1. МОНГОЛЫН БОЛОВСРОЛЫН САЛБАР ДАХЬ СУРГАЛТЫН
ЦАХИМ КОНТЕНТИЙН ХЭРЭГЛЭЭГ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ЗАРИМ
АСУУДАЛ
Д.Өнөрхишиг
Монгол улс, ШУТИС – КтМС, Мэдээллийн системийн менежмент
da_shal34@yahoo.com
Хураангуй
Монгол улс МХХТ-г хэрэглэж эхлээд хорь гаруй жил болж байгаа хэдий ч түүний үр
ашиг, өгөөжийг мэдэрч боловсролын салбарт ашиглах эрмэлзэл нэмэгдсээр байна.
Өнөөгийн боловсролын салбарын хөгжлийн чиг хандлагаар бол МХХТ-г уламжлалт
хичээлийг дэмжих үндсэн хэрэгсэл байдлаар ашиглах болжээ. ЕБС-иудын удирдлага ба
багш нарын МХХТ-ийн хэрэглээний талаархи ойлголт, хэрэглээ харилцан адилгүй тул,
хичээлийн хөтөлбөрийн дагуу бэлдсэн материалыг цахим хэлбэрт оруулахдаа сайн муу
янз бүрийн түвшинд бүтээж, түүнийгээ ямар ч стандартгүй,хяналт зөвшөөрөлгүй
сургалтанд хэрэглэдэг байна. Нэгэнтээ багш стандарт, агуулгын дагуу сайн цахим
контент хийсэн бол түүнийгээ үнэлгээний тодорхой системээр үнэлүүлж, улс даяар
хүлээн зөвшөөрөгдөн зохиогчийн эрх эзэмшиж, интернетийн орчинд зөвшөөрөлгүйгээр
тараагдах, засвар хийгдэхээс хамгаалуулж, бусдад тохирсон үнэ өртгөөр борлуулах
зэрэг асуудлуудыг шийдвэрлэхийг шаардаж байна. Тиймээс энэхүү илтгэлийн хүрээнд
эдгээр асуудлыг шийдвэрлэх технологийн шийдлийг санал болгож монголын
боловсролын салбарт ашиглагдах сургалтын цахим контентийн нэгдсэн бүртгэлийн
системийг загварчилж, санал болгохыг зорив.
Түлхүүр үг: Мэдээлэл Харилцаа Холбооны Технологи, Сургалтын цахим хэрэгсэл,
Лиценз, Оюуны өмчийн газар, Сургалтын Цахим Контентийн Нэгдсэн Бүртгэлийн
Систем
Оршил

2. Компьютер нь анхандаа тооцоолон бодох үүрэгтэй байсан ч одоо интернетийн хамт
дэлхий дахинд даяаршлыг бий болгон, дижитал ертөнцийг бий болгогч чухал хэрэгсэл
болжээ. Анхны персонал компьютерийг бүтээснээс хойш олон арван жилийн турш
хөгжүүлсээр мэдээллийн технологийн бүхэл бүтэн салбарыг бий болгож, тус салбар нь
бусад салбаруудын нэгэн адил даяаршлыг хөтөлж, түүнд нэгдэн, дэлхий дахины
хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлсоор байна.
Монгол улсын хувьд мэдээллийн технологийг хэрэглэж эхлээд хорь гаруй жил болж
байгаа хэдий ч түүний үр ашиг, өгөөжийг нь мэдэрч, нийгэм эдийн засгийн ихэнхи
салбарууд, тухайлбал, эрүүл мэндийн салбарт эмнэлгийн шинэ тоног төхөөрөмжүүд,
эрүүл
мэндийн
сургуулиудад
виртуаль
лабораториуд
байгуулагдаж,
ялангуяа,боловсролын салбарт ашиглах эрмэлзэл улам бүр нэмэгдэж байна. Өнөөгийн
боловсролын салбарын хөгжлийн чиг хандлагаар бол МХХТ-г уламжлалт хичээлийг
дэмжих үндсэн хэрэгсэл байдлаар ашиглах болжээ. Бүх нийтэд бага, дунд боловсрол
олгох, боловсролын болон сургалтын байгууллагуудад мэдээллийн шинэ техник
технологийн хэрэглээг хэрхэн нэмэгдүүлэх вэ гэдэг асуудал төр засгийн анхаарлын
төвд зүй ѐсоор тавигдаж байна. Иймээс энэ асуудлыг сонгон авч өөрийн судалгааны
ажлаар боловсролын салбарт МХХТ-ийг үр ашигтай нэвтрүүлж, улмаар тасралтгүй
хөгжүүлэх менежментийн ба технологийн зарим шийдлийг боловсруулж санал
болгохыг зорив.
ЕБС-иудын удирдлага болон багш нарын МХХТ-ийн хэрэглээний талаархи ойлголт,
хэрэглээний хүрээ харилцан адилгүй тул, хичээлийн хөтөлбөрийн дагуу бэлдсэн
агуулга, материалыг цахим хэлбэрт оруулахдаа мэргэжлийн бус багш нар өөрсдийн
технологийн мэдлэг, чадварт тулгуурлаж, сайн муу янз бүрийн түвшинд санаачилгаараа
голдуу бүтээж, түүнийгээ ямар ч стандартгүй, хяналт зөвшөөрөлгүй сургалтанд
хэрэглэдэг туршлага нийтлэг байна. Цахим хэлбэрт орсон сургалтын материалыг цахим
контент гэж нэрлэдэг бөгөөд цахим контент нь уламжлалт хичээлийн хөтөлбөрүүдийн
зарим нэг төвөгтэй агуулгыг суралцагчдад илүү ойлгомжтой болгох, зураг дуу дүрс, янз
бүрийн хөдөлгөөнт дүрсүүд болон бусад нэмэлт мэдээлэл, холбоос бүхий курс
хичээлүүдийн тусламжтайгаар сургалтын агуулга, технологийг сайжруулах, хичээлийн
агуулгатай шууд холбоотой бусад нэмэлт агуулгыг оруулж, нэгж хугацаанд
дамжуулах мэдээллийн нягтралыг нэмэгдүүлэх, хичээлийг илүү сонирхолтой, үр
өгөөжтэй явуулах боломжийг багш, сурагчдын аль алинд олгодог байна. Тиймээс
цахим контентийг сургуулиуд, багш нар цаашлаад боловсролын систем сургалтандаа,
сурах/сургах процесст ашиглахыг хүсэж байна. Цахим контентийг бүтээх сонирхолтой
ч багш нарын МХХТ-ийн мэдлэг дутагдаж, чанарын шаардлага хангах түвшинд хүртэл
хөгжүүлсэн эцсийн бүтээгдэхүүн болгож бүтээж чадахгүй байгаа тухай асуудал нь
бидний хөндөж тавьж байгаа асуудал болох юм.
Өнөөдрийн ерөнхий дүр зургийг харвал нэг хэсэг багш сургуулийнхаа удирдлагын
шийдвэр, шаардлагын улмаас хүүхэд, танил талаа гуйх зэрэг ямар нэгэн арга замаар
цахим контентийг хийж, хийсэн нэр авах төдий байх, эсвэл үнэхээр МХХТ-ийг
сургалтанд хэрэглэхийн давуу тал, хэрэгцээ шаардлагыг олж харсан ч юу ч хийхгүй
байгаа багш нар байхад үлдсэн цөөн хэсэг багш нар өөрийн сонирхол, зүтгэлээр
хичээлийн зарим материалыг цахим болгох оролдлого хийж байна.
Нэгэнтээ багш хичээлийн агуулга, стандартын дагуу сайн бүтээл (цахим контент)
хийсэн бол түүнийгээ үнэлгээний тодорхой систем, хэмжүүрээр үнэлүүлж, улс даяар
хүлээн зөвшөөрөгдөх, материаллаг болон материаллаг бус үнэ цэнийг өөрийн нэр дээр
бүртгүүлж, оюуны өмчийн эрхийг эзэмших, түгээж борлуулахыг эрмэлзэх нь зайлшгүй
билээ. Үүний тулд өөрийн бүтээлээ интернетийн орчинд ямар нэгэн зөвшөөрөлгүйгээр

3. тараагдах, засвар хийгдэх зэргээс хамгаалуулж, зохиогчийн эрх авах, нэгэнт улс даяар
сайшаагдсан бүтээлээ бусдад (бусад ЕБС-үүд, багш нар) тохирсон үнэ өртгөөр
борлуулах, боловсролын мэдээлэл мэдлэг солилцох сүлжээнд холбогдох зэрэг бусад
олон асуудлуудыг дэс дараатай, эмх цэгцтэй, шуурхай шийдвэрлэхийг шаардах юм.
Өөрөөр хэлбэл, боловсролын салбарт ашиглагдаж байгаа цахим контентийг бүтээхээс
эхлүүлээд цааш цааш нь бүхий л сонирхогч, оролцогч талууд хоорондын хамтын
ажиллагааг тасралтгүйгээр хангах, боловсролын зориулалттай сургалтын материал,
контентийн нэгдсэн сантай болох, нийтэд хүргэх тогтолцоог бий болгох нь зүйтэй гэж
үзсэн болно.
1. Монголын боловсролын салбар дахь сургалтын цахим контентийн хэрэглээг
нэмэгдүүлэх зарим асуудал











Монголын боловсролын системийн сургалтын цахим контентийн бүхий л
боломжуудын(төрлүүд) талаархи дутмаг ойлголт
Интернетийн орчин дахь цахим хэрэгслүүд, контентийн талаарх хууль эрх зүйн
орчин бүрэлдээгүй байдал
Сургалтын цахим хэрэгслийг стандартын дагуу(Curriculum designer & IT
developer нарын ажлын цогц байх ѐстой) хийхэд шаардагдах хамтын
ажиллагааны дэмжлэгийг хангалттай авч чаддаггүй байдал
Стандартын дагуу хийгдсэн сургалтын цахим контентийг бүртгэн, зохиогчийн
эрхийн дагуу бусдад(бусад ЕБС-иуд, багш нар) зөвшөөрөлтэйгөөр түгээх
тогтолцоо хараахан бий болоогүй
Нэгэнтээ хийчихсэн сургалтын цахим контентийн агуулга, чанар, үр ашгийн
үнэлгээг хийх нэгдсэн үнэлгээний тогтолцоогүй байдал
Сургалтын цахим контентийг хийхэд хичээл бүрийн хөтөлбөр/агуулга нэгдсэн
нэг стандартгүй байдал
Боловсролын салбар шинээр оруулсан санаа, сайжруулалтын төслийг хангалттай
хөрөнгө оруулалтаар хангах боломж бага
ЕБС-иудын удирдлагын МТ-ийг ашиглах мэдлэг, чадвар дутмаг багш нарт
хичээлийн материалыг цахим хэлбэрт оруулахыг шаардсан тохиромжгүй чиг
хандлага
Цахим контентийг сургалтанд хэрэглэхэд багш бүрийн мэдээллийн технологийн
ашиглалтын түвшин янз бүр
Сургалтын цахим контентийг сургалтандаа ашиглах сургуулиудын компьютер,
лабортори, сүлжээ, тоног төхөөрөмжийн хүрэлцээ, шаардлага хангах эсэх.
Монгол дахь оюуны өмчийн газартай зохицож ажиллах, тэдэнтэй хамтарч
ажиллахад гарах системийн холболтын интерфейсүүд ондоо байх, бизнесс
зорилгын ялгаатай талууд
Боловсролын салбар дахь сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүний(контент) хэрэглээг
нэмэгдүүлэхэд тулгарах зохион байгуулалт, менежмент, техник технологийн
асуудлуудыг дээр томьѐолов. Эдгээр асуудлууд дундаас хэд хэдэн асуудлыг сонгон авч
шийдэх менежментийн болон техник технологийн шийдлүүдийг энэхүү илтгэлийн
хүрээнд санал болгож байна.

4. 1.1 Шийдвэрлэхийг зорьсон менежментийн тулгамдсан асуудлууд
 Хэрхэн сургалтын(ЕБС-иудын сургалтад ашиглагдах) цахим контентийг
стандартын дагуу(Curriculum designer & IT developer нарын ажлын цогц байх
ѐстой) хийхэд шаардагдах хамтын ажиллагааг дэмжих вэ?
 Хэрхэн стандартын дагуу хийгдсэн сургалтын цахим контентийг улсын
хэмжээнд бүртгэж аван, хичээлийн агуулга, стандартын дагуу сайн бүтээл
(цахим контент) хийсэн бол түүнийг үнэлгээний тодорхой систем, хэмжүүрээр
үнэлж улс орон даяар хүлээн зөвшөөрүүлэх вэ?
 Хэрхэн зохиогч нь улс даяар хүлээн зөвшөөрөгдсөн сургалтын цахим
контентийг хийсэн бол бусдад(Багш нар, ЕБС-иуд) тохирсон үнэ өртгөөр
борлуулан, түгээх вэ?
 Хэрхэн интернетийн орчинд цахим контентийг зөвшөөрөлгүйгээр тараагдах,
засвар хийгдэх зэргээс хамгаалж, багш нар, сайн дурынхан, зохиогчидод
зохиогчийн эрх олгох вэ?
Хоорондоо уялдаа холбоо бүхий дөрвөн асуудлуудыг менежментийн шийдвэрлэх
тулгамдсан асуудлаар сонгож авав. Дээрхи дөрвөн асуудлыг мөн техник, технологийн
аргаар шийдвэрлэх боломжтой буюу нэгдсэн системийг бий болгох гарц байна гэж
үзэв. Өөрөөр хэлбэл, менежментийн шийдлээс гадна техник, технологийн талыг
шийдвэрлэх нь өнөөгийн бизнесийг үйл ажиллагаагаа тасралтгүйгээр хэвийн явуулах
үндэс болох нь харагдаж байна.
Үүнээс гадна тэрхүү системийн бодлогыг ойлгож ойлгуулах, дээрхи асуудлыг хэрхэн
шийдвэрлэх боломжтойг харуулж, бизнесийн ерөнхий процессийг дүрслэхийн тулд
системийн шинжилгээ зохиомжийн загварчлалыг гүйцэтгэн, жишээ системийг дүрслэв.
2. Монголын боловсролын салбар дахь сургалтын цахим контентийн нэгдсэн
бүртгэлийн системийг UML(Unified Modeling Language)- системийн
шинжилгээ, судалгааны техникээр загварчлах нь
2.1 Системийн зорилтууд








Боловсролын салбар, үйл ажиллагааны онцлогт тохирсон веб сайтыг хийх
Электрон бизнесийн нэг хэлбэр байх
Систем нь хууль эрх зүйн заалтын дагуу нарийн дүрэм журмын дагуу ажиллах
Өгөгдлийн сангийн сервертэй байх
Систем хэрэглэгч нарт ашиглахад хялбар, ойлгомжтой байх
Системд оролцогч нарын хооронд интерактив холболтууд үүсгэх
Төлбөр тооцооны найдвартай системтэй байх
Системийн нууцлал, хамгаалал өндөр байх
2.2 Системийн шаардлага
Сургалтын цахим контентийн нэгдсэн бүртгэлийн систем нь хэд хэдэн оролцогчид
талуудтай ба бүгд өөр өөрийн үүргээр оролцоно.

5. Системийн админ:
 Bебийн тасралтгүй үйл ажиллагааг хянах, загвар дизайныг өөрчлөх
 Системд оролцогчдын (зохиогчид, хөгжүүлэгчид, үнэлгээ өгөгчид, худалдан
авагч, түрээслэгчид(customers)) бүртгэлийг удирдах
 Зохиогчидын(багш нар, сайн дурынхан) системд оруулсан бүтээл болон
зохиогчийн эрхийн сканнердсан хуулбарыг үнэлгээ өгөгч нарт илгээх
Цахим контент зохиогчид: Цахим контентийн зохиогч гэдэг нь ЕБС-ийн багш нар,
сайн дурынхан, сонирхогчидыг хэлнэ.
 Системд өөрийн бүтээлийн зохиогчийн эрхийн патент(Монголын Оюуны
Өмчийн газар)-ийн хуулбарыг скайнердаж оруулах
 Системд бүтээл (сургалтын цахим контент)-ээ оруулж бүртгүүлээд лицензийн
төрлүүдээс сонгох
 Тухайн цахим контентийг хйихэд ганц багшаас гадна мэдээллийн технологийн
мэргэжилтэн оролцсон бол оролцогч бүр өөрийн нэр дээр бүртгүүлж, лиценз
авах
 Мэдээллийн
технологийн мэдлэггүй зохиогчид(багш нар) нь системийн
хөгжүүлэлтийн багт захиалгаар хичээлийн материалуудаа цахим контент
болгуулах
 Үнэлгээ өгөгчид сайшаасан бол системд цахим контентоо байршуулж
худалдаалах, түрээслүүлэх эрхтэй болох
 Системд хандсан хандалтаас эхлээд бүхий л хийсэн үйл ажиллагаануудтай
холбоотой тайлангуудыг харах
Үнэлгээ өгөгчидийн баг: ЕБС-ийн ангиудад заадаг бүх хичээлийн дагуу, чиглэл
чиглэлээр улсын хэмжээнд хамгийн чадвартай мэргэжлийн багш нараас
бүрдэнэ
 Зохиогчидын системд бүртгүүлсэн цахим контентод мэргэжлийн үнэлгээ өгөх
 Зохиогчид тус бүрт цахим контентийг сайжруулахад дэмжих заавар зөвлөмж
өгөх
 Мэргэжлийн үнэлгээ хийсэн контент бүрээс цалинжих
 Системд хандсан хандалтаас эхлээд бүхий л хийсэн үйл ажиллагаануудтай
холбоотой тайлангуудыг харах
Хөгжүүлэгчдийн баг: Хичээлийн материалуудыг захиалагчдын хүсэлтийн дагуу цахим
хэлбэрт(Үзүүлэн файл, Мультмедиа контент, Э-Сурах бичиг, Цахим сургалтын
контент, Интерфактив холболтуудтай цахим хичээлүүд) оруулах ажлыг
гүйцэтгэх системийн багийнхан.
 Багш нараас ирсэн захиалгыг хүлээн авч гүйцэтгэх
 Багш нараас гүйцэтгэлтэй холбогдолтой мэдээллийг байнга авах, тэдэнтэй
холбогдож байх
 Багш нар захиалгыг хангалтгүй гүйцэтгэсэн бол дахин сайжруулж хийх
 Хийсэн цахим контент бүрээсээ цалинжих
 Системд хандсан хандалтаас эхлээд бүхий л хийсэн үйл ажиллагаануудтай
холбоотой тайлангуудыг харах
Хэрэглэгчид: Сургалтын цахим контентийг авч ашиглаж буй эцсийн хэрэглэгч
талууд(бусад ЕБС-иуд, багш нар, хувь хүн, сургалтын төвүүд г.м)

6. 





Системээ сургалтын цахим контентийг анги бүрээр(1-р анги), заадаг
хичээл(Монгол хэл, Математик г.м) бүрээр , хичээлийн агуулга (“Эгшигт
гийгүүлэгч болон Заримдаг гийгүүлэгч”-ийг таниулах) бүрээр шүүж харах
Цахим контентийг худалдан авах
Цахим контентийг тодорхой хугацаанд түрээсэлж авах
Цахим контент зохиогч багш нар, хөгжүүлэгчидэд контентийн тухай санал,
сэтгэгдэл үлдээх
Хэрэглэгчид хоорондоо чат, видео уулзалт, хэлэлцүүлэг, профайлаараа
дамжуулан холбогдох
Системд хандсан хандалтаас эхлээд бүхий л хийсэн үйл ажиллагаануудтай
холбоотой тайлангуудыг харах
Нэгдсэн бүртгэлийн систем нь ялгаатай үйлдлүүдийг хангах нарийн төвөгтэй
функцүүдтэй учир загварчлахын тулд нийт системийг дэд системүүдэд хуваан
шаардлагатай функцууд, цар хүрээг тодорхойлох боломжтой. Үүнд доорхи дэд
системүүдэд хувааж авч үзэв.








Цахим контент хөгжүүлэгч нарт тавигдах шаардлага, бүртгэл
Цахим контентийн ангилал, үзүүлэлт бүртгэл
Цахим контентийн оюуны өмчийн хамгааллын асуудал, бүртгэл
Цахим контентийн мэргэжлийн багийн үнэлгээ, бүртгэл
Цахим контентийн түгээлт, бүртгэл
Цахим контентийн хөгжүүлэлтийн бүртгэл
Цахим контентийн хэрэглээ, бүртгэл
Цахим контентийн хэрэглэгчдийн үнэлгээ,санал асуулга
Зэрэг модулиуд буюу функуудийг сургалтын цахим контентийн нэгдсэн систем нь
гүйцэтгэнэ.
UML-загварчлалын аргын шинжилгээний шатанд хийгдэх системийн шаардлагыг
тодорхойлох Use Case диаграмм, Activity буюу Үйл ажиллагааны диаграмм, дээрхи дэд
системүүдийн бүртгэлийг хийх өгөгдлийн сангийн зохиомжуудыг ХАВСРАЛТ-д
оруулав.
Сургалтын цахим контентийн нэгдсэн бүртгэлийн системд ашиглагдаж буй
зохиогчийн эрхийг олгох, бүтээлийг хамгаалах лицензийн ажиллагаа:
Монгол улсын хувьд интернетийн орчинд зохиогчийн эрх олгох, түүнийг хамгаалах
асуудлыг одоогоор шийдээгүй байгаа бөгөөд энэ тал дээр туршлага бага байдаг.
Тиймээс сургалтын цахим контентийн зохиогчийн эрх, түүнийг хамгаалах асуудлыг
олон улсын жишгээр шийдэх нь зүйтэй бөгөөд Олон улсын зохиогчийн эрхийг
хамгаалах хөдөлгөөн (www.Creative Commons.org)-ийг ашиглах боломжтой юм.
Creative Commons-н зорилго нь оюуны өмчийг бүртгэж, түүний зохиогчийн эрхийн
хамгаалалтан дор бусдад түгээх, ашиглуулах боломжийг бүрдүүлэхэд оршино.
Creative Commons нь одоогийн байдлаар дараах мэргэжлийн хүмүүст зориулсан
лицензийг олгож байна.
 Photographer (зурагчин)

7.  Writer (зохиолч)
 Filmmaker (кино хийгч)
 DJ (хөгжмийн зохиолч
СС-н лицензийн төрлүүд
Creative Commons нь 4 үндсэн төрөл, 2 хавсарсан төрөл нийлээд 6 төрлийн лицензийг
хэрэглэгчдэд олгодог. СС – д бүтээлээ бүртгүүлсэн лиценз олгогч нь эдгээр 6 төрлийн
лицензээс сонголтоо хийх хэрэгтэй. Ингэхийн тулд хэдэн асуултанд хариулах
шаардлагатай. Жишээлбэл, тухайн бүтээлийг худалдааны зорилгоор ашиглуулах уу,
үгүй юу? Тухайн бүтээлийг өөрчилж, засварлаж болох уу, үгүй юу?
Attribution (CC BY) - Энэхүү лиценз нь бусдад цааш
тараах, өөрчлөх, засварлах, өөрийн ажилдаа ашиглах,
худалдаа, арилжааны зорилгоор ашиглах зэрэг бүхий л
үйл ажиллагаанд ашиглах боломжийг олгодог.
Attribution – NoDerivs (CC BY-ND) – Энэхүү лиценз
нь лиценз эзэмшигчдэд тухайн бүтээгдэхүүнийг цааш
нь худалдааны болон худалдааны бус зорилгоор дахин
хуваарилах, тараах боломжийг олгодог. Гэхдээ лиценз
эзэмшигч нь тухайн бүтээгдэхүүний аль нэг хэсэг, эсвэл бүхэлд нь ямар нэг өөрчлөлт
хийгээгүй байх шаардлагатай.
Attribution – ShareAlike (CC BY-SA) – Энэхүү лиценз
нь лиценз эзэмшигчдэд тухайн бүтээгдэхүүнийг
худалдааны, худалдааны бус зорилгоор өөрчлөх,
засварлах, өөрийн ажилдаа ашиглах боломжийг
олгодог. Гэхдээ шинээр бий болсон бүтээл нь анхныхтай ижилхэн лицензийн дор байх
ѐстой. Нээлттэй эхийн програм, үнэгүй програм зэрэг нь энэ лицензийн дор хөгжих
боломжтой. Шинэ гарсан хувилбар бүр нь худалдааны зорилгоор ашиглагдах
боломжтой.
Attribution – NonCommercial (CC BY-NC) – Энэхүү
лиценз нь лиценз эзэмшигчдэд тухайн бүтээгдэхүүнийг
худалдаа, арилжааны бус зорилгоор өөрчлөх, засварлах,
өөрийн ажилдаа ашиглах боломжийг олгодог. Тухайн
бүтээгдэхүүнийг ашиглаж хийсэн шинэ бүтээлээ яг ижилхэн нөхцөлтэйгөөр лицензэлж
болохгүй.
Attribution – NonCommercial - ShareAlike (CC BY-NC
- SA) – Энэхүү лиценз нь NonCommercial болон
ShareAlike лицензүүдийн хослол юм. Өөрөөр хэлбэл,
тухайн бүтээгдэхүүнийг лиценз эзэмшигч нь өөрчлөх,
засварлах, өөрийн ажилдаа ашиглаж шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжтой.
Attribution – NonCommercial - NoDerivs (CC BY-NC ND) – Энэ лиценз нь бүх 6 лиценз дотроос хамгийн
хатуу шаардлагатай. Лиценз эзэмшигч нь тухайн
бүтээгдэхүүнийг зөвхөн үзэх, бусдад үзүүлэх л

8. боломжтой. Өөрчлөх, засварлах, худалдааны зорилгоор олшруулан тараах зэрэг нь бүгд
хориотой.
СС-д бүртгүүлсэн бүх л контентууд эдгээр 6 лицензээр хамгаалагдах бөгөөд эдгээр
лицензийг сургалтын цахим контентод ашиглах юм.

9. Сургалтын цахим контентийн нэгдсэн бүртгэлийн систем
Системийн дотоод оролцогч талууд
Хөгжүүлэгч
Цахим контентод мэргэжлийн үнэлгээ хийх
Үнэлгээ өгөгч
Цахим контент хийх
-Зохиогчдын өгсөн захиалгыг гүйцэтгэх
-Захиалгыг дахин гүйцэтгэх
-Зохиогчдын захиалгаар
-Шаардлага хангаагүй ЦК-Ийг засаж
сайжруулж өгөх
-Хийсэн ЦК-бүртээ зохиогчдын хамт
зохиогчийн эрхийг хамтран эзэмших
-ЦК-Ийн гүйцэтгэл бүрээс төлбөр авах
-Зохиогчдоос ирсэн захиалгыг
илгээх
-Хөгжүүлсэн ЦК-талаархи
зохиолчдын
санал сэтгэгдэл илгээх
-Төлбөрийг дансанд нь хийх
-Үнэлгээ хийлгэх ЦХ-Ийг хүлээн авах
-Стандартын дагуу сайн хийгдсан ЦК-Ийг
худалдаалахыг сайшаах
-Стандарт, агуулга,чанарын хувьд шаардлага
Хангаагүй цахим контентийн зохиогчидод
Заавар зөвлөмж өгөх
-Үнэлгээ хийлгэх ЦК-Ийг илгээх
-Сайшаагдсан ЦК-Ийн үнийн
саналыг илгээх
-Төлбөрийг дансанд хийх
Сургалтын цахим контентийн нэгдсэн бүртгэлийн систем
Системд оролцогч талуудад
шаардлагатай тайлангууд
Төлбөр тооцооны систем
Бусадтай хуваалцах
Хэрэглэгч
ЦК-г системээс
-Хайх
-Худалдан авах
-Түрээсэлж авах
-
Нэгдсэн бүртгэлийн сан
Цахим контентуудыг ангилан хадгалах
-Үзүүлэн файл
-Мультимедиа контент
-Э-Сурах бичиг
-Интерактив холболтуудтай
цахим хичээлүүд
-Цахим сургалтын хичээлүүд
Цахим контент
Системд оролцогчид нь
систем(Веб сайт)-д хоорондоо
профайл, чат, видео хурал,
хэлэлцүүлгийн самбар зэрэг
интерак тив холболтуудтай
байна
- Бүртгүүлнэ
-Худалдаална
-Түрээслэнэ
-Захиалга өгөх
-Захиалгын төлбөр төлөх
-Лиценз эзэмших
-Үнэлгээ хүлээн авах
-Purchasing, Leasing -төлбөр авах
-Захиалга хүлээн авах
Багш буюу зохиогч

10. 1 дүгээр зураг. Сургалтын цахим контентийн нэгдсэн бүртгэлийн системийн ерөнхий
үйл ажиллагаа
2.3 Сургалтын цахим контентийн нэгдсэн бүртгэлийн систем (жишээ систем)
2-дугаар зураг. Нүүр хуудас
3-дугаар зураг. Нүүр хуудасны артикл болон нэвтрэх форм

11. 4-дүгээр зураг. Хажуугийн дропдаун меню
5-дугаар зураг. Цахим контентод лиценз олголтын форм

12. 6-дугаар зураг. Системд худалдаалах, түрээслэх зориулалттай контентуудийн хэсэг
7-дугаар зураг.Контентуудийн тайлбар, худалдаалах,түрээслэх хэсэг

13. Дүгнэлт
“Менежментийн онол, практикийн тулгамдсан асуудлууд” сэдвийн хүрээнд Монголын
боловсролын салбарыг хөгжүүлэх хөгжлийн чиг хандлага, түүнд тулгарч буй
менежментийн асуудлуудыг тодорхойлж, түүнийг шийдэх менежментийн болон
технологийн шийдлийг санал болгов.
Альч улс орны хувьд бага, дунд боловсролын салбар гэдэг бол нийгмийг, хувь хүн
бүрийг боловсролынх нь тусламжтайгаар дэмжих, хөгжүүлэх хэрэгсэл гэж үздэг. Өнөө
үед энэ салбарын хөгжлийн чиг хандлагаар бол МХХТ-г уламжлалт хичээлийг дэмжих
үндсэн хэрэгсэл байдлаар ашиглах болжээ. Тиймээс ЕБС-иудын уламжлалт хичээлийн
хөтөлбөр, агуулгыг МХХТ-г ашиглан цахим хэлбэрт оруулан зарим нэг төвөгтэй
агуулгыг суралцагчдад илүү ойлгомжтой болгох, зураг дуу дүрс, янз бүрийн
хөдөлгөөнт дүрсүүд болон бусад нэмэлт мэдээлэл, холбоос бүхий курс хичээлүүдийн
тусламжтайгаар сургалтын агуулга, технологийг сайжруулах, хичээлийн агуулгатай
шууд холбоотой бусад нэмэлт агуулгыг оруулж, нэгж хугацаанд дамжуулах
мэдээллийн нягтралыг нэмэгдүүлэх, хичээлийг илүү сонирхолтой, үр өгөөжтэй явуулах
боломжийг багш, сурагчдын аль алинд олгодог байна.
Харин ЕБС-иудын удирдлага болон багш нарын МТ-ийн хэрэгслийн талаархи ойлголт,
хэрэглээний хүрээ ялгаатай тул цахим контентийг сайн муу янз бүрийн түвшинд хийж
стандарт, хяналт, зөвшөөрөлгүйгээр ашигладаг. Энэ байдлыг цэгцлэх, шийдвэрлэх нь
сонгож авсан обьектийн менежментийн тулгамдсан асуудал хэмээн үзэж улс даяар
нэгдсэн цахим контентийн бүртгэлийн системийг бий болгож, системийн загварчлалын
ажлыг хийв.
Тухайн систем бий болсноор боловсролын салбарт ашиглагдаж байгаа цахим
контентийг бүтээхээс эхлүүлээд цааш цааш нь бүхий л сонирхогч, оролцогч талууд
хоорондын хамтын ажиллагааг тасралтгүйгээр хангах бололцоотой гэж үзсэн.
Энэхүү тогтолцоо(систем) нь боловсролын яамны харьяалалтайгаар үйл ажиллагаагаа
явуулж, өөрсдийн бизнесээ тасралтгүйгээр хэвийн явуулах боломж бололцоотойгоороо
бизнесийн байгууллага ч гэж хэлж болох юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ систем нь электрон
бизнесийн томоохон жишээ болох бөгөөд
орчин үеийн бизнес, бизнессийн
байгууллагад тулгарч буй менежментийн зарим асуудлуудыг МХХТ-ийн тусламж,
дэмжлэгтэйгээр шийдэж, үр ашгийг нэмэгдүүлэх боломжтой гэдгийг энэхүү илтгэлдээ
харуулахыг зорьсон болно.
Ашигласан ном, хэвлэл
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
http://siteresources.worldbank.org/EDUCATION/Resources/ESSU/Education_Strategy_4_12
_2011.pdf
http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/EXTEDUCATION/0,,contentMD
K:22157535~menuPK:617610~pagePK:148956~piPK:216618~theSitePK:282386~isCURL:Y
,00.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Information_and_communication_technologies_in_education
http://www.ehow.com/about_6612110_importance-ict-primary-education.html
http://www.unescobkk.org/archive/education/ict/themes/policy/
http://www.mecs.gov.mn/article-79-277.mw
http://concepcioprocesaprenentatgeg8.wikispaces.com/Com+a+e-teacher
http://www.statice.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=12425
Зохиогчийн тухай: Д.Өнөрхишиг нь Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургуулийн Компьютерийн
техник Менежментийн Сургуульд Мэдээллийн системийн менежмент мэргэжлээр 4 дэх жилдээ суралцаж
байна.

14. ХАВСРАЛТ
1. Сургалтын цахим контентийн нэгдсэн бүртгэлийн системийн функциональ
шаардлага тодорхойлох USE CASE диаграммууд
Зураг1. Системийн админий USE CASE диаграмм

15. Зураг2. Цахим контент зохиогчийн USE CASE диаграмм

16. Зураг3.Цахим контент хөгжүүлэгчийн USE CASE диаграмм
Зураг4.Цахим контентийн мэргэжлийн үнэлгээ өгөгчийн USE CASE диаграмм

17. Зураг5.Цахим контентийн хэрэглэгчийн USE CASE диаграмм
2. Сургалтын цахим контентийн
ажиллагааны диаграмм
нэгдсэн
бүртгэлийн
системийн
үйл
Зураг6. Сургалтын цахим контентийн нэгдсэн бүртгэлийн системийн контент
бүртгэлийн үйлдэлд зориулсан үйл ажиллагааны диаграм1
Зураг7. Сургалтын цахим контентийн нэгдсэн бүртгэлийн системийн контент
захиалгын үйлдэлд зориулсан үйл ажиллагааны диаграм2

18. Зохиогч
Стандарт шалгагч
Систем
Үнэлгээ өгөгч
Author page-рүү орох
Систэмд нэвтрүүлэх
Нууц үг, нэрээ оруулж submit дарах
Бүртгэх
"Контент бүртгүүлэх" товч дарах
Бүртгэлийн формыг гаргах
Бүртгэлийн формыг бөглөх
Контент ба патентын хуулбарыг upload хийх
Системд бүртгэгдсэн эсэх
Тийм
үгүй
Мэдээлэл бүртгэнэ
Шалгуулах конент, хуулбаруудыг хүлээн авах
Патент шалгана
Контентын агуулга шалгана
Стандарт хангасан
Стандарт хангаагүй
Standardized контентуудыг хүлээн авна
Контентод үнэлгээ өгнө
Лицензээ сонгох
Лицензийг бүртгэх
Сайшаах
Бүртгэлийг баталгаажуулах
Шаардлага хангаагүйг мэдэгдэж, заавар зөвлөмж өгөх

19. Зохиогч
Систем
Хөгжүүлэгч
Банк
Author page-рүү орох
Систэмд нэвтрүүлэх
Нууц үг, нэрээ оруулж submit дарах
Бүртгэх
Захиалгын үнийн тариф харах
Санал болгож буй цахим контентын загварыг харах
Захиалгыг гүйцэтгэх хөгжүүлэгчдийн тухай харах
Хөгжүүлэлтэнд тавигдах шаардлагын формыг бөглөх
Үнэ болон шаардлагатай t-г тооцох
үгүй
Захиалга өгөх
Захиалга бүртгэх
Захиалга баталгаажуулах
Захиалгыг хүлээн авна
Захиалгыг илгээх
Захиалгыг гүйцэтгэнэ
Контентоо хүлээн авах
Контентыг хүлээн авах
Зохиогчид илгээнэ
тийм
Төлбөрийн м-харуулах
захиалга хадгалах
үгүй
Захиалга баталгаажуулах
Контентыг баталгаажуулах
Захиалгыг баталгаажуулах
Төлбөрийг гүйцэтгэх

20. 3. Обьектийн холбоосын диаграмм
Сургалтын цахим контентийн нэгдсэн бүртгэлийн системийн өгөгдлийн
сангийн загвар
Author
PK
Customer
PK
Content
PK
PK
Genre_ID
Subject_ID
FName
SName
BDate
E_mail
Phone_num
Profession
edu_degree
Occupation
work_address
work_phone
Add_Info
UserName
Password
Photo
Cust_ID
List_ID
FName
SName
BDate
E_mail
Occupation
UserName
Password
Photo
Genre
SubjectName
Description
dev_content_reg
PK
cont_ID
FK2
FK1
Licensing_ID
dev_contID
cont_as_ID
PatentNum
CoverPhoto
Author_ID
PK
dev_contID
cont_sales
PK
Sale_ID
FK1,FK3 Cont_ID
FK2
Cust_ID
Date
cont_registration
Stand_check_cont
PK
Cont_ID
FK4
Licensing_ID
content
cont_as_ID
Start_Date
Note
Author_ID
PatentNum
Price
CoverPhoto
Genre_ID
Subject_ID
PK
FK2
Wishlist
cont_developing
Author_ID
FK3
PK
List_ID
FK1
Cust_ID
Cont_ID
FK1 booking_ID
FishishDate
dev_cont
FK1
FK1
FK2
FK1
PK
PK
Temp_ID
FK1
Temp_cont
Genre_ID
Subject_ID
Author_ID
PK
Leas_ID
Licensing
FK1,FK2 Cont_ID
Cust_ID
StartDate
FinishDate
Costing
PK
PK
As_ID
FName
SName
E_mail
Genre_ID
Subject_ID
Edu_Degree
UserName
Password
Photo
VisaCardNum
booking_ID
booking_cancelation
Author_ID
Dev_ID
Date
хөбдрөдй
PK
Can_ID
FK1
booking_ID
Reason
datetime
PK
License
Dev_ID
PK
FName
SName
E_mail
Genre_ID
Subject_ID
add_skil
UserName
Password
Photo
VisaCardNum
leas_Cancelation
Lic_ID
PK
Can_ID
Lic_type
Description
FK1
Leas_ID
Reason
balance
Datetime
cont_assess
PK
cont_as_ID
FK2 As_ID
FK1 check_ID
Sum
Note
Licensing_ID
FK1
Developer
Assayer
Sc_ID
Temp_ID
Standardized
cont_leasing
cont_booking
Temp_table
check_ID
Lic_ID
Cont_ID
Commercial_use
Modification_work
Jurisdiction_Lic
attr_work2Name
attr_work2URL
SrcWorkURL
MorePermURL
More_author