1. ГАРЧИГ
УДИРТГАЛ
ОНОЛЫН ХЭСЭГ ......................................................................................................... 2
I.
A.
Хөрөнгийн зах зээл ................................................................................................... 3
B.
Ìîíãîëын õºðºíãèéí çàõ çýýë ................................................................................. 3
C.
Үнэт цаас гаргахтай холбоотой эрх зүйн зохицуулалт ......................................... 4
D.
Õóâüöàà, ò¿¿íèéã ãàðãàõ çîðèëãî, à÷ õîëáîãäîë .................................................... 5
II. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ .............................................................................................. 7
A.
Судалгааны өгөгдөл .................................................................................................. 7
B.
Судалгааны арга зүй ................................................................................................. 7
C.
ГАДААД ОРЧНЫ СУДАЛГАА .............................................................................. 7
h.
Олон улсын бирж дээрх Монголын хувьцаат компаниудын судалгаа ................ 7
i.
“Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-Олон улсын биржид ................................................ 10
j.
Алт, зэс, нүүрсний үнийн таамаглал ..................................................................... 12
ДОТООД ОРЧНЫ СУДАЛГАА ............................................................................ 13
D.
a. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн................................................................................. 13
b.
Уул уурхайн салбар дахь гадаадын хөрөнгө оруулалт ....................................... 13
c. Алт, зэс, нүүрсний экспорт .................................................................................... 14
d.
Хөрөнгийн зах зээл ................................................................................................. 15
E.
Хувьцаа гаргаж компани байгуулахын давуу тал ................................................ 18
F.
Хувьцааг хэрхэн нийтэд санал болгох вэ? ........................................................... 20
a. Компанид тавигдах шаардлага............................................................................... 20
b. Үнэт цаасыг бүртгүүлэх тухай хүсэлтийг хянан шийдвэрлэх ............................ 22
c. Үнэт цаасыг анхдагч зах зээлд санал болгох ........................................................ 22
d. Үнэт цаасыг анхдагч зах зээлд санал болгох үйл явц .......................................... 22
e. Үнэт цаасыг хоѐрдогч зах зээл дээр гаргах .......................................................... 22
III. ДҮГНЭЛТ ...................................................................................................................... 24
IV. НОМ ЗҮЙ ...................................................................................................................... 25
Хавсралтууд

2. УДИРТГАЛ
Үйлдвэрийн газрыг бариж босгоход нэн түрүүнд тулгамддаг асуудал нь
санхүүжилт. Тус санхүүжилт нь урт хугацааны, хүү багатай, их хэмжээтэй байх
шаардлагатай. Харин өнөөгийн банкны секторын зээлийн эх үүсвэр нь богино
хугацаатай хадгаламж учир шаардлагатай санхүүжилтийг зах зээлд нийлүүлж
чаддаггүй. Иймээс компаниуд гадаад улс орнуудаас бага хүүтэй, урт хугацаатай зээл
авах замаар санхүүжилтээ шийдсээр багагүй хугацаа өнгөрчээ.
Боловсруулах салбарын санхүүжилтийн асуудлыг нэн даруй шийдэхгүй бол уул
уурхайн салбарын их хэмжээний орлогын үр дүнд Монголын эдийн засгийн өрсөлдөх
чадвар буурч, баялагын хараалд нэрвэгдэх аюултай. Эдийн засаг улам бүр хэрэглээний
хэв шинжтэй, шокод өртөмтгий, дархлаагүй, хамхуул шиг болох нь гарцаагүй.
Иймээс бид тус судалгааны ажлаар урт хугацаатай, барьцаагүй, хүү багатай
санхүүжилтийг Монголын хөрөнгийн зах зээлээс хэрхэн босгох боломжийг судаллаа.
Дэлхийн өндөр хөгжилтэй, аж үйлдвэржсэн орнуудын практикт тулгуурлавал,
томоохон үйлдвэрлэлийн газрууд нь хөрөнгийн зах зээлд хувьцаагаа арилжаалж анхны
хөрөнгө оруулалалтаа татсан байдаг. Иймээс Монголын хөрөнгийн зах зээлийг
хөгжүүлснээр томоохон үйлдвэрийн газруудыг байгуулах санхүүжилт шийдэгдэнэ.
Дэлхийн эдийн засаг сэргэж, түүхий эдийн үнэ өссөөр байгаа нь баялаг ихтэй орны
хувьд хөрөнгө оруулагчдыг татах соронз болсоор байна. Австраль, Хятад, Канад, АНУын томоохон уул уурхайн компаниуд Монголд их хэмжээний хөрөнгө оруулалт
хийжээ. Үүний зэрэгцээ Монголын компаниуд олон улсын биржид хувьцаа гаргаж
амжилттай арилжаалж байгаа нь Монголыг олон улсын хөрөнгө оруулагчид улам бүр
сонирхоход хүргэжээ.
Мөн хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх арга хэмжээг төр засгаас эрчимтэй явуулж
“Эрдэнэс Таван” толгойн хувьцааг олон улсын зах зээлд арилжаалах эрхийн төлөө
АНУ, Европ, Германы томоохон банкууд өрсөлдөж байна. Дэлхийн хамгийн том
биржид тооцогдох болсон Лондонгийн бирж МХБ-ийн шинэчлэлийн гүйцэтгэхээр
боллоо.
Ийнхүү хөрөнгийн зах зээл хөгжих гадаад, дотоод орчны таатай нөхцөл бүрэлдсээр
байна. Ялангуяа Монголын хөрөнгийн зах зээлд хөрөнгө оруулах гадаадын хөрөнгө
оруулагчид эрс нэмэгджээ. Үүний тод илрэл нь 2010 оны эхэнд 6200 нэгж байсан TOP20 индекс 2011 оны мөн үе гэхэд 2.5 дахин өсч 15000 нэгжид хүрсэн явдал юм.
Монголын хөрөнгийн зах зээлд хувьцаагаа олон нийтэд арилжаалж (IPO) хөрөнгө
босгох нь олон давуу талтай болох нь судалгааны үр дүнд батлагдсан.
Хөрөнгийн зах зээл, санхүүгийн хамгийн сүүлийн үеийн шинэ мэдээлэл, өгөгдөлд
тулгуурлан гадаад болон дотоод хүчин зүйлсийг нэгтсэн судалсан нь тус судалгааны
ажлын давуу шинэлэг тал болно. Гадаад, дотоод орчны шинжилгээг нэгтгэн
санхүүжилт татах боломжийг тодорхойлж, Монголын үнэт цаасны талаарх хууль
эрхзүйн зохицуулалтын дагуу амжилттай IPO хийх арга замыг тодорхойлсноороо
энэхүү судалгааны ажил чухал ач холбогдолтой.

3. I. ОНОЛЫН ХЭСЭГ
A. Хөрөнгийн зах зээл
XIII çóóíû ¿åä õ¿ì¿¿ñ õîîðîíäîî áàðàà ìàòåðèàë õºðºí㺠çýýëýýð øèëæ¿¿ëýõäýý
òºëáºðийн áàòàëãàà áîëãîñîí âåêñåëü, ºðèéí áè÷èã ìàÿãèéí áàòëàìæèéã ºãдөг байв.
Мөнгèéã ýíý çàìààð ò¿ðãýí îëîõ ãàçðóóä áîëîõ âåêñåëèéí ÿàðìàãóóä áóþó çàõ çýýë
Âåíåöè, Ãåíóÿ, Ôëîðåíö, Øàìïàíü, Áðþãå, Ëîíäîíä ¿¿ññýí.
Áðþãå äýõ âåêñåëèéí àðèëæàà íü van ber Burse õýìýýõ ýðòíèé ñóðâàëæèò ãýð á¿ëèéí
áàéøèíä îðøèж, тýð ãýð á¿ëèéí ñ¿ëäýí äýýð ãóðâàëæèí ñàâõèí óóòûã ä¿ðñýëñýí
áàéñàí байжээ. Энэхүү õóäàëäàà÷äûí öóãëààíûã Borsa õýìýýñýí íü îäîîãèéí áèðæ
ãýäýã ¿ã áîëов. XYI çóóíû äóíä ¿åýñ ýíý îéëãîëòûã ºðãºí àøèãëàäàã áîëж хºðºíãèéí
àíõíû áèðæ XYI çóóíä Àíòâåðïåí áà Ëèîí õîòóóäàä ¿¿ñýýä òýð çóóíäàà ìºõæýý.
XYII çóóíä äýëõèéí õàìãèéí õºãæèíã¿é õºðºíãèéí áèðæ áîëîõ Àìñòåðäàìûí áèðæ
¿¿ñ÷ýý. Ýíý ¿åä ¿íèéí çºð¿¿íýýñ àøèã îëîõ çîðèëãîòîé õýëöë¿¿ä õèéãäýæ, áèðæèéí
òîãëîîì (ëîòî), áèðæèéí êëèðèíã, á¿ðòãýë ¿¿ññýí. Õºðºíãèéí áèðæèä çîðèóëæ òóñãàé
áàéøèí áàðüæ, àðèëæàà õÿíàõ ò¿ð çóóðûí ä¿ðýì çîõèîãäов. Ýõýí ¿åäýý Àìñòåðäàìä
õóâüöààíû á¿õ íàéìààã 20-îîñ èë¿¿ã¿é õ¿í àòãàæ áàéжээ. Ãýâ÷ XYII çóóíû ñ¿¿ëýýñ
àðèëæààíä îðîëöäîã õ¿ì¿¿ñèéí òîî ìàø õóðäàí ºñ÷ýý.
Àìñòåðäàìûí õºðºíãèéí áèðæèéí ìýäýýëëèéí ñàмáàð äýýð 1747 îíä 44 øèðõýã
¿íýò öààñíû òóõàé ìýäýýëýë гардаг байв. ¯¿íä Ãîëëàíäûí õóâüöàà áà áîíä, Àíãëèéí
õóâüöàà áà áîíä îðíî. Дараа нь XYII çóóíû ýöýñò Ëîíäîíãèéí õºðºíãèéí áèðæ ¿¿ñ÷ýý.
1720 îíû ¿åýñ ¿íèéí çºð¿¿íýýñ àøèã îëîõ ÿâäàëä õ¿ì¿¿ñ óëàéð÷ õºðºíãèéí áèðæèéí
áàéðëàäàã áàéñàí Чэнж Аллэи (Change Alley) ãóäàìæèíä õóóðàì÷ õàíø, áóðóó
ìýäýýëëèéí àðãààð õ¿ì¿¿ñ èõ àøèã îëж эхлэв.
Харин Àìåðèêò XYIII çóóíû ¿åä òóñãààð òîãòíîëûí òºëºº èðãýíèé äàéíû ¿åä
Çàñãèéí ãàçàð öýðýã, äàéíû çàðäàëä çîðèóëàí àñàð èõ ìºí㺠çýýëñíээс улбаалан
Зàñãèéí ãàçàð áîíä ãàðãàñàí. Ýíý áîíäûã õóäàëäàí àâàã÷èä íü õóâü õ¿í, õóâèéí
áàíêóóä áàéëàà. Áîíä ýçýìøèã÷ çàðèì õ¿í áîíäîî çàðàõ, çàðèì õ¿í áîíä õóäàëäàí àâàõ
øààðäëàãàòàé áîëж эíý ñîëèëöîõ ¿éë àæèëëàãàà Нью Йорк (New York) хотын Волл
Стрийт (Wall Street)-ä íýãýí òîì ñàãëàãàð ìîäíû äîîð ÿâàãääàã áàéâ. Òýä ¿íýò öààñíû
õóäàëäààíààñ ñóóòãàõ àëáàí ¸ñíû øèìòãýëèéã íýãäñýí æóðìààð òîãòîîæ çîõèîí
áàéãóóëàëòòàé ¿íýò öààñíû çàõ çýýëèéã íýýæýý.
Ìîäîí äîîðõ äàðóóõàí êëóá íü 200 æèëèéí äàðàà Нью Йорк õîòûí õºðºíãèéí áèðæ
áóþó îëîí ìÿíãàí êîìïàíèóäûí õóâüöàà ýðãýëääýã, æèëä хэдэн òðèëëèîí äîëëàðûí
àðèëæàà ÿâàãääàã, Àìåðèêèéí ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí æèíõýíý òºâ áîëòëîî õºãææýý
(Балж and Мөнхдулам 2005).
B. Ìîíãîëын õºðºíãèéí çàõ çýýë
Ìîíãîë óëñ äàõü õºðºíãèéí çàõ çýýëèéí ¿¿ñýë õºãæëèéí ò¿¿õýí çàìíàë íü èðãýäèéí
õóâèéí ºì÷èéã õ¿ëýýí çºâøººð÷ õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèä ººð÷ëºëò îðóóëàí
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð 1991-1-18-íû ºäºð Ìîíãîëûí õºðºíãèéí áèðæèéã
áàéãóóëàõ øèéäâýðèéã ãàðãàñàí ¿åýñ ýõòýé.
Õºðºíãèéí çàõ çýýëèéí ò¿¿õýí õºãæëèéí ýõýí ¿å íü òºðèéí ºì÷ëºë äýõ àæ àõóéí
íýãæ, ¿éëäâýðèéí ãàçðûã õóâèéí ºì÷ëºëä øèëæ¿¿ëýõ òºðèéí ºì÷ õóâü÷ëàëûí áîäëîãî,
ò¿¿íèé õýðýãæèëòòýé íÿãò õîëáîîòîé ÿâæ èðñýí. Òîäðóóëáàë, 1991 îíä Óëñûí Áàãà
Хурлаас “Аж ахуйн нэгжийн тухай”, “ªмч хувьчлах тухай” хуулийг батаëæ,
òýäãýýðèéí õ¿ðýýíä Çàñãèéí ãàçðûí ºì÷ õóâü÷ëàõ êîìèññûã áàéãóóëàí ºì÷ õóâü÷ëàëûí
àæëûã øàò äàðààãààð õýðýãæ¿¿ëæ èðñýí ¿éë ÿâöòàé øóóä õîëáîîòîé.

4. 1991 îíä ÌÕÁ (Ìîíãîëûí Õºðºíãèéí Áèðæ)-ýýñ áðîêåðыí ï¿¿ñ òóñ óëñûí íóòàã
äýâñãýðèéí õýìæýýíä ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ ýõýëæýý. 1991-07-20-íèé ºäðººñ 199412-31-íû ºäðèéí õîîðîíä òºðèéí ºì÷èò ¿éëäâýðèéí ãàçðûí õóâüöààã õóäàëäàí àâàõàä
çîðèóëæ Ìîíãîë óëñûí èðãýí á¿ðò õºðºí㺠îðóóëàлòûí ýðõèéí áè÷ãèéã ¿íý òºëáºðã¿é
îëãîñîí áºãººä 1992-02-07-íä ÌÕÁ-ä ÕÎÝÁ (Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýðõèéí áè÷èã)-ýýð
óëñûí ¿éëäâýðèéí ãàçðûã õóâü÷ëàõ àíõíû àðèëæàà ÿâàãäñàí.
1994 îíä ¯íýò öààñíû òóõàé àíõíû õóóëü áàòëàãäàæ, óã õóóëèéí õ¿ðýýíä ¯íýò
öààñíû õîðîîã áàéãóóëæ, ÌÕÁ-èéí ñàíõ¿¿æèëòýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéñàí 29
áðîêåðèéí ï¿¿ñèéã õóâü÷èëæ, Çàñãèéí ãàçðûí 1995 îíû 170 òîîò òîãòîîëîîð ÌÕÁ-èéí
ò¿ð ä¿ðìèéã øèíý÷ëýí áèðæèéã çºâõºí ¿íýò öààñ àðèëæèõ, ò¿¿íòýé õîëáîîòîé àæèë
¿éë÷èëãýý ýðõëýõ çîðèëãî á¿õèé òºðèéí ºì÷èéí, àøãèéí òºëºº áóñ õóóëèéí ýòãýýäèéí
ñòàòóñòàé áîëгов (МХБ 2007).
¯íýò öààñíû õîðîî íü òóñ óëñûí ¿íýò öààñíû çàõ çýýëèéã çîõèöóóëàõ, õÿíàõ ÷èã
¿¿ðýã á¿õèé òºðèéí çàõèðãààíû àíõíû áàéãóóëëàãà áàéëàà. Òóñ õîðîî íü 1995-01-ààñ
ýõëýí õóóëèàð îëãîãäñîí ýðõèéí äàãóó ¿íýò öààñíû çàõ çýýëèéí õàðèëöààã çîõèöóóëàõ
äàâòàãäñàí òîîãîîð íèéò 50 ãàðóé ä¿ðýì, æóðàì, çààâðóóäûã áàòëàí ìºðä¿¿ëæ èðæýý.
Çàñãèéí ãàçðûí ºì÷ õóâü÷ëàëûí áîäëîãûí õ¿ðýýíä 1992-1995 îíóóäàä íèéò 475
óëñûí ¿éëäâýðèéí ãàçðûã õóâüöààò êîìïàíèé õýëáýðò øèëæ¿¿ëýí, òýäãýýðèéí íèéò 8.2
òýðáóì òºãðºãèéí ¿íýëãýý á¿õèé 96.1 ñàÿ øèðõýã õóâüöààã ÌÕÁ-ýýð äàìæóóëàí
èðãýäýä ÕÎÝÁ-ýýð ýçýìø¿¿ëýí 1995 îíîîñ áýëýí ìºíãºíèé àðèëæàà áóþó ¿íýò öààñíû
õî¸ðäîã÷ çàõ çýýëèéã ýõë¿¿ëэв.
2002 онд “Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль” шинэчлэгдэн батлагдаж, Засгийн
ãàçðûí 2003-03-26-íû ºäðèéí 72 òîîò òîãòîîëîîð ÌÕÁ-èéã ¿íýò öààñíû àðèëæàà áîëîí
õóóëèàð õîðèãëîîã¿é áóñàä àæèë, ¿éë÷èëãýý ýðõëýõ 100%-èéí òºðèéí ºì÷èò õóâüöààò
êîìïàíè áîëãîí ººð÷ëºí çîõèîí áàéãóóëñíààñ ãàäíà óã òîãòîîëîîð ÌÕÁ-èéí á¿òöýä
áàãòàæ áàéñàí Òºëáºð Òîîöîî, õàäãàëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààã ýðõëýõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé
100%-ийн төрийн өмчит “Үнэт цаасны òºëáºð òîîöîî òºâëºðñºí õàäãàëàìæèéí òºâ”
ÕÕÊ áîëãîí òóñãààðëàжээ.
ÓÈÕ-ààñ 2005-11-17-íû ºäºð Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ õîðîîíû ýðõ ç¿éí áàéäëûí
òóõàé õóóëèéã áàòàëñíààð ¯íýò öààñíû õîðîîíû ÷èã ¿¿ðýã øèíýýð áàéãóóëàãäñàí
Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ õîðîîíä øèëæив.
Ийнхүү 2011 оны 2-р сарын 18-ны байдлаар нийт зах зээлийн үнэлгээ 2 их наяд
976.3 òýðáóì òºãðºã, Òîï-20 индекс 29383.13 нэгжид хүрч, 314 компаний хувьцаа
арилжаалагдаж байна (СЗХ, Хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил-2007 2007).
C. Үнэт цаас гаргахтай холбоотой эрх зүйн зохицуулалт
a. Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль
Уг хууль нь үнэт цаасны зах зээлд үнэт цаас гаргах, бүртгэх, хадгалах, арилжих,
түүгээр гэрчлэгдсэн өмчлөх эрхийг шилжүүлэх, үнэт цаасны талаарх мэдээллийг
хөрөнгө оруулагчид хүргэх, хөрөнгө оруулагчийн эрх ашгийг хамгаалах, үнэт цаас
гаргагч болон үнэт цаасны зах зээлд оролцогч мэргэжлийн байгууллагын үйл
ажиллагаанд хяналт тавихтай холбогдон үүсэх харилцааг зохицуулахад чиглэгдсэн.
b. Компанийн тухай хууль
Энэхүү хууль нь компани шинээр болон өөрчлөн үүсгэн байгуулах, бүртгэх тал
дээр эрх зүйн орчин болж өгдгөөс гадна компанийн удирдлага, зохион байгуулалт,

5. хяналтын бүтэц, хувь нийлүүлэгчдийн эрх, үүргийг тогтоох болон компани татан
буулгахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад чиглэгдсэн юм.
c. Нийтэд санал болгон худалдах үнэт цаасыг бүртгэх, анхдагч зах зээлд санал
болгох, худалдах тухай журам
Энэхүү журмын зорилго нь нийтэд санал болгон шинээр болон нэмж гаргаж байгаа
үнэт цаасыг Хорооны үнэт цаасны бүртгэлд бүртгэх, үнэт цаасыг нийтэд санал болгох
үнийг тогтоох, үнэт цаасыг анхдагч зах зээлд байршуулах, худалдах, үнэт цаасны
гүйлгээний тайланг Хороонд ирүүлэх, нийтэд мэдээлэх, ХК хуваах, нэгдэх, нийлэх
хэлбэрээр өөрчлөн байгуулагдсан, хувьцааг хуваасан, нэгтгэсэн, бондын үлдэгдлийг
хүчингүй болгосон тохиолдолд бүртгэлд өөрчлөлт оруулах, бүртгэлээс хасахтай
холбоотой харилцааг зохицуулахад оршино.
d. Үнэт цаасны анхдагч зах зээлийн арилжааны журам
Энэ нь Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй компанийн шинýýð áîëîí íýìæ
гаргасан хувьцааг анхдагч зах зээлд байршуулах, хуваарилалт хийх, арилжаалах үйл
ажиллагаа нь холбогдох хууль тогтоомжийн хүрээнд шударга, ил тод, шуурхай байгаа
эсэх талаар хянадаг журам юм.
e. Брокер, дилерийн үйл ажиллагааны журам
Энэ журам нь брокер, дилерийн компанийн үйл ажиллагаа явуулах зарчим болон
түүнтэй холбогдсон асуудал, үүрэг хариуцлагын хэрэгжилтийг хянадаг журам юм.
f. Үнэт цаасны арилжааны журам
Монголын хөрөнгийн бирж дээр зохион байгуулагдаж буй үнэт цаасны арилжааг
хууль тогтоомжийн хүрээнд шударга, ил тод, шуурхай явуулах, арилжааны мэдээ
мэдээллийг олон нийтэд хүргэхтэй холбогдон үүсэх харилцааг зохицуулдаг.
g. Үнэт цаасны бүртгэлийн журам
Үнэт цаасаа олон нийтэд санал болгон гаргах шийдвэр гаргаж, төрийн зохицуулах
байгууллагаас зөвшөөрөл авсан үнэт цаас гаргагчийг болон түүний гаргасан үнэт
цаасыг МХБ-д бүртгэх, бүртгэлд өөрчлөлт оруулах, бүртгэлээс хасах болон бүртгэлийн
үйл ажиллагаатай холбогдон үүсэх харилцааг зохицуулахад тус журмыг дагаж
мөрдөнө.
D. Õóâüöàà, ò¿¿íèéã ãàðãàõ çîðèëãî, à÷ õîëáîãäîë
Õóâüöàà íü õóâü íèéë¿¿ëñýí êàïèòàëûí ãîë òºëººëºã÷. хóâü íèéë¿¿ëñíèéã ãýð÷ëýõ
¿íýò öààñ юм. ªºðººð õýëáýë, êîìïàíèä õºðºí㺠îðóóëæ, ò¿¿íèéã ¿íäýñëýí õóâü
íèéë¿¿ëýã÷äèéí õóðàëä îðîëöîæ ñàíàë ºãºõ, íîãäîë àøèã àâàõ, êîìïàíèéã òàòàí
áóóëãàñíààñ îëñîí îðëîãîîñ õóâü õ¿ðòýõ áîëîí õóóëèàð òîãòîîñîí áóñàä ýðõèéã
ãýð÷èëñýí ¿íýò öààñûã õóâüöàà ãýíý.
Õóâüöààò êîìïàíèóä íü õóâüöààã ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë äýýð 2 çîðèëãîîð ãàðãàäàã. ¯¿íä:
1.Êîìïàíèé ä¿ðìèéí ñàíã á¿ðä¿¿ëýõ
2.Øèíýýð õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýõ ¿¿ñâýð îëæ àâàõ
Êîìïàíèé ä¿ðìèéí ñàíã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð øèíýýð õóâüöààã àíõäàã÷ çàõ çýýë1
äýýð ãàðãàñíàà𠺺ðèéí õóâüöàà ýçýìøèã÷èäòýé áîëîõûã õóâüöààíû àíõäàã÷ ãàðãàëò
1
Õóâüöààíû íýðëñýí ¿íý õóâüöààã àðèëæààëæ äóóñòàë ººð÷ëºãääºãã¿é çàõ çýýë

6. ãýíý. Õ¿÷èí ÷àäëàà íýìýãä¿¿ëýõ, ¿éë àæèëëàãààãàà ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ çîðèëãîîð õóâüöàà
ãàðãàæ àíõäàã÷ çàõ çýýë äýýð õóäàëäàõûã õóâüöààíû õî¸ðäîã÷ ãàðãàëò ãýíý.
Õóâüöààò êîìïàíè íü ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäàõäàà ººðèéí ä¿ðìýíä çààñàí õóâüöààíû
òîîíû äýýä õýìæýýã çºâøººðºãäñºí õóâüöààíû òîî ãýíý. Õóâüöààò êîìïàíèóä íü ýíý
òîîíäîî áàãòààæ, õóâüöààã çàõ çýýë äýýð õýäýí ÷ óäàà ãàðãàæ õóäàëäàæ áîëíî.
Ãàðãàæ õóäàëäñàí áîëîâ÷ êîрïîðàöèéí ìýäýëä îðñоí áóþó ººðºº ýðã¿¿ëæ õóäàëäàí
àâñàí õóâüöààã õàëààñíû õóâüöàà ãýíý.
Õóâüöàà ýçýìøèã÷ ººð ººð ýðõ ýäëýõ áºãººä ýðõýýñ íü õàìààðóóëæ åðºíõèé 2
õóâààäàã.

Ýíãèéí õóâüöàà

Äàâóó ýðõèéí õóâüöàà
Ýíãèéí õóâüöàà ýçýìøèã÷ íü äàðààõ ýðõ¿¿äèéã ýäýëäýã:
1. Êîðïîðàöèéí îðëîãîîñ òîäîðõîé õýìæýýíèé íîîãäîë àøèã2 àâàõ
2. Êîðïîðàöèéã óäèðäàõàä îðîëöîæ ñàíàë ºãºõ
3. Êîðïîðàöèéí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààðõ ìýäýýëëèéã àâàõ
4. Êîðïîðàöè òàòàí áóóãäñàí ¿åä õºðºí㺺 ýðã¿¿ëæ àâàõ
5. Õóâüöààãàà áýëýãëýõ, øèëæ¿¿ëýõ ãýõ ìýò
Ýäãýýð ýðõèéí õýì õýìæýý íü ýçýìøèæ áàéãàà õóâüöààíû òîîíîîñ øóóä õàìààðíà.
Äàâóó ýðõèéí õóâüöàà íü ýíãèéí õóâüöààã áîäâîë äàðààõ äàâóó òàëóóäòàé áàéäàã:
1. Ýíãèéí õóâüöàà ýçýìøèã÷ýýñ ò¿ð¿¿ëæ íîîãäîë àøãàà àâàõ
2. Òîãòìîë íîîãäîë àøèã àâàõ
3. Êîðïîðàöè òàòàí áóóãäñàí, äàìïóóðñàí ¿åä ýíãèéí õóâüöàà ýçýìøèã÷äýýñ
ò¿ð¿¿ëæ õºðºí㺺 àâàõ
4. Ýíãèéí õóâüöààíä õºðâºõ ãýõ ìýò
2
Êîðïîðàöèéí îëñîí àøãààñ õóâüöàà ýçýìøèã÷äýä õóâààðèëàõ áîëñîí òýð õýñýã

7. II. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ
A. Судалгааны өгөгдөл
Олон улсад бүртгэлтэй хувьцаат компаниудын өгөгдлийг “Евро Азиа Капитал” ХКий тооцдог Монбиз индексээс, “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ийн мэдээллийг электрон
хаягууд болон Төрийн өмчийн хорооноос, алт, зэс, нүүрсний үнийн таамаглалыг “Түлш
Эрчим Хүчний Яам”-ны судалгаанаас тус тус цуглуулав.
Макро эдийн засгийн өгөгдлүүдийг статистикийн эмхэтгэл болон Монгол банкны
сарын тайлангаас, хөрөнгийн зах зээлийн өгөгдлийг Монголын хөрөнгийн бирж, Үнэт
Цаас Төлбөр Тооцоо Төвлөрсөн Хадгаламжийн Төв (ҮЦТТТХТ)-өөс цуглуулсан болно.
B. Судалгааны арга зүй
Судалгааны өгөгдөлд үндэслэн хугацааны цувааны ARMA загварыг таамаглал
дэвшүүлэхэд ашигласан. ARMA загвар нь тухайн хугацааны цувааг өөрийнх нь үеийн
хожимдол болон үлдэгдлийн үеийн хожимдлоор тайлбарлах ба хандлага, улирал,
сарын нөлөө, мөчлөг ба шокын нөлөөллүүдийг тус тусад нь ялган харуулдаг.
Хугацааны цувааг загварчилсны дараа загварт үндэслэн үнийн таамаглал дэвшүүлсэн.
C. ГАДААД ОРЧНЫ СУДАЛГАА
h. Олон улсын бирж дээрх Монголын хувьцаат компаниудын судалгаа
Олон улсын биржид бүртгэлтэй Монголын хөрөнгө оруулалттай нийт 5 компани
үйл ажиллагаа эрхэлж байна. Эдгээр компаниуд нь бүгд уул уухайн салбарт үйл
ажиллагаа явуулдаг компаниуд юм. Энэ нь Монголчууд уул уурхайн баялагаа ашиглан
хөрөнгө босгох өндөр боломж байгааг илэрхийлж байна. Үүний тод жишээ нь, 2010
оны Хонг-Конгийн хөрөнгийн биржээс 650 сая ам.долларын хөрөнгө босгосон Энержи
Ресурс ХК юм. Тус компани нь Таван Толгойн орд газрын Ухаа худагт ойролцоогоор
1.4 тэрбум тонн нүүрсний нөөц эзэмшдэг. ªнөөгийн ханшаар 35 тэрбум ам.долларын
үнэлгээтэй. Таван толгойн нийт нөөц 6.4 тэрбум тонн, үүний 1.5 тэрбум нь коксжих
нүүрс ба Ухаа Худагийн хэсэг нь нийт талбайн 4 хувийг эзэлдэг боловч нүүрсний
нөөцийн 20 хувийг багтаасан. Компаниудын жагсаалтыг хавсралт 1-ээс үзнэ үү.

Petro Matad
Петро Матад ХХК нь Монголд газрын тосны хайгуул
эрхэлдэг
2008 оны 5 дугаар сараас тус компани хувьцаагаа
Лондонгийн
хөрөнгийн
биржээр
худалдаалах
болсон.
Компанийн гол хувьцаа эзэмшигч нь Петровис ХХК. Петро
Матад ХХК нь олон улсын хөрөнгийн биржээр хувьцаагаа
худалдаалах болсон Монголын анхны компани юм.
“Петро Матад” компани Монгол Улсад газрын тосны хайгуул хийх, цаашид газрын
тос олборлож үйлдвэрлэл явуулахад чиглэгдсэн группын толгой компани юм. Тус
групп Монгол Улсын Засгийн газартай бүтээгдэхүүн хуваах тухай гурван гэрээг
дангаар байгуулан ажиллаж байна.
Үндсэн хөрөнгө нь Монгол улсын алс дорнодод орших 14250 хавтгай дөрвөлжин
километр талбай бүхий газрын тосны ХХ талбайн бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ юм.
Үлдсэн хоѐр нь болох IV, V талбай Монгол Улсын төв хэсэгт орших бөгөөд хамтдаа
нийт 73498 хавтгай дөрвөлжин километр талбайг эзэлнэ.

8. Нөөцийн хувьд нарийвчлан тогтоож амжаагүй ба 20 сая баррель хэмээн таамаглаж
байна.
Хувьцаа эзэмшигчид:
Нэр
Энгийн
хувьцааны тоо
Энгийн хувьцаанд эзлэх
хувь
Петровис ХХК
34,040,032
21.72%
Европын сэргээн
босголт, хөгжлийн банк
28,374,107
18.46%
Мастер сан
9,000,000
5.85%
Жанчивын Оюунгэрэл
6,335,000
4.12%
Coffee house групп
5,102,500
3.32%
Forestberries ХХК
11,000,000
7.02%
2006 онд Лондонгийн биржид нэгж хувьцаагаа 14 пенсээр үнэлж 183.1 сая
ширхэг хувьцаа гарган нийт 46.8 сая доллар босгосон байна. Одоо нэгж хувьцааны
үнэ 124 пенс байгаа болно.

.Mongolian Mining Corporation
Энержи Ресурс ХХК нь 2005 оны 4-р сарын 22-нд
байгуулагдсан хувийн хөрөнгө оруулалттай (Бүртгэлийн
дугаар: 2887746) уул уурхайн компани юм.
Манай компани нь “Ухаа худаг” төслийн хүрээнд
ªмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын нутагт байрлах Ухаа худаг коксжих нүүрсний
ордыг ашиглахаар төлөвлөн үйл ажиллагаагаа эхлээд байна. Ухаа худгийн нүүрсний
нөөц баялаг нь Энержи ресурс ХХК-ийн эзэмшиж байгаа 2962 га талбай бүхий 11952А
ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайн нүүрсний орд юм.
Ухаа худагийн орд газрын байршил:

ªмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын нутагт оршдог

Сумын төвөөс өмнө зүгт 8 км

Улаанбаатар хотоос өмнө зүгт 540 км

Даланзадгад хотоос зүүн тийш 90 км

Монгол - Хятадын хилээс 245 гаруй км зайтай

Төмөр замын Сайншанд өртөөнөөс 440 км

Оюу Толгой зэс-алтны ордоос 150 км
Гол хувь нийлүүлэгчид: МСS групп, Петровис ХХК, Шунхлай групп, Европын
сэргээн босголт хөгжлийн банк
2010 оны сард Энержи Ресурс ХХК нь Хонг-Гонкийн биржид Мongolian mining
corporation нэрээр амжилттай IPO хийсэн. Хувьцааны үнэ нь 0.01 USD буюу 5.05 HKD
байсан ба 3.6 тэрбум хувьцаа арилжаалж 651 сая ам доллар босгож чадсан нь
Монголын компаниудас хамгийн их хөрөнгийг гадаадын бирж дээр босгосон рекорд
болох юм.

9. Нөөц: 1.4 тэрбум тонн нүүрс MMC-ийн Ухаа Худаг хэсэгт оршино энэ нь одоогийн
ханшаар 35 тэрбум доллар.
Нийт Таван толгойн нөөц 6.4 тэрбум тонн үүний 1.5 тэрбум нь коксжих
Ухаа Худаг-ийн хэсэг нь нийт талбайн 4 хувийг эзэлдэг боловч нүүрсний нөөцийн
20 хувийг багтаасан.

Хүннү Коал
Австрали төвтэй Хүннү Коал компани нь коксжих
ба эрчим хүчний нүүрсний төслүүдийг Монголд
хэрэгжүүлэхээр байгуулагдаад байна.
Зах зээл дээрхи хөрөнгийн хэмжээ нь 150 сая
Австрали доллар. ªмнөд болон Дундговь, Говь
Алтай мөн Монгол улсын Зүүн аймаг дахь нутаг
дэвсгэрийг хамарсан 14 коксжих ба эрчим хүчний
нүүрсний төслүүд хэрэгжүүлж байна.
Нөөц:
Гол орд: Дундговь аймагт орших Үнст худагийн ордын 80 хувийг эзэмшдэг. Үнст
худагийн орд 140 метрийн гүнд 324 сая тонн нүүрсний нөөцтэй нь тогтоогдсон бөгөөд
6.784 ккал/кг илчлэгтэй сайн чанарын эрчим хүчний нүүрс агуулдаг аж. Монголын
төмөр замаас 180 км-ийн зайд орших энэ төсөл хайгуулын хоѐр, ашиглалтын нэг тусгай
зөвш өөрөлтэй бөгөөд нийт 59 мянган га газрыг хамардаг билээ. Энэ ордоос жилд 250500 сая тонн нүүрс олборлож, дотоодын болон урд хөршийн зах зээлд нийлүүлэх юм.
Хүннү Коал компани нь ирэх 12-18 сарын хугацаанд мөн Хонг Конгын зах зээл дээр
хувьцаагаа арилжихаар болоод байгаа билээ.
“Хүннү Коал” компанийн хувьд 2010 оны хоѐрдугаар сард 20 сая австрали доллар
босгохоор 100 сая ширхэг энгийн хувьцаагаа нэг бүрийг нь 0.20 австрали доллараар
үнэлэн гаргасан нь шилдэг амжилтыг үзүүлсэн юм. Санхүүгийн зөвлөх Deloitte тус
компанийн IPO-г энэ жилийн хамгийн сайн өсөлттэй хувьцаа болж чадсан гэж үнэлээд
“The Deloitte Corporate Finance IPO” судалгаандаа үндэслэлээ тайлбарласан байна.

Харанга ресорсез
Haranga Resources компани нь Австралийн
хөрөнгийн бирж дээр анхдагч зах зээлд 125 сая ширхэг
хувьцаагаа A$ 20 центээр үнэлэн гаргажээ.
Төмрийн хүдрийн хайгуулын таван төслийн 60-аас
дээш хувийг худалдаж авах гэрээ хийсэн "Харанга
ресорсез" нь ойрын хугацаанд 1-2 уурхай нээж олоод,
дараагийн 2-3 жилдээ ашиглаж эхлэхээр төлөвлөж байгаа юм.
Haranga resources болон Нunnu coal-н IPO-г хоѐуланг нь Австралийн CPS securities
компани зуучлан ажилласан.
Томоохон хувьцаа эзэмшигчид:
-
Nefco Nominees
Credit Suisse
ТУЗ-н гишүүд
10.5 сая ш
9.38 сая ш
5.62%
5.02%
12%

10. Мөн олон улсын биржид бүртгэлтэй Монголын нутаг дэвсгэрт гадаадын хөрөнгө
оруулалтаар үйл ажиллагаа явуулж буй 24 компани байна. Үүнд Ivanhoe Mines ХК,
Southgobi Resources ХК, Рио Тинто ХК гэх мэт дэлхийд нэртэй компаниуд багтана.
Компаниудын жагсаалтыг мөн хавсралт 1-ээс үзнэ үү.
i. “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-Олон улсын биржид
“Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ийг Улсын Их Хурлын 39 дугаар тогтоолыг үндэслэн
Засгийн газрын 2010 оны 10-р сарын 20-ны 272 дугаар тогтоолоор зуун хувь төрийн
өмчит “Эрдэнэс МГЛ” ХХК-ийн охин компаниар байгуулсан. Тус компани нь таван
толгойн нүүрсний ордын ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг хуваахгүйгээр эзэмших эрх
бүхий хувьцаат компани юм. “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ийн хувьцааны 10 хувийг
Монгол улсын иргэдэд үнэ төлбөргүй эзэмшүүлэх, 10 хувийг 2010 оны 6 дугаар сарын
30-ны өдрөөс өмнө улсын бүртгэлд бүртгэгдэн үйл ажиллагаа явуулж байгаа, татвар
төлсөн үндэсний аж ахуйн нэгжүүдэд нэрлэсэн үнээр худалдах, 30 хүртэлх хувийг
гадаад, дотоодын хөрөнгийн биржээр худалдаж шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг
татах, болон үлдсэн хувьцааг төр эзэмших тухай Улсын Их Хурлын 39 дугаар
тогтоолоор баталсан байна.
“Тавантолгой” ХК нь 1967 оноос 2009 оны 9-р сарыг хүртэлх хугацаанд нийт 9.8
орчим сая тонн нүүрс олборлолт хийсэн бол “Энержи Ресурс” ХХК нь 2009 оны 4-р
сараас үйл ажиллагаагаа эхэлж 2009 онд 1800.0 мянган тонн нүүрс олборлосон. Уг орд
газарт тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч “Эрдэнэс МГЛ” ХХК, “Дайцүки” ХХК-иуд 2011
хүртэл олборлолтын үйл ажиллагаа явуулаагүй. Харин энэ оноос олборлолтын ажил нь
эхлэх ба олборлолтын хэмжээ 2-3 сая тонн байх тооцоо гараад байна. (Open-parliament
2011)
Тавантолгойн орд нь Ухаа худаг, Цанхийн зүүн хэсэг (нийт 1 тэрбум орчим
нүүрсний нөөцтэй), Цанхийн баруун хэсэг (нийт 1.7 тэрбум тн нүүрсний нөөцтэй, 800
сая орчим нь коксжих), Бор толгой, болон Зүүн хэсэг (756 сая.тн, коксжих 62.5 хувь)
гэсэн 5 хэсгээс бүрддэг. Зүүн хэсэг болон Бор толгой (392.9 сая.тн, эрчим хүчний
нүүрс)-н хэсэгт зайлшгүй нэмэлт хайгуул, судалгааны ажил хийх шаардлагатай. Ухаа
худгийн хэсэгт “Энержи Ресурс” ХХК үйл ажиллагаа явуулдаг. “Тавантолгой” ХК,
“Дайцүки” ХХК, “Эрдэнэс МГЛ” ХХК-иуд нь Цанхийн хэсэгт тус тусын талбайд үйл
ажиллагаа явуулж байна. (Open-parliament 2011)
Тавантолгойн ордын эзэмшигч компаниуд
№
Компаний нэр
Эзэмшлийн талбай /га/
1
Эрдэнэс МГЛ
68522
2
Таван Толгой ХК
169
3
Дайцүки ХХК
101
4
Энержи Ресурс ХХК
2962
НИЙТ
71754
Мөн Тавантолгойн Цанхийн ордын баруун хэсэгт стратегийн хөрөнгө оруулагч
шалгаруулах, болон Цанхийн ордын зүүн хэсэгт “Эрдэнэс-Тавантолгой” компанийн
олборлогчийг сонгон шалгаруулах тендерүүдийг 2010 оны 12-р сарын сүүлчээр
зарласан. Тус тендерүүдийн сонгон шалгаруулалт 2011 оны 1-р сарын сүүлчээр
шийдэгдэх байсан хэдий ч одоог хүртэл шийдвэр гараагүй хэвээр байна.

11. Стратегийн хөрөнгө оруулагчийг сонгон шалгаруулах тендерт оролцохоор дотоод,
гадаадын нийт 15 компани, консерциум материалаа ирүүлсэн байна. Үүнд:
Шинхуа Энержи, Мицуи корпораци /БНХАУ, Япон/
“Монголын Алт” групп /Монгол улс/
Арсэлор Металл лимитед /Люксембург/
“И-Тай” групп /ªвөрмонгол, БНХАУ/
Пибоди Энержи /АНУ/
Эн Плас /ОХУ/
“Фортискю Металс” групп /Австрали/
Вале /Бразил/
“Оросын төмөр зам” нийгэмлэг /ОХУ/, “Сумитомо”, “Иточу”, “Сожитц”,
“Марубени” группын хамтарсан консорциум /Япон/, “Корес” группээр ахлуулсан
БНСУ-ын компаниудын нэгдэл
10. Мэско Стийл лимитед /Энэтхэг/
11. Интернэшнл Коул Венчур лимитед /Энэтхэг/
12. “Монголын автозамын нэгдэл” консорциум /Монгол/
13. “Экстрата” групп /Австрали/
14. “Эрдос Чэнлон” групп /БНХАУ/
15. Сигнум Индастриал корпораци /Монгол/
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
“Эрдэнэс-Тавантолгой” компани дотоод, гадаад хөрөнгийн биржүүд дээр
хувьцааныхаа 30 хүртэлх хувийг гарган арилжаалах бөгөөд үүнд бэлтгэхийн тулд
гадаадын нэр хүнд бүхий хөрөнгө оруулалтын банк, хуулийн зөвлөх компанитай
хамтран ажиллах ѐстой. Уг сонгон шалгаруулалтад оролцохоор саналаа
танилцуулахаар бэлтгээд байгаа хөрөнгө оруулалтын 16 банк байна. (Mongolian mining
journal 2011)
Хөрөнгө оруулалтын зөвлөх, банкууд
1
JP Morgan
6
Barclays Capital
11
Jefferies and company
2
Credit Suisse
7
CITI
12
ING
3
Goldman
Sachs
8
UBS
13
Bank of America Merrill
lynch
4
Morgan
Stanley
9
Standard Chartered bank
14
HSBC
5
Deutsche bank
10
Bank of China
15
Macquarie
16
BHP Paribas
Таван толгойн стратегийн хөрөнгө оруулагчид дотор дэлхийн хамгийн том
нүүрсний компани болох Пибоди ХК багтаж байгаа нь манай улс дэлхийн тавцанд
түүхий эдээрээ танигдсаныг гэрчилж байгаа юм. Мөн АНУ-ын JP Morgan, Английн
Goldman sachs, Германы Deutsche bank гэх мэт дэлхийд нэр хүндтэй банкууд өрсөлдөж
буй нь Таван толгойн орд ямар үнэ цэнэтэйг харуулж байна.

12. 199001
199007
199101
199107
199201
199207
199301
199307
199401
199407
199501
199507
199601
199607
199701
199707
199801
199807
199901
199907
200001
200007
200101
200107
200201
200207
200301
200307
200401
200407
200501
200507
200601
200607
200701
200707
200801
200807
200903
200909
201003
201009
201101
201107
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
1996 Q1
1996 Q4
1997 Q3
1998 Q2
1999 Q1
1999 Q4
2000 Q3
2001 Q2
2002 Q1
2002 Q4
2003 Q3
2004 Q2
2005 Q1
2005 Q4
2006 Q3
2007 Q2
2008 Q1
2008 Q4
2009 Q3
2010 Q2
2011 Q1
2011 Q4
2011 Q3
2011 Q2
I.06
IV.06
VII.06
X.06
I.07
IV.07
VII.07
X.07
I.08
IV.08
VII.08
X.08
I.09
IV.09
VII.09
X.09
I.10
IV.10
VII.10
X.10
I.11
IV.11
VII.11
X.11
I.12
IV.12
VII.12
X.12
I.13
j. Алт, зэс, нүүрсний үнийн таамаглал
Дэлхийн эдийн засгийн сэргэлтийн үр дүнд алт, зэс, нүүрсний үнэ цаашид өсөх
хандлагатай байна. Энэ нь манай улсын орлого улам бүр ихсэх нөхцлийг бүрдүүлж
байна. Үнийн таамаглалын үнэлгээг хавсралт 2-оос үзнэ үү.
Дулааны нүүрсний үнэ (тн)
500
400
300
200
100
Дулааны нүүрсний үнэ (тн)
0
Коксжих нүүрсний үнэ (тн)
$400.00
$300.00
$200.00
$100.00
$0.00
Коксжих нүүрсний үнэ (тн)
Зэсийн дундаж үнэ
15000.00
10000.00
5000.00
Зэсийн дундаж үнэ
0.00
Алтны дундаж үнэ
2000.00
1500.00
1000.00
500.00
US$
0.00
Эх үүсвэр: Австралийн бирж, Лондонгийн металлын бирж, www.gold.org

13. D. ДОТООД ОРЧНЫ СУДАЛГАА
a. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
ДНБ оны үнээр
16000.0
14000.0
12000.0
10000.0
8000.0
6000.0
4000.0
2000.0
0.0
ДНБ оны үнээр
Эх үүсвэр: www.nso.mn
Уул уурхайн салбарын хурдацтай өсөлтийн дүнд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний
өсөлт ихээхэн хэмжээгээр нэмэгдэнэ.
b. Уул уурхайн салбар дахь гадаадын хөрөнгө оруулалт
Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт (салбараар)
1.00
0.80
0.60
Уул уурхай, газрын тос геологи
0.40
Худалдаа, үйлчилгээ
0.20
0.00
1990-2004
2005
2006
2007
2008
2009
БНХАУ
1
0.8
0.6
БНХАУ
0.4
0.2
0
1990-2004
2005
2006
2007
2008
2009
Хятадын хөрөнгө оруулалт урт хугацаанд тогтвортой өсч байна. Мөн Канад,
Австралийн хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж байна.

14. c. Алт, зэс, нүүрсний экспорт
Алт олборлолт
50 000.00
40 000.00
30 000.00
Алт олборлолт
20 000.00
10 000.00
0.00
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Зэсийн баяжмал (000 тн)
800
700
600
500
400
Зэсийн баяжмал (000 тн)
300
200
100
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Нүүрсний олборлолт
70 000
60 000
50 000
40 000
Нүүрсний олборлолт
30 000
20 000
10 000
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Эх үүсвэр: Түлш эрчим хүчний яамын судалгаа
Оюу Толгойн алт зэсийн орд, Таван толгойн нүүрсний ордууд ашиглалтанд орсноор
алт, зэс, нүүрсний олборлолт эрс нэмэгдэнэ. Энэ нь манай экспортын хэмжээг
нэмэгдүүлж Монголын цэвэр баялгийг нэмэгдүүлнэ.

15. d. Хөрөнгийн зах зээл
i.
ТОП-20 индекс, арилжааны дүн
ТОР20
35 000.00
30 000.00
25 000.00
20 000.00
15 000.00
10 000.00
5 000.00
0.00
2006 1
5
9
13
17
21
25
29
33
37
41
45
49
2007 1
5
9
13
17
21
25
29
33
37
41
45
49
2008 1
5
9
13
17
21
25
29
33
37
41
45
49
2009 1
5
9
13
17
21
25
29
33
37
41
45
49
2010 1
5
9
13
17
21
25
29
33
37
41
45
49
2011 1
5
ТОР20
Нийт гүйлгээ
40 000 000 000.00
35 000 000 000.00
30 000 000 000.00
25 000 000 000.00
20 000 000 000.00
15 000 000 000.00
10 000 000 000.00
5 000 000 000.00
0.00
Нийт гүйлгээ
2007-2010 оны сар бүрийн арилжааны дундаж
15 000 000 000.00
10 000 000 000.00
2007-2010
5 000 000 000.00
2 011
0.00
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
ТОП20 индексийн өсөлт
0.25
0.2
0.15
0.1
0.05
0
-0.05
-0.1
2007-2010
2011
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52
Эх үүсвэр: МХБ, ҮЦТТТХТ

16. Хөрөнгийн зах зээлийн идэвхжил хүчтэй байна. Олон жилийн дунджаас их
хэмжээний арилжаа 11, 12, 1, 2-р саруудад хийгдсэн. Гадаадын ААН, иргэдийн
арилжааны идэвхи их хэмжээгээр, дотоодын ААН, иргэдийн арилжааны идэвхи эрс
нэмэгдсэн. Энэ нь зах зээл хөгжин тэлэх нэг үндсэн нөхцөл болно. 1-р сарын
арилжааны дүн өмнөх 4 жилийн дунджаас өндөр, ТОП20 индексийн өсөлт мөн адил
өмнөх жилүүдийн дунджаас өндөр байна.
Гадаад ба дотоод хөрөнгө оруулагчдын идэвхи
ii.
Хөрөнгө оруулагчдын оролцооны хувь
100%
80%
60%
Дотоодын иргэн
40%
Дотоодын ААН
Гадаадын иргэн
20%
Гадаадын ААН
2007.1
2007.11
2007.12
2008.01
2008.02
2008.03
2008.04
2008.05
2008.06
2008.07
2008.08
2008.09
2008.1
2008.11
2008.12
2009.01
2009.02
2009.03
2009.04
2009.05
2009.06
2009.07
2009.08
2009.09
2009.1
2009.11
2009.12
2010.01
2010.02
2010.03
2010.04
2010.05
2010.06
2010.07
2010.08
2010.09
2010.1
2010.11
2 010.12
2 011.01
0%
Арилжаанд орсон дансны тоо
3 000.00
2 500.00
2 000.00
Гадаадын ААН
1 500.00
Гадаадын иргэн
1 000.00
Дотоодын ААН
500.00
Дотоодын иргэн
0.00
Арилжаанд орсон дансны тоо (2007-2010 оны сарын бүрийн дундаж)
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Дансны тоо
2011
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Дотоодын иргэд арилжаанд маш идэвхитэй оролцож байгаа бол Дотоодын ААН
хамгийн бага идэвхитэй оролцож байна. Мөн хугацаа өнгөрөх тусам арилжааны идэвхи
нэмэгдсээр байна. ªмнөх 4 жилийн дунджаас 2 дахин илүү байна. Энэ нь зах зээл
хүчтэй өргөжиж, идэвхжиж буйг харуулна.

17. iii.
Хөрөнгийн зах зээлийн өнөөгийн байдал
1. Лондонгийн биржийн шинэчлэл
2010 онд Төрийн өмчийн хорооноос МХБ-ийг шинэчлэх тендерийг зарлахад БНСУ,
Хонг-Конг, Канад, Японы хөрөнгийн биржээс гадна Швед, Монголын консерциум
“London Stock Exchange Group” зэрэг арван баг оролцохоор саналаа ирүүлсэн. Харин
хоѐрдугаар шатанд “Солонгосын Хөрөнгийн Бирж” баг, “NASDAQ OMX & MOSDAQ”
консерциум, “London Stock Exchange Group” баг, “ХЕТRА Магкеt Dеvеlорment &
Deutsche Borse Group” консерциум гэсэн дөрвөн баг тэнцсэн. Эцэст нь Лондонгийн
бирж ялж шинэчлэл хийхээр болсон билээ.
ªнгөрсөн долоо хоногт Канадын "ТМХ" группийг Лондоны Хөрөнгийн бирж
худалдан авахаар болсон. 3.2 тэрбум ам.долларын үнийн санал тавьж, таван сарын
турш хэлэлцсэний эцэст уг асуудал дуусах шатандаа оржээ. Торонто, Лондоны
Хөрөнгийн бирж нь уул уурхайн компаниудын хувьцааг арилжаалдаг хамгийн таатай
газар юм.
Лондоны Хөрөнгийн биржийн гүйцэтгэх хорооны гишүүн Антони Виерсин
"Монголчууд хөрөнгийн биржээрээ дамжуулан Лондоны Хөрөнгийн бирж дээр
хувьцааны арилжаа хийх боломжтойг илэрхийлсэн. ªөрөөр хэлбэл, бид байгалийн
баялгаа Хойд Америкийн зах зээлд гаргах боломж нээлттэй боллоо. Монголын
хөрөнгийн биржийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ч. Чинзориг "Монголчуудын хувьд илүү
боломж нээгдэж байна. Бид Хойд Америкийн хувьцааны арилжаанд оролцох, тус зах
зээлд хувьцаагаа арилжаалах боломж нээгдлээ. Энэ бол маш том давуу тал" гэжээ.
Лондоны Хөрөнгийн бирж "ТМХ" группийг худалдан авснаар уул уурхай, эрчим
хүчний салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг компаниудын хувьцаагаа арилжаалдаг
хамгийн том бирж болсон тухай дээр дурьдсан. Гэтэл дөнгөж 1991 онд байгуулагдсан,
хувьцааны арилжаа нь өчүүхэн багаар хэмжигддэг Монголын хөрөнгийн биржийг
сонирхох болсон шалтгааныг олон улсын хэвлэлүүдэд Монголын байгалийн баялагтай
холбон тайлбарлаж, "Та нар хүсвэл шоолж болно, гэхдээ Монгол бол үнэхээр
анхаарахгүй байхын аргагүй том тоглоом" гэж бичжээ. "Financial Times" сонины
сэтгүүлч Жиоф Дайр энэ талаар, "Монгол улс нүүрс, зэс, алтны асар их нөөц баялагтай.
Тэр хэрээрээ хөрөнгө оруулагч, уул уурхайн компаниудыг өөртөө татаж
байна. Тэгэхээр Хөрөнгийн бирж нь хөгжих асар их ирээдүйтэй" гэжээ.
Олон улсын стандартаар бол гуравдугаар зэрэглэлтэйд тооцогдох Монголын
хөрөнгийн биржид хувьцааны арилжаа хийх ажлыг "Millennium IT" компани
хариуцсан. Лондоны Хөрөнгийн бирж Шри-Ланкийн "Millennium IT" компанийг 2009
онд худалдаж авсан аж. Одоогийн байдлаар Лондоны Хөрөнгийн бирж дээр Монголд
газрын тос олборлох эрх бүхий "Петро Матад" компани бүртгэлтэй байна.
2. Millennium IT гэж юу вэ?
МХБиржийн шинэчлэлийн хүрээнд юун түрүүнд техник, технологийн асуудлыг
шийдэхээр болсон. Учир нь өнөөгийн ашиглаж буй техник, программ нь ачааллаа
даадаггүй, хурд удаан, олон улсын биржүүдтэй холбоогүй гэх мэт олон сул талтай.
Лондоны биржээс МХБ-д “Millennium IT”-г санал болгосон. Энэхүү компаний
программыг ашигласнаар манай бирж дэлхийн хамгийн хурдтай арилжааны
платформтой болох бөгөөд энэ нь түргэн шуурхай, үр ашигтай, өртөг багатай,
хэрэглэгчийн хүсэл сонирхолд нийцсэн үйлчилгээ явуулах боломжийг олгоно.
Лондоны Металын Бирж, ICAP, Энэтхэгийн Түүхий Эдийн Бирж, Лондоны
Хөрөнгийн Бирж группын Turquoisse (Лондонгийн Хөрөнгийн Биржийн Пан-Европын

18. хувьцааны арилжааны платформ), Египтийн Хөрөнгийн Бирж гэх мэт хөрөнгийн бирж,
санхүүгийн байгууллагууд тус компаний бүтээгдэхүүнийг хэрэглэдэг.
"Millenium IT" программыг ашигласан автомат арилжааны системд өдөрт 25 сая
ширхэг хувьцааны захиалга авч, ойролцоогоор 300 мянган удаа арилжаа хийж, гурван
их наяд ам.доллар босгож байна. Энэхүү программыг Европт ICAP, Лондоны металлын
бирж, Америкийн АМЕХ болон Бостоны Хөрөнгийн бирж зэрэг дэлхийн 22 Хөрөнгийн
бирж арилжаандаа ашигладаг. Энэ оны хоѐрдугаар сарын 14-нөөс Лондоны Хөрөнгийн
бирж энэхүү системээр бүх үйл ажиллагаагаа явуулах бэлтгэл ажлаа хангасан.
ªнөөдрийн байдлаар автомат арилжааны системүүдээс "Millenium IT" программыг
дэлхийн хамгийн хурд сайтай системд тооцож байна.
3. 2010-2012 оны хооронд төрийн өмчийг хувьчлах чиглэл
2010 оны 02 сарын 04 өдрийн Улсын их хуралтын 11-р тогтоолийн дагуу дараах
төрийн өмчит компаниудыг хувьчлах болсон. Жагсаалтыг хавсралт 3-аас үзнэ үү.
Ийнхүү төрийн өмчийг хувьчилснаар хөрөнгийн зах зээлд шинэ хувьцаанууд
арилжаалагдаж зах зээлийн үнэлгээ өсөх, хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг татах
улмаар хөрөнгийн захад эргэлдэх мөнгөний хэмжээг нэмэгдүүлэх, хөрөнгийн зах
зээлээс хөрөнгө босгох боломжийг улам бүр нэмэгдүүлнэ.
iv.
2011 онд шинээр арилжаалагдах хувьцаа
2006-2010 оны хооронд 13 компани хувьцаагаа олон нийтэд нээлттэй арилжаалсны
8-ийг нь БДСек брокер, дилер, андеррайтингийн компани зах зээлдээ гаргасан.
Компаниудын жагсаалтыг хавсралт 3-аас үзнэ үү.
БДСек ХК нь Монголын хөрөнгийн зах зээлд 20 жилийн турш тасралтгүй үйл
ажиллагаа явуулж буй тэргүүлэгч компани юм. 2006 оноос хойш нийт 8 хувьцаат
компаний хувьцааг зуучлан арилжаалсан. Тэдгээрийн нэг нь Женко Тур Бюро, мөн
Эрдэнэт хотод байрлах “Хөх Ган” ХК юм. Тус компани энэ жил дахин 25 тэрбум
төгрөгийн нэмэлт хувьцаа гаргаж хөрөнгө оруулалт татах төлөвлөгөөтэй ажиллаж
байна. Үүний 18 орчим тэрбум төгрөгийг 5-10 хувьцаат компанийг зуучлан хөрөнгийн
биржид гаргахад зарцуулах ба компаниудын нийт татан төвлөрүүлэх хөрөнгийн
хэмжээ 27 тэрбум ажээ. Эдгээр компаниудын дотор нефьт, нүүрс боловсруулах гэх мэт
нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх компаниуд зохилж байна.
E. Хувьцаа гаргаж компани байгуулахын давуу тал
Үнэт цаас гаргагч компанийн давуу талууд:
Компани хувьцаа гаргах нь тухайн компанид хэд хэдэн давуу талуудыг олгодог.
 Мөнгөн хөрөнгө өсч хөрвөх чадвар сайжрана.
Компани хувьцаа гаргахад хөрөнгө оруулагч нар тухайн компанийн тодорхой нэг
хэсгийг эзэмшихийн тулд тодорхой хэмжээний мөнгө төлдөг. Хувьцаа гаргаж босгосон
мөнгөөрөө компани зардлаа төлөх эсвэл үйл ажиллагаагаа өргөтгөхөд ашиглаж болох
юм. Мөнгөн хөрөнгөө өсгөх нь хөрвөх чадварыг сайжруулна.
 Эрсдлийг бууруулах
Хүчирхэгжиж буй компанийн хувьд, үүсгэн байгуулагчид нь ихэвчлэн өөрсдийн
хөрөнгөө компанитайгаа холбосон байдаг. Хувьцаагаа гаргаснаар, тэд өөрсдийн
хувийн багцынхаа эрсдлийг өөрийн компанийн хувьцааг ашиглан бууруулж болно.

19.  Зардал багатай эх үүсвэр татах
Ихэнхи компаниуд хувьцаа гаргахгүйгээр санхүүжилтийн эх үүсвэр татъя гэвэл
ямар нэгэн банкнаас зээл авах магадлал өндөр. Компани банкнаас мөнгө зээлж
авсныхаа төлөө хүү төлдөг бол хувьцаа гаргах нь ямар ч төлбөр төлөхгүйгээр эх үүсвэр
татаж байна гэсэн үг юм.
 Хөрөнгө оруулагч нарыг татах
Хэрвээ компани хаалттай, ганцаарчлан үйл ажиллагаагаа явуулдаг бол хөрөнгө
оруулагч нарыг татахад асуудал үүсч болох юм. Хувьцаагаа олон нийтэд гаргахын тулд
компаниас хувьцаа эзэмшигчдийн эрхийг хамгаалсан болон компанийн санхүүгийн
мэдээллийг нээлттэй байлгах талаар дүрэм журамтай байхыг шаарддаг. Эдгээр дүрэм
журмууд нь хөрөнгө оруулагч нарт компанийг үнэлж дүгнэхэд тус болдог.
 Хүний нөөцийг татах, түүнийгээ авч үлдэх
Компани ажилчиддаа өөрийн гаргасан хувьцаанаасаа бонус, цалин хэлбэрээр өгөх
нь чадварлаг ажилчдыг татах, ажилчдын ажилдаа сэтгэлээсээ, өөриймсөг хандахад
хөшүүрэг болно.
 Бусад компанийг худалдан авах
Компани хувьцаа гаргасныхаа дараа гаргасан хувьцаагаа бусад компанийг
худалдаж авахад ашиглаж болох юм. Энэ нь компанийг өргөжихөд дэмжлэг болдог.
Хувьцаагаараа өөр компанийг худалдан авна гэдэг нь ямар ч бэлэн мөнгө
хэрэглэхгүйгээр компани худалдаж авлаа гэсэн үг.
 Компани олон нийтэд танил болох
ªдөр тутмын хувьцааны үнэтэй холбоотойгоор тухайн компанийн менежментийн
бодлого, бизнесийн бүтэц, бүтээгдэхүүний талаарх мэдээлэл янз бүрийн мэдээллийн
хэрэгслүүдээр мэдээлэгдэх учир олон нийтэд улам илүү танил болно.
 Зээл авах чадвар нэмэгдэх
Хэрвээ хувьцаа гаргасан компанийн үйл ажиллагаа сайн байвал тэдэнд итгэх итгэл
нэмэгдэж илүү ашигтай нөхцөлтэйгээр банкнаас зээл авах боломжтой болж болох юм.
 Хугацаагүй эх үүсвэр татах
Банкнаас зээл авсан тохиолдолд зээлийн хугацаанд багтаж эргэн төлөлтийг
гүйцэтгэх ѐстой бол хувьцаа гаргаснаар хугацаагүй хөрөнгө татан төвлөрүүлдэг.
Хөрөнгө оруулагчийн давуу талууд:
 Инфляцийн түвшин арилжааны банкны хүүгийн түвшингээс өндөр, харин
хувьцааны үнийн өсөлт инфляциас их байдаг.
 Та олон нийтийн хараанаас бүрэн хамгаалагдана. Таны өмч хөрөнгийг хэн ч
мэдэхгүй. ªөр бусад хөрөнгө оруулалт хийвэл, хүмүүс таны өмч хөрөнгийг
амархан олж мэднэ.
 Ногдол ашиг: Ногдол ашиг гэдэг нь санхүүгийн жил болгоны эцэст компаний
зүгээс ашгаасаа хувьцаа эзэмшигчиддээ хуваарилдаг мөнгөн шагнал юм.
Компаниуд ногдол ашгаа жилийн ерөнхий хурал дээр зарладаг. Их хэмжээний
хувьцаа эзэмших тусам авах ногдол ашгийн дүн нэмэгдэнэ.
 Шагналт/bonus/ үнэт цаас: Энэ нь компанид хувь эзэмшиж байгаа хувьцаа
эзэмшигч нарт үнэ төлбөргүйгээр тараадаг үнэт цаас юм. Заримдаа компани
шагналт үнэт цаасыг ногдол ашгийн оронд зарладаг мөн зарим тохиолдолд
хоѐуланг нь ч зарлах тохиолдол байдаг. Жишээ нь: 2007 оны 3-р улиралд

20. Нигерийн “First Bank” “one-for-one” буюу “нэгд нэгийг” гэсэн бонус зарлажээ.
Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл та нэг хувьцаа болгондоо дахиж нэг хувьцаа
эзэмшдэг болсон гэсэн үг юм.
 Капиталын өсөлт: Эрэлт болон нийлүүлэлтээс шалтгаалан хувьцааны ханш
өсч, буурч байдаг. Жишээ нь: Хэдхэн сарын өмнө нэгж хувьцаа нь N6.00(naira)аар арилжаалагдаж байсан Нигерийн “Benue” хэмээх цементийн компаний
хувьцааны эрэлт өндөр байсан. Цемент ховор, компанийн гүйцэтгэл сайн
байсны үр дүнд нэгж хувьцааных нь өртөг одоогийн байдлаар N48.00(naira)
байна. Энэ нь тухайн хувьцааны үнэ цэнэ 700 хувиар нэмэгдсэн гэсэн үг юм.
Тэгэхээр хувьцааны бизнес нь таныг нэг шөнийн дотор л тэрбумтан болгох
чадалтай.
F. Хувьцааг хэрхэн нийтэд санал болгох вэ?
Хувьцаагаа олон нийтэд санал болгохын тулд компаний тухай хууль, үнэт цаасны
тухай хууль, СЗХ-ны дүрэм журам, тогтоол, МХБ-ийн журмын хэд хэдэн шалгуур
үзүүлэлтүүдийг хангах ѐстой.
a. Компанид тавигдах шаардлага
1.
2.
Шалгуур үзүүлэлт /Хувьцаа/
Хувьцааны болруулалтаас
Дараах субьектүүдтэй гэрээ байгуулан компанийн
олохоор төлөвлөж буй хөрөнгийн
үйл ажиллагаанд гаргуулсан дүгнэлтүүд
үнийн дүн нь
№
Утга
Хороо хүлээн зөвшөөрсөн аудитын компаниас
гаргуулсан дүгнэлт
Эерэг
Хороо хүлээн зөвшөөрсөн үнэлгээчинтэй гэрээ
байгуулан гаргуулсан үл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээ
Эерэг
Хороо хүлээн зөвшөөрсөн хуульчтай гэрээ байгуулан
гаргуулсан дүгнэлт
Эерэг
Андеррайтерийн компаниар гаргуулсан дүгнэлт
Эерэг
Андеррайтерийн компанийн зүгээс гаргуулсан
бизнесийн үнэлгээ
Эерэг
3 тэрбум
хүртэл
төгрөг
бол
3 -10
тэрбум
төгрөг
бол
Үйл ажиллагаа явуулсан хугацаа
1-ээс доошгүй
жил
Сүүлийн жилийн татварын өмнөх
ашгийг цэвэр өөрийн хөрөнгөнд
харьцуулсан харьцаа нь
5 хувиас
багагүй
Үйл ажиллагаа явуулсан хугацаа
3-аас доошгүй
жил
Сүүлийн 3 жилийн татварын өмнөх
дундаж ашгийг сүүлийн 3 жилийн
5 хувиас
багагүй

21. дундаж цэвэр өөрийн хөрөнгөнд
харьцуулсан харьцаа буюу өөрийн
хөрөнгийн дундаж өгөөж нь
Үйл ажиллагаа явуулсан хугацаа
10
тэрбум
төгрөгөөс
дээш бол
5-аас доошгүй
жил
Сүүлийн 5 жилийн татварын өмнөх
дундаж ашгийг сүүлийн 5 жилийн
дундаж цэвэр өөрийн хөрөнгөнд
харьцуулсан харьцаа буюу өөрийн
хөрөнгийн дундаж өгөөж нь
5 хувиас
багагүй
3
ТУЗ-ийн гишүүд
болон гүйцэтгэх
зүахирлаар ажиллах
этгээд нь
Компанийн сүүлийн балансад тусгагдсан цэвэр өөрийн хөрөнгийн 80
хувиас илүүгүй байх
Татварын болон хугацаа хэтэрсэн зээлийн өргүй байх
Төлбөрийн чадвартай байх
Эрх бүхий албан тушаалд ажиллаж байсан болон ажиллаж байгаа
компани нь сайн засаглалтай, татвараа хугацаанд нь төлж байсан байх
Улс орны эдийн засгийн өсөлт, хөгжилд жинтэй хувь нэмэр оруулахуйц үйлдвэрлэл,
үйлчилгээний төсөл хэрэгжүүлэхээр байгуулагдсан, төсөл нь хэрэгжих шатандаа
байгаа, өөрөөр хэлбэл борлуулалт хийж эхлээгүй байгаа компанид дээрх шаардлагууд
хамаарахгүй бөгөөд дараах шаардлагыг хангасан байна.
№
Шалгуур үзүүлэлт /Хувьцаа/
1.
Төслийн нийт дүнгийн 80-аас доошгүй хувийг өөрийн дотоод эх үүсвэрээс
санхүүжүүлсэн, эсхүл мөн хэмжээний санхүүжилтийг хийсэн стратегийн хөрөнгө
оруулагчтай төсөл хэрэгжиж, борлуулалт хийж эхлэх хүртэл хугацаанд хөрөнгө
оруулалтаа эргүүлэн татахгүй байх нөхцөлтэй гэрээ байгуулсан байх
2.
Төсөл хэрэгжүүлэхэд шаардагдах тусгай зөвшөөрлийг авсан байх
3.
Төслийн техник эдийн засгийн үндэслэлийг андеррайтерийн компани зөвшөөрсөн
байх
4.
Компанийн эрх бүхий албан тушаалтан нь тохиромжтой этгээд байх
5.
Компанийн засаглалын журмуудаа боловсруулж баталсан байх
Харин нийтэд санал болгон бонд гаргаж байгаа компаний хувьд хувьцаа гаргаж буй
компанид тавигдах шаардлагыг хангасан байхаас гадна бондын борлуулалтаас олохоор
төлөвлөж байгаа хөрөнгийн дүн нь компанийн сүүлийн балансаар байгаа цэвэр өөрийн
хөрөнгийн дүнгээс илүүгүй байна. (СЗХ 2009, 5)

22. Үнэт цаас нийтэд санал болгохтой холбоотой бүрдүүлэх бичиг баримтыг хавсралт
4-өөс үзнэ үү.
b. Үнэт цаасыг бүртгүүлэх тухай хүсэлтийг хянан шийдвэрлэх
Хороо ирүүлсэн өргөдөл, танилцуулга, бусад баримт бичгийг хүлээн авсан өдрөөс
хойш ажлын 30 хоногийн дотор хянан үзээд шаардлага хангасан гэж үзвэл үнэт цаасыг
бүртгэх, эсхүл бүртгэхээс татгалзсан үндэслэл бүхий шийдвэрийн аль нэгийг гаргана.
Хороо нь үнэт цаасыг бүртгэж, улсын бүртгэлийн болон регистрийн дугаар олгоно.
(СЗХ 2009, 10)
Нийтэд санал болгон худалдах үнэт цаасыг Хороонд бүртгэж, танилцуулгыг
баталгаажуулсны дараа үнэт цаасыг нийтэд санал болгох үйл ажиллагааг эхлүүлнэ.
c. Үнэт цаасыг анхдагч зах зээлд санал болгох
Үнэт цаасыг нийтэд санал болгохын өмнө тодорхой хэдэн ажлыг гүйцэтгэсэн байх
шаардлагатай. (СЗХ 2009, 11)
1. Бэлтгэл ажил
2. Сургалтчилгаатай холбоотой ажлуудыг гүйцэтгэнэ.
Хавсралт 4-өөс нарийвчилсан зааварыг үзнэ үү.
d. Үнэт цаасыг анхдагч зах зээлд санал болгох үйл явц
Үнэт цаас гаргагч болон андеррайтер нь Хороонд бүртгэгдсэн үнэт цаасны
танилцуулгад заасан арга хэлбэрээр тухайн үнэт цаасыг анхдагч зах зээлд байршуулна.
Андеррайтер болон хэд хэдэн андеррайтер хамтран ажиллахаар байгуулсан гэрээгээр
үнэт цаасыг хатуу нөхцөлөөр бүгдийг эсхүл хэсгийг нь худалдан авахаар тохирч, үнэт
цаас гаргагчид үнийг төлсөн бол үнэ нь төлөгдсөн хувьцааг андеррайтерийн
компанийн нэр дээр шилжүүлэн бүртгэнэ. Ингэхдээ андеррайтераас үнэт цаас
гаргагчид хувьцааны үнийг шилжүүлснийг нотлох баримт, үнэт цаас гаргагчийн
хүсэлтийг үндэслэл болгоно.
e. Үнэт цаасыг хоёрдогч зах зээл дээр гаргах
Үнэт цаасыг анхдагч зах зээлд байршуулах ажиллагаа дууссаны дараа Хорооны
зөвшөөрлөөр тухайн үнэт цаасны хоѐрдогч зах зээлийн арилжааг эхлүүлнэ. Хороо нь уг
зөвшөөрлийг нийтэд санал болгосон үнэт цаасыг анхдагч зах зээлд худалдан
байршуулсан тухай тайлан, ирсэн нийт захиалга, нийтээс татан төвлөрүүлсэн хөрөнгө
зэрэг үзүүлэлтүүдийг үндэслэн олгоно.
Арилжаа явуулахаар тогтоосон хугацаанд борлуулсан хувьцааны үнийн дүн,
биелүүлэх боломж бүхий захиалгын үнийн дүн нь үнэт цаасны борлуулалтаас олохоор
тооцсон хөрөнгийн 70-аас доошгүй хувийг бүрдүүлж чадаагүй тохиолдолд Хороо үнэт
цаасыг бүртгэх тухай шийдвэрээ хүчингүй болгож нийтэд зарлана. (СЗХ 2009, 14)

23. Мөн андеррайтерын
компаниараа бизнесийн
үнэлгээ хийлгүүлэх ба
дүгнэлт гаргуулна.
КОМПАНИ
/ТªСªЛ/
Шаардлагатай багц
материалуудыг CЗХ-нд
бүрдүүлж өгнө.
СЗХ-оос
зөвшөөрөөгүй
Материалуудаа
бүрдүүлээд
хүсэлтээ дахин
гаргана
СЗХ-оос
зөвшөөрсөн
Үнэт цаасыг нийтэд санал болгох/IPO/-оос
өмнө гүйцэтгэх ажлуудыг хийнэ.
Бэлтгэл ажлууд
Нийтэд таниулан
сурталчилах ажлууд
Үнэт цаасыг анхдагч зах зээлд байршуулна.
Үнэт цаасыг андеррайтерууд
бүхэлд нь худалдан авсан.
Үнэт цаасыг андеррайтерууд бүхэлд нь худалдан аваагүй
бол:
- Тогтоосон үнээр санал болгон байршуулах
- Үнэ хаялцуулан дуудлагаар худалдах
- Захиалгын бүртгэл хийх аргаар байршуулах гэсэн 3
аргаар анхдагч зах зээлд байршуулна.
СЗХ-оос
зөвшөөрсөн
НИЙТЭД САНАЛ БОЛГОН ҮНЭТ ЦААСЫГ АНХДАГЧ ЗАХ ЗЭЭЛД САНАЛ БОЛГОХ ШАТ
Нийтэд санал болгон анх удаа үнэт
цаас гаргах компанид тавих
шаардлагуудыг хангаж буй
компаниуд СЗХ-ны хүлээн
зөвшөөрсөн:
-хуульч
-үнэлгээчин
-аудитын компанитай гэрээ
байгуулан дүгнэлт гаргуулна.
Үнэт цаасны хоёрдогч зах
зээлийн арилжааг эхлүүлнэ.

24. III. ДҮГНЭЛТ
Энэхүү судалгааны ажлаар Монголын хөрөнгийн зах зээлд шинээр хувьцаа гаргах
боломжийг гадаад, дотоод орчны шинжилгээ, эрх зүйн зохицуулалтын хүрээнд судлав.
Дэлхийн эдийн засаг сэргэж, тэр дундаа түүхийн эдийн үнэ өссөөр байгаа нь
Монголын байгалийн баялгыг гадаадын хөрөнгө оруулагчид ихээхэн сонирхоход
хүргэж байна.
Таван толгойн хувьцааг олон улсын биржид арилжаалах эрхийн төлөө JP Morgan,
Goldman Sachs, Deutsche bank гэх зэрэг дэлхийн хамгийн том банкууд өрсөлдөж,
стратегийн хөрөнгө оруулагчдад дэлхийн хамгийн том нүүрсний компани багтаж
байгаа нь олон улсад Монголыг ихээхэн сонирхож байгаагын илэрхийлэл юм. Мөн
Монголын хувьцаат компаниуд олон улсын биржид хувьцаагаа амжилттай арилжаалж
буй нь дэлхийн тавцанд Монголыг улам бүр таниулжээ. Нэг үгээр хэлбэл, Монголын
хөрөнгийн зах зээлд үзүүлэх гадаад орчны нөлөө эерэг байна.
Монголын хөрөнгийн биржийг Лондонгийн бирж шинэчлэх, 2011 онд төрийн
өмчийн компаниудыг хувьчлах, Монголын цэвэр баялгийн нөөц нэмэгдэх гээд дотоод
эдийн засгийн хувьд таатай нөхцөл бүрджээ. Нэг үгээр хэлбэл, Монголын хөрөнгийн
зах зээлд үзүүлэх дотоод орчны нөлөө эерэг байна.
Нөгөө талаас банкны зээл нь үйлдвэрийн газруудын зээлийн шаардлагыг хангаж
чаддаггүй. Хүү өндөр, хугацаа богино.
Нэгтгэн дүгнэвэл, хөрөнгийн зах зээлээс санхүүжилт татах нь хамгийн оновчтой,
үр ашигтай арга зам болно.
Иймээс тус салбарт баригдах үйлдвэрийн газрууд нь хөрөнгийн зах зээлтэй
холбоотой эрх зүйн зохицуулалтын дагуу хувьцаагаа олон нийтэд хэрхэн арилжаалах
боломжтойг судалсан. Үнэт цаасаа нээлттэй арилжаалахын тулд эрх зүйн
зохицуулалтын шаардлагуудыг бүрэн дүүрэн хангах ѐстой. Хувьцааг зах зээлд гаргах
нь тийм ч их хугацаа шаардахгүй. Харин төсөл боловсруулагчид өөрсдийн төслийн
үнэлгээг судалгааны шинжилгээний үндсэн дээр үнэн бодитоор танилцуулах нь
хамгийн чухал юм.
Нүүрс ангижруулах, утаагүй түлш, брикет үйлдвэрлэх, зэсээр эцсийн
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, түүхий нефьт боловсруулж бинзн, дизел гаргах үйлдвэрийн
төслүүд хөрөнгийн зах зээлээс санхүүжилт татахад хамгийн өндөр боломжтой. Мөн
байгалийн энергээр цахилгаан гаргах, ногоон дэлхийг дэмжсэн үйлдвэрүүдийн хувьцаа
амжилттай арилжаалагдана гэж дүгнэж байна.
САНАЛ ЗӨВЛӨМЖ

Төслийн үнэлгээний арга аргачлалууд чанартай байх

Төслийн тооцоолол олон улсын түвшний стандартыг хангасан байх

Төсөл хэрэгжих төлөвлөгөө, хуваарь нарийн байх

Төслийн судалгаанд ашиглагдаж буй өгөгдөл үнэн бодит байх

25. IV. НОМ ЗҮЙ
Mongolian mining journal, Сайхантуяа Э. February 14, 2011.
http://www.mongolianminingjournal.com
"Open-parliament. January 8, 2011. http:open-parliament.mn
Pande, Manish. "Global market outlook for coking coal." Assocham’s coal conference 2011.
New Delhi, 2011. 34.
Балж, Г, and Д Мөнхдулам. Санхүү, банкны үндэс. Улаанбаатар, 2005.
МХБ. Хөрөнгийн зах зээл. Улаанбаатар, 2007.
Оюунцэцэг, Д. Санхүү, банкны үндэс. Улаанбаатар, 2006.
СЗХ. Нийтэд санал болгон худалдах үнэт цаасыг бүртгэх, үнэт цаасыг анхдагч зах
зээл дээр санал болгох, худалдах тухай журам. Улаанбаатар, 2009.
—. Хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил-2007. Улаанбаатар, 2007.
Interview by Цэ Даваадорж. Үнэт цаас, хөрөнгийн зах зээл (March 11, 2007).
Ашигласан электрон хаяг:
http://www.frc.mn
http://www.google.mn
http://mmre.energy.mn/
http://www.mse.mn
http://www.eurasiac.com
http://www.metalprices.com/
http://www.bdsec.mn
http://www.hkex.com.hk
http://www.lme.com/
http://www.fdi.net
http://investing.businessweek.com
http://copperinvestingnews.com/
http://www.gold.org
http://www.indexmundi.com/
http://www.mongolianminingjournal.com/
http://www.bloomberg.com
http://www.steelonthenet.com/
http://en.sxcoal.com/
http://www.mongolbank.mn http://www.steelorbis.com/
http://www.coalspot.com/
http://www.mmc.mn
http://www.pittsburghlive.com/
http://www.steelguru.com/
http://www.hunnucoal.com
http://steelprices-china.com/
http://webcache.googleusercontent.com/
http://www.petromatad.com
http://www.mining.mn/
http://www.infomine.mn/
http://www.haranga.com
http://www.mongoliainvestment.com/
http://www.legalinfo.mn/

26. Хавсралт 1
Монголын хөрөнгө оруулалттай компаниуд:
Үнийн мэдээлэл тухай тухайн улсын мөнгөний
нэгжээр
№
Компаний нэр
Блүүмберг
тикер
Хөрөнгийн
бирж
ЗЗҮ сая
доллар
2010 оноорх
үнийн өсөлт
Хувьцааны
тоо саяар
Нэгж хувьцааны
үнэ 2011-2-18
Мөнгөний
нэгж
Нэрлэсэн
үнэ
Анх
босгосон
хөрөнгө
сая
доллар
1
Mongolian
Mining Corp
975:HK
Hong Kong
4323.4
23.40%
3 600.00
10.14
HKD
5.05
651
2
Petro Matad Ltd
MATD:LN
London
345.3
+554.0%
1.83
96.68
GBP
14.00
46.8
3
Hunnu Coal Ltd
HUN:AU
Australia
289.7
567.50%
160.50
1.22
AUD
0.20
20
4
Haranga
Resources Ltd
HAR:AU
Australia
122.3
220.00%
186.75
0.58
AUD
0.20
125
5
Xanadu Mines
Ltd
XAM:AU
Australia
96.5
-5.80%
168.50
0.64
AUD
0.60
21.3
Нийт зах зээлийн үнэлгээ
Нийт босгосон хөрөнгө
5177.2
864.1
Гадаадын хөрөнгө оруулалттай компаниуд:
№
Компаний нэр
Блүүмберг
тикер
Хөрөнгийн
бирж
ЗЗҮ сая
доллар
Үнийн мэдээлэл тухай тухайн
улсын мөнгөний нэгжээр
2010
оноорх
үнийн
өсөлт
Хувьцааны тоо
саяар
Нэгж
хувьцааны үнэ
2011-2-18
Мөнгөний
нэгж
1
Ivanhoe Mines Ltd
IVN:US
NYSE
11630.7
+66.4%
531.20
27.69
USD
2
Centerra Gold Inc
CG:CN
Toronto
4704.2
+83.7%
235.76
18.31
CAD
3
Southgobi Resources Ltd
1878:HK
Hong Kong
2352.0
-21.60%
144.00
127.10
HKD
4
Winsway Coking Coal
Holdings
1733:HK
Hong Kong
2276.0
26.20%
3 800.00
4.29
HKD
5
Mongolia Energy Corp Ltd
276:HK
Hong Kong
1822.7
-0.417
6 100.00
1.86
HKD
6
East Asia Minerals Corp
EAS:CN
Toronto
628.2
+76.2%
76.52
6.12
CAD
7
Entree Gold Inc
ETG:CN
Toronto
397.1
+36.1%
113.80
3.22
CAD
8
Aspire Mining Ltd
AKM:AU
Australia
261.2
+757.1%
534.60
0.71
AUD
10
Origo Partners Plc
OPP:LN
London
193.2
+164.5%
302.20
48.50
GBp
12
Solartech International
Holdings
1166:HK
Hong Kong
155.8
-0.69
25 230.00
0.04
HKD
14
Mongolia Investment
Group
402:HK
Hong Kong
135.2
-0.761
6 600.00
0.08
HKD
15
Prophecy Resource Corp
PCY:CN
Toronto
134.1
+155.6%
133.24
1.06
CAD
16
Central Asia Metals Plc
CAML:LN
London
121.2
-6.00%
86.20
91.60
GBp
18
Erdene Resource
Development
ERD:CN
Toronto
111.3
+342.9%
89.23
1.47
CAD
19
North Asia Resources
61:HK
Hong Kong
99.7
-0.619
777.53
1.11
HKD
22
Asia Coal Ltd
835:HK
Hong Kong
53.7
-0.254
1 670.00
0.23
HKD
23
Bestway Intl Holdings Ltd
718:HK
Hong Kong
48.4
-0.647
2 670.00
0.12
HKD
24
Voyager Resources Ltd
VOR:AU
Australia
37.3
+94.2%
675.30
0.13
AUD
Нийт зах зээлийн үнэлгээ
25162.0
Эх үүсвэр: Монбиз индекс, Евро Азиа Капитал

27. Хавсралт 2
Dependent Variable: COKE COAL
Sample: 1996Q1 2011Q1
Included observations: 61
Variable
Coefficient
Std. Error
t-Statistic
Prob.
C
56.78932
10.13760
5.601853
0.0000
@TREND
-4.408751
2.382298
-1.850630
0.0695
@TREND^2
0.318283
0.163409
1.947774
0.0565
@TREND^3
-0.008016
0.004108
-1.951161
0.0560
@TREND^4
7.77E-05
3.40E-05
2.289265
0.0259
R-squared
0.877617
Mean dependent var
76.13098
Adjusted R-squared
0.868875
S.D. dependent var
48.09793
S.E. of regression
17.41683
Akaike info criterion
8.631163
Sum squared resid
16987.37
Schwarz criterion
8.804185
Hannan-Quinn criter.
8.698972
Durbin-Watson stat
0.405538
Log likelihood
-258.2505
F-statistic
100.3947
Prob(F-statistic)
0.000000
Dependent Variable: Gold
Sample (adjusted): 1990M02 2011M01
Included observations: 252 after adjustments
Convergence achieved after 10 iterations
Variable
Coefficient
Std. Error
t-Statistic
Prob.
C
309.5454
40.21461
7.697337
0.0000
@TREND
3.806159
1.270557
2.995662
0.0030
@TREND^2
-0.063701
0.010982
-5.800216
0.0000
@TREND^3
0.000258
2.73E-05
9.447781
0.0000
AR(1)
0.843697
0.033397
25.26300
0.0000
R-squared
0.994004
Mean dependent var
477.8719
Adjusted R-squared
0.993907
S.D. dependent var
260.3048
S.E. of regression
20.31911
Akaike info criterion
8.880642
Sum squared resid
101977.9
Schwarz criterion
8.950671
Hannan-Quinn criter.
8.908820
Durbin-Watson stat
1.775276
Log likelihood
-1113.961
F-statistic
10236.62
Prob(F-statistic)
0.000000

28. Хавсралт 3
2010-2012 онд төрийн өмчийг хувьчлах чиглэл:
Оросын талтай тохиролцсоны үндсэн дээр Монгол Оросын хамтарсан “Эрдэнэт
үйлдвэр” ХХК, “Монголросцветмет” ХХК-èéí ìîíãîëûí òàëûí õóâü, Îþóòîëãîé
áîëîí ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé áóñàä îðäóóäûã ò¿øèãëýí áàéãóóëàãäàõ õóóëèéí
ýòãýýäèéí Ìîíãîë Óëñàä íîãäîõ õýñãèéí çîõèõ õóâèéã îðîëöóóëñàí òºðèéí ºì÷èéí
оролцоотой “ Монгол эрдэс” ХК байгуулж, хувьцааг нь дотоодын болон олон улсын
õºðºíãèéí çàõ çýýë äýýð ãàðãàæ àðèëæààëàõ;
Ìîíãîë Óëñ äàõü óðàíû îðäóóäàä ò¿øèãëýí áàéãóóëàãäàõ õóóëèéí ýòãýýäèéí òºðä
íîîãäîõ õýñãèéí çîõèõ õóâèéã îðîëöóóëñàí òºðèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé õóâüöààò
êîìïàíè áàéãóóëæ, õóâüöààã äîòîîäûí áîëîí îëîí óëñûí õºðºíãèéí çàõ çýýë äýýð
àðèëæààëàõ;
Øèíýýð áàðèãäàõ òºìºð çàì áîëîí ýäèéí çàñãèéí à÷ õîëáîãäîëòîé àâòî çàì, äýä
á¿òöèéí áóñàä õýñýãò áàéãàà òºðèéí ºì÷èéí àêòèâûã íýãòãýí òºðèéí ºì÷èéí
оролцоотой “Монгол дэд бүтэц” ХК байгуулж, хувьцааг дотоодын болон олон улсын
õºðºíãèéí çàõ çýýë äýýð àðèëæààëàõ;
“Багануур” ХК-èéí í¿¿ðñíèé íººöèéã îëîí óëñàä çºâøººðºãäºõ ñòàíäàðòûí äàãóó
¿íýëæ, ýçýìøèæ áàéãàà òóñãàé çºâøººðëèéã õºðºíãèéí ¿íýëãýýíä îðóóëàõ àðãà
õýìæýý àâ÷, òºðèéí ýçýìøèëä áàéãàà õýñãýýñ 24 õóâèéã òîìîîõîí õºðºíãèéí çàõ çýýëä
àðèëæààëàí, õóðèìòëàãäñàí õºðºíãèéã êîìïàíèä íü ¿ëäýýæ, òåõíèê òåõíîëîãèéã
øèíý÷ëýõ, ºðãºòãºë õèéõ, õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõýä çàðöóóëàõ
Эх үүсвэр: www.legalinfo.mn, УИХ-ын 11-р тогтоол, 2010 он
2006-2010 оны хооронд хувьчлагдсан компаниуд:
Д/д
Нэр
Симбол
Хоѐрдогч зах зээл эхэлсэн хугацаа
1
Хай Би Ойл
HBO*
2007.05
2
ЖТБ
JTB*
2007.08
3
БДСек
BDSEC*
2007.01
4
Ремикон
RMC*
2009.09
5
Нако Түлш
NKT
2008.07
6
Хөх Ган
HGN
2008.07
7
Оллоо
OLL*
2007.1
8
Гермес
HRM
2008.05
9
Монгол Шилтгээн
MSH*
2007.01
10
ТСУНөөц
TSU
2007.12
11
Монинжбар
MIB*
200703
12
Анод
ANO
2008.05
13
ЗООС
ZOS*
2007.01
Эх үүсвэр: Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзэл, хувьцааны ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлс,
багц сонголтын шинжилгээ