1. Монгол хэл бичгийн улсын 33-р олимпиад
Х анги. 2002 он.
1. Дараах өгүүлбэрийг өгүүлбэрзүйгээр ажилла. /6 оноо/
“Ганцхан мөнгөн зулын гэрэл анивчин хүж, арцын үнэр анхилж, хаашаа л харвал хадаг яндар
болсон энэ сүмийн юм бүхэн эрхэмсэг, нууц бөгөөд мөргөлчдийн сэтгэлд үзүүргүй
бишрэлийн оосрыг үхлүүд зангидна.”
2. Үгзүйгээр задлах. /2 оноо/
“сэтгэлд”
3. Авиазүйгээр задлах. /3 оноо/
“ер”
4. Үгийн сангийн дараах даалгаврыг гүйцэтгэ. /2 оноо/
а. “Хадаг” гэдэг үгийг үүсвэр бүрэлдэхүүний үүднээс тодорхойл.
б. “Хүж арц” гэдэг үг ямар аргаар бүтсэн бэ?
5. Утгазүй. /4 оноо/
а. “Анхил” гэдэг үгийн төсөөт үгийг ол.
б. Дээрх өгүүлбэрээс тойрууллын аргаар бүтсэн үгийг ол.
в. “Мөнгөн зул” гэдэг үгэнд ямар үг хураагдсан бэ?
г. “Хаашаа л харвал” гэдэг үгийн ойролцоо утгатай үг хэллэг хоёрыг бич.
6. Дараах эхийн найруулгын алдааг засаж бич. /4 оноо/
“ Нүд бол хүний эрхтэн бөгөөд хүн бүр нүдний шил зүүх хэрэгтэй.
Нүд бол эмзэг эрхтэн бөгөөд нарны шил, зүгээр харааны шил зүүх хэрэгтэй.”
7. “Нүд” гэдэг сэдвийн дагуу 30 орчим үгтэй эргэцүүлэмж бич. /3 оноо/
Түлхүүр буюу заавар
Нэгдүгээр даалгавар.
“Ганцхан мөнгөн зулын гэрэл анивчин хүж, арцын үнэр анхилж, хаашаа л харвал хадаг яндар
болсон энэ сүмийн юм бүхэн эрхэмсэг, нууц бөгөөд мөргөлчдийн сэтгэлд үзүүргүй бишрэлийн
оосрыг үхлүүд зангидна.” Зэрэгцсэн нийлмэл өгүүлбэр
Хоёрдугаар даалгавар.
1. сэтгэлд – сэд +гэ + л + 0 +д
сэд- идэвхтэй үйл язгуур

2. -гэ- үйлээс үйл үг бүтээх дагавар
-л- үйлээс нэр үг бүтээх дагавар
-0- ганц тооны нөхцөл
-д өгөх оршихын тийн ялгалын нөхцөл
2. Үүсмэл, дагаврын аргаар үүссэн.
3. Жинхэнэ нэр, ерийн нэр, ганц тоо, өгөх оршихын тийн ялгалаар хэлбэржсэн, хамаатуулах
нөхцөлгүй, өгүүлбэрт шууд бус тусагдахуун болсон.
Гуравдугаар даалгавар.
“ер” – 2 үсэг, 3 авиа.
е - нь j гийгүүлэгч, ө эгшиг болж задарна.
Дөрөвдүгээр даалгавар.
А. “хадаг” - үүсвэр бүрэлдэхүүний хувьд уугуул хэлний үг.
Б. “Хүж арц”- гэдэг холбоо үг нь зэрэгцүүлэх холбоогоор, ойролцоо утгатай 2 үг үндсээрээ
хоршиж бүтсэн.
Тавдугаар даалгавар .
А. Анхил - гэдэг үгийн төсөөт үг нь “ханхал” юм.
Монгол хэлний төсөөт үгийг хэлбэр ба утгаараа нэгэн зэрэг хагас буюу бүрэн бус
тохирох нэгж гэж тодорхойлж болно. Үүнийг хэлний төсөөт үг буюу параномия гэж хэлж
болно. Харин хэлбэрээрээ төстэй, утгаараа огт өөр үгсийг хэлэхийн төсөөт үг буюу
төсөөрхүү үг параномазия гэнэ. /Б.Идэрбаяр., Монгол хэлний төсөөт үг. Уб., 2005 он, х-9 /
Тиймээс анхил гэдэг үгийн эхэнд “х” авиа нэмж, “и” авиаг нь “а” авиагаар сэлгэж, “ханхал”
гэсэн төсөөт үгийг үүсгэж болно.
Б. “Үзүүргүй бишрэлийн оосрыг үхлүүд зангидна” гэдэг өгүүлбэр нь сүсэг бишрэлийг нь улам
төрүүлнэ гэсэн санааг тойрууллын аргаар илэрхийлжээ. Үхлүүд зангидна гэдэг нь уяа оосрыг
тайлагдахгүй болтол уяж зангидахыг хэлэх бөгөөд сүсэг бишрэл хэмээх хийсвэр ойлголтыг
оосор болгон юмшуулжээ.
Тойруулал гэдэг нь утга шилжүүлэн хэрэглэх дүрслэх хэрэглүүр. Бодот байдлын юмсыг
шууд бус далд битүү утгаар өөр үгээр орлуулан хэрэглэдэг арга юм. /Галбаатар /
В. “Мөнгөн зул” гэдэг холбоо үгэнд “цөгцтэй” гэдэг нэр үг хураагдсан. Энд цөгцийг бүтсэн эдээр
төлөөлөн нэрлэжээ.
Г. “Хаашаа л харвал” гэдэг үгтэй ойролцоо утгатай – “хаа сайгүй, энд тэндгүй, талаар нэг” гэсэн
үгс байна.
Зургадугаар даалгавар.

3. Нүд бол эмзэг эрхтэн учраас нарны юмуу харааны шил зүүж, хамгаалж байх хэрэгтэй.
Долдугаар даалгавар.
“Нүд “эргэцүүлэмж
/30 орчим үг/
Монгол хэл бичгийн
улсын
олимпиад
. Х анги /2006 он/
2010 оны 04­р сарын 02, Нийтэлсэн Монгол Хэл Уран Зохиолын хичээл
ал олж бич.
2. эхээс зүйрлэл олж бич.
3. “баланд согтсон эрвээхий”, “сүүдэр хайсан салхи”, “уулс зүүрмэглэх” гэсэн холбоо үгсийн
дүрслэх хэрэглүүрийг тодорхойл.
4. уг эх хэдэн цогцолбороос бүтсэн бэ? Найруулгын ямар төрөл вэ?
5. Цогцолборуудын өгүүлбэрийг утга, хэлбэрийн хувьд хэрхэн холбосон байна вэ?
Хоёрдугаар даалгавар. Өгүүлбэрийн бүтэц, хэв шинжийг тодорхойл. /4 оноо/
Орчин үеийн хамгийн найдвартай аргын нэг бол цахим тооцоолуур хэрэглэн электрон ном буюу
“э - ном” бүтээх явдал бөгөөд “э- ном” нь тоосонд дарагдахгүй, төдий л орон зай эзлэхгүй, нөгөө
ном судрын цаасыг идэж, зооглогч өт хорхойд идэгдэхгүй, мэдээллийг хайж олоход хялбар,
багтаамж сайтай зэрэг олон давуу талтай байжээ. /Л.Түдэв/
Гуравдугаар даалгавар. Үгзүйн дараах даалгаврыг хий. /5 оноо/
А. Дээрх эхэд нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөлтэй хэдэн үйл үг байна вэ?
Б. Дээрх эхэд байгаа нэрлэхийн тийн ялгалын нөхцөлтэй үгийг бич.
В. “Нарны туяа” гэдэг холбоо үгэнд орсон харъяалахын тийн ялгалын утгыг тодорхойлж бич.
Г. “Нас” гэдэг язгуураас төрөл үг 4-ийг бүтээ.
Дөрөвдүгээр даалгавар. Дараах авиа зүй, зөв бичих даалгаврыг гүйцэтгэ. /4 оноо/
А. “хямдаръя” гэсэн үгийг авиа зүйгээр задалж бич.
Б. Дараах үгсээс зөв бичсэн үгийг олж, холбогдох дүрмийг тайлбарлаж бич.
1. идэвхжинэ 2. идэвхэжнэ 3. идэвхижнэ
Тавдугаар даалгавар. Утга зүйн даалгавар /5 оноо/
1. “Нар баруун хойноос навтсанд боодолтой гарна” гэсэн өгүүлбэрийн санааг нэг хоёр үгээр бич.
2. Өгүүлбэрийн санаатай ойролцоо хэлц өгүүлбэр тавыг олж бич.
3. Уул өгүүлбэр ямар ямар дүрслэх хэрэглүүрээр бүтсэнийг ялган бич.
Зургадугаар даалгавар. Уран зохиол /10 оноо/
1. П. Лувсанцэрэнгийн “Усны эргүүлэг буюу Борзооны явдал” туужийн Хашбатын дүрийг 5-8
өгүүлбэрээр илэрхийлэн бич.

4. 2. Б.Ринченгийн уран бүтээлийн гол онцлогийг 3 өгүүлбэрээр тодорхойл.
3. Хуульч Сандагийн “Тэжээсэн нохойн хэлсэн нь” зохиолын утгыг нэг өгүүлбэрээр бич.
4. Б.Явуухулангийн “Би хаана төрөө вэ?” шүлгийн “Зүйдэлгүй цагаан өрхийн хоймсолж томсон
оосорт” гэсэн мөрийн хэлний уран дүрслэлийг тайлбарла.
Долдугаар даалгавар. Зохион бичлэг /8 оноо/
“Тунгаар нь уусан чи байтугай тугнуурыг нь долоосон би” гэдэг шог хэлцийн утгаар 100 үгтэй
зохион бичлэг бич.
Наймдугаар даалгавар. Монгол бичиг /8 оноо/
“Зун” эхийг монгол бичгээр хөрвүүлж бич.
Түлхүүр буюу заавар
Нэгдүгээр даалгавар.
1. Адилтгал: цэцгэн даашинз
2. Зүйрлэл: эрвээхий шиг, унтаа юм шиг
3. Дүрслэх хэрэглүүр:
баланд согтсон эрвээхий – хүншүүлэл
сүүдэр хайсан салхи – амьшуулал
уулс зүүрмэглэх – амьшуулал
4. Энэ эх 2 цогцолбороос бүтсэн. Уран дүрслэлтэй тул уран зохиолын найруулга юм.
5. Цогцолборуудын өгүүлбэрийг аялгаар зэрэгцүүлэн холбосон. Өгүүлбэрүүдийн өгүүлэхүүн нь
одоо цагийн “на” нөхцөлөөр хэлбэржиж, аялгаар зэрэгцэн холбогдож, одоо цагийн утга
илэрхийлсэн.
Хоёрдугаар даалгавар.
Орчин үеийн хамгийн найдвартай аргын нэг бол цахим тооцоолуур хэрэглэн электрон ном буюу
“э - ном” бүтээх явдал бөгөөд “э- ном” нь тоосонд дарагдахгүй, төдий л орон зай эзлэхгүй, нөгөө
ном судрын цаасыг идэж, зооглогч өт хорхойд идэгдэхгүй, мэдээллийг хайж олоход хялбар,
багтаамж сайтай зэрэг олон давуу талтай байжээ.
Гуравдугаар даалгавар.
1. Нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөлтэй үйл үг 3 байна. Үүнд : олон, хивэн, дуниартан
2. Нэрлэхийн тийн ялгалын нөхцөлтэй үг : эрвээхий, нүд, салхи, уулс, ишиг хурга
3. Нарны туяа – холбоо үгийн харьяалахын тийн ялгалын нөхцөл нь үүсэл гарлын утга
илэрхийлжээ.
4. нас – настан, насаж, насал, настай, насгүй

5. Дөрөвдүгээр даалгавар.
1. хямдаръя
х – х/ь/
я – а
м – м
д – д
а – а
р – р
ъ –
я – а
8 ү – 8 а
2. идэвхэжнэ – идэвх + ж + нэ
Идэвх гэсэн заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд “ж” гэсэн заримдаг гийгүүлэгчийг
залгахдаа эгшиг жийрэглэнэ. Учир нь с, х –ийн дараах т, ч –ээс бусад тохиолдолд
заримдгийн дараа заримдаг гийгүүлэгч эгшигтэй байна. Идэвхэж гэдэг үгэнд “нэ” нөхцөлийг
шууд залгахад ямар нэг эгшиг жийрэглэх шаардлагагүй учир шууд залгана.
Тавдугаар даалгавар.
1. Нар баруун хойноос навтсанд боодолтой гарна. –
Хэзээ ч бүтэшгүй зүйл
2. Ойролцоо утгатай хэлц нь: үхсэн чавганцаас унгас /эсгий/ гуйх, усан дээр өрөм тогтоох,
мянгуужингийн үлгэр, хөхөөг хүйдсээр цохих, харганы ноос түүж эсгий хийх
3. нар навтсанд боодолтой – багасгал
нар баруун хойноос гарах - ёгтлол
Зургадугаар даалгавар.
1. П.Лувсанцэрэнгийн “Усны эргүүлэг буюу Борзооны явдал” туужийн Хашбат бол
- Сониуч зантай.
- Аливаа зүйлийг дүрслэн илэрхийлэхдээ сайн.
-
-
-
2. Б.Ринченгийн уран бүтээл бол

6. - Түүхэн сэдэвт том хэмжээний зохиол бичдэг.
- эртний буюу хуучин үг, хүндэтгэлийн үг ихтэй, урт нийлмэл өгүүлбэрүүдтэй, эрхэмсэг тансаг
найруулгаар бичдэг.
- Туульсын төрлөөр, ихэвчлэн роман бичсэн. “Үүрийн туяа” роман нь монголын орчин үеийн
анхны роман гэж МУЗ-ын түүхэнд тэмдэглэгдсэн.
3. Хуульч Сандагийн “Тэжээсэн нохойн хэлсэн нь” зохиол нь эзэндээ үнэнч зарц барлаг хувь
заяатайгаа эвлэрч байгаа тухай юм.
4. Б.Явуухулан “Би хаана төрөө вэ?” шүлгийн:
Зүйдэлгүй цагаан өрхийн хоймсолж томсон оосорт – хэтрүүлэл болон төлөөлөл ашиглажээ.
Зүйдэлгүй цагаан өрх – хэтрүүлэл
өрхийн хоймсолж томсон оосор- монгол гэрийг төлөөлжээ.
Долдугаар даалгавар.
Тунгаар нь уусан чи байтугай тугнуурыг нь долоосон би
Object 1
ShareМонгол хэл бичгийн улсын олимпиад
X анги. /2006 он/
Нэгдүгээр даалгавар. Эх / 6 оноо/
Зун
Баланд шунасан эрвээхий буух цэцгээ эс олон эргэлдэнэ. Өнгө цэцгэн даашинзтай охидыг
өөр хооронд нь ялгахад цэцгээ андуурсан эрвээхий шиг нүд төөрнө. Сүүнд бялуурсан ишиг хурга
сул хивэн тийрнэ. Сүүдэр хайсан салхи нарны туяанд дуниартан сүр бараатай уулс унтаа юм
шиг зүүрмэглэнэ.
1. эхээс адилтг
Share
Монгол хэл бичгийн
улсын
олимпиад
. Х анги /2006 он/
2010 оны 04­р сарын 02, Нийтэлсэн Монгол Хэл Уран Зохиолын хичээл
Монгол хэл бичгийн улсын олимпиад
X анги. /2006 он/
Нэгдүгээр даалгавар. Эх / 6 оноо/
Зун
Баланд шунасан эрвээхий буух цэцгээ эс олон эргэлдэнэ. Өнгө цэцгэн даашинзтай охидыг

7. өөр хооронд нь ялгахад цэцгээ андуурсан эрвээхий шиг нүд төөрнө. Сүүнд бялуурсан ишиг хурга
сул хивэн тийрнэ. Сүүдэр хайсан салхи нарны туяанд дуниартан сүр бараатай уулс унтаа юм
шиг зүүрмэглэнэ.
1. эхээс адилтгал олж бич.
2. эхээс зүйрлэл олж бич.
3. “баланд согтсон эрвээхий”, “сүүдэр хайсан салхи”, “уулс зүүрмэглэх” гэсэн холбоо үгсийн
дүрслэх хэрэглүүрийг тодорхойл.
4. уг эх хэдэн цогцолбороос бүтсэн бэ? Найруулгын ямар төрөл вэ?
5. Цогцолборуудын өгүүлбэрийг утга, хэлбэрийн хувьд хэрхэн холбосон байна вэ?
Хоёрдугаар даалгавар. Өгүүлбэрийн бүтэц, хэв шинжийг тодорхойл. /4 оноо/
Орчин үеийн хамгийн найдвартай аргын нэг бол цахим тооцоолуур хэрэглэн электрон ном буюу
“э - ном” бүтээх явдал бөгөөд “э- ном” нь тоосонд дарагдахгүй, төдий л орон зай эзлэхгүй, нөгөө
ном судрын цаасыг идэж, зооглогч өт хорхойд идэгдэхгүй, мэдээллийг хайж олоход хялбар,
багтаамж сайтай зэрэг олон давуу талтай байжээ. /Л.Түдэв/
Гуравдугаар даалгавар. Үгзүйн дараах даалгаврыг хий. /5 оноо/
А. Дээрх эхэд нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөлтэй хэдэн үйл үг байна вэ?
Б. Дээрх эхэд байгаа нэрлэхийн тийн ялгалын нөхцөлтэй үгийг бич.
В. “Нарны туяа” гэдэг холбоо үгэнд орсон харъяалахын тийн ялгалын утгыг тодорхойлж бич.
Г. “Нас” гэдэг язгуураас төрөл үг 4-ийг бүтээ.
Дөрөвдүгээр даалгавар. Дараах авиа зүй, зөв бичих даалгаврыг гүйцэтгэ. /4 оноо/
А. “хямдаръя” гэсэн үгийг авиа зүйгээр задалж бич.
Б. Дараах үгсээс зөв бичсэн үгийг олж, холбогдох дүрмийг тайлбарлаж бич.
1. идэвхжинэ 2. идэвхэжнэ 3. идэвхижнэ
Тавдугаар даалгавар. Утга зүйн даалгавар /5 оноо/
1. “Нар баруун хойноос навтсанд боодолтой гарна” гэсэн өгүүлбэрийн санааг нэг хоёр үгээр бич.
2. Өгүүлбэрийн санаатай ойролцоо хэлц өгүүлбэр тавыг олж бич.
3. Уул өгүүлбэр ямар ямар дүрслэх хэрэглүүрээр бүтсэнийг ялган бич.
Зургадугаар даалгавар. Уран зохиол /10 оноо/
1. П. Лувсанцэрэнгийн “Усны эргүүлэг буюу Борзооны явдал” туужийн Хашбатын дүрийг 5-8
өгүүлбэрээр илэрхийлэн бич.
2. Б.Ринченгийн уран бүтээлийн гол онцлогийг 3 өгүүлбэрээр тодорхойл.
3. Хуульч Сандагийн “Тэжээсэн нохойн хэлсэн нь” зохиолын утгыг нэг өгүүлбэрээр бич.
4. Б.Явуухулангийн “Би хаана төрөө вэ?” шүлгийн “Зүйдэлгүй цагаан өрхийн хоймсолж томсон
оосорт” гэсэн мөрийн хэлний уран дүрслэлийг тайлбарла.

8. Долдугаар даалгавар. Зохион бичлэг /8 оноо/
“Тунгаар нь уусан чи байтугай тугнуурыг нь долоосон би” гэдэг шог хэлцийн утгаар 100 үгтэй
зохион бичлэг бич.
Наймдугаар даалгавар. Монгол бичиг /8 оноо/
“Зун” эхийг монгол бичгээр хөрвүүлж бич.
Түлхүүр буюу заавар
Нэгдүгээр даалгавар.
1. Адилтгал: цэцгэн даашинз
2. Зүйрлэл: эрвээхий шиг, унтаа юм шиг
3. Дүрслэх хэрэглүүр:
баланд согтсон эрвээхий – хүншүүлэл
сүүдэр хайсан салхи – амьшуулал
уулс зүүрмэглэх – амьшуулал
4. Энэ эх 2 цогцолбороос бүтсэн. Уран дүрслэлтэй тул уран зохиолын найруулга юм.
5. Цогцолборуудын өгүүлбэрийг аялгаар зэрэгцүүлэн холбосон. Өгүүлбэрүүдийн өгүүлэхүүн нь
одоо цагийн “на” нөхцөлөөр хэлбэржиж, аялгаар зэрэгцэн холбогдож, одоо цагийн утга
илэрхийлсэн.
Хоёрдугаар даалгавар.
Орчин үеийн хамгийн найдвартай аргын нэг бол цахим тооцоолуур хэрэглэн электрон ном буюу
“э - ном” бүтээх явдал бөгөөд “э- ном” нь тоосонд дарагдахгүй, төдий л орон зай эзлэхгүй, нөгөө
ном судрын цаасыг идэж, зооглогч өт хорхойд идэгдэхгүй, мэдээллийг хайж олоход хялбар,
багтаамж сайтай зэрэг олон давуу талтай байжээ.
Гуравдугаар даалгавар.
1. Нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөлтэй үйл үг 3 байна. Үүнд : олон, хивэн, дуниартан
2. Нэрлэхийн тийн ялгалын нөхцөлтэй үг : эрвээхий, нүд, салхи, уулс, ишиг хурга
3. Нарны туяа – холбоо үгийн харьяалахын тийн ялгалын нөхцөл нь үүсэл гарлын утга
илэрхийлжээ.
4. нас – настан, насаж, насал, настай, насгүй
Дөрөвдүгээр даалгавар.
1. хямдаръя
х – х/ь/

9. я – а
м – м
д – д
а – а
р – р
ъ –
я – а
8 ү – 8 а
2. идэвхэжнэ – идэвх + ж + нэ
Идэвх гэсэн заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд “ж” гэсэн заримдаг гийгүүлэгчийг
залгахдаа эгшиг жийрэглэнэ. Учир нь с, х –ийн дараах т, ч –ээс бусад тохиолдолд
заримдгийн дараа заримдаг гийгүүлэгч эгшигтэй байна. Идэвхэж гэдэг үгэнд “нэ” нөхцөлийг
шууд залгахад ямар нэг эгшиг жийрэглэх шаардлагагүй учир шууд залгана.
Тавдугаар даалгавар.
1. Нар баруун хойноос навтсанд боодолтой гарна. –
Хэзээ ч бүтэшгүй зүйл
2. Ойролцоо утгатай хэлц нь: үхсэн чавганцаас унгас /эсгий/ гуйх, усан дээр өрөм тогтоох,
мянгуужингийн үлгэр, хөхөөг хүйдсээр цохих, харганы ноос түүж эсгий хийх
3. нар навтсанд боодолтой – багасгал
нар баруун хойноос гарах - ёгтлол
Зургадугаар даалгавар.
1. П.Лувсанцэрэнгийн “Усны эргүүлэг буюу Борзооны явдал” туужийн Хашбат бол
- Сониуч зантай.
- Аливаа зүйлийг дүрслэн илэрхийлэхдээ сайн.
-
-
-
2. Б.Ринченгийн уран бүтээл бол
- Түүхэн сэдэвт том хэмжээний зохиол бичдэг.
- эртний буюу хуучин үг, хүндэтгэлийн үг ихтэй, урт нийлмэл өгүүлбэрүүдтэй, эрхэмсэг тансаг
найруулгаар бичдэг.

10. - Туульсын төрлөөр, ихэвчлэн роман бичсэн. “Үүрийн туяа” роман нь монголын орчин үеийн
анхны роман гэж МУЗ-ын түүхэнд тэмдэглэгдсэн.
3. Хуульч Сандагийн “Тэжээсэн нохойн хэлсэн нь” зохиол нь эзэндээ үнэнч зарц барлаг хувь
заяатайгаа эвлэрч байгаа тухай юм.
4. Б.Явуухулан “Би хаана төрөө вэ?” шүлгийн:
Зүйдэлгүй цагаан өрхийн хоймсолж томсон оосорт –
болон төлөөлөл ашиглажээ.
Зүйдэлгүй цагаан өрх – хэтрүүлэл
өрхийн хоймсолж томсон оосор- монгол гэрийг төлөөлжээ.
Долдугаар даалгавар.
Тунгаар нь уусан чи байтугай тугнуурыг нь долоосон би
Object 2
Share
Share