je bent niet klaar om
te denken:
Dan zal de duisternis licht zijn, en de roerloosheid
de dans.
[T.S. Eliot]


Literatuur
Anonymus, A course in miracles, Foundation for inner Peace, New York, 1975.
Assagioli, R. (1969), Psychosynthese, Servire, Utrecht, 1975.
Assagioli, R. (1973), Over de Wil, Servire, Utrecht 1976.
Eliot, T.S., Four Quartets, Ambo, Baarn 1983.
Freud, S., Über Psychoanalyse, Deutike, Leipzig 1910.
Hardy, J., A psychology with a soul, Routledge & Kegan Paul, London 1987.
Hillman, J., Re-visioning psychology, Harper & Row, New York 1975.
James, W., Principles of psychology, Dover Publ., New York 1950.
Jung, C.G., Psychology and alchemy, Kegan Paul, London 1953.
Ornstein, R.E., Het menselijk bewustzijn, Lemniscaat, Rotterdam 1974.
Pearson, C., The hero within, Harper & Row, San Francisco 1986.
Rossum, J.D. van, The willingness to will; Yearbook IV, Institute of Psychosynthesis, 1984.
Tart, C.T. (red.), Alterd states of consciousness, Wiley, New York 1969.
Underhill, E. (1967), Mysticism, Methuen & Co Ltd., London 1967.
Walsh, R.N. (red.), Beyond ego, J.P. Tarcher Inc., Los Angeles 1980.

Dit is een publicatie van het Instituut voor Psychosynthese Nederland.
Op deze publicatie berust het copyright van de auteurs en het Instituut voor Psychosynthese.
Het origineel is te bestellen via internet op www.psychosynthese.nl of via het instituut, tel.: 030 - 271 46 34.


Psychosynthese: de dans rond het onbekende - Diederik van Rossum

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (14)

Similaire à Psychosynthese: de dans rond het onbekende - Diederik van Rossum

Similaire à Psychosynthese: de dans rond het onbekende - Diederik van Rossum (20)

Psychosynthese: de dans rond het onbekende - Diederik van Rossum