1. Эвт шаазгай буга барина
Цаг бол алт
Ахаа алд хүндэл
дүүгээ дэлэм хүндэл

2. Эртний төрт улсууд
Улс орны нэр
Оршин тогтносон
цаг хугацаа
Үндэслэсэн хаан
Улс орны нэр
Оршин тогтносон цаг
хугацаа
Үндэслэсэн хаан
Улс орны нэр
Оршин тогтносон
цаг хугацаа
Үндэслэсэн хаан
Улс орны нэр
Оршин тогтносон
цаг хугацаа
Үндэслэсэн хаан
Улс орны нэр
Оршин тогтносон
цаг хугацаа
Үндэслэсэн хаан
Улс орны нэр
Оршин тогтносон
цаг хугацаа
Үндэслэсэн хаан

3. Эртний төрт улсууд
ХҮННҮ
/НТӨ 209-НТ93/
МОДУНЬ
СЯНЬБИ
/НТ I-III зуун/
ТАНЬШИХУАЙ
НИРУН
/НТ 330-555 он/
МУГУЛЮЙ
ТҮРЭГ
/НТ 555-745 он/
ПЕЙЛО
УЙГУР
/НТ 745-840 он/
Моюнчур
ХЯТАН
НТ 901-1125
АМБАГЯН

4. “Тэнгэрийн доор төрж
төрийн дор амьдарна”
Төр төмбөгөр, ѐс ѐмбогор
гэсэн үгс ямар утгатай вэ?

5. Эртний улсуудын төрийн
байгуулал

6. Эртний улсууд засаг захиргааны аравтын
зохион байгуулалттай байв. Хаанд төрийн дээд
эрх мэдэл байдаг бөгөөд, язгууртны хурилдай,
зонхилогчдын
Тэнгэрийнзөвлөл төрж, төрийн
доор дараагийн шатны
байгууллага байв. Модунь улсаа баруун, зүүн,
доор амьдарна.
төв 3 хэсэгт хуваан төвийн хэсгээ өөрөө,
баруун,
зүүн
гараа
вангууд
томилон
Төр төмбөгөр, ёс ёмбогор.
захируулжээ. Эдгээр хэсгүүдээ түмт, мянгат,
гэсэн үгс ямар утгатай вэ?
зуут, аравтад хувааж, түмт, мянгатыг ноѐн,
аравт, зуутыг дарга удирдаж байв. Тэд тайван
цагт иргэнээ, дайны үед цэргээ удирдана. Энэ
зохион байгуулалт цөөн хүн амтай нүүдэлчдийн
улсад нэн тохиромжтой хэлбэр байв.

7. Хаан
Язгууртны хуралдай
Зонхилогчдын зөвлөл
Баруун
Төв
Зүүн
Түмт
Түмт
Түмт
Мянгат
Мянгат
Мянгат
Зуут
Зуут
Зуут
Аравт
Аравт
Аравт

8. ХААН
Төрийн дээд эрх мэдэл хааны мэдэлд
байна. Өөрөөр хэлбэл төрийн тэргүүн
хаан, улсын бүрэн эрхт эзэн нь байв.
Хаан түшмэдүүдтэйгээ зөвлөлдөн улс
орны гол асуудлыг шууд шийдвэрлэнэ.
Мөн түмт мянгатын ноѐдод газар
хуваарилан өгч, эзэмшүүлнэ. Олон ноѐд,
түшмэдийг томилох, огцруулах, шийтгэх
эрх эдэлнэ.

9. ЯЗГУУРТНЫ ХУРАЛДАЙ
ХААН өргөмжлөх, бусад улстай
дайтах, найрамдах зэрэг гол асуудлыг
хэлэлцэж шийдвэрлэнэ.

10. Зонхилогчдын зөвлөл
Худалдаа, арилжаа, аж ахуй, санхүү,
татвар зэрэг өдөр тутмын асуудлуудыг
хэлэлцэн шийдвэрлэнэ.

11. Багаар ажиллацгаая
• Хүннү баг- Хааны засаг
• Сяньби баг- Төр засаг захиргааны зохион
байгуулалт
• Нирун баг- Түшмэл ёс
• Түрэг баг- Нийгмийн харилцаа
• Кидан баг- Хууль цааз
сэдвүүдийг уншин бусад багуудад

12. Эх сурвалжтай ажиллацгаая

13. “Газар бол улсын үндэс”
Хүн, мал, улс
гүрэн оршин
амьдрах
орон зай
Хүмүүсийн
амьдралын
эх булаг
/хүүүс газар
нутгийн
баялагт
түшиглэн
амьдарна/
Ард түмэн, улс
үндэстний эв
нэгдлийн үндэс

14. Гадаад харилцаа
Хан улсын хаан НТӨ 200 онд Пинчэн
/Датун/ хотын дэргэд Модуний 400000
морьт цэрэгт бүслэгдэж, бүслэлтээс гарах
тусгай болзол нь гэрээ байгуулах, Хүннүд
жил бүр торго зэргээр алба барих, гүнж
өгөх явдал байв. Ингээд түшмэл Лю Цзинг
илгээн НТӨ 198 онд Хүннү улс, Хан улсын
хооронд
анхны
найрамдлын
гэрээг
байгуулжээ. Гэрээ бүрэн эхээрээ үлдээгүй
байна.

15. “Хууль цааз”
Эртний улсуудын эх сурвалж бол их
төлөв бичигдмэл бус байв. Овгийн
байгууллаас уламжлалтай аливаа
хориглох заншилд дулдуйдсан заншлын
эрх зүйн хэм хэмжээний шинжийг агуулж
байсан гэх үндэстэй. Харин Хятан нар
албан татвар, тариалан, ан агнуур давс,
архи, тамхины тухай хуулиуд гаргаж
байсан мэдээ байдаг аж.

16. Дүгнэлт
Засаг
захиргааны
аравтын зохион
байгуулалтын
хэлбэр
Хаант
төрийн
өвөрмөц
хэлбэр
Төр улсаа
тогтвортой байлгах,
гадаад орнуудтай
харилцах, худалдаа
хийх, дайтах,
найрамдах, зарчим
арга хэлбэр
Нүүдэлчдийн
төрт ѐс
Цэргээ бэлтгэх,
зохион
байгуулах, дайн
байлдааны
тактик
Хаанаа
“ТЭНГЭРИЙН
ХҮҮ” гэж шүтэх
замаар төрөө
дээдэлж
хамгаалах үзэл

17. Гэрийн даалгавар
• Нүүдэлчдийн төр захиргааны аравтын
тогтолцооны давуу ба сул тал-ыг “Т”
хүснэгтийн аргаар гарга.
• Өнөөгийн засаг захиргааны бүтцэд
аравтын тогтолцооны уламжлал бий
юу?
• Хэв хууль гэж юу вэ?