ZHVILLIMI I FEMIJES !!!! Qellimi 1-Njohja me kuptimin e pergjithshem mbi zhvillimin e femijes. 2-Studimi i ndryshimeve e caktuara qe ndodhin ne qeniet njerezore qe nga lindja deri ne vdekje . 3- Ndryshueshmerine e femijes me kalimin e kohes. Klasifikimi I zhvillimit:  Zhvillimi fizik  Zhvillimi personal  Zhvillimi social  Zhvillimi kognitiv #MesueseAurela

1. ZHVILLIMI
I FEMIJES
#MesueseAurela
ABSTRACT
Qellimi:
1-Njohja me kuptimin e
pergjithshem mbi zhvillimin e
femijes.
2-Studimi i ndryshimeve e caktuara
qe ndodhin ne qeniet njerezore qe
nga lindja deri ne vdekje.
3- Ndryshueshmerine e femijes me
kalimin e kohes.
Klasifikimi I zhvillimit:
hvillimi fizik
hvillimi persona
l hvillimi social
hvillimi kognitiv
DURRES 2015
#MesueseAurela

2. ZHVILLIMI I FEMIJES #MesueseAurela
Qellimi
1-Njohja me kuptimin e pergjithshem mbi zhvillimin e femijes.
2-Studimi i ndryshimeve e caktuara qe ndodhin ne qeniet njerezore qe nga lindja deri
ne vdekje
. 3- Ndryshueshmerine e femijes me kalimin e kohes.
Klasifikimi I zhvillimit:
Zhvillimi fizik
Zhvillimi personal
Zhvillimi social
Zhvillimi kognitiv
Pjekuria
- Shume ndryshime gjate zhvillimit janë thjesht ceshtje të rritjes dhe pjekurise.
Pjekuria i referohet ndryshimeve qe ndodhin natyrshem dhe vetvetiu e qe jane ne nje
mase te gjere gjenetikisht te programuara
o Te pa ndikuara nga mjedisi
o Te ndikuara nga mjedisi (te nxenit)
o Te ndikuara nga te dyja mjedis dhe pjekuri (zhvillimi kognitiv dhe ai I personalitetit)
Pjekuria trupore.
Parashtrohet pyetja se a është fëmija aq i zhvilluar në pikëpamje trupore dhe i
shëndoshë (i shëndetshëm) që pa e dëmtuar organizmin e vet të mund t’i plotësojë
kërkesat e shkollës, në radhë të parë a është në gjendje ta kalojë rrugën deri në
shkollë dhe anasjelltas, t’i qëndrojnë mësimit të përditshëm dhe t’i bëjë detyrat
shtëpiake. Po qe se fëmija nuk u përgjigjet këtyre kërkesave në pikëpamje trupore,
atëherë është në rrezik shëndeti dhe zhvillimi i tij trupor. Sepse ai ndien lodhje të
tepërt dhe për këtë arsye nuk mund ta përcjellë mësimin si duhet dhe t’i plotësojë
kërkesat e tjera të shkollës. Po ashtu nuk është vetëm në rrezik zhvillimi i tij trupor,
por edhe ai psikik.
Pjekurinë trupore apo fizike të fëmijës e konstaton mjeku përkatës. Gjithashtu fëmija
pas vizitës mjekësore duhet të vijojë edhe kontrollin psikologjik. Ku përfshin zakonisht
pjekurinë personale dhe funksionale të fëmijës. Nganjëherë janë shumë fëmijë në
pikëpamje fizike apo trupore të zhvilluar, por këtij zhvillimi fizik nuk i përgjigjet
gjithmonë edhe zhvillimi i tyre psikik.

3. ZHVILLIMI I FEMIJES #MesueseAurela
Pjekuria personale.
– Ky nocion përfshin pjekurinë emocionale dhe sociale të fëmijës. Fjala është për faktin
se a është për fëmija aq i pavarur sa të jetë në gjendje çdo ditë ta lejë shtëpinë dhe në
shkollë t’i nënshtrohet mësimit dhe udhëzimeve të tij, të futet në punë e grupeve.
Fëmija i pjekur në pikëpamje sociale tregon interesim të bashkëpunojë me ta.
Gjithashtu është gjë me rëndësi të posaçme se a ka fëmija dëshirë për mësim, a
dëshiron ta zëvendësojë lojën me detyra pune, madje jo vetëm atëherë kur ai dëshiron
vetë, por edhe atëherë kur ka ëndje për një gjë të tillë, ose kur këtë e kërkon mësuesi.
Pjekuria funksionale.
– Nuk është asgjë tjetër përveç pjekuria e të kuptuarit e botës. Në periudhën
parashkollore fëmija në fantazinë e vet i ndryshon objektet lirisht, sipas interesimeve
dhe dëshirave të veta. Për fëmijët që nisen në shkollë është i rëndësishëm të kuptuarit
realistit të botës. Ky pasqyrohet në njohjen e fëmijës me faktin se nuk mund t’i
ndryshojë objektet dhe materialet sipas dëshirës, sepse ata kanë veçori të caktuara, të
cilat duhet patjetër të merren në konsiderim. Fëmija që niset në shkollë duhet t’i
respektojë disa rregulla me rastin e të menduarit (të konkluduarit), t’i kuptojë dallimet
kuantitative, jo vetëm në mënyrë perceptime, por edhe në atë mendore. Kjo gjë është e
nevojshme për operacionet matematikore. Ose me rastin e leximitdhe të shkrimit është
e nevojshme aftësia e të zbërthyerit të tërësisë në pjesë dhe e përpilimit të tërësisë të
reja, në bazë të këtyre pjesëve. Përveç kësaj fëmija duhet të jetë i aftë t’i imitojë disa
aktiviteteve dhe t’i mbajë në mend materialet e thjeshta.
Disa të dhëna mbi pjekurinë sociale dhe emocionale të fëmijës mund t’i marrim prej
prindërve. Duhet t’i pyesim se si sillet fëmija në situatat konkrete, për shembull, a di
të veshët vetë, sa kohë mund të qëndrojë në grupin e fëmijëve, si përgjigjet në pyetjet
dhe kërkesat e prindërve etj. Por në të shumtën e rasteve prindërit janë subjektiv dhe
e vlerësojnë pozitivisht ose e tejçmojnë fëmijën e tyre.
Nganjëherë për këtë qëllim përdoren fletë pyetjet e posaçme, të cilat i plotësojnë
prindërit ose edukatorja në institucionin parashkollor, në të cilin shkon fëmija.
Ekzistojnë edhe shkallët e standardizuara të pjekurisë sociale. Gjithashtu pjekuria
sociale të fëmijës nuk guxojmë ta konsiderojmë si pjesë përbërëse të personalitetit, të
cilën është e pamundur ta ndryshojmë. Pikërisht për këtë shkak të ndikimit të
pamjaftueshëm të mjedisit, sidomos për shkak të edukimit të gabueshëm, disa fëmijë
mbesin prapa në pikëpamje të pjekurisë.

4. ZHVILLIMI I FEMIJES #MesueseAurela
Në raste të tilla shkolla ka mundësi që me punë sistematike arsimore dhe edukative ta
shpejtësojë zhvillimin personal të fëmijëve. Ndonëse shumë fëmijë me rastin e nisjes
në shkollë ende nuk janë të sigurt në të reaguar dhe në kontaktet sociale, nën
ndikimin e punës së shkollës ndryshohet edhe reagimi i tyre. Kuptohet, kjo vlen për
ata fëmijë, të cilët nuk janë shumë të prapambetur në pikëpamje të zhvillimit
personal.
Rritja dhe Zhvillimi
Duhet bere dallimi midis rritjes dhe zhvillimi
Rritja ka te beje me ndryshimin morfologjik te qelizave dhe me shtimin e lengut
nderqelizor. Ajo realizohet nen ndihmen e faktoreve gjenetik, ushqimit,
medikamenteve, gjendrave endokrine etj.
Zhvillimi ka te beje me ndryshimin funksional te qelizave, vecanerisht atyre nervore.
realizohet nën ndikimin e faktorëve biologjikë dhe socialë
Parimet e zhvillimit
Njerezit zhvillohen ne shkalle te ndryshme
Zhvillimi eshte relativisht I rregullt
Zhvillimi ndodh gradualisht
PIAZHEJA DHE TEORIA E TIJ
Zhan Piazhe (1896 – 1980), psikolog zvicerian, u be shume I njohur me studimet e tij
per proceset e te menduarit te femijeve.
Menyra te caktuara te menduarit qe jane te thjeshta per nje te rritur jane shume te
veshtira per nje femije.Nga cfare vihet re mjafton vetem pak fakte baze pervoje nga e
kaluara qe nxenesi te mesoje konceptin e ri.Aftesia per te mesuar nje fakt apo ide te
vecanta ndikohet nga mjetet mendore ose proceset e te menduarit qe sillen tek nje
problem. Psh. Sa bejne 10 gjashta? Nje femije I vogel qe nuk di te shumezoj dhe I
mbledh.
Jean Piaget studioi intesivisht për mbi 60 vjet aktivitetet kognitive të fëmijëve. Ai
besonte se zhvillimi kognitiv i fëmijës ndodhte sepse ngjarjet që fëmija vëzhgonte në
mjedis i vinin strukturat e tij mendore para kërkesave më të larta. Për të zgjidhur një
probem fëmija duhet të zhvillojë strukturat kognitive më komplekse ose skemat. Në
nivelin më të thjeshtë, një i sapolindur zotëron skemat refleksive për të thithur, për të
gëlltitur etj. Më në fund, fëmija i koordinon këto skema në mënyrë të tillë që ai të
mendojë përmes një serie veprimesh dhe të përfytyrojë pasojat e këtyre veprimeve.
Piazhe studioi mënyrat me anë të të cilave fëmijët përvetësojnë konceptet dhe
organizojnë idetë dhe skicoi periudhat e parashikueshme sipas një rendi të caktuar të
zhvillimit intelektual.

5. ZHVILLIMI I FEMIJES #MesueseAurela
Progresi i këtyre periudhave varet nga përshtatshmëria vazhdimisht në rritje e fëmijës
ndaj situatave të reja. Për Piazhen, zhvillimi motorik dhe eksplorimi i mjedisit janë
bazat për mendimin logjik që vjen më pas.
Për zhvillimin kognitiv janë të rëndësishme dy procese: asimilimi dhe akomodimi.
Asimilimi është procesi me anë të të cilit përshtatet informacioni i ri në skemat
ekzistuese.
Akomodimi (rregullimi) është procesi i krijimit të një skeme të re ose ndryshimi i një
skeme ekzistuese.
Sipas Piazhe, bashkëveprimi dhe balanca e procesit të asimilimit dhe akomodimit, i
quajtur ekuilibër, janë përgjegjëse për zhvillimin intelektual të fëmijës. Ai u përpoq të
kuptonte se si formohen dhe funksionojnë strukturat kognitive ose skemat.
Piazhe thotë se ne trashëgojmë një metodë të funksionimit intelektual, që na bënë të
aftë të reagojmë ndaj mjedisit me anë të formimit të strukturave kognitive. Ai sugjeron
se dy mekanizma, adaptimi dhe organizimi, janë përgjegjës për zhvillimin e
strukturave kognitive (skemave).
Piazhe besonte se individi zhvillohet kognitivisht përmes formimit të strukturave
kognitive më të sofistikuara në kohën që kalon përmes katër stadeve.
STADET SIPAS PIAZHE JANË:
1. Stadi sensoromotorik (lindja deri 2 vjec)
2. Stadi paraoperacional (2 deri në 7 vjec)
3. Stadi i operacioneve konkrete (7 deri në 11 vjec)
4. Stadi i operacioneve formale (11 deri në 15 vjec)
Që të kuptosh cdo stad të zhvillimit kognitiv, duhet të kihet parasysh progresi i fëmijës
në cdo stad të hershëm. Forma e të arsyetuarit që zhvillohet në një moshë të caktuar,
nuk zëvendëson plotësisht format më të hershme të arsyetimit
STADI SENSOROMOTOR
Foshnjeria – stadi sensoromotor – perfshirja e shqisave dhe veprimtarise levizore.
Arritja ne kete stad eshte permananca e objektit – te kuptuarit se objektet kane nje
ekzistence te vecante te qendrueshme.
Arritje e dyte eshte veprimet e drejtuara ndaj nje qellimi. Psh shishja me gjera
shumengjyreshe brenda foshnja 6 muajshe thejsht mund ta tund e perplase. Nese ja
japin shishe nje 2 vjecari qe ka arritur bazet e stadit sensoromotor ai nderton nje
skeme te zbrasjes se shishes.Nese femija do arrija ta beje kete gje ne drejtim te
kundert kjo eshte arritja baze e ketij stadi pra te nxenit e veprimeve te kunderta.
STADI PARAOPERACIONAL -FEMIJERIA E HERSHME DERI VITET E PARA TE
SHKOLLIMIT

6. ZHVILLIMI I FEMIJES #MesueseAurela
Inteligjenca sensoromotore nuk mjafton per te bere planifikimin e veprimeve qe dalin
me vone. Pra femija ka nevoje per operacione, veprime qe me shume kryehen
menderisht sesa fizikisht. Ndaj quhet paraoperacional.
Hapi I pare nga te vepruarit eshte internalizimi I veprimit.
Tipi I pare I te menduarit qe shkeputet nga veprimi perfshin te berit simbolik te
skemes. Kjo eshte arritja me e madhe e sdadit paraoperacional.Gjate stadit
paraoperacional kemi zhvillim te shpejt te sistemit simolik gjuhes, 2-4 vjec femija e
zgjeron fjalorin me 200 – 2000 fjale.
Logjika me nje drejtim të menduarit permes nje detyre pa qene ne gjendje te per te
bere hapa te kundert. Shembull (Dy shiritat e letres dhe dy komplete objektesh)
Te menduarit ne të kundert mendimi nga ana tjeter nga fundi te fillimi. Kjo kerkon
aftesine e të mbajturit mend te gjithe sistemin.
Konservimi I ceshtjes parimi qe disa karakteristika mbeten te njejta megjithe
ndryshimet ne dukje. Kjo ndodh si pasoje e decentrimit – fokusimi tek me shume se
nje aspekt njeherazi
Egocentrizmi
Monologu kolektiv
STADI I OPERACIONEVE KONKRETE-
Veprime konkrete – me te prekurit me dore
Karakteristikat baze të këtij stadi:
Njohja e qëndrueshmerise logjike të botes fizike
Të kuptuarit se elementet e saj mund te ndryshojne dhe ende ruajne shume nga
karakteristikat origjinale.Të kuptuarit e asaj se keto ndryshime mund të kthehen
mbrapsh
Aftesia e nje nxenesi per te zgjidhur problemet e konservimit varet ne kuptimin e tri
aspekteve baze te arsyetimit:
1. Identiteti parimi qe nje objekt ose nje person mbetet I njejte me kalimin e kohes.
2. Kompensimi ndryshimi ne njerin drejtim mund te kompensohet nga nje ndryshim
ne drejtimin tjeter. Lengu ngrihet me larte ne gote atehere gota eshte me e holle
3. Kthyeshmeria nxenesi mund te anolloje me mend ndryshimin qe eshte bere
Klasifikimi grupimi i objekteve ne kategori, sipas nje karakteristike të vetme.
Klasifikimi lidhet me kthyeshmerine pra nxenesi sheh shume menyra per ti klasifikuar
objektet.
Vargezimi vendosja e objekteve ne menyre te rregullt sipas nje cilesie si madhesia,
pesha apo vellimi, pra psh nga me e madhja tek me e vogla.

7. ZHVILLIMI I FEMIJES #MesueseAurela
STADI I OPERACIONEVE FORMALE- VITET E SHKOLLES KLASA V – IX
Veprime formale detyra mendore qe perfshijne te menduarin absktrakt dhe
koordinimin e nje sere faktoresh te ndryshueshem.Nxenesit duhet te jene ne gjendje te
krijojne mundesi te ndryshme per nje situate te dhene ne rruge
sistematike.Egozentrizmi I adoleshentit: supozimi se cdonjeri tjeter ndan shqetesimet,
dhe mendimet e te tjereve. Adoleshentet kane tendencen te trajtojne dhe te analizojne
idete dhe qendrimet e tyre.
VLERËSIME DHE KRITIKA PËR TEORINË E PIAZHESË
Idetë e Piazhes për zhvillimin e të menduarit kanë ndikuar në mendimin psikologjik të
kohës.Ai na ka ndihmuar për të kuptuar më shumë rreth botës dhe mënyrës se si
mendojnë fëmijët.Ai vë në dukje faktin se operacionet mendore të fëmijëve janë të
ndryshme nga ato të të rriturve, duke theksuar faktin se fëmijët nuk mendojnë në të
njëjtën mënyrë që mendojnë dhe të rriturit.Piazhe vë në dukje se fëmija është një qënie
aktive.
Puna e Piazhes ka kontribuar shumë për të kuptuar botën e fëmijëve.Megjithatë teoria
e tij është kritikuar nga disa studiues, të cilët mendojnë se Piazhe:
- Nënvleftëson ndikimin e të mësuarit në zhvillimin mendor të fëmijës
- Nënvleftëson aftësitë e fëmijës. Fëmijët nga kultura të ndryshme nuk
zhvillohen njesoj mendërisht, ashtu sic e përshkruan Piazheja.
- Mbivlerëson aftësitë e të menduarit formal të adoleshentëve.
- Studiuesit nuk mendojnë se zhvillimi kalon në stadet e përmendura prej
tij. Procesi i të menduarit është më pak i varur nga stadet nga sa mendonte
Piazheja dhe më tepër i ndikuar nga eksperiencat.
- Mosha e treguar në periudhat e Piazhes mund të jenë më të larta nga
cduhet të jenë.
- Koncepti egoncetrik është tepër i debatuar.Flavel zbuloi se fëmijët e
moshës 2 vjec e gjysëmderi në 4 vjec mund të jenë të aftë të mos jenë
egocentrik në disa rrethana të caktuara.
- Metoda e studimit e përdorur shumë prej tij kritikohet, për faktin se ajo
nuk ka shumë të dhëna statistikore.

8. ZHVILLIMI I FEMIJES #MesueseAurela
Kujtesa dhe aftesite metakognitive
Kerkimet tregojne se femijet kane kuijtese afatshkurter te kufizuar. Femijet 7 -8 vjec
mund te kujtojne nje numer sendesh vetem ne grupe te vogla treshe njekohesisht.
Ai sugjeron se sasia totale e hapësires ne dispozicion per te perpunar informacionin
eshte njejte ne secilen faze, por femijet duhet te perdorinpothuajse nje pjese te kesaj
hapsire per te kujtuar sesi te ekzekutojne operacionet baze. Femijet e vegjel shpesh
perdorin strategji llogjike, por jo te sakta per zgjidhjen e problemeve per shkak te
kujtesave te tyre.
Keis sugjeron procedurat per mesim:
Vrojtimi femijeve qe po deshtojne ne nje detyre dhe percaktim I mbithjeshtesimit te
detyres
Gjetja e menyrave per ti teksuar femijeve se cfare po injorojne dhe pse nuk eshte
efektiv mbithjeshtesimi
Lejimi I nxenesit te praktikoje menyren e tij
Metakognicioni
Metakognivizmi – njohuri rreth proceseve tona te te menduarit.Ndersa femijet rriten
ata behen me te afte per te percaktuar nese ata I kane kuptuar mesimet ose nese ata
kane studjuar mjaft per te kujtuar nje grup sendesh.Keto aftesi per te kujtuar jane si
pasoje e rritjes se kapaciteti te te kujtuarit apo perdorimit te strategjive me efikase.
ZHVILLIMI GJUHESOR
Metoda biografike merret me hulumtimet dhe kërkimet e gjuhës që nga mosha e
hershme fëmijës. Metoda të tilla janë mjaft të përshtatshme posaçërisht metoda e
vëzhgimit, posaçërisht atyre që janë përherë me fëmijë, në rastet e shumta janë
prindërit. Ata ditë për ditë i shënojnë fjalët që fëmija i përdorë. Në bazë këtyre
shënimeve krijohet edhe fjalori i fëmijës. Ja një tabelë sipas psikologut anglez A. F.
Ëattsa:
Mosha numri i fjalëve
12 muajsh 9
14 “ 25
1 “ 57
18 “ 114
20 “ 212
22 “ 345
24 “ 574
Metoda e anekdotës po ashtu është e përshtatshme për regjistrimin e fjalëve dhe të
folurit kreativ.

9. ZHVILLIMI I FEMIJES #MesueseAurela
Fëmijët përdorin fjalën në vend “polic” “olic”, disa fëmijë thonë në vend “ventilator”
“ventator” ose prapë “vazelinë” “mazelin” etj. Vajza e cila është duke ngrënë bukën e
thatë dhe të fortë dhe shprehet: “unë bukën asgjë!”
Për ta gjurmuar hollësisht gjuhën e fëmijës duhet kohë, dhe çdo periudhë e ka
karakteristikën specifike. Prandaj psikologët shërbehen në rastet e shumta me testet e
llojllojshme që e karakterizojnë gjuhën e fëmijës.
Sigurisht testi është metoda më objektive për gjurmimet ose kërkimet e gjuhës te
fëmija, por kuptohet testi i përgatitur mirë për moshën adekuate. Testet më të njohura
janë emërtimi i elementeve dhe i fotografive të tyre dhe duhet të plotësohen fjalët e
zbrazëta ose të përgjigjën në pyetjen e shtruar.
Metoda e asociacionit, e cila gjurmon ose kërkon gjuhën e të folurit te fëmija.
Sipas Kent-ës dhe Rosanoff-ës është lista prej 100 fjalëve, që i shfrytëzojnë për
qëllimet e psikiatrisë, për të zbuluar të metat dhe devijimet e fëmijës. Metoda e
asociacionit është si bie fjala, kur fëmija reagon kur t’i themi “natë” krijohet
asociacioni për fjalën “ditë”, bardh - zi, jetë-vdekje etj. Po që se lajmërohet në fjalën
“natë” asociacionin “thika”, “kriminel”, “ikje”, “tmerr ose frikë” atëherë e kuptojmë se
fëmija është i ngarkuar mentalisht ose i frustruar.
Pastaj është metoda e fazave, posaçërisht metoda e A. Gesell-it dhe Ë. Thompson-it
(1934), në këtë metodë janë këto faza që vijojnë:
- faza respiracionit që manifestohet sistemi autonom nervor ( të quajturit edhe
buzqeshje )
- faza e vokalizimit
- faza e rrokjeve ( silabifikacionit )
- faza verbalizmit ( shqiptimi dhe kuptimi i fjalëve )
- faza e fjalisë ( kombinimi i fjalëve sipas tërësisë mendore ose të logjikës ).
Tri fazat e para (respiracionin, vokalizacionin dhe silabifikacionin) i çmojnë fazën e
paralinguistike, dy të fundit janë në rrafshin e fazës së linguistikës.
Faza paralingustike:
Vokalizmi, është dukuri e lidhur me muajt e parë pas lindjes, kur fëmija lëshon zërin
spontanisht. Britma e parë nuk është gjë tjetër përveç forma më e hershme e
vokalizmit. Në të vërtetë kjo është dridhje e parë e kordhave zanore e shkaktuara me
thithjen dhe nxjerrjen e parë të ajrit. Britma e parë nuk ka kurrfarë domethënie
emocionale, siç kanë menduar më parë disa psikologë. Ndërsa, për të folur ajo është e
rëndësishme: para së gjithash kjo brimë është një argument që organet të cilat e
prodhojnë zërin funksionojnë qysh me rastin e lindjes.
Fëmija prodhon zëra edhe kur qan, edhe kur është i kënaqur. Ndër këto zëra në fillim
dominojnë vokalet.

10. ZHVILLIMI I FEMIJES #MesueseAurela
Se fëmija këto zëre nuk i mëson, na argumenton fakti se këto shfaqen në të njëjtën
formë te fëmijët e të gjitha kombeve dhe racave, pastaj ato i shqiptojnë edhe fëmijët e
shurdhtë prej lindjes. Prej vokalizmit më vonë do të zhvillohet të folurit. Këto zëre të
shqiptuara spontanisht nuk i hasim te kafshët, mandej as te majmunët antropoidë.
Gjatë muajve të parë pas lindjes, numri zërave rritet. Sipas disa psikologëve, qysh në
muajin e dytë fëmija i shqipton, jo vetëm të gjitha zërat, apo tingujt të cilët i shqiptojnë
edhe të rriturit, por edhe shumë të tjerë, të cilët këta të fundit nuk mund t’i
shqiptojnë, duke qenë se nuk ekzistojnë në gjuhën e tyre dhe si të tillë mund të
shënohen vetëm me simbole fonetike.
Në zhvillimin e tij të më tejshëm, në ndikimin e mjedisit e të mësuarit të gjuhës së
bashkësisë në të cilën jeton, fëmija i dëgjon dhe i përsërit zërat që bëjnë në gjuhën e tij
amnore. Ndërsa procesi i humbjes së zërave, të cilat nuk përdoret në të folur, quhet
kontraksion zërave.
Dikur besohej se ndërmjet racave të ndryshme, mandej edhe kombeve, ekzistojnë
ndryshime anatomike të trashëguara në organet që marrin pjesë në të folur. Ndërkaq,
është vërtetuar se, po qe se një kinez qysh prej lindjes jeton në ambientin gjuhësor
shqiptar, ai pa kurrfarë vështirësie mund ta mësojë shqiptimin e shqipes, në saje të të
mësuarit të gjuhës në kohën e ekspansionit të tij zërit, që do të thotë në kohën kur
zërit që i shqipton fëmija spontanisht ende nuk kanë humbur.
Llomotitje. – Para se të kombinohen në fjalë me kuptim, zërat te fëmija pesëmuajsh
shfaqen si grupe vokalesh e konsonantesh – në formë të llomotitjes së fëmijës. Fëmija i
shqipton nga disa gjëra bashkërisht, si fjala bie: “eda”, “ma”, “nga”, “bla” etj.. Këto
rrokje nuk kanë kurrfarë domethënie. Mirëpo kjo lojë rrokjesh ka rëndësi të madhe
për zhvillimin e të folurit dhe është hap i mëtutjeshëm në fazën e tij paralinguistike.
Ndërsa fëmijët e shurdhtë vokalizojnë, por asnjëherë nuk llomotisin.
Faza lingustike
Periudhën e parë në zhvillimin e të folurit fëmijëror, disa psikologë e quajnë “periodë
emërimi”. Në moshën dyvjeçare, më se gjysma e fjalëve, me të cilat disponon fëmija
janë emra. Mirëpo, fëmija i përdorë emrat që kanë domethënie të fjalisë së tërë. Edhe
pse këto fjalë formalisht mund të klasifikohen si emra, ato shpesh në esencë janë folje.
Si bie fjala, kur fëmija thotë “nënë”, ai mund të thotë: “Më merr”, “Po tutem”, “më jep
për të ngrënë” etj. Përemrat fëmijët dinë t’i përdorin shumë më vonë. Përemri i parë
paraqitet kah fundi i vitit të dytë. Me zhvillimin e fjalorit numri i foljeve rritet, kurse i
emrave zvogëlohet.

11. ZHVILLIMI I FEMIJES #MesueseAurela
Zhvillimi i fjalisë. Vetëm kah fundi i vitit të dytë, fëmija është në gjendje t’i kombinojë
dy fjalë në një fjali, si bie fjala “ama lodrën”. Orvatja e parë e fëmijës për ta formuar
fjalinë janë zakonisht emri dhe folja (“Fëmija han”, “Pinë qumësht” etj.), ose mbiemrin
dhe emri (“Shtëpia e bukur”), Zakonisht fjalitë e tilla fëmija i përcjell me gjeste. Pastaj
fëmija përpilon fjali me nga tri fjalë, si “Beni, gjuaje topin”.
Fëmijët e shfrytëzojnë të folurit për qëllime të ndryshme. Nganjëherë me te i shprehin
gjendjen emocionale, nganjëherë i komunikojnë qëllimet e veta ose kërkojnë diçka
Sipas Piageta dhe Makartit ekzistojnë të të folurit egocentrik dhe të socializuara. Këto
nënlloje të të folurit egocentrik janë: Eholia, monologu dhe monologu me nga dy, ose
monologu kolektiv.
1. Eholalia është formë e atillë e të folurit me të cilën fëmija përsërit të njëjtën fjalë,
por me këtë rast nuk i drejtohet askujt, si bie fjala fëmija duke shikuar lodrën e flet:
“Kali.. kali…, kali..”
2. Monologu paraqet të folurit për vete, me ç‘rast fëmija i bën disa lëvizje e gjeste,
thuajse mendon me zë.
3. Monologu kolektiv është kur fëmija flet për veten në praninë e fëmijëve tjerë, por
atyre nuk u drejtohet.
Nënllojet e të folurit të socializuar janë: Informata e adaptuar, kritika dhe përqeshja,
urdhëresat, ankesat dhe kërcënimet, pyetjet dhe përgjigjet, fraza sociale dhe imitimi
dramatik.
1. Informata e adaptuar është forma e tillë e të folurit fëmijëror, me anën e të cilit
fëmija i jep bashkëbiseduesit ndonjë informatë lidhur me botën e jashtëm dhe ngjarjet
ose ia komunikon mendimet e veta, si bie fjala “Topi i madh”.
2. Kritika dhe përqeshjet janë vërejtje në llogari të punës dhe sjelljes së të tjerëve, si
ankesa ndaj ndonjë situate, apo ndaj objekteve (“Ih, çfarë automobili është ky, unë e
kam më të bukur”)
3. Urdhëresa, ankesa dhe kërcënimi, me anën e të cilave fëmija i drejtohet
bashkëbiseduesit duke i dhënë ndonjë urdhër, ose duke iu ankuar, ose prapë duke iu
kërcënuar, si bie fjala; “Do t’i tregojë nënës”.
4. Fëmijët bëjnë pyetje të panumërta: Çka është kjo? Pse lepuri ka veshë? etj.
5. Frazat sociale janë shprehje të cilat fëmijët i kanë mësuar prej të rriturve dhe të
cilat i përdorin në situatat konvencionale. Si bie fjala: “mirë dita”, “Ju falem nderit” etj.
6. Imitimi dramatik është imitimi i të rriturve, kafshëve ose makinave nga ana e
fëmijëve. Kjo formë e të folurit është e shpeshtë të fëmijët, si bie fjala fëmija flet në
telefon dhe e thërret mjekun që t’ia vizitojnë kukullën, ose e imiton lehjen e qenit etj.

12. ZHVILLIMI I FEMIJES #MesueseAurela
Te fëmija parashkollor lajmërohet përpos subjektit dhe predikatit edhe objekti. Ashtu
fëmija parashkollor mund të ketë pesë fjalë ose gjashtë fjalë. Zakonisht fëmijët para-
shkollor kanë vështirësi t’i shqiptojnë shkronjat siç janë r, l, ll, sh, ç, zh, t, th, dh. Këto
vështirësi kalojnë vetvetiu, por të disa u duhet ndihma e logopedit.
Gjuha e folur te fëmija dhe zhvillimi i tij është e mundshme vetëm kur në mjedisin e
njeriut ndikon në gjuha e të folurit. Po që se fëmija do të zhvillohet në një mjedis të
shurdhët, që nuk flitet, po ashtu as ai nuk do të flasë. Ai do të jetë i dëmtuar dhe do të
mbes gjysmak, dhe si i tillë nuk mund të kyçet në komunikimin e mjedisit, dhe ashtu
ai mbetet prapa si nga zhvillimi mental ashtu edhe intelektual. Këtë e pohon numri i
vogël i fëmijëve që janë rritur të vetmuar në mesin e kafshëve. Kjo edhe pohon se sa
është e rëndësishëm dhe vendimtare gjuha për zhvillimin psikik të fëmija. Detyra e
parë e prindërve është që t’i mundësohet fëmijës zhvillimi normal i gjuhës, kuptohet
duhet të krijohet mjedisi i përshtatshëm si nga ana e prindërit ashtu edhe nga organet
shkollore ose parashkollore.
Çrregullimet e të folurit: Ekzistojnë shumë shkaqe të çrregullimit të të folurit. Ato
nganjëherë janë të natyrës fizike, por më së shpeshti pasojë sociale-emocionale.
Shkaqet fizike janë zakonisht defektet në organet që marrin pjesë në të folur. Këto janë
“buza e lepurit”, dhëmbët e renditur jo si duhet, qiellza e ndarë etj., po ashtu mund të
jenë edhe defekte e të dëgjuarit, për shkak të të cilave fëmija nuk e ndien plotësisht as
të folurit e të tjerëve, as të vetin, si dhe sëmundjet nervore, të cilat e pengojnë
kontrollin motorik të organeve të të folurit.
Çrregullimet e të folurit nganjëherë janë pasojë e të mësuarit të gabueshëm, e
nganjëherë shkaktohen nga pengesat sociale-emocionale dhe psikoneurozat. Po ashtu
vështirësitë emocionale si edhe situata e përshtatshme sociale dhe familjare krijojnë
një teren të volitshëm për belbëzim tek fëmijët.
Bilinguizmi: Ekzistojnë shumë arsye në bazë të të cilave këshillohet të mësuarit e
hershëm të gjuhës së huaj, por ka edhe argumente të kundërta. Disa studime të
zhvillimit të të folurit në mjedisin dygjuhësore kanë treguar se me rastin e nisjes në
shkollë fjalori i shumicës së fëmijëve, të cilët i flasin dy gjuhë është më i varfër se sa i
fëmijëve që flasin vetëm një. Pos kësaj, këto studime e kanë vërtetuar supozimin, sipas
së cilës të mësuarit e dy gjuhëve te fëmijët mund të krijojë konfuzion.
Megjithatë duket se fëmijëria e hershme është koha më e përshtatshme për mësimin e
gjuhës së huaj. Mirëpo, nëse te fëmija shfaqen pengime emocionale, mësimi duhet të
ndërpritet. Masa më e mirë me të cilën mund të vërtetohet se a është “i pjekur” fëmija
për mësimin e gjuhës së huaj është shkalla e interesimit të tij për këtë mësim dhe
suksesi në përvetësimin e të dy gjuhëve, asaj amtare dhe të huaj.

13. ZHVILLIMI I FEMIJES #MesueseAurela
PERFUNDIM
Gjate ketij studimi konstatojme ;
Njohjen e qëndrueshmerise logjike të botes fizike.
Të kuptuarit se elementet e saj mund te ndryshojne dhe ende ruajne shume nga
karakteristikat origjinale.Të kuptuarit e asaj se keto ndryshime mund të kthehen
mbrapsh
Aftesia e nje nxenesi per te zgjidhur problemet e konservimit varet ne kuptimin baze te
arsyetimit:
Identiteti parimi qe nje objekt ose nje person mbetet I njejte me kalimin e kohes.
Kompensimi ndryshimi ne njerin drejtim mund te kompensohet nga nje ndryshim ne
drejtimin tjeter.